Rondje 18 om de Kerken - van Berltsum & Menaam & Kleaster Anjum - in Noord-Fryslân

Zondag 2 maart 2025

 

Over het Boerepaad van Menaldum naar Kleaster Anjum

Rondjes om de kerken in noord-Fryslân

Op 31 mei 2024 publiceerde de Stichting Tsjerkepaad in het Friese Pingjum haar wandelgids 'Rondjes om de kerken in noord-Fryslân'. Deze fiets- en wandelgids is geschreven door de bekende wandeljournalist Fokko Bosker.
Stichting Tsjerkepaad ijvert voor een zo ruim mogelijke openstelling van monumentale kerken in Fryslân, en zo'n wandelgids is dan een geschikt instrument om fietsers en wandelaars te laten fietsen en wandelen langs (zo mogelijk opengestelde) Friese kerken.
Deze wandelgids is naast de Kleasterrûntsjes van Stichting Tsjerkepaad deels gebaseerd op de Jabiksrûntsjes die Stichting Jabikspaad Fryslân en Stichting Tsjerkepaad jaren geleden al hebben ontwikkeld. Fokko Bosker heeft in die Kleasterrûntsjes en in die Jabiksrûntsjes de nodige aanpassingen gedaan, en voor deze wandelgids ook een aantal nieuwe wandelrondjes gecreëerd, om daarmee 26 inspirerende wandelroutes te ontwerpen langs kerken in noord-Fryslân, door het omliggende cultuurlandschap.

26 wandelrondjes

Deze 26 rondjes om de kerken liggen verspreid door het hele noorden van Fryslân, en hebben elk een lengte die varieert tussen 5,1 en 18,3 kilometer. De totale lengte van alle 26 rondjes is 337,4 kilometer, waarmee de rondjes een gemiddelde afstand van 13 kilometer hebben. 

Door de grote variatie qua afzonderlijke afstanden, kun je er per wandeldag voor kiezen om bijvoorbeeld 1, 2, 3 of meer rondjes te fietsen of te wandelen. De wandelgids vermeldt welke 12 van de 26 rondjes kunnen worden gefietst.

Het mooie van de wandelgidsen van Fokko Bosker is dat je naast de routebeschrijving en routekaartjes onderweg ook een interessante beschrijving krijgt van het landschap en van de kerken langs de route. Zo verweeft Fokko Bosker cultuurhistorie, erfgoed en landschapsgeschiedenis. 

Deze wandelgids maakt gebruik van de wandelknooppunten van het Friese wandelknooppuntennetwerk, hetgeen het navigeren in het veld vergemakkelijkt.

Elke wandelronde begint met een korte bezinningstekst, die je mee kunt nemen ter overdenking onderweg, zoals:

"De natuur is altijd in beweging,

of je nu 's avonds wandelt of laat in de middag,

elke keer is het licht weer anders.

Ook als er een bui valt,

of er staat een harde wind, 

alle tijden hebben hun eigen schoonheid,

er valt altijd iets te ontdekken."

Een naam en archiefstukken houden herinneringen Kleaster Anjum levend

Vandaag lopen we het Rondje 18 langs de kerken van Berltsum & Menaam, over een afstand van 15,9 kilometer.

Dit rondje begint in Berltsum (Berlikum) en gaat dan na een buitenrondje om het dorp heen naar Menaam (Menaldum), vanwaar door de buurtschappen Slappeterp en Kleaster Anjum langs de Ried en het Berltsumer Wiid terug wordt gewandeld naar het centrum van Berltsum.

Vandaag passeren we het buurtschap Kleaster Anjum, waarvan alleen nog de naam en eeuwenoude archiefstukken de herinneringen aan dit voormalige Friese klooster levend houden.

Om 10:10 uur vertrekken we vanuit Feinsum. Dan is het 4 graden Celsius, en rijden we met de auto naar de Koepelkerk van Berltsum, waar we de auto parkeren bij de westelijke ingang van het dorp.

Als we bij de Koepelkerk vertrekken, is het om 10:30 uur 5 graden Celsius, en bij terugkomst in Berltsum om 14:10 uur is de temperatuur opgelopen naar 8 graden Celsius. 

Gedurende de hele wandeling is het tamelijk zonnig. Het is en blijft droog. Het waait slechts licht vanuit het westen. Het is mooi wandelweer vandaag, en vooral in het open veld fris als we de wind letterlijk van voren krijgen.

Rondje Berltsum 

Bovenop de terp maken we eerst een rondje om de Koepelkerk van Berltsum. Bij de kerk staan veel auto's en fietsen geparkeerd, want de kerkdienst die om 9:30 uur aanving, is nog gaande. 

Even later verlaten we het kerkhof met de hoog op de terp uittorenende Koepelkerk, die is gebouwd in de jaren 1777-1779.

We lopen de terp af in noordelijke richting, steken het Berltsumer Wiid over, en lopen over de Moddergatsreed om de ijsbaan heen, die deels nog het resultaat is van de klei-afgraving voor de voormalige steenfabriek.

Daarna lopen we lang 't Leechje, een laagte in het landschap, die is ontstaan door een oude doorbraak van de vroegere Middelzeedijk.

Tussen Berlikum en Wier komen we op de Wiersterdyk, die we in zuidoostelijke richting volgen, waarbij we de bebouwde kom van Berlikum weer binnenkomen.

Door Hemmemastate lopen we naar het Hemmemapark, waar we straks een wandeling rondom de grote waterpartij zullen maken.

In de sloot rechts van het pad ligt een dode blauwe reiger in het water.

Aan de noordwestzijde van het Hemmemapark passeren we de op een hoge aarden bult gebouwde uitzichttoren, van waaruit je een mooi uitzicht krijgt over het parkgebied.

Na het verlaten van het Hemmemapark gaan we de Bildtdijk op, en daarna nemen we de Hemmemawei om weer het dorp binnen te lopen.

Op de Bitgumerdyk aangekomen, nemen we het smalle schelpenpaadje dat op enige afstand van de Koekoeksleane - en met de enorme kassen links van ons - naar de nieuwbouwbuurt van Berlikum voert.

Koffie bij It Feintsje fan Menaem

Bij de Berltsumer Feart aangekomen, eindigt het rondje rondom Berlikum, en nemen we het smalle fiets- en wandelpaadje langs de Berltsumer Feart in zuidoostelijke richting.

Als we al enige honderden meters het enorme kassencomplex achter ons hebben gelaten, komen we in een oud buurtje op de Sânwei. We steken dan de Gernierswei over, en blijven de Sânwei volgen, om verderop met een bruggetje over de Menaemer Feart te gaan.

Na het passeren van het kleine Menaemer Bosk, slaan we linksaf, om dan op de Berltsumerdyk even later Menaldum binnen te lopen.

In het dorpscentrum nemen we plaats op één van de bankjes bij het beeld van It Feintsje fan Menaem aan de Dyksterbuorren, om daar in het voorjaarszonnetje op deze zonnige zondagochtend van onze koffiepauze te genieten. Regelmatig rijden automobilisten en fietsers voorbij, en er zijn ook opvallend veel kinderen buiten op straat.

Aan de Ljochtmisdyk zien we een groep dames in een atelier. Binnen horen we van hen dat ze vandaag een schilderworkshop hebben, waarbij ze bij hun huidige schilderwerk van vandaag gebruik maken van structuurmateriaal dat afkomstig is van de Waddenzeekust. 

Over Boerepaad naar de Swanneblom bij Slappeterp

Na dit atelierbezoek laten we Menaldum achter ons, om dan over de Ljochtmisdyk in zuidwestelijke richting door te lopen. Een vrouw met een hondje bij zich waarschuwt ons voor het feit dat dit weggetje verderop bij de tweede boerderij doodloopt, maar wij vertellen haar dat we ter hoogte van de eerste boerderij het veld in gaan in noordelijke richting, om daar over het zogenaamde Boerepaad over de akkerranden richting Slappeterp te gaan.

Over een hooggelegen schouwpad volgen we de loop van een brede sloot. Door een hek lopen we van de ene akker naar de volgende.

Na het oversteken van een bruggetje gaat het Boerepaad verder over een betonpad. 

Op de Slappe-terpsterdyk aangekomen, steken we die recht over, om dan over een karrenspoor naar de water-recreatieplas van de Swanneblom te lopen, vlakbij de theetuin en camping van Slappeterp, die daar achter ligt.

Door het akkerland naar Kleaster Anjum

We blijven de noordwestelijke richting aanhouden, om vanaf een asfaltweggetje langs enkele boerderijen weer een Boerepaad op te gaan. Daar steken we via een klein bruggetje een sloot over.

Dan buigen we af in noordwestelijke richting, om vervolgens over een betonpad naar de voormalige kloosterlocatie van Kleaster Anjum te lopen.

Bij de twee naast elkaar staande boerderijen van Kleaster Anjum, vinden we een houten bank vóór het voorhuis van de kop-hals-rompboerderij, waar we onze lunchpauze houden.

Daarna gaan we over een schouwpad van akkerranden vanaf Kleaster Anjum langs een sloot naar de Rie, die vanuit Ried naar Berlikum stroomt.

Langs de Elfstedenschaatsroute terug naar Berlikum

Bij de Rie aangekomen, gaan we het schelpenpad op dat parallel aan de Rie ligt. In de brede vaart komt ons een sportvisser tegemoet in zijn electrisch motorbootje. 

Iets verderop gaat de Rie over in het Berltsumer Wiid, en ook dan blijven we het hetzelfde schelpenpad volgen op de zuidoever van de brede vaart. 

Weer komt ons een motorbootje tegemoet, en ondertussen ontmoeten we enkele fietsers en wandelaars op dit schelpenpad.

Vlak vóór Berlikum kruisen we wederom de Gernierswei, maar nu gaan we er onderdoor.

En dan is het nog maar een klein eindje alvorens we bij Berlikum arriveren, bij het kruiswater van het Berltsumer Wiid, het Moddergat en de Berltsumer Feart.

Via een hoge houten brug steken we de Berltsumer Feart over, om dan op de Bûterhoeke Berlikum binnen te wandelen.

Bij aankomst is het 14:20 uur, en bij de auto aangekomen, stappen we in, en rijden we terug naar Feinsum, terugkijkend op een prachtige voorjaarsdag op deze stille wegen en paden van Noord-Fryslân.