Zonsondergang in Feinsum

Zondag 9 maart 2025
 

Zonsondergang in Feinsum

Rondjes om de kerken in Noord-Fryslân

Vrijdag 7 maart 2025
 

Cover van 'Rondjes om de kerken in Noord-Fryslân"

Rondjes om de kerken in noord-Fryslân

Op 31 mei 2024 publiceerde de Stichting Tsjerkepaad in het Friese Pingjum haar wandelgids 'Rondjes om de kerken in noord-Fryslân'. Deze fiets- en wandelgids is geschreven door de bekende wandeljournalist Fokko Bosker.
Stichting Tsjerkepaad ijvert voor een zo ruim mogelijke openstelling van monumentale kerken in Fryslân, en zo'n wandelgids is dan een geschikt instrument om fietsers en wandelaars te laten fietsen en wandelen langs (zo mogelijk opengestelde) Friese kerken.
Deze wandelgids is naast de Kleasterrûntsjes van Stichting Tsjerkepaad deels gebaseerd op de Jabiksrûntsjes die Stichting Jabikspaad Fryslân en Stichting Tsjerkepaad jaren geleden al hebben ontwikkeld. Fokko Bosker heeft in die Kleasterrûntsjes en in die Jabiksrûntsjes de nodige aanpassingen gedaan, en voor deze wandelgids ook een aantal nieuwe wandelrondjes gecreëerd, om daarmee 26 inspirerende wandelroutes te ontwerpen langs kerken in noord-Fryslân, door het omliggende cultuurlandschap.

26 wandelrondjes

Deze 26 rondjes om de kerken liggen verspreid door het hele noorden van Fryslân, en hebben elk een lengte die varieert tussen 5,1 en 18,3 kilometer. De totale lengte van alle 26 rondjes is 337,4 kilometer, waarmee de rondjes een gemiddelde afstand van 13 kilometer hebben. 

Door de grote variatie qua afzonderlijke afstanden, kun je er per wandeldag voor kiezen om bijvoorbeeld 1, 2, 3 of meer rondjes te fietsen of te wandelen. De wandelgids vermeldt welke 12 van de 26 rondjes kunnen worden gefietst.

Het mooie van de wandelgidsen van Fokko Bosker is dat je naast de routebeschrijving en routekaartjes onderweg ook een interessante beschrijving krijgt van het landschap en van de kerken langs de route. Zo verweeft Fokko Bosker cultuurhistorie, erfgoed en landschapsgeschiedenis. 

Deze wandelgids maakt voor een aanmerkelijk deel gebruik van de wandelknooppunten van het Friese wandelknooppuntennetwerk, hetgeen het navigeren in het veld vergemakkelijkt.

Elke wandelronde begint met een korte bezinningstekst, die je mee kunt nemen ter overdenking onderweg.

 

26 Rondjes in 17 wandeldagen in 14 weken

Durkje en ik hebben in de periode van 30 november 2024 tot en met 5 maart 2025 alle 26 rondjes van deze wandelgids gelopen in 17 wandeldagen. 

Op acht wandeldagen liepen we één rondje, en op negen wandeldagen liepen we een combinatie van twee rondjes. 

Gemiddeld liepen we zo'n 19,8 kilometer per wandeldag.

Hierboven staat een afbeelding van het spreidingspatroon van alle 26 rondjes in Noard-Fryslân, met erbij de vermelding van de belangrijkste plaatsen die deze route passeert, en de afstand van het betreffende rondje. 

Verderop in de gids wordt aangegeven welke wandelroutes ook gefietst kunnen worden. 

Achterin staat het Colofon van deze wandelgids (2024).

De inleiding van deze routegids is geschreven door Gerrit Groeneveld, als voorzitter van Stichting Tsjerkepaad, de opdrachtgever van deze routegids.

Hieronder staat op welke wandeldagen wij onderstaande rondjes samen hebben gelopen.

Elke onderstaande datum is tevens een weblink naar het dagverslag van dat specifieke rondje.

• Rondje   1 van   9,2 kilometer bij Mitselwier & Moarre & Nijewier op 2 januari 2025;
• Rondje   2 van 12,5 kilometer bij Ie & Tibben & Nijlân & Dokkumer Nieuwe Zijlen & Ingwierrum op 2 januari 2025;
• Rondje   3 van   5,1 kilometer bij Eastrum op 5 februari 2025;
• Rondje   4 van   9,8 kilometer bij Dokkum & Aalsum & Tiltsjebuorren & Boarnwerthuzen & Betterwird op 21 januari 2025;
• Rondje   5 van 12,0 kilometer bij Hantum & Waaxens & Brantgum & Foudgum & Hiaure op 5 februari 2025;
• Rondje   6 van 11,5 kilometer bij Holwerd & Noard-Fryslân Bûtendyks op 21 januari 2025;
• Rondje   7 van 12,4 kilometer bij  Hegebeintum & Blije & Terp fan de Takomst & De Ryp op 13 januari 2025;
• Rondje   8 van 10,6 kilometer bij Ferwert & Foswert & Marrum & Westernijtsjerk op 13 januari 2025;
• Rondje   9 van 16,9 kilometer bij Sibrandahûs & Claercamp & Burdaard & Rinsumageast op 19 februari 2025;
• Rondje 10 van 13,6 kilometer bij Aldtsjerk & Bartlehiem op 16 december 2024;
• Rondje 11 van 12,6 kilometer bij Oentsjerk & Gytsjerk & Mûnein op 16 december 2024;
• Rondje 12 van 18,3 kilometer bij Gerkesklooster & Visvliet & Burum & De Keegen op 3 december 2024;
• Rondje 13 van 15,7 kilometer bij Buitenpost & Twijzel & De Wedze & Kollumersweach & Egypte op 30 november 2024;
• Rondje 14 van 17,2 kilometer bij Lekkum & Wyns & Jelsum & Leeuwarden & Snakkerburen op 15 februari 2025;
• Rondje 15 van 15,1 kilometer bij Stiens & Feinsum & Hoarne & Britsum & Koarnjum op 5 maart 2025;
• Rondje 16 van 10,8 kilometer bij Leeuwarden & Leeuwarder Bos op 10 februari 2025;
• Rondje 17 van 10,6 kilometer bij Jorwert & Fûns & Nijkleaster Westerhûs & Hilaard & Hoptille & Leons op 10 februari 2025;
• Rondje 18 van 15,9 kilometer bij Berltsum & Menaam & Slappeterp & Kleaster Anjum op 2 maart 2025;
• Rondje 19 van 12,5 kilometer bij Oudebildtzijl & Fryslân Bûtendyks Noorderleech & Nieuwebildtzijl op 23 december 2024;
• Rondje 20 van 12,3 kilometer bij Sint-Jacobiparochie & Zwarte Haan op 23 december 2024;
• Rondje 21 van 14,7 kilometer bij Boer & Tzummarum & Klooster Lidlum & Dongjum op 9 december 2024;
• Rondje 22 van 11,9 kilometer bij Franeker & Schalsum & Peins & Zweins & Salwert op 9 december 2024;
• Rondje 23 van 17,2 kilometer bij Harlingen & Kimswerd & Koningsbuurt op 30 januari 2025;
• Rondje 24 van 15,2 kilometer bij Bolsward & Burgwerd & Oldeclooster & Bloemkamp & Hartwerd op 1 maart 2025 (en deels op 19 februari 2023);
• Rondje 25 van 11,5 kilometer bij Witmarsum & Grauwe Kat & Arum op 8 januari 2025;
• Rondje 26 van 12,3 kilometer bij Zurich & Pingjum & Strand op 8 januari 2025.

Deze routegids langs al die Friese kerken sluit af met onderstaande Reiszegen (Liet 821, 'Lieteboek, sjonge en bidde'):

"Dat de wei dy yn de mjitte komt,

dat de wyn dy stipet yn de rêch; 

dat de sinne dy it antlit waarmet,

de rein dyn fjild fruchtber makket,

en oant wy inoar wer sjogge,

dat God dy yn 'e palm fan Syn hân bewarret."

Van een moeras terug naar een moeras?

Donderdag 6 maart 2025

 

Maarten van Rossem

Van strijd, naar leven mèt het water

Ons land is altijd de strijd met het water aangegaan. 

We bouwden dijken, legden polders aan en pompten overtollig water weg. 

Dit maakte ons leven comfortabeler, gezonder en veiliger. 

Maar de klimaatverandering en de toenemende weersextremen vragen om een nieuwe aanpak. 

We bereiken de grenzen van de maakbaarheid van het waterbeheer. 

Het is tijd om niet langer te strijden tégen water, maar te leren leven mèt het water. 

• Hoe passen we ons aan?
• Hoe geven we water de ruimte?
• Hoe bouwen we aan een leefbare toekomst, ook voor volgende generaties?

LC-publieksacademie over de toekomst van het waterbeheer

Over dit thema organiseert de Publieksacademie van de Leeuwarder Courant (LC) drie lezingen: over de toekomst van het waterbeheer, over hoe we ons land voorbereiden op de toekomst.

Achtereenvolgens zullen Luzette Kroon, Maarten van Rossem en Co Verdaas als drie gerenommeerde sprekers met ons hun visie delen op de keuzes die nodig zijn om ons waterbeheer toekomstbestendig te maken.

Vanavond volgt de tweede lezing, die plaatsvindt in het Werkcafé van Wetterskip Fryslân te Leeuwarden, waarin Maarten van Rossem, historicus, de spreker is. Zijn onderwerp is vanavond: ‘Van een moeras terug naar een moeras?’.

Maarten van Rossem, historicus

LC-hoofdredacteur Maarten Pennewaard opent deze avond met zijn welkomstwoord, en hij introduceert historicus Maarten van Rossem, van wie hij hoge verwachtingen heeft deze avond, omdat hij heeft gehoord dat Van Rossem zich grondig heeft voorbereid. Dat laatste bestrijdt Van Rossem overigens direct bij aanvang van zijn lezing; zijn kennis is - volgens hem - zo in de loop van de jaren bij hem binnengedruppeld. 

Daarna geeft Pennewaard het woord aan presentator Gerard van der Veer (bekend van Omrop Fryslân), die vanavond optreedt als avondvoorzitter en gespreksleider, omdat het tweede deel van de avond een interactief karakter heeft.

Gerard introduceert Maarten van Rossem, en geeft hem het woord.

Maarten van Rossem vraagt zich vanavond af of wij wellicht weer terug moeten naar het moeraslandschap van het Fryslân van weleer. 

Aan het begin van zijn presentatie excuseert Van Rossem zich voor zijn gehavende uiterlijk, vanwege zijn recente valpartij op de Utrechtse Maliebaan van eerder deze week.  

Succes en falen van inventieve Nederlanders

Hieronder volgt een resumé van de inhoud van Maarten van Rossem zijn presentie tijdens deze avondsessie:

• Je moet bij je gemeente vooral geen vergunning aanvragen om bijvoorbeeld een woonboot in je tuin te mogen plaatsen, want dan gaat  zo'n gemeente onmiddellijk een protocol opstellen om dat onmogelijk te maken.
• Ons land was en is nog altijd enorm waterig. Wij maken ons desalniettemin (te) weinig zorgen over het water. 
• Mensen zijn altijd bang voor theoretische dreigingen, in plaats van voor de echte dreigingen in de praktijk van alledag. 
• Wij verlagen steeds de grondwaterstand, op verzoek van de agrarische ondernemers, wiens enorme tractoren ongeschikt zijn voor onze drassige gronden; wèl overigens voor protest-demonstratiedoeleinden op straat, zoals in Den Haag.
• Leeuwarden lag vroeger aan zee, vandaar die scheve toren van de Oldehove, die deels op zand en deels op te zachte ondergrond is gebouwd. Het is niks geworden met die Oldehove.
• Nederland was 2000 jaar geleden een veenmoeras. Delen van Nederland hebben we ingepolderd, maar een aantal daarvan zijn inmiddels ook al weer gesneuveld. De Zuiderzee - bijvoorbeeld - was vroeger ook moeras, waar kloosters van die kleine poldertjes in creëerden. Dat hele gebied is nu grotendeels IJsselmeer.
• In de 17e eeuw werd Nederland ingepolderd met onze fantastische molentechniek. We hielden echter geen rekening met hoe de ondergrond was van zo’n polder, want het maakt nogal wat uit of je zand, of klei of veen als ondergrond hebt in een drooggemalen polder. De ellende van ons inpolderen blijkt pas na enige tijd. Bij veenpolders blijft er niets over van de bodem, want die droogt helemaal uit, tot wel meer dan een meter. Dan wordt het pijnlijk, want wat moet je ertegen doen als de polderbodem zo snel zakt?
• Een prettige en snelle oplossing is dan het verlagen van het grondwaterpeil, want dan kunnen de  zware tractoren – na afloop van hun boerendemonstratie vanuit Den Haag – zo weer de ingedroogde veenpoldergronden op rijden.
• Je kunt de grondwaterstand niet oneindig verlagen; kijk maar naar de huidige funderingsproblemen van gebouwen die in die polder staan.
• Pieter de la Court (één van de belangrijkste schrijvers over politiek en economie tijdens de Nederlandse Gouden Eeuw) zei al eens: "Wat heb je nou aan oost-Nederland? Laten we een gracht graven tussen en naar de rivieren rondom de (huidige) Randstad, dan kunnen we de rest van Nederland wel cadeau geven aan onze buurlanden."
• Maarten bekent dat hij nog niet wist dat de problemen van Fryslân – een badkuip met hoge randen (ons lage midden van Fryslân) – zo groot, zo ernstig zijn. Die veengebieden van Fryslân geven voor ons nu de grootste problemen. Wat gaan we doen met onze veengebieden, die momenteel jaarlijks 1 tot 2 centimeter inklinken? 
• Ook in Gouda heeft men nu al te maken met rampzalige verzakkingen, vooral het oude Gouda dat steeds dieper in het veen wegzakt.
• Tot nu toe waren alle deskundigen al ten einde raad over wat er nu gedaan moet worden met die lastige bodemdaling.
• In de 70er jaren van de vorige eeuw was al duidelijk (en werd erover gesproken) dat de stikstofdepositie een groot probleem is.
• De fantast gelooft zijn eigen fantasterij, kijk maar naar politici zoals Thierry Baudet.
• Wij zijn een delta voor alle grote Westeuropese rivieren; altijd al geweest. 
• De terpen van onze vroegere bewoners waren een hele handige oplossing, want alleen als het water even hoog is, ga je – met je koeien – op je terp zitten.
• Later gingen we dijken aanleggen, maar dat is zondermeer een vreemde oplossing, vooral rondom de veenpolders, want we kunnen de grondwaterstand daar niet eindeloos blijven aanpassen.
• Het is wellicht een zalig idee – aldus Maarten - om die lage veenpoldertjes (ook van Fryslân) geheel onder water te zetten, want op de lange termijn zullen we ontdekken dat we iets aan de hoge waterstand moeten gaan doen. 
• Nederland heeft een reeks van structurele problemen die te maken hebben met dat wij contexten creëren die voor ons land ongeschikt zijn. Ons agrarische activiteitengebied ligt in Nederland bijvoorbeeld voor een groot gedeelte onder het waterpeil van het omliggende land, soms wel enkele meters. 
• Kijk trouwens thuis nog even op internet of jouw huis onder of boven NAP ligt. 
• Er is in Nederland veel mis op het terrein van besluitvaardigheid, met name in onze politiek, 
• Ons water is een nationaal probleem, ook de waterzekerheid. Vooral in Zuid-Holland is dat een grote risico-factor, vooral in de lager liggende polders. We zullen dat probleem serieus moeten aanpakken. Daar speelt onze agrarische sector een belangrijke rol in. 
• Met onze veel grotere overheid (dan vroeger), hebben we momenteel helaas een overheid die niet in staat is om onze Nederlandse problemen op te lossen. Politici stellen veel te veel uit, in plaats van tot oplossingen te komen. 
• De rest van de wereld lost ons probleem niet op. Vanuit de rest van Europa bijvoorbeeld voert men alle overtollige water door naar en in onze Nederlandse delta. En verder hebben we te maken met een stijgend nivo van het zeewater in de Noordzee. Dat alles betekent dat wij voor die problemen wel met oplossingen moeten komen.
• Als we nu al weten dat we de belangen van de agrarische sector niet moeten laten prevaleren boven het algemeen belang, dan is het toch gek dat we met die agrarische sector toch zoveel rekening blijven houden. We zullen beslist een middenweg moeten zoeken en vinden, want het agrarisch belang boven het algemeen belang stellen, is onverstandig. 
• We weten wat het probleem is, en we weten ook wat er aan te doen is, maar ons verlies nemen, dat willen we niet.
• We zouden moeten gaan kijken naar wat we met al dat water wel zouden kunnen doen. 
• In Fryslân is al wel heel veel gedaan aan het faciliteren van de watersport, door bijvoorbeeld aquaducten te bouwen, maar, die aquaducten worden voor ons op termijn een grote hinderpaal.

Nu positief: het zwarte ooievaarplan

Maarten van Rossems 'zwarte ooievaarplan' gaat over het verbreden van het stroomgebied van onze grote rivieren. Dat plan is hier en daar al een groot succes geworden. Als je de boel onder water gaat zetten, moet dat gedepolitiseerd zijn (dus de wijze waarop zo veranderen zodat het niet langer wordt beïnvloed of gecontroleerd door de politiek).

• Het gaan bouwen in uiterwaarden was en is een onzalig idee.
• Onze water-problemen moeten we technologisch oplossen.
• Wij kunnen wel besluitvaardig zijn, als we het maar zouden willen. 
• Een technocratische fase hadden we in de politiek van Nederland al van 1945 tot 1975. Daarna kregen we de opwinding in de tent tot het begin van de jaren tachtig. De vroegere technocratische kabinetten besloten tenminste iets, en zij hebben tenminste iets gedaan. 
• Mensen komen niet graag uit voor hun stemgedrag, ook niet als je paranoïde (tegen) hebt gestemd.
• We hebben het geld wel, maar onze politiek-ideologische temperatuur zou iets moeten zakken, en we moeten ons voortaan niet bezig gaan houden met zaken die nationaal nauwelijks van belang zijn (zoals het migrantenvraagstuk).
• In Nederland zie je verschillen in opeenvolgende tijdperken, bijvoorbeeld waar we ons hebben opgewonden en opwinden over volstrekt onbelangrijke zaken. We kenden echter ook tijdperken waarin onze politiek wel doortastend optrad.
• Laten we van Nederland weer een vochtig land gaan maken, en daar moeten we een agrarische oplossing voor gaan vinden. Voortaan bijvoorbeeld dus niet meer met al die zware tractoren het land op rijden.
• We moeten elkaar duidelijk maken hoe ons land eigenlijk in elkaar zit. Tot op heden is dat steeds mislukt. We moeten de realiteit nu eens onder ogen gaan zien.
• Ons kabinet houdt zich momenteel met zaken bezig die helemaal geen probleem zijn.
• Laat het duidelijk worden dat Nederland nu besluiten moet gaan nemen, want daar heeft het in de afgelopen tijd echt aan ontbroken, met alle gevolgen van dien.
• Powerpoint is trouwens het invalidenwagentje van de slechte spreker. 

Vragen en interactie

• Waar moeten we met onze ruim 18 miljoen mensen naar toe in ons land. Die wonen niet allemaal in de veenpolders, dus dat valt wel mee. Een groot deel van de wereld is leeg, dus misschien moeten Nederlanders deels gaan emigreren. Verder zijn er nog veel gebieden in Nederland waar maar heel weinig mensen wonen, bijvoorbeeld in oost-Groningen.  
• We moeten trots zijn op onze Randstad, want dat is een fantastisch, luchtig object. 
• Puur natuur bestaat niet. Wij zijn zelf ook puur natuur, immers, zoogdieren die tamelijk succesvol waren.
• Weidevogels hoorden bij een bepaalde agrarische activiteit.
• Moerasgebieden lenen zich ook wel voor bezoekersrecreatie; ga maar met een elektrisch fluisterbootje door zo’n moeras. 
• De natuur is wel adaptief, die redt zich wel. 
• Wij Nederlanders zijn een enorm succes. Wij zijn het rijkste land van de wereld geweest, en we zijn nog steeds – al 500 jaar – rijk en succesvol. Dat heeft ook te maken met de ligging van Nederland, waar wij als Nederlanders heel succesvol mee bezig zijn geweest.
• Het was heel begrijpelijk dat wij ons als Nederlanders in deze natte delta hebben gevestigd. 
• De meeste lege gebieden ter wereld zijn niet geschikt om er te leven en te werken.
• We hebben aanzienlijke problemen; we hebben voldoende geld; een geschoolde bevolking, maar we zijn niet besluitvaardig om onze problemen op te lossen. Ik pleit voor een technocratisch bestuur dat de problemen in Nederland gaat oplossen. Ik ben voor iets minder democratie in plaats van nog meer democratie. Liever meer doortastend, iets meer Dreesiaans. We moeten die eindeloze versnippering in de politiek stoppen. 
• Wat we op het televisiescherm zien, heeft heel weinig met de echte werkelijkheid van Nederland te maken. 
• Kiezers zouden zich veel beter op de hoogte moeten stellen van wat hun politieke partij (waar ze op gaan stemmen) wil; wellicht kun je als kiezer anders beter thuis blijven.
• Waterschappen zouden iets minder democratisch moeten worden. Ze moeten niet politiseren. 
• We moeten terug naar ons oude leven.

Zonsondergang in Feinsum

Woensdagavond 5 maart 2025
 

Zonsondergang in Feinsum

Rondje 15 om de Kerken - van Stiens & Feinsum & Koarnjum - in Noord-Fryslân

Woensdag 5 maart 2025
 

Aankomst bij Refugio Ultreia Feinsum

Rondjes om de kerken in noord-Fryslân

Op 31 mei 2024 publiceerde de Stichting Tsjerkepaad in het Friese Pingjum haar wandelgids 'Rondjes om de kerken in noord-Fryslân'. Deze fiets- en wandelgids is geschreven door de bekende wandeljournalist Fokko Bosker.
Stichting Tsjerkepaad ijvert voor een zo ruim mogelijke openstelling van monumentale kerken in Fryslân, en zo'n wandelgids is dan een geschikt instrument om fietsers en wandelaars te laten fietsen en wandelen langs (zo mogelijk opengestelde) Friese kerken.
Deze wandelgids is naast de Kleasterrûntsjes van Stichting Tsjerkepaad deels gebaseerd op de Jabiksrûntsjes die Stichting Jabikspaad Fryslân en Stichting Tsjerkepaad jaren geleden al hebben ontwikkeld. Fokko Bosker heeft in die Kleasterrûntsjes en in die Jabiksrûntsjes de nodige aanpassingen gedaan, en voor deze wandelgids ook een aantal nieuwe wandelrondjes gecreëerd, om daarmee 26 inspirerende wandelroutes te ontwerpen langs kerken in noord-Fryslân, door het omliggende cultuurlandschap.

26 wandelrondjes

Deze 26 rondjes om de kerken liggen verspreid door het hele noorden van Fryslân, en hebben elk een lengte die varieert tussen 5,1 en 18,3 kilometer. De totale lengte van alle 26 rondjes is 337,4 kilometer, waarmee de rondjes een gemiddelde afstand van 13 kilometer hebben. 

Door de grote variatie qua afzonderlijke afstanden, kun je er per wandeldag voor kiezen om bijvoorbeeld 1, 2, 3 of meer rondjes te fietsen of te wandelen. De wandelgids vermeldt welke 12 van de 26 rondjes kunnen worden gefietst.

Het mooie van de wandelgidsen van Fokko Bosker is dat je naast de routebeschrijving en routekaartjes onderweg ook een interessante beschrijving krijgt van het landschap en van de kerken langs de route. Zo verweeft Fokko Bosker cultuurhistorie, erfgoed en landschapsgeschiedenis. 

Deze wandelgids maakt gebruik van de wandelknooppunten van het Friese wandelknooppuntennetwerk, hetgeen het navigeren in het veld vergemakkelijkt.

Elke wandelronde begint met een korte bezinningstekst, die je mee kunt nemen ter overdenking onderweg, zoals:

"Pelgrimeren is bidden met je voeten."

De kwelderwal van de Middelzee als richtsnoer

Vandaag lopen we het Rondje 15 langs de kerken van Stiens & Feinsum & Britsum & Koarnjum, over een afstand van 15,1 kilometer.

Dit rondje begint in Stiens en gaat dan eerst naar Feinsum, om dan in zuidoostelijke richting om te draaien via Britsum naar Koarnjum, waarna in een nogal rechte lijn in noordelijk richting terug wordt gegaan naar Stiens.

Vandaag lopen we voor een aanmerkelijk deel over de oude kwelderwal van de voormalige Middelzee, dus die houden we als het ware aan als een richtsnoer voor dit rondje.

Omdat dit rondje langs onze Refugio Ultreia Feinsum loopt, kiezen we er niet voor om vanuit Feinsum eerst naar Stiens te rijden, maar gaan we in Feinsum van start bij onze voordeur, om dan in het laatste deel van dit rondje door Stiens te gaan, en vanuit Stiens weer terug te lopen naar onze refugio.

Om 8:35 uur vertrekken we vanuit Feinsum. Dan is het 4 graden Celsius, en bij terugkomst in Feinsum om 12:30 uur is de temperatuur opgelopen naar 9 graden Celsius. 

Gedurende de hele wandeling is het tamelijk zonnig. Het is en blijft droog. Het waait wel enigszins vanuit het zuidwesten. Het is mooi wandelweer vandaag, en vooral in het open veld fris als we de wind letterlijk van voren krijgen.

Eerst door Feinsum

Vanuit huis gaan we de Holdingawei op in oostelijke richting. 

Daarbij passeren we de Feinsumer Sint-Vituskerk, gebouwd in de 12e eeuw.

Aan de oostkant van het dorp verlaten we Feinsum voor onze oversteek over de provinciale weg N357.

Vanaf de Bredyk gaan we Poelhúzen op, die over gaat in de Harnsterdyk. Bij It Paradyske buigt de Harnsterdyk af in zuidelijke richting, nadat we het eerste deel parallel aan de Feinsumer Feart hebben gelopen.

Via Hoarne naar Stiens

We komen dan door het buurtschap Hoarne.

Waar de Harnsterdyk de Truerderdyk kruist, wandelen we Stiens binnen.

De route gaat rechtdoor, over het Mierepaad, langs kinderboerderij Doniastate, waar preventief met een signaalbord wordt gewaarschuwd voor de momenteel heersende vogelgriep.

Aan het eind van het Mierepaad slaan we rechtsaf de Trijehoeksdyk op, waarop we vervolgens de bebouwde kom van Stiens binnenwandelen op de Brêgeleane.

In zuidelijke richting gaat het dan verder over het nogal natte schelpenpad tussen de Kletsefeart links van ons en de Griene Leane rechts van ons. Daarbij lopen we om het volkstuincomplex met het voeldselbos heen.

Britsum

Voorbij dit complex steken we de Stienzer Feart over, om dan op de Menno van Coehoornwei bij Britsenburgh het dorp Britsum binnen te wandelen. 

In Britsum is men al maandenlang met graaf- en straatwerk-zaamheden bezig, maar we kunnen tussen de werkzaam-heden door wel over de nog te bestraten Greate Buorren naar de van oorsprong 12e eeuwse Sint-Johanneskerk lopen, die bekend staat vanwege haar unieke fresco's van rond het jaar 1270.

Door Britsum passeren we langs een perk met bloeiende crocussen aan de rand van het dorp ook De Hoekstien, de onlangs definitief gesloten protestantse dorpskerk van Britsum.

Koffie in Koarnjum

Vervolgens wandelen we over het Stedpaed van Britsum naar Koarnjum.

Langs de nieuwe puinbrug lopen we het terrein van de Tuinmanswoning van Martenastate op. Bij deze Túnmanswente drinken we koffie, op een picknickbank uit de wind en aangenaam in het voorjaarszonnetje.

Dan gaan we door de decoratieve toegangspoort het landgoed op van Martenastate, waarin de vroege stinzenplanten al volop in bloei staan.

Over de Swarte Singel lopen we langs bloeiende bermen, langs de neoclassisistiche Martenastate, waar op dat moment de vele gevelramen worden gelapt.

Via De Wier - langs de Nicolaaskerk - en de Skeltedyk gaan we naar de westrand van Koarnjum.

Stiens

Hier gaan we het Spoarpaad op, dat hier het kaarsrechte geasfalteerde fiets- en wandelpad is dat over het oude spoortalud van It Dockumer Lokaeltje loopt.

Verderop steken we eerst de Menno van Coehoornwei over, en daarna de Stienzer Feart, en zo wandelen we Stiens binnen.

We blijven het tracé van de voormalige spoorlijn volgen, kruisen de Pim Mulierwei en passeren Alliade aan onze rechterhand. Daar ontmoeten we een mevrouw uit het appartementencomplex achter ons, die met haar rollator een aangename ochtendwandeling maakt. Ze vertelt ons over Holwerd, haar overleden echtgenoot en haar akelige valpartij, en ze trekt er nu met goede moed weer op uit, om te genieten van het buiten zijn en van de mensen die ze onderweg ontmoet.

Wij passeren even later De Remize, waar de rijen woningen zijn gebouwd in de vorm van locomotieven met een rij wagons erachter.

Even later passeren we het voormalige treinstation van Stiens, waar enkele zaken nog duidelijk herinneren aan het feit dat hier ooit het plaatselijke station was.

Over de Pyter Jurjensstrjitte en over het Sint-Vitusplein lopen we naar de Sint-Vituskerk op één van de terpen van Stiens, die nu in in een bonte kring van bloeiende crocussen en sneeuwklokjes staat. 

Ter hoogte van het koor van de kerk zetten we een pelgrims-stempel van deze kerk in onze wandelgids.

Dan lopen we om de kerk heen, over de kerkhofsingel tussen de dubbele rij bomen. Bij die ommegang is het schitterend om te zien hoe mooi kleurrijk het kerkhof momenteel is door alle witte sneeuwklokjes, en alle wit- en paarsbloeiende crocussen.

Terug naar Feinsum

Over de Lege Hearewei verlaten we Stiens, waar momenteel hard wordt gewerkt aan het ingraven en boren van middelspanningsleidingen voor het uit te breiden electriciteitsnetwerk.

Net buiten Stiens lopen we een eindje terug in zuidelijke richting over de parallelweg van de Brédyk, om daarna ter hoogte van de Stienser wijk It Skil de N357 over te steken, om dan de Hege Hearewei op te gaan, richting Feinsum. Ook hier zijn enkele mannen bezig met de aanleg van nieuwe electriciteitsbuizen, die onder de asfaltweg van de Hege Hearewei zijn geboord.

Over de tussen de akkers door slingerende Hege Hearewei wandelen we tot slot terug naar Feinsum. 

Via de Hyltsjebrêge over It Kanael arriveren we bij onze Refugio Ultreia Feinsum.

Op de Holdingawei wandelen we de bebouwde kom van Feinsum binnen, en dan zijn we thuis, op het eind van dit Rondje nummer 15, en daarmee ook aan het eind van alle 26 rondjes van de wandelgids 'Rondjes om de Kerken in Nooord-Fryslân'.

Zonsondergang bij Burdaard

Maandagavond 4 maart 2025
 

Zonsondergang op de Iedyk nabij Burdaard

Kijken bij een gestuurde boring in Leeuwarden

Maandag 3 maart 2025
 

De gestuurde boring bij de Centrale in Leeuwarden

Naar een toekomstbestendig electriciteitsnet

De vraag naar energie en het opwekken van energie in en rondom het Leeuwarder bedrijventerrein de Hemrik neemt toe. Als gevolg hiervan heeft het bestaande elektriciteitsnetwerk onvoldoende capaciteit om te voorzien in de digitalisering van de samenleving. 

Om het elektriciteitsnet toekomstbestendiger te maken en transportbeperkingen en overbelastingen op te heffen, breidt Liander het elektriciteitsnet uit.

Graven en boren

In dit eerste kwartaal van 2025 is Liander van start gegaan met de aanleg van nieuwe stroomkabels.

Deze kabels worden gelegd via een boring of een open ontgraving. 

• Voor een boring geldt dat onder een perceel of onder een watergang door wordt geboord, waarna hier de kabel doorheen wordt getrokken. 
• Voor een open ontgraving wordt een sleuf gegraven over een bepaalde lengte waarin dan de kabel wordt gelegd, en tot slot de sleuf weer wordt gedicht.

De schatting is dat de doorlooptijd van dit kabelproject in Leeuwarden zo'n drie maanden is. De werkzaamheden worden opgedeeld in fases. Per fase worden direct aanwonenden van het kabeltracé met een brief geïnformeerd over de werkzaamheden. 

Gestuurde boring bij de Centrale

Liander en de aannemingscombinatie Alsema en Van Vulpen leggen momenteel nieuwe stroomkabels aan om in Leeuwarden het bedrijventerrein de Hemrik te voorzien van meer stroom.

Het leggen van die stroomkabels wordt gedaan met behulp van een aantal zogenoemde 'gestuurde boringen', waarbij in dit geval een boring plaatsvindt van zo'n 850 meter lengte en een diepte van 33 meter.

Genoemde partijen hebben vorige week een uitnodiging in de Huis aan Huis-krant van Leeuwarden en omstreken gepubliceerd, waarin belangstellenden worden uitgenodigd om vandaag tussen 11:00-13:00 uur in Leeuwarden langs te komen bij het plantsoen bij de rotonde van de Franklinstraat en de Kanaalweg om te kijken bij zo'n gestuurde boring.

850 meter lang en 33 meter diep

Als Durkje en ik daar komen, zijn daar zes medewerkers van bovengenoemde bedrijven aanwezig om ons tekst en uitleg te geven over deze gestuurde boring.

Ons wordt verteld en aan de hand van een plattegrond van Leeuwarden getoond dat op dit moment de  gestuurde boring van de Franklinstraat tot aan de Anne Vondelingweg  over die 850 meter wordt afgewikkeld, waarbij uiteindelijk een bij de Anne Vondelingweg nu al gereedliggende mantelbuis van die lengte wordt teruggetrokken van de Anne Vondelingweg naar de Franklinstraat, waarin dan op zo'n diepte van 33 meter onder het Nieuwe Kanaal en verderop ook parallel aan de Kanaalweg vier dikke electriciteitskabels worden getrokken over die hele lengte.

En dit is nog maar een deel van de gehele versterking van het Friese stroomnet, want wie momenteel door Fryslân reist, ziet op heel veel plekken dat daar is of wordt gegraven en geboord door deze samenwerkende partijen om ons Friese stroomnet toekomstbestendig te maken.

Regelmatig horen en lezen we over de zogenoemde netcongestie (file op het electriciteitsnet), maar we zien ook dat er momenteel door heel veel mensen in weer en wind hard wordt gewerkt om ons allen van de noodzakelijke stroom te gaan en te blijven voorzien.

Zonsondergang in Feinsum

Zondagavond 2 maart 2025
 

Zonsondergang in Feinsum

Rondje 18 om de Kerken - van Berltsum & Menaam & Kleaster Anjum - in Noord-Fryslân

Zondag 2 maart 2025

 

Over het Boerepaad van Menaldum naar Kleaster Anjum

Rondjes om de kerken in noord-Fryslân

Op 31 mei 2024 publiceerde de Stichting Tsjerkepaad in het Friese Pingjum haar wandelgids 'Rondjes om de kerken in noord-Fryslân'. Deze fiets- en wandelgids is geschreven door de bekende wandeljournalist Fokko Bosker.
Stichting Tsjerkepaad ijvert voor een zo ruim mogelijke openstelling van monumentale kerken in Fryslân, en zo'n wandelgids is dan een geschikt instrument om fietsers en wandelaars te laten fietsen en wandelen langs (zo mogelijk opengestelde) Friese kerken.
Deze wandelgids is naast de Kleasterrûntsjes van Stichting Tsjerkepaad deels gebaseerd op de Jabiksrûntsjes die Stichting Jabikspaad Fryslân en Stichting Tsjerkepaad jaren geleden al hebben ontwikkeld. Fokko Bosker heeft in die Kleasterrûntsjes en in die Jabiksrûntsjes de nodige aanpassingen gedaan, en voor deze wandelgids ook een aantal nieuwe wandelrondjes gecreëerd, om daarmee 26 inspirerende wandelroutes te ontwerpen langs kerken in noord-Fryslân, door het omliggende cultuurlandschap.

26 wandelrondjes

Deze 26 rondjes om de kerken liggen verspreid door het hele noorden van Fryslân, en hebben elk een lengte die varieert tussen 5,1 en 18,3 kilometer. De totale lengte van alle 26 rondjes is 337,4 kilometer, waarmee de rondjes een gemiddelde afstand van 13 kilometer hebben. 

Door de grote variatie qua afzonderlijke afstanden, kun je er per wandeldag voor kiezen om bijvoorbeeld 1, 2, 3 of meer rondjes te fietsen of te wandelen. De wandelgids vermeldt welke 12 van de 26 rondjes kunnen worden gefietst.

Het mooie van de wandelgidsen van Fokko Bosker is dat je naast de routebeschrijving en routekaartjes onderweg ook een interessante beschrijving krijgt van het landschap en van de kerken langs de route. Zo verweeft Fokko Bosker cultuurhistorie, erfgoed en landschapsgeschiedenis. 

Deze wandelgids maakt gebruik van de wandelknooppunten van het Friese wandelknooppuntennetwerk, hetgeen het navigeren in het veld vergemakkelijkt.

Elke wandelronde begint met een korte bezinningstekst, die je mee kunt nemen ter overdenking onderweg, zoals:

"De natuur is altijd in beweging,

of je nu 's avonds wandelt of laat in de middag,

elke keer is het licht weer anders.

Ook als er een bui valt,

of er staat een harde wind, 

alle tijden hebben hun eigen schoonheid,

er valt altijd iets te ontdekken."

Een naam en archiefstukken houden herinneringen Kleaster Anjum levend

Vandaag lopen we het Rondje 18 langs de kerken van Berltsum & Menaam, over een afstand van 15,9 kilometer.

Dit rondje begint in Berltsum (Berlikum) en gaat dan na een buitenrondje om het dorp heen naar Menaam (Menaldum), vanwaar door de buurtschappen Slappeterp en Kleaster Anjum langs de Ried en het Berltsumer Wiid terug wordt gewandeld naar het centrum van Berltsum.

Vandaag passeren we het buurtschap Kleaster Anjum, waarvan alleen nog de naam en eeuwenoude archiefstukken de herinneringen aan dit voormalige Friese klooster levend houden.

Om 10:10 uur vertrekken we vanuit Feinsum. Dan is het 4 graden Celsius, en rijden we met de auto naar de Koepelkerk van Berltsum, waar we de auto parkeren bij de westelijke ingang van het dorp.

Als we bij de Koepelkerk vertrekken, is het om 10:30 uur 5 graden Celsius, en bij terugkomst in Berltsum om 14:10 uur is de temperatuur opgelopen naar 8 graden Celsius. 

Gedurende de hele wandeling is het tamelijk zonnig. Het is en blijft droog. Het waait slechts licht vanuit het westen. Het is mooi wandelweer vandaag, en vooral in het open veld fris als we de wind letterlijk van voren krijgen.

Rondje Berltsum 

Bovenop de terp maken we eerst een rondje om de Koepelkerk van Berltsum. Bij de kerk staan veel auto's en fietsen geparkeerd, want de kerkdienst die om 9:30 uur aanving, is nog gaande. 

Even later verlaten we het kerkhof met de hoog op de terp uittorenende Koepelkerk, die is gebouwd in de jaren 1777-1779.

We lopen de terp af in noordelijke richting, steken het Berltsumer Wiid over, en lopen over de Moddergatsreed om de ijsbaan heen, die deels nog het resultaat is van de klei-afgraving voor de voormalige steenfabriek.

Daarna lopen we lang 't Leechje, een laagte in het landschap, die is ontstaan door een oude doorbraak van de vroegere Middelzeedijk.

Tussen Berlikum en Wier komen we op de Wiersterdyk, die we in zuidoostelijke richting volgen, waarbij we de bebouwde kom van Berlikum weer binnenkomen.

Door Hemmemastate lopen we naar het Hemmemapark, waar we straks een wandeling rondom de grote waterpartij zullen maken.

In de sloot rechts van het pad ligt een dode blauwe reiger in het water.

Aan de noordwestzijde van het Hemmemapark passeren we de op een hoge aarden bult gebouwde uitzichttoren, van waaruit je een mooi uitzicht krijgt over het parkgebied.

Na het verlaten van het Hemmemapark gaan we de Bildtdijk op, en daarna nemen we de Hemmemawei om weer het dorp binnen te lopen.

Op de Bitgumerdyk aangekomen, nemen we het smalle schelpenpaadje dat op enige afstand van de Koekoeksleane - en met de enorme kassen links van ons - naar de nieuwbouwbuurt van Berlikum voert.

Koffie bij It Feintsje fan Menaem

Bij de Berltsumer Feart aangekomen, eindigt het rondje rondom Berlikum, en nemen we het smalle fiets- en wandelpaadje langs de Berltsumer Feart in zuidoostelijke richting.

Als we al enige honderden meters het enorme kassencomplex achter ons hebben gelaten, komen we in een oud buurtje op de Sânwei. We steken dan de Gernierswei over, en blijven de Sânwei volgen, om verderop met een bruggetje over de Menaemer Feart te gaan.

Na het passeren van het kleine Menaemer Bosk, slaan we linksaf, om dan op de Berltsumerdyk even later Menaldum binnen te lopen.

In het dorpscentrum nemen we plaats op één van de bankjes bij het beeld van It Feintsje fan Menaem aan de Dyksterbuorren, om daar in het voorjaarszonnetje op deze zonnige zondagochtend van onze koffiepauze te genieten. Regelmatig rijden automobilisten en fietsers voorbij, en er zijn ook opvallend veel kinderen buiten op straat.

Aan de Ljochtmisdyk zien we een groep dames in een atelier. Binnen horen we van hen dat ze vandaag een schilderworkshop hebben, waarbij ze bij hun huidige schilderwerk van vandaag gebruik maken van structuurmateriaal dat afkomstig is van de Waddenzeekust. 

Over Boerepaad naar de Swanneblom bij Slappeterp

Na dit atelierbezoek laten we Menaldum achter ons, om dan over de Ljochtmisdyk in zuidwestelijke richting door te lopen. Een vrouw met een hondje bij zich waarschuwt ons voor het feit dat dit weggetje verderop bij de tweede boerderij doodloopt, maar wij vertellen haar dat we ter hoogte van de eerste boerderij het veld in gaan in noordelijke richting, om daar over het zogenaamde Boerepaad over de akkerranden richting Slappeterp te gaan.

Over een hooggelegen schouwpad volgen we de loop van een brede sloot. Door een hek lopen we van de ene akker naar de volgende.

Na het oversteken van een bruggetje gaat het Boerepaad verder over een betonpad. 

Op de Slappe-terpsterdyk aangekomen, steken we die recht over, om dan over een karrenspoor naar de water-recreatieplas van de Swanneblom te lopen, vlakbij de theetuin en camping van Slappeterp, die daar achter ligt.

Door het akkerland naar Kleaster Anjum

We blijven de noordwestelijke richting aanhouden, om vanaf een asfaltweggetje langs enkele boerderijen weer een Boerepaad op te gaan. Daar steken we via een klein bruggetje een sloot over.

Dan buigen we af in noordwestelijke richting, om vervolgens over een betonpad naar de voormalige kloosterlocatie van Kleaster Anjum te lopen.

Bij de twee naast elkaar staande boerderijen van Kleaster Anjum, vinden we een houten bank vóór het voorhuis van de kop-hals-rompboerderij, waar we onze lunchpauze houden.

Daarna gaan we over een schouwpad van akkerranden vanaf Kleaster Anjum langs een sloot naar de Rie, die vanuit Ried naar Berlikum stroomt.

Langs de Elfstedenschaatsroute terug naar Berlikum

Bij de Rie aangekomen, gaan we het schelpenpad op dat parallel aan de Rie ligt. In de brede vaart komt ons een sportvisser tegemoet in zijn electrisch motorbootje. 

Iets verderop gaat de Rie over in het Berltsumer Wiid, en ook dan blijven we het hetzelfde schelpenpad volgen op de zuidoever van de brede vaart. 

Weer komt ons een motorbootje tegemoet, en ondertussen ontmoeten we enkele fietsers en wandelaars op dit schelpenpad.

Vlak vóór Berlikum kruisen we wederom de Gernierswei, maar nu gaan we er onderdoor.

En dan is het nog maar een klein eindje alvorens we bij Berlikum arriveren, bij het kruiswater van het Berltsumer Wiid, het Moddergat en de Berltsumer Feart.

Via een hoge houten brug steken we de Berltsumer Feart over, om dan op de Bûterhoeke Berlikum binnen te wandelen.

Bij aankomst is het 14:20 uur, en bij de auto aangekomen, stappen we in, en rijden we terug naar Feinsum, terugkijkend op een prachtige voorjaarsdag op deze stille wegen en paden van Noord-Fryslân.

Jabikspaad als proloog

Zondagochtend 2 maart 2025

 

Pelgrim Michael bij Refugio Ultreia Feinsum

Proloog van Sint-Jacobiparochie naar Nijmegen

Gisteren aan het eind van de middag arriveerde pelgrim Michael bij onze Refugio Ultreia Feinsum, voor een overnachting in ons pelgrimsverblijf.

Michael is van plan vanaf komende zomer de pelgrimsroute vanuit Nijmegen via Duitsland, de Franse pelgrimssteden Vézelay & Le Puy-en-Velay en het bedevaartsoord Lourdes en dan door Spanje naar Santiago de Compostela te lopen.

Maar voordat hij daaraan begint, besloot hij ter voorbereiding daarop nu alvast een aanlooproute te bewandelen. Daartoe koos Michael ervoor om het Friese Jabikspaad als proloog te gaan gebruiken voor zijn eerste lange pelgrimstocht naar het Spaanse bedevaartsoord.

Pelgrimeren van Nijmegen naar Santiago de Compostela

Na gisterochtend begonnen te zijn bij De Groate Kerk van Sint-Jacobiparochie arriveerde Michael na zijn eerste 21 kilometers via Zwarte Haan, de Waddenzeedijk, Nieuwe en Oude Bildtzijl bij ons in onze refugio te Feinsum, staande aan het Jabikspaad.

Gisteravond nuttigden we gezamenlijk de pelgrimsmaaltijd, en tijdens de avond stonden Michael zijn  uitgebreide wandelervaringen en zijn praktische pelgrimsvragen centraal.

Na een goede nachtrust en ontbijt is hij klaar voor zijn tweede wandeldag van deze proloog, van Feinsum via Leeuwarden naar Reduzum. Morgen naar Aldeboarn en daarna naar Mildam, en zo voort tot het Overijsselse Hasselt, en wat daarna allemaal nog volgt tot voorbij Zwolle. 

In de komende maanden volgen dan nog de (soms meerdaagse) dagtochten tot aan Nijmegen, en dan is Michael klaar om van start te gaan met zijn pelgrimage van Nijmegen naar Santiago de Compostela. 

We nemen van hem afscheid bij onze refugio, en dan verlaat Michael Feinsum over de Hyltsjebrêge, om dan op de Hege Hearewei zijn voettocht op het Jabikspaad voort te zetten. 

Een laatste groet, en dan zien we de pelgrim in spe met zijn Jacobsschelp achter op de rugzak langzaam verdwijnen in de mist, vooreerst richting Stiens.

Rondje 24 om de Kerken - van Bolsward & Burgwerd & Hartwerd - in Noord-Fryslân

Zaterdag 1 maart 2025

 

Start bij de Martinikerk van Bolsward

Rondjes om de kerken in noord-Fryslân

Op 31 mei 2024 publiceerde de Stichting Tsjerkepaad in het Friese Pingjum haar wandelgids 'Rondjes om de kerken in noord-Fryslân'. Deze fiets- en wandelgids is geschreven door de bekende wandeljournalist Fokko Bosker.
Stichting Tsjerkepaad ijvert voor een zo ruim mogelijke openstelling van monumentale kerken in Fryslân, en zo'n wandelgids is dan een geschikt instrument om fietsers en wandelaars te laten fietsen en wandelen langs (zo mogelijk opengestelde) Friese kerken.
Deze wandelgids is naast de Kleasterrûntsjes van Stichting Tsjerkepaad deels gebaseerd op de Jabiksrûntsjes die Stichting Jabikspaad Fryslân en Stichting Tsjerkepaad jaren geleden al hebben ontwikkeld. Fokko Bosker heeft in die Kleasterrûntsjes en in die Jabiksrûntsjes de nodige aanpassingen gedaan, en voor deze wandelgids ook een aantal nieuwe wandelrondjes gecreëerd, om daarmee 26 inspirerende wandelroutes te ontwerpen langs kerken in noord-Fryslân, door het omliggende cultuurlandschap.

26 wandelrondjes

Deze 26 rondjes om de kerken liggen verspreid door het hele noorden van Fryslân, en hebben elk een lengte die varieert tussen 5,1 en 18,3 kilometer. De totale lengte van alle 26 rondjes is 337,4 kilometer, waarmee de rondjes een gemiddelde afstand van 13 kilometer hebben. 

Door de grote variatie qua afzonderlijke afstanden, kun je er per wandeldag voor kiezen om bijvoorbeeld 1, 2, 3 of meer rondjes te fietsen of te wandelen. De wandelgids vermeldt welke 12 van de 26 rondjes kunnen worden gefietst.

Het mooie van de wandelgidsen van Fokko Bosker is dat je naast de routebeschrijving en routekaartjes onderweg ook een interessante beschrijving krijgt van het landschap en van de kerken langs de route. Zo verweeft Fokko Bosker cultuurhistorie, erfgoed en landschapsgeschiedenis. 

Deze wandelgids maakt gebruik van de wandelknooppunten van het Friese wandelknooppuntennetwerk, hetgeen het navigeren in het veld vergemakkelijkt.

Elke wandelronde begint met een korte bezinningstekst, die je mee kunt nemen ter overdenking onderweg, zoals:

"Het gaat er niet om grote dingen te doen,

maar om kleine dingen groots te doen."

De wonderen zijn de wereld nog niet uit

Vandaag lopen we het Rondje 24 langs de kerken van Bolsward & Burgwerd & Hartwerd, over een afstand van 15,2 kilometer.

Dit rondje begint in de Friese Elfstedenstad Bolsward en gaat dan na een rondje door het stadscentrum van deze voormalige Hanzestad langs de Boalserterfeart naar Burgwerd, om dan door Oldeclooster en Bloemkamp naar Hartwerd te gaan, vanwaar tot slot langs Ugoklooster terug wordt gewandeld naar het centrum van Bolsward.

Van het feit dat de wonderen de wereld nog niet uit zijn, getuigt het mirakelverhaal van Onze Lieve Vrouwe van Sevenwouden, wiens houten beeld momenteel in de kapel van de Sint-Franciscusbasiliek staat, waar de route van vandaag langs gaat.

Om 8:05 uur vertrekken we vanuit Feinsum. Dan is het 5 graden Celsius en bewolkt, en rijden we met de auto naar de Martinikerk van Bolsward, waar we de auto parkeren nabij deze moederkerk van Bolsward.

Als we bij de protestantse Martinikerk vertrekken, is het om 8:30 uur 6 graden Celsius, en bij terugkomst bij deze Bolswarder terpkerk om 11:30 uur is de temperatuur opgelopen naar 8 graden Celsius. 

Gedurende de hele wandeling is het bewolkt. Het is en blijft droog. Het waait nauwelijks, en halverwege de ochtend breekt de zon af en toe even door de wolken. Daarmee is het goed wandelweer vandaag.

Eerst een kerkenrondje door het Bolswarder stadscentrum

Vanaf het Groot Kerkhof laten we de Bolswarder Martinikerk achter ons, om dan door de Kerkstraat naar de brug over de smalle stadsgracht tussen de Broerestraat en de Kapelstraat te lopen.

Aan het begin van de Kapelstraat passeren we ter hoogte van het duo-beeldje bij de brugleuning de gevelsteen van de voormalige Cappelle op de Post, die hier van de 16 eeuw tot aan 1868 heeft gestaan.

Aan het eind van het Klein Hengstepad lopen we het Broereplein op, om bij de Elfstedenfontein een bezoek te brengen aan de Broerekerk, die helaas gesloten is. 

Daarna gaat het door de Jongemastraat verder naar het mooie stadhuis van Bolsward. Daar kunnen we de Wipstraat niet op, omdat de doorgang is geblokkeerd wegens graafwerkzaamheden, die overigens op deze zaterdagochtend stilliggen. Daarom gaan we aan de andere kant van de stadsgracht de Rijkstraat op naar de Grote Dijlakker, waar we een bezoek brengen aan de rooms-katholieke Sint-Franciscusbasiliek, die pas vanmiddag open is. Enkele weken geleden waren we bij een uitvaartmis in deze kerk, voor emeritus-pastoor Jan Romkes van de Wal; en ook van eerdere kerkbezoeken kennen we het interieur van deze kerk van de Heilige Titus Brandsma Parochie overigens wel.

Vanaf de Grote Dijlakker maken we door een steegje de doorsteek naar het Laag Bolwerk. Bij de Franekerstraat aangekomen, steken we de stadsgracht over, om dan langs de Leeuwardervaart naar de rand van de bebouwde kom te lopen.

Op het kruiswater van de Leeuwardervaart, de Kleasterfeart, de Boalserterfeart en de Harnzer Feart steken we via een lang hooghout de Harnzer Feart over, en daarmee laten we Bolsward achter ons.

Van Burgwerd over de Kloosterweg naar de Kleasterfeart

De route gaan dan verder over het fiets- en wandelpad van het Trekpad langs de Boalserter Feart naar Burgwerd. Af en toe komt ons een fietser tegemoet, en om 9:45 uur wandelen we de bebouwde kom van Burgwerd binnen.

In het dorp steken we via de dorpsbrug de Boalserter Feart over, om daarna na een rondje achter de dorpskerk langs over de Trekfeart de Doniaweg op te gaan, waar we dan Burgwerd direct ook al weer verlaten.

De Doniaweg gaat over in de Kloosterweg, die we moeten volgen tot aan de brug over de Kleasterfeart.

Hier moeten we de Kloosterweg verlaten, om dan over een schouwpad door de weilanden en langs de Kleasterfeart naar Oldeclooster te lopen.  

Maar hier gaat het helaas fout, want op het toegangshek van dit veldpad staat bij Wandel-knooppunt 67 dat je naar Wandel-knooppunt 81 hier in de periode van 1 maart tot en met 30 juni niet over het schouwpad mag lopen, zulks in verband met het broedseizoen. En ja, vandaag is het 1 maart, dus dit is de eerste dag dat de toegang en doorgang verboden is. Het is maar ongeveer een kilometer doorsteek naar Oldeclooster, maar die mogen we hier niet maken. Een Bolswarder wandelaar komt ons achterop, en volgens hem mag het wel zonder hond, maar bij nader inzien blijkt dat hier niet van toepassing te zijn. De toegang is hier voor ons verboden. Die termijn staat niet in de wandelgids vermeld, want dan hadden we daar rekening mee kunnen houden. 

Resultaat is dat we dit verbodsbord respecteren, maar als we de Bolswarder wandelaar - die hier tamelijk  bekend is in dit gebied - vragen of er een andere optie is, moet hij het antwoord schuldig blijven, want we bevinden ons hier in een open weidegebied zonder geschikte wegen en paden die het gebied doorkruisen naar Oldeclooster. 

Verboden toegang

We besluiten de grote lus langs Oldeclooster, Bloemkamp en Hartwert noodgedwongen dan maar te laten vervallen, om nu over de Kloosterweg door te lopen naar Wandelknooppunt 72, waar we de route van vandaag wel kunnen vervolgen.

Resultaat is dus dat we het traject van de Wandelknooppunten 67 via 81 en 71 naar 72 niet kunnen bewandelden, maar dat hebben we op 26 november 2022 al eens gedaan, dus hieronder volgt als citaat van 2022 de beschrijving van onze wandeling van Wandelknooppunt 67 via 81 en 71 naar 72. 

Na dit citaat gaat de route van onze wandeling van vandaag verder bij Wandelknooppunt 72.

"....... waar die Kloosterweg de Kleasterfeart kruist, verlaten we de Kloosterweg, om dan over het natte graspad langs de Kleasterfeart naar Oldeclooster te lopen. Als we achterom kijken, zien we een groen wandelspoor door het hoge en natte gras waar we zojuist doorheen zijn gelopen.

Bij een al lange tijd in afbraak zijnde nagenoeg geheel vervallen boerderij-voorhuis - dat overigens nog steeds wordt bewoond - komen we op Oldeclooster. 

Bij de locatie waar vroeger het Olde Clooster ofwel klooster Bloemkamp heeft gestaan, komen we bij de informatie-blokhut op het erf van de boerderij Hartwerder-mieden, waar je enkele kloosterrestanten zoals scherven en kloostermoppen kunt bekijken. In de blokhut is een informatiecentrum over dit voormalige klooster ingericht. Ook staat er een mooie maquette, waaraan je kunt zien hoe klooster Bloemkamp er vroeger uit heeft gezien.

Over de Kloosterweg en de Middelzeeweg naar Ugoclooster

Bij Windmotor Polder Monnikehuis steken we in het buurtschap Bloemkamp de Kleasterfeart over.

Verderop vervolgen we onze route over de Middelzeedijk, tot in Hartwert. Hier bezoeken we het kerkhof met daarop het markante klokhuis van Hartwert. Op deze plek stond vroeger het Monckehuis, een uithof van klooster Bloemkamp. Daarna maken we een rondje rond dit klokhuis, gebouwd op oude kloostermoppen, en bedekt met een groot leien dak.

En dan gaat de route verder over de Kloosterweg. Maar voordat we nog eens weer bij de Kleasterfeart komen, nemen we een betonpad door de weilanden, in de richting van Bolsward."

Terug naar Bolsward

Dat is de doorsteek van de Kloosterweg naar de Ugolaan. Dit betonpad nadert verderop de Kleasterfeart, en vanaf dat punt heet dit betonpad Ugoclooster, genoemd naar het oude Oegekleaster. Bijna aan het eind van Ugoclooster staat de boerderij waar de heilige Titus Brandsma is geboren. Een opgerichte gedenksteen herdenkt het leven en sterven van Anno Sjoerd Brandsma, pater Titus, geboren alhier in 1881, en gestorven in concentratiekamp Dachau in het oorlogsjaar 1942.

Vanaf de rand van de bebouwde kom van Bolsward volgen we het voetpad langs de Ugolaan, tot vlak vóór de brug over de Leeuwardervaart.

Hier gaan we onder de Ugolaan door, om vervolgens over De Râne langs de Leeuwardervaart in de richting van het stadscentrum van Bolsward te lopen.

Tegenover Monsma State staat een houten bank, waarop we in de aangename voorjaarszon plaatsnemen voor onze koffiepauze. Aan de overkant van de vaart zien we de boomtoppen van de bomen naast Monsma State prachtig contrasteren met de halfbewolkte blauwe lucht.

Na deze pauze gaan we op de Polle de stadsgracht over via de Molendraai, een ijzeren draaibrug uit 1891. In een tuintje aan de Polle, vol in de zon, staat het speenkruid al in bloei; een mooi teken in geel dat het voorjaar aanbreekt.

We steken het Plantsoen over, en lopen dan over de Bagijnestraat naar de Martinikerk. Bij het standbeeld voor de Friese dichter Gysbert Japicx (1603-1666) op het kerkhof eindigt om 11:30 uur dit rondje 24.

Vanuit Bolsward rijden we tenslotte terug naar huis.