Zonsondergang in Feinsum

Zondag 29 november 2020

Zonsondergang in Feinsum

Rondje wandelen in Friesland: Schier oneindig

Zaterdag 28 november 2020

 

Door het berkenbos bij Vredenhof op Schiermonnikoog

Mooiste routes
In het jaar 2019 heeft uitgeverij Lantaarn de wandelgids 'Rondje Wandelen in Friesland' uitgegeven.
De subtitel van deze routegids luidt: '11 prachtige wandelingen door het Friese landschap'.
Dit boek bevat naast de genoemde elf wandelroutes ook zes picknickrecepten.
De ronde vorm van dit routeboekje past prima bij de titel van de gids.
De routes die in deze wandelgids staan beschreven, zijn eigendom van Mooisteroutes.nl, een website met meer dan duizend routes door heel Nederland, voor wandelaars, fietsers en kanoërs.
Van vrijwel alle routes is een gps-versie beschikbaar, ook voor smartphones.
De elf beschreven wandelroutes worden in zeven van de elf routes ook in een verkorte versie beschreven, en in één geval zelfs met twee verkorte varianten. De kortste verkorte route heeft een lengte van 6 kilometer, en de twee langste volledige routes zijn elk 18 kilometer lang.
Elke routebeschrijving begint met een topografische routekaart in kleur, gevolgd door een korte routebeschrijving, met hier en daar enige aanvullende praktische informatie of een korte toelichting bij wat je onderweg ziet. De tekst wordt verlevendigd met hier en daar een mooie foto van een representatieve plek op de betreffende route.

Mooi Fryslân te voet leren kennen
De door Durkje en mij gebruikte wandelgids voor de provincie Fryslân bevat elf gevarieerde wandelroutes door landschappelijk fraaie gebieden. Hiermee ontdek je mooie plekjes van onze prachtige provincie, want ook Fryslân heeft zo zijn eigen bezienswaardigheden en mooie landschappen.
Met deze wandelgids ontdek je bijvoorbeeld de terpen, de bossen, de meren, de paadjes en de duinen in Fryslân, en door de aanvullende informatie kom je ook meer te weten over de geschiedenis en de karakteristieke elementen van ons Friese landschap.
De route die we vandaag lopen, kreeg als thema: 'Schier oneindig'.

Tweede wandeldag op Schiermonnikoog
Vandaag is het de tweede dag van onze wandeltweedaagse op Schiermonnikoog.
Gisteren hebben we op dit mooie Waddeneiland het eerste rondje van het Bonifatius Kloosterpad gelopen.
Vandaag staat de route ‘Schier oneindig’ op ons dagprogramma, over een afstand van 13 kilometer.
Na een aangenaam diner gisteravond en een goede nachtrust, staan we vanmorgen in Hotel Duinzicht om 9:00 uur op. Het ontbijt in Hotel Duinzicht begint pas om 8:30 uur. We hadden dus de keus om vanmorgen vroeg het hotel al te verlaten zonder ontbijt, om dan na onze eilandwandeling de vroege middagboot van 13:30 uur terug te nemen naar de vaste wal, òf wel eerst te gaan ontbijten in het hotel, om dan ruim de tijd te nemen voor onze dagtocht, om vervolgens de late middagboot van 16:30 uur te nemen. We kozen voor de laatste optie, want we hebben immers de hele dag alle tijd om te genieten van onze mooie wandeltweedaagse op het eiland.

Naar De Wassermann-bunker
De nachttemperaturen schommelen dit weekend al rond het vriespunt, dus het is vanmorgen nog lekker fris als we na het ontbijt om ongeveer 10:15 uur Hotel Duinzicht verlaten.
Het is zwaar bewolkt, en dat zal de hele dag gedurende onze wandeling zo blijven. Het waait iets harder dan gisteren, maar door onze warme wandelkleding hebben we daar geen last van.
De route van vandaag bestaat uit twee lussen, die beide vertrekken en aankomen in het dorp Schiermonnikoog.
Wij beginnen op het fietspad van het Duinpad recht tegenover de ingang van ons hotel. Bij het voetbalverenigingsgebouw slaan we af naar de Noorderstreek. Over een duinpad en verderop langs de bosrand gaan we naar een speelplaats. Voorbij die speelplaats komen we op een houtsnipperpad, en dan volgt een mooi bospad. Over een fietspad wandelen we dan naar De Wassermann-bunker, die de Duitse bezetters hier in de Tweede Wereldoorlog boven op een hoge duin bouwden, als meest noordelijk punt van de zogenoemde Atlantikwall langs de Noordzee. We beklimmen de duin tot bovenop de bunker. Gisteren was het behoorlijk helder weer toen we hier ook waren. Toen hadden we een weids uitzicht over het eiland en over de Waddenzee en de Noordzee. Vandaag is het zicht zo slecht dat we de zeeën aan beide zijden van het eiland niet kunnen zien. We gaan de bunker ook nog in om de kamers van de bunker te bekijken. Het is er donker, maar met het licht van de smartphone kun je goed zien hoe de bunker van binnen is ingericht.

Known unto God
Vanaf de voet van de bunkerduin lopen we verder naar Vredenhof, de begraafplaats met 110 graven, waar omgekomen militairen van de Eerste en Tweede Wereldoorlog begraven liggen, en tevens een grote groep drenkelingen, die om het leven kwamen op zee rond Schiermonnikoog. Op de grafstenen is te zien dat van een aantal begraven militairen en zeelieden hun namen niet bekend zijn. Daarom dragen die grafstenen van de anonieme overledenen het grafschrift: “Known unto God”.

Bij een foto (achter een raam van het baarhuisje) van een Duitse militaire begrafenis in de Tweede Wereldoorlog staat een Jacobsschelp met daarop geschreven: “DANK voor onze VRIJHEID”.
Buiten Vredenhof gaan we door een klaphekje een heel smal bospaadje op, dat door een vochtig berkenbos voert. Verderop slaan we rechtsaf op een tamelijk breed veldpad. Zo lopen we weer terug naar de ingang van Vredenhof. 

Langs de Berkenplas
Vanaf Vredenhof brengt de route ons over verschillende soorten paden naar de Berkenplas, die we gisteren ook passeerden.
Bij de Berkenplas gaat de route verder over een smal bospaadje. Zodra we een open veld gepasseerd hebben, klimmen we weer een duin op, om dan door de duinen verder te lopen naar de Noorderstreek in het dorp. Via de Tjebbeglop komen we dan uit op de Langestreek.
Op de splitsing met de Badweg, gaan we even van de doorgaande route af om naar Hotel Duinzicht te lopen, waar we als hotelgast in het restaurant een kop koffie drinken.

Kerk en toren
Na deze koffiepauze lopen we via de Badweg en langs de dorpskerk naar het dorpscentrum, waar we onze route vervolgen met de tweede lus van deze wandelroute.
Door de Nieuwestreek lopen we naar het Koosjepaid. Aan het eind daarvan slaan we af, om via de Langestreek naar de dorpskerk te lopen. Op het kerkhof is het familiegraf van de adellijke Duitse familie Von Bernstoff, die in 1892 door aankoop eigenaar werd van het eiland Schiermonnikoog, maar dat direct na de Tweede Wereldoorlog verloor, toen de Nederlandse staat alle bezittingen van Duitsers onteigende. Die Duitse graven liggen hier op eigen verzoek wel begraven. Hun vroegere verblijf op het eiland, het adellijk jachtslot Rijsbergen, waar wij gisteren op bezoek waren, wordt momenteel verbouwd en ingericht als Klooster Schiermonnikoog.
Vanaf de kerk lopen we via de Torenstreek naar de witte vuurtoren, die later ook watertoren is geweest, en nu is ingezet voor telecommunicatie en voor recreatief bezoek.
Voorbij de witte toren dalen we af en gaan we verder over het Torenbinnenpad en het Westerduinenpad. 

Over het Groene Strand naar het Westerstrand
Om bij de Noordzee te komen, vervolgen we onze route over eerst een smal tegelpaadje door de duinen, en daarna een smal en steeds breder wordend zandpad door de duinenrij, gevolgd door een graspad door een natte duinvallei. Als we de laatste duin over zijn, zien we het Groene Strand vóór ons liggen. Vlak vóór ons ligt een brede groene strook, en daarachter begint een eind verderop pas het strand. Aan onze rechterhand zien we dat het strandpaviljoen momenteel niet op haar palen staat. Wellicht zal dat komend voorjaar weer worden opgebouwd als de Corona-perikelen dat toestaan. 

De wandelroute gaat over de smalle paadjes van het Groene Strand. Eerst passeren we de duinovergang ter hoogte van de vuurtoren, waarna we het stukje over het Groene Strand lopen dat we gisteren ook al bewandelden tot aan de volgende duinovergang, die - zoals gisteren - door de tractoren van het grondverzetbedrijf wordt gebruikt. We gaan hier niet - zoals gisteren - de duinen in, maar moeten nog een eind doorlopen, tot aan de derde duinovergang ter hoogte van het Westerstrand.

Terug naar dorp en vaste wal
Hier verlaten we het Westerstrand, om dan over en door de duinen in de richting van de Westerplas te lopen. 
Als we net voorbij de Westerplas zijn, gaan we evenals gisteren weer over de hoge polderdijk langs de Westerplas, echter vandaag in tegengestelde richting. We hoeven niet tot aan de Waddenzeedijk door te lopen, want onze route gaat bijna op het eind van het graspad op de polderdijk naar links, waar we dan over de dijktrap afdalen. Aan de voet van de polderdijk gaat het dan tussen de weilanden door naar het dorp Schiermonnikoog.
Daar lopen we evenals gisteren via de smalle Voorstreek naar het dorpscentrum van Schiermonnikoog. In het centrum vinden we een vrij bankje, waarop we beschut tegen de frisse wind even wat kunnen eten en drinken.
Tenslotte gaan we door het centrum en langs de kerk weer terug naar Hotel Duinzicht, waar we als hotelgasten tot ons vertrek mogen verblijven in het restaurant. Het haardvuur brandt genoeglijk, en er zijn nog enkele andere hotelgasten die hier verblijven of die straks tegelijk met ons ook het eiland gaan verlaten. Onder het winters genot van warme chocolademelk hebben we nog zo'n anderhalf uur de gelegenheid om wat te lezen en om een begin te maken met dit wandelverslag van vandaag.
Om 15:50 uur vertrekt de bus vanaf Hotel Duinzicht en rijden we mee naar de veerhaven, waar we om 16:30 uur vertrekken richting vaste wal. Op de veerboot heerst ook het Corona-protocol. Het is niet druk op de boot, dus iedereen kan met de eigen bubbel ruim plaatsnemen op de banken in de salon. Bovendien hangen tussen de zithoeken plastic schermen, en iedereen draagt heel gedisciplineerd een mondkapje, zodat iedereen betrekkelijk Corona-veilig de overtocht kan maken.  

Bonifatius Kloosterpad - Rondje 1 – Rondje Schiermonnikoog

Vrijdag 27 november 2020
 

Bij het standbeeld van 'De Schiere Monnik'

Een ontdekkingsreis en pelgrimage
Wandeljournalist Fokko Bosker publiceerde samen met co-auteur Lammert de Hoop in het jaar 2019 de wandelgids 'Bonifatius Kloosterpad'. Het titelblad van dit boek vermeldt dat het hier gaat om 'Een ontdekkingsreis en pelgrimage door het 'wilde' oosten van Fryslân'. Het gaat om een wandelgids die de kleurrijke geschiedenis van de kloosters in Fryslân beschrijft in routekaarten, foto's en begeleidende teksten.
Durkje en ik waren aanwezig bij de presentatie van het Bonifatius Kloosterpad, die plaatsvond op 15 november 2019 in de Bonifatiuskapel te Dokkum.
Deze wandelgids bevat twaalf aaneengesloten etappen en dertien lokale rondwandelingen. In totaal beslaat het wandelnetwerk zo'n 450 kilometers in oostelijk Fryslân, het gebied tussen het Friese Waddeneiland Schiermonnikoog en Wolvega.

In het voetspoor van heiligen en pelgrims
Met zijn wandelgids neemt auteur Fokko Bosker je als wandelaar mee in een schitterend gebied met veel cultuur en natuur. Hij laat je wandelen naar oude kloosterlocaties en uithoven. Het is een tocht door Wad en Woud, in een rijke afwisseling van streeklandschappen en prachtige natuurgebieden.
Tegelijk met deze wandelgids verscheen ook het bijbehorende boek 'Bonifatius Kloosterpad - In het voetspoor van heiligen en pelgrims'. Dit begeleidend schrijven in boekvorm biedt per wandelroute inspirerende verhalen over het gebied dat deze wandelgids bestrijkt.
De wandelgids is gebaseerd op het Wandelknooppunten-netwerk. De routebeschrijving in de wandelgids is uiterst beknopt, maar het volgen van de als routebeschrijving achtereenvolgens genoemde wandelknooppunten zou moeten volstaan om de beschreven routes goed te lopen.
Wie de vele Friese klooster- en kerkenpaden, schouwpaden, lijk- en dijkwegen van deze wandelroute loopt, maakt kennis met de vele sprekende getuigen uit vervlogen tijden van middeleeuwse kloosterorden in Fryslân. Dit Bonifatius Kloosterpad belicht de rijke Friese geschiedenis van kloosters en landschappen, en toont je al wandelend ook de relatie tussen beide zaken.
Met het bewandelen van alle 25 routes van deze wandelgids gaan Durkje en ik op voetreis tussen uitersten, die de verbeeldingskracht van de pelgrim voedt en inspireert.

Wandelen op het monnikeneiland
Voor vandaag hebben we het eerste rondje van deze gids op het wandelprogramma staan, met een afstand van 15,38 kilometer.
Dit Rondje 1 kreeg als titel: 'Rondje Schiermonnikoog' met als subtitel: 'Er gaat niets boven buitenbeentje Schiermonnikoog'. De subtitel verwijst naar enkele bijzonderheden van dit Wadden-eiland, zoals het feit dat het nagenoeg autovrij is, dat het grotendeels natuurreservaat is, dat het haar eilandnaam dankt aan het feit dat het sinds de Middeleeuwen een uithof van het Friese Cisterciënzer klooster Claercamp bij Rinsumageest was en dat hier sinds enkele jaren wordt gewerkt aan een nieuwe kloostervestiging van Cisterciënzer monniken, die inmiddels al op het eiland wonen.
Om 8:10 uur rijden we vanmorgen met de auto naar Lauwersoog, waar we de auto parkeren. Om 9:30 uur vertrekken we met de veerboot van Lauwersoog naar Schiermonnikoog, want daar begint het eerste rondje van het Bonifatius Kloosterpad.
De temperatuur is vanmorgen bij vertrek 4 graden Celsius. Het is vanmorgen nog deels bewolkt, met mooie opklaringen, en het waait nauwelijks. Daardoor is het - ondanks de lage temperatuur - beslist niet koud voor je gevoel.

Geen (knoop)punt
Als we nog maar net de haven van Lauwersoog hebben verlaten, komt de eerste vissersboot ons al tegemoet. Deze boot en de volgende vissersboten die we even later ook langs zien varen, zijn bijna in Lauwersoog, waar ze de deze week gevangen vis af gaan leveren bij de visafslag van Lauwersoog.
Vanaf de veerdam gaan we met de bus naar het dorp (van) Schiermonnikoog, waar we uitstappen bij ons hotel aan de Badweg. In Hotel Duinzicht is onze hotelkamer nu al beschikbaar, dus we kunnen direct inchecken en de overige bagage naar de hotelkamer brengen, die we tijdens onze wandeling vandaag niet nodig hebben.
Na een kop koffie in Hotel Duinzicht wandelen we om 11:00 uur naar het dorpscentrum, waar we ons eilandrondje willen beginnen bij Wandelknooppunt 37, zoals die staat aangegeven in de wandelgids van het Bonifatius Kloosterpad. Maar hoe we ook zoeken, nergens vinden we in het centrum die bewuste paal van wandelknooppunt 37. We besluiten hier niet langer een punt van te maken, want het wandelkaartje in onze wandelgids geeft wel aan waar we naar toe moeten. Verderop zullen we allicht wel wandelknooppuntpalen aantreffen, althans, dat denken we.

Naar het klooster, rond de plas en op de bunker
Het eerste passeerpunt is Huize Rijsbergen, waar de Cisterciënzer monniken van het vroegere klooster Sion te Diepenveen zich permanent hebben gevestigd. Als we het kloosterterrein van Klooster Schiermonnikoog op lopen, zien we dat er nog bouwwerkzaamheden plaatsvinden. We raken in gesprek met enkele bouwvakkers van het Dokkumer bouwbedrijf, dat hier de verbouwing verricht. De werkzaamheden zullen over enige tijd al gereed zijn, en de opening van deze nieuwe kloostervestiging staat gepland voor februari 2021.
 

Na dit kloosterbezoek is onze volgende tussenbestemming de Berkenplas.
In het duingebied zien we een fazant, die geen enkele aanstalten maakt als wij hem op slechts geringe afstand passeren.
Na enkele duinpaden bereiken we de Berkenplas, waar het ongewoon stil is. Wegens de Corona-noodverordening zijn café’s en restaurants momenteel verplicht gesloten voor horecatief verblijf, zo ook hier. Alles is dicht, en er zijn geen eilandgasten te bekennen, op deze plek, waar het anders toch altijd gezellig druk is. Niemand te zien hier. Toch wel, want even later komt een seniore jogger voorbij snellen.
Vervolgens dienen we door te wandelen naar de zogenoemde Wassermann-bunker, door de Duitse bezetters hier in de Tweede Wereldoorlog op een hele hoge duin gebouwd. We beklimmen de hoge duin, en gaan daarna via een trap het dak op van dit grote bunkercomplex. Vanaf het dak van deze bunker hebben we een prachtig panoramisch uitzicht over het eiland, over de Noordzee en over de Waddenzee. Door de zonneschijn ziet het er allemaal prachtig uit vanaf deze hoge positie.

Door de duinen, langs de zee
Voorbij De Wasserman-bunker gaat de route richting Noordzeestrand. Eerst lopen we over een breed duinpad, dat recent van een grote hoeveelheid houtsnippers is voorzien, dus we deinen over het meeverende houtsnipperpad. Dit pad leidt ons langs het in de duinen liggende Vredenhof, een oorlogsbegraafplaats voor slachtoffers van de Eerste en van de Tweede Wereldoorlog, en ook voor de drenkelingen die hier in een aantal jaren zijn begraven, zonder dat in een aantal gevallen (ooit) hun naam bekend is geworden.
Het houtsnipperpad gaat verderop over in een breed graspad, dat door een drassig landschap van velden, duinen en poelen loopt. Onderweg passeren we enkele wilde paarden, die dit natuurgebied begrazen.
We lopen door naar het Noordzeestrand. Langs de vloedlijn wandelen we van Paal 6 naar Paal 5, waarna we het duingebied van de Noorderduinen in gaan. Bij de strandappartementen van Noderstraun kunnen we ‘koffie to go’ kopen. Daar op een picknickbank gezeten, eten we onze broodjes bij de koffie.
Vanaf Noderstraun lopen we eerst een eindje over de Badweg in de richting van het dorp, maar al  vrij snel slaan we rechtsaf over het Vuurtorenpad naar de vuurtoren.
Voorbij de vuurtoren gaat het dan eerst weer richting Noordzee. Over een door tractoren met zandkarren diep uitgesleten karrenspoor lopen we daarna langs de duinenrand van het Groene Strand, om een eindje verder over ijzeren rijplaten het duingebied van de Westerduinen in te gaan. Af en toe passeert ons een tractor met aanhanger. Die tractoren van een grondverzetbedrijf halen karrenvrachten vol zand uit de Westerduinen, om dat dan naar het Noordzeestrand te rijden. De rijplaten beschermen het kwetsbare duingebied. 

Rond de Westerplas
Ondertussen hebben we een dichte bewolking over het eiland zien komen. Het begint ook iets harder te waaien. Nadat we een eindje in de richting van het Westerstrand hebben gelopen, slaan we vlak vóór het strand links af, om dan over een fiets- en voetpad aan de westzijde en de zuidzijde om de Westerplas te lopen. Vlakbij het monument van de Banckpolder lopen we over een hoge polderdijk verder langs de oostzijde van de Westerplas. In de polder zien we hier en daar weer wilde paarden rondlopen.
Over de Westerburenweg lopen we terug naar het dorp. We wandelen echter niet over de Middenstreek, maar via de Voorstreek naar het dorpscentrum. Links van de Voorstreek staat de lintbebouwing, en rechts van het smalle voetpad liggen de overtuinen, met hier en daar een klein huis op de smalle groene kavels.

Schiermonnikoog-dorp
In het dorpscentrum van Schiermonnikoog-dorp passeren we de VVV. Wij hebben de hele dag aan de hand van een wandelgids gelopen, die is gebaseerd op het Friese wandelknooppuntennetwerk. De kaart en de routebeschrijving vermelden de opeenvolgende wandelknooppunten van deze route. Op geen enkele locatie echter hebben wij vandaag zo’n wandelknooppunt aangetroffen, dus ik ben benieuwd hoe het kan dat wandelgids en bewegwijzering in het veld in het geheel niet met elkaar overeenkomen. Binnen bij de VVV vertellen de beide VVV-medewerksters dat zij zich verbazen over deze wandelgids, want – zeggen ze - Schiermonnikoog heeft helemaal geen wandelknooppunten, en heeft ze ook nooit gehad. Voor hen en voor ons blijft dit dus tot nader order een raadsel.
In het dorpscentrum halen we alvast enkele boodschappen voor de wandeldag van morgen, en daarna gaan we terug naar Hotel Duinzicht. Het is niet druk in het hotel in dit rustige november-weekend. Toch is er veiligheidshalve als anti-Corona-maatregel voor gekozen om de hotelgasten in twee ploegen te laten dineren. Zo kan de grote restaurantzaal veilig voor de hotelgasten worden ingericht. We kiezen ervoor om in de eerste shift van 17:30 uur te dineren, en genieten daar dan van een heerlijke avondmaaltijd.  

Zonsondergang in Feinsum

Donderdag 26 november 2020

Zonsondergang in Feinsum

Plooien in vlak land

Woensdag 25 november 2020
 

Cover van 'Plooien in vlak land'

Land art Park Meerstad
'Noorderbreedte' (Nb) is een tijdschrift over landschap, identiteit en duurzaamheid. Het is een journalistieke publicatie over noorderlingen en hun leefomgeving. 
Dit jaar (2020) verscheen een extra Noorderbreedte-uitgave over Park Meerstad. Park Meerstad is een bijna tien hectare groot 'land art park', dat in 2020 is opgeleverd. Het park ligt in de nieuwe plaats Meerstad, ten oosten van de stad Groningen.
Deze special over Park Meerstad kreeg als titel: 'Plooien in vlak laagland', waarmee direct al in enkele woorden dit land art park wordt gekarakteriseerd. Te midden van het betrekkelijk open landschap van laag gelegen 'klei op veen'-land verrijst al enkele jaren de geheel nieuwe woonplaats, waarvan sommigen nog denken dat het een uit de kluiten gewassen woonwijk van de stad Groningen is. Meerstad wordt gebouwd rondom een groot kunstmatig meer, en langs de oostelijke oever van dat meer is een glooiend park aangelegd, vandaar "Plooien in vlak laagland".

Kunstenaars vertellen over het park
Het was best wel een uitdaging voor de uitgenodigde en uitgedaagde kunstenaars om een ontwerp te maken voor een doelmatige nieuwbouw-woonplaats. Niet objecten zouden de kunst moeten vormen, maar het hele park moest zelf een kunstwerk worden.
In dit special magazine komen onder andere de kunstenaar Jeroen Doorenweerd (1962) en landschapsarchitect Mathijs Dijkstra (1972) aan het woord, die de ontwerpers zijn van Park Meerstad. Dominic van den Boogerd schrijft daarover:

• Dieren hebben Park Meerstad bij de stad Groningen al weten te vinden.
• Het park is onderdeel van een forse stadsuitbreiding in landelijk gebied.
• Rond een kunstmatig meer komen 4.800 woningen.
• Ik houd ervan werk te maken dat een relatie heeft met het gebied en daar een extra betekenis aan toevoegt.
• Opvallend zijn de reusachtige ribbels in het terrein, een soort kunstmatige heuvelruggen. Verder een zandstrandje, een speeleiland en een betonnen fietspad dat het gebied doorsnijdt.
• Voor de aanleg van het meer is grond uitgegraven. Er was dus een grote berg grond.
• Doorenweerd heeft gezocht naar een manier om een reliëf te maken dat er niet ontworpen uitziet.
• De natuur neemt het langzaam over.
• We voelen de wind door onze haren wapperen. In lagere gedeelten, beschut door glooiende flanken, heerst luwte.
• Mij gaat het om de sensuele beleving van het landschap, om 'good vibrations'.
• Er ontstaat een ecosysteem, dat zichzelf formeert en van aangezicht verandert als weer andere soorten tot bloei komen.
• De ambitie is dat het ook functioneert als stadspark.
• Wat kunnen wij bieden aan andere systemen, opdat die hier kunnen gedijen?
• We hebben tools uit de kunst gebruikt om een gebied te maken dat geen kunstwerk meer nodig heeft.
• Als landschapsarchitect ben je in zeker zin altijd dienstbaar.
• Niet vanuit een programma zoeken naar een passende vorm, maar vanuit de vorm bedenken hoe je het programma zo goed mogelijk kunt realiseren.
• Het werk van Jeroen Doorenweerd ligt ergens tussen sculptuur, design en landschapsarchitectuur in.
• Voor mij wordt het pas interessant wanneer je werk deel uitmaakt van andermans ervaring. Vandaag de dag gaat sculptuur over interactie en gebruikswaarde.
• De dynamiek van de glooiende heuvels en de strakke vormgeving van de paden versterken elkaar.

Voorbij een brave nieuwe wereld
Dr. ir. Paul Roncken (landschapsarchitect, gepromoveerd op het ontwerpen van meervoudige betekenisgeving) plaatst in zijn essay Meerstad in de Nederlandse bouwtraditie. Hij onderzoekt hoe park en wijk passen in de razendsnelle veranderingen in de manier waarop teams over de hele wereld ontwerpen:

• Nederland produceert vanuit schaarste aan land micro-maatschappijen in de vorm van woonwijken.
• Om de grens van soberheid en doelmatigheid te doorbreken, is een spel nodig met de autonomie van de kunstenaar, een kunstbudget en een door kunst bevrijdde beeldtaal.
• Het aanstaande tijdvak van 2020-2050 zal voor stedenbouw een integrale benadering kennen. Richtinggevend is energie lokaal opwekken en opslaan, hittestress bestrijden en een gezonde leefstijl stimuleren met meer beweging en meer lokaal geproduceerd voedsel.
• Het zal een harde dobber blijven om voorbij soberheid en doelmatigheid iets te ontwikkelen wat past in de onzekere budgetten van onze eigen economie.
• Er is gestudeerd op een multifunctionele stadsuitbreiding inclusief landbouw (bijvoorbeeld lisdodde telen om huizen te isoleren), en op vermenging van technologie en openbare ruimte.
• Regionaal bouwmateriaalgebruik, slimme technologie en het oprekken van het begrip 'park' naar voedselnetwerken met korte ketens vormen het laaghangend fruit voor een intensieve verwevenheid van ontwerp, kunst, ambacht en technologie.

Dwalen en rapporteren
Noorderbreedte-verslaggever Bert Nijmeijer dwaalt met verschillende mensen door het net aangelegde park. Hij rapporteert over de blik van deze 'kijkers' in Park Meerstad.

• Niels Kruyt (park-aanleg-begeleider): We hebben de scherpe kantjes van het ontwerp afgehaald en het ontwerp vertaald naar uitvoerbaarheid.
• Mirjam de Boer (landschapshistoricus en stadsgids): Dit is klei op veen, een gelaagd landschap. De hoogteverschillen horen natuurlijk niet bij dit gebied. Het is hier een heel gepland landschap.
• Carin Koning (inwoner): We kunnen er langsvaren. Erdoorheen fietsen of wandelen biedt een ander perspectief.
• Sandra Smallenburg (kunstjournalist): Kunstenaars zorgen voor een minder saaie en eenvormige leefomgeving.
• Marco Glastra (inwoner en directeur van Het Groninger Landschap): Schep gewoon de randvoorwaarden, waarna de natuur het overneemt. Met spontane natuur hebben opdrachtgevers moeite.
• Sue-an van der Zijpp (conservator van het Groninger Museum): Park Meerstad biedt op het eerste gezicht een Teletubby-landschap (lieflijk, onschuldig). Van bovenaf heb je een interessante compositie, die tegelijk functioneel is. Kunst maakt dat je beter gaat kijken, meer onderzoekend.
• Jeroen de Willigen (stadsbouwmeester): Meerstad heeft behoefte aan niet alleen een woonwijk te zijn, maar ook een bestemming. Stedelijk groen is een krachtig wapen tegen klimaatverandering. Groen is goed voor de stad en voor de mensen.

A walk in the park
Na een gedicht van Myron Hamming volgt dan tenslotte nog een column van Merel Melief:

• Omdat het moet, geloof ik dat het kan.
• De vraag is: waarom doen we het niet?
• We zijn vergeten dat we zelf onderdeel zijn van de ecologie.
• Het boek relateer ik meteen aan datgene wat zich in mijn wereld afspeelt.
• We moeten wel het idee loslaten dat we alles onder controle kunnen krijgen.

De pelgrimstochten

Dinsdag 24 november 2020

Cover van 'De pelgrimstochten'

Pelgrimeren in de Middeleeuwen
Pelgrimstochten waren in de Middeleeuwen om verschillende redenen in.
Men trok naar verre of meer nabijgelegen pelgrimsoorden om iets te vragen, of om een goede daad te verrichten, en misschien soms ook wel een beetje om het uitstapje en de gezellige omgang tussen de pelgrims onderling.
Het opleggen van een pelgrimsreis was echter ook een veel voorkomende straf.
Dit boek gaat vooral over de middeleeuwse pelgrimstochten naar Santiago de Compostella, naar Rome en naar Jeruzalem in het Heilige Land.

Jeugdreizen door de geschiedenis
De Jeugdbond ter Bestudering van de Geschiedenis was de producent van de zogenoemde 'Fibula Juniorreeks'. Deel 17 van die geschiedenisboekenreeks kwam uit in 1972 met als titel: 'De pelgrimstochten'.
Dit boek is geschreven door dr. mr. C.W. van Voorst van Beesd, in samenwerking met een redactieteam, en onder hoofdredactie van H. Dijkstra.
Met haar boeken liet deze jeugdbond de jongeren denkbeeldig reizen door de geschiedenis. Daarnaast organiseerde de jeugdbond ook lezingen en excursies in Nederland en in het buitenland, en kregen de jeugdbondsleden de gelegenheid om mee te werken aan opgravingen. 

Pelgrimstochten van niet-Christenen
Deel 17 van deze serie gaat over pelgrims, pelgrimstochten en over drie beroemde bedevaartsplaatsen. In de inleiding wordt gesteld dat een pelgrim geen gewone trekker is, maar dat de bedevaartganger op weg is naar een plaats die door hen als heilig wordt beschouwd.
Alle grote godsdiensten kennen hun eigen pelgrimstochten. Het boek begint met een korte beschrijving van 'Pelgrimstochten van niet-Christenen'.
Zo wordt er geschreven over de goden van Egypte en van de oude Grieken, lees je over de bedelmonniken en beroepsheiligen van India, en over de Boeddhistische pelgrimsoorden.
Van de Mohammedanen of moslims wordt verteld dat ze pelgrimeren naar steden zoals: Mekka, Medina en Jeruzalem.
Uit de Bijbel kennen we de verhalen van de Joden die van heinde en verre naar de tempel in Jeruzalem trokken. Van de 150 psalmen zijn bijvoorbeeld 34 psalmen zogenoemde bedevaartsliederen.

Christelijke pelgrimstochten
Daarna volgt een hoofdstuk over de christelijke pelgrimstochten, zoals bijvoorbeeld naar Lourdes, Fatima, Rome, Palestina en Santiago de Compostella.
Wie in moeilijkheden verkeerde, kon bijvoorbeeld naar zo'n heilige plaats gaan om daar te bidden. Maar men pelgrimeerde ook wel als blijk van dank aan God. Verder waren er pelgrimages om te boeten voor je zonden, en soms had het ook wel iets van een verbanning om een boosdoener voor enige tijd uit het midden van diens slachtoffers te houden. 
Maar ook heel andere redenen speelden een rol, want een pelgrimstocht gaf je ook afwisseling om los te komen uit de sleur van alledag, of trok het (bijvoorbeeld liefdes)avontuur je, of was je op zoek naar een ruimere kijk op het leven.   
Pelgrims reisden vroeger vaak in groepen, die vanwege hun luidruchtigheid ook wel als hinderlijk werden ervaren. 
Wat ze veelal gemeen hadden, was hun vast en vurig geloof in God, dat Jezus Christus hun zonden zou vergeven, dat zij onderweg heiligen vereerden en dat ze dachten dat die voor hen zouden bidden, en verder hadden deze middeleeuwse pelgrims een grote liefde voor God, voor Christus en voor de (vele) heiligen.
Dit tweede hoofdstuk beschrijft daarna de uitrusting van de middeleeuwse pelgrim, hun financiële voorbereidingen en gaat het over de gevaren op reis. Veel aandacht wordt ook gegeven aan het onderdak voor de pelgrims onderweg, waaronder kloosters en gasthuizen (hospitia).

Pelgrimstochten naar Rome
De oudste christelijke pelgrimstochten leidden naar het Italiaanse Rome. Pelgrims trokken naar het graf van de apostel Paulus, die wij op afbeeldingen vaak zien met een sleutel in zijn hand. Daarom zie je Rome-pelgrims vaak op afbeeldingen met gekruiste sleutels. 
Het grote altaar van de tegenwoordige Sint-Pieterkerk in Rome staat boven op het graf van Petrus. 
Tweede doel voor de Rome-pelgrim is het graf van de apostel Paulus, en deze pelgrims trokken ook naar de catacomben buiten Rome, waar de doden werden begraven in de nissen van lange ondergrondse gangen.
Onderweg reisden de pelgrims veelal over de Romeinse heirwegen, waarlangs ook de Romeinse legers door Europa trokken. Ze gingen van parochie naar parochie, van klooster naar klooster. en overnachtten ook in andere pelgrimsherbergen onderweg.

Pelgrimstochten naar het Heilige Land
De meeste aandacht in dit boek wordt gegeven aan de bedevaart naar Palestina, naar het Heilige Land. Vanaf de 4e eeuw trokken de pelgrims richting Jeruzalem. Dat kon over land, maar er werd ook gevaren over de Middellandse Zee. 
Dit hoofdstuk vertelt uitgebreid over de doortocht door Venetië, over de behandeling door de Turken, over de vooral niet comfortabele en riskante scheepsreis in pelgrimsgaleien, waarvan de kapiteins vaak hun vracht belangrijker achtten dan de meevarende pelgrims.
Maar als ze eenmaal Jeruzalem hadden bereikt, volgden ook nog bezoeken aan bijbelse plaatsen zoals Bethlehem, Jericho, Nazareth, de Jordaan en de Dode Zee. De bedevaartgangers wilden vooral zoveel mogelijk plaatsen zien en beleven waar Jezus Christus ook was geweest.
Onderweg kochten de pelgrims souvenirs, om ze mee te nemen naar huis, en soms ook om ze thuis met winst weer te verkopen.

Pelgrimstochten naar Santiago de Compostella
Het laatste hoofdstuk gaat over de bedevaart naar Santiago de Compostela in Spanje.
Deze pelgrims zijn op weg naar het graf van de apostel Jacobus (de Meerdere), in het Spaans 'San Yago' genoemd, waarmee de Heilige Jacobus wordt bedoeld.
Dit boek vertelt over de legende van Jacobus, onder andere over zijn rol in de herovering van Spanje op de Moren. Niet voor niets wordt Jacobus ook wel 'matamoros' genoemd en afgebeeld, ofwel als Morendoder.
In kort bestek behandelt dit hoofdstuk de vier Europese hoofdroutes van pelgrims, waarbij pelgrims zich verzamelden in steden zoals Parijs, Vézelay, Le Puy-en-Velay en Arles, om van daaruit de Pyreneeën over te trekken naar het graf van Sint Jacobus in de kathedraal van Santiago de Compostela.
Ook deze pelgrimstocht was beslist niet zonder gevaren. Hoge bergen, diepe rivieren, schipbreuk, het klimaat, ziektes en berovingen leidden ertoe dat niet alle pelgrims hun bedevaart overleefden. Zo stierven er in het jaar 1120 bijvoorbeeld zo'n duizend pelgrims onder het puin van de brandende kerk van Vézelay.
Als bewijs dat de pelgrims Santiago de Compostella hadden bereikt, namen ze een hartmosselschelp mee naar huis vanuit Spanje, ook wel de Sint-Jacobsschelp genoemd, die tot op heden nog steeds het herkenningsteken is van de tegenwoordige pelgrim van Sint-Jacob.

Het belang van pelgrimstochten
De Europese pelgrimstochten hebben een geweldige invloed (gehad) op de Europese cultuur, want:

• 1. Zij bevorder(d)en het gevoel van saamhorigheid en solidariteit;
• 2. Het mensenleven wordt vaak wel gezien als een pelgrimstocht met het Hemelse Vaderland als einddoel;
• 3. Pelgrimstochten verruimen je geest en blik;
• 4. Verschillende wetenschappen werden door deze bedevaarten bevorderd;
• 5. In bedevaartsoorden ontstonden nieuwe industrieën en andere bedrijvigheid:
• 6. De kunst kreeg door de pelgrimstochten nieuwe prikkels.
• 7. Pelgrimstochten hebben veel bijgedragen tot de onderlinge communicatie van mensen, en dat doen ze tot op heden nog steeds.

Zonsondergang in Feinsum

Maandagavond 23 november 2020

Zonsondergang in Feinsum

Vaarwel pgo

Maandag 23 november 2020
 

Corona-stil
Vanmorgen ben ik - voordat ik thuis verder ga werken - even een uurtje op school bij NHL Stenden hogeschool te Leeuwarden.
Het is er stil, ... , heel stil.
Een bedrijfsauto van NHL Stenden Hogeschool staat vlakbij de hoofdingang geparkeerd.
De vroege ochtendzon schittert op ons prachtige hogeschoolgebouw, onder een stralend blauwe lucht.

Van PGO naar DBE
Naar het hogeschoolgebouw wandelend, ontmoet ik een collega die me vertelt dat hij vandaag zijn laatste pgo-les gaat geven. Al ruim dertig jaar hebben we bij de Christelijke Hogeschool Nederland, bij Stenden Hogeschool en nog enkele jaren bij NHL Stenden Hogeschool hoger beroepsonderwijs verzorgd volgend het onderwijsmodel van probleemgestuurd leren, ook wel afgekort als pgo. 
Vanaf de fusie van NHL Hogeschool en Stenden Hogeschool zijn we in de tegenwoordige NHL Stenden Hogeschool overgestapt op een ander onderwijsmodel, namelijk op Design Based Education, afgekort als DBE. Een nieuwe hogeschool, met een nieuw onderwijsmodel, passend bij onderwijs en werkveld van heden en toekomst.

Memoriazondag 2020 in Broeksterwâld

Zondag 22 november 2020

Herdenkingskaarsen worden aangestoken aan de Paaskaars

Laatste zondag van het kerkelijk jaar
In onze protestantse kerken staan we elk jaar op de laatste zondag van het kerkelijk jaar stil bij de namen van hen die het afgelopen jaar zijn overleden. Vandaag is het die laatste zondag van het kerkelijk jaar. Ook op deze laatste zondag vóór Advent - de weken van verwachting en uitkijken naar de geboorte van Jezus Christus - kijken wij nog eens terug naar wat er achter ons ligt, en wie wij in het afgelopen kerkelijk jaar hebben verloren in onze gemeenschap van kerk, werk, familie en samenleving. Deze zondag wordt 'Eeuwigheidszondag' genoemd, of ook wel 'Memoriazondag'.
Als christenen geloven we dat geen mens voor niets leeft of heeft geleefd. Wij staan allen geschreven in de palm van Gods hand, en God blijft onze namen noemen, ook als wij niet meer onder de levenden zijn. 
Het blijven noemen van de namen van wie wij kennen en van wie zijn gestorven, is heel bijbels. Het bijbelboek Exodus begint daar bijvoorbeeld mee. En zo willen wij ook - dag in dag uit en jaar in jaar uit - de namen blijven noemen. 

Eeuwigheidszondag in Broeksterwâld
Vanmorgen werd in de kerkdienst van Omrop Fryslân TV al stilgestaan bij wie wij vandaag gedenken, zo zagen wij deze ochtend.
Vanmiddag zijn Durkje en ik, samen met Durkje haar moeder, en met twee broers en een schoonzus aanwezig bij de middagkerkdienst van de Protestantse Gemeente van het Friese Broeksterwâld-de Falom.
Op deze Eeuwigheidszondag worden in de kerk van Broeksterwâld zes gemeenteleden herdacht, die in het afgelopen kerkelijk jaar zijn overleden. Eén van die overledenen is de vader/heit van Durkje, mijn schoonvader, die overleed op 10 oktober 2020, en die vanuit deze kerk in Broeksterwâld werd begraven op 14 oktober 2020.
Voorganger van deze middagdienst is dominee Klaas van Marrum uit Feanwâlden. 
Omdat deze kerkelijke gemeente zich houdt aan de noodverordeningen in het kader van de Corona-crisis, en er derhalve slechts dertig kerkgangers aanwezig mogen zijn, heeft de kerkenraad van deze gemeente alleen familieleden van de zes overledenen uitgenodigd, en kunnen de gemeenteleden en alle andere familieleden de kerkdienst volgen via de kabel en/of via een YouTube-kanaal op internet.

Wij noemen de namen
Tijdens het binnenkomen van de genodigden worden enkele liederen ten gehore gebracht en vertoond op de beamerschermen in de kerk. Eén van de bekende liederen is het lied "The family tree" van Venice. Ook luisteren we naar het lied "Vaste rots van mijn behoud", van Urker zangers.
Na de Groet en het Votum luisteren we naar de zang van Psalm 90: 1, en daarna volgen de schriftlezingen uit Efeziërs 1: 17–23 en Romeinen 8: 11.
Na het gebed luisteren we naar de bewerking van "Daar ruist langs de wolken" in de vertolking van Reyer.
Bij het gedenken van zes overleden gemeenteleden vertelt dominee Van Marrum eerst iets over het leven en werken van een overledene. Daarna komen enkele familieleden van deze overledene naar voren, om op het liturgisch centrum vóórin de kerk een herdenkingskaars aan te steken aan de grote Paaskaars. Vervolgens wordt een rode roos gelegd naast de kaars op de viertafel, en krijgt iemand van de familie de gelegenheid om kort iets te zeggen bij dit ritueel. Elk ritueel wordt afgesloten met het luisteren naar een lied, dat is aangedragen door de betreffende familie. Wieger steekt voor heit Pieter de Jong de herdenkingskaars aan, zet die op de viertafel, en Durkje legt de rode roos naast de brandende kaars. Voor heit en voor ons allen klinkt dan het lied "Hear, wês mei ús oant in oare kear."

Memoriazondag 2020
Aansluitend volgt de verkondiging door dominee Van Marrum. Zijn bemoedigende preek wordt geïllustreerd met mooie filmbeelden van de 'witte telefooncel', waarin nabestaanden een boodschap voor overleden geliefden kunnen inspreken, en we kijken ook naar een filmpje van een prima ballerina op hoge leeftijd, die ondanks haar Alzheimer-handicap met gracieuze bewegingen in haar rolstoel laat zien dat haar geestdrift voor ballet nog altijd zichtbaar wordt tijdens het luisteren naar de muziek waarop ze vele jaren geleden heeft gedanst. Het is een metafoor voor ons besef dat Gods Heilige Geest in ons, ons altijd zal blijven vergezellen, hoe of waar wij ook zijn.
Deze verkondiging gaat vloeiend over in de door de voorganger uitgesproken gebeden, gedragen door instrumentale muziek op de achtergrond. 
Voordat we met de Zegen uiteen gaan, luisteren we nog naar de muziek van Lauren Daigle, wiens geestdrift overgedragen wordt, en overgenomen wordt door een gepassioneerd zingend publiek van velen, die iets moois ervaren en beleven van waar de Heilige Geest toe in staat is; kijk maar eens in: "How Great thou art".

Bonifatius Kloosterpad - Etappe 10 - Bontebok naar Terband

Vrijdag 20 november 2020

Terbantster Tsjerke (Rotondekerk) van Terband

Een ontdekkingsreis en pelgrimage
Wandeljournalist Fokko Bosker publiceerde samen met co-auteur Lammert de Hoop in het jaar 2019 de wandelgids 'Bonifatius Kloosterpad'. Het titelblad van dit boek vermeldt dat het hier gaat om 'Een ontdekkingsreis en pelgrimage door het 'wilde' oosten van Fryslân'. Het gaat om een wandelgids die de kleurrijke geschiedenis van de kloosters in Fryslân beschrijft in routekaarten, foto's en begeleidende teksten.
Durkje en ik waren aanwezig bij de presentatie van het Bonifatius Kloosterpad, die plaatsvond op 15 november 2019 in de Bonifatiuskapel te Dokkum.
Deze wandelgids bevat twaalf aaneengesloten etappen en dertien lokale rondwandelingen. In totaal beslaat het wandelnetwerk zo'n 450 kilometers in oostelijk Fryslân, het gebied tussen het Friese Waddeneiland Schiermonnikoog en Wolvega.

In het voetspoor van heiligen en pelgrims
Met zijn wandelgids neemt auteur Fokko Bosker je als wandelaar mee in een schitterend gebied met veel cultuur en natuur. Hij laat je wandelen naar oude kloosterlocaties en uithoven. Het is een tocht door Wad en Woud, in een rijke afwisseling van streeklandschappen en prachtige natuurgebieden.
Tegelijk met deze wandelgids verscheen ook het bijbehorende boek 'Bonifatius Kloosterpad - In het voetspoor van heiligen en pelgrims'. Dit begeleidend schrijven in boekvorm biedt per wandelroute inspirerende verhalen over het gebied dat deze wandelgids bestrijkt.
De wandelgids is gebaseerd op het Wandelknooppunten-netwerk. De routebeschrijving in de wandelgids is uiterst beknopt, maar het volgen van de als routebeschrijving achtereenvolgens genoemde wandelknooppunten zou moeten volstaan om de beschreven routes goed te lopen.
Wie de vele Friese klooster- en kerkenpaden, schouwpaden, lijk- en dijkwegen van deze wandelroute loopt, maakt kennis met de vele sprekende getuigen uit vervlogen tijden van middeleeuwse kloosterorden in Fryslân. Dit Bonifatius Kloosterpad belicht de rijke Friese geschiedenis van kloosters en landschappen, en toont je al wandelend ook de relatie tussen beide zaken.
Met het bewandelen van alle 25 routes van deze wandelgids gaan Durkje en ik op voetreis tussen uitersten, die de verbeeldingskracht van de pelgrim voedt en inspireert.

Wandelen tussen misdaad en gastvrijheid
Voor vandaag hebben we de tiende etappe van deze gids op het wandelprogramma staan, met een afstand van 19,33 kilometer.
Deze Etappe 10 kreeg als titel: 'Bontebok naar Terband' met als subtitel: 'Van dorp met slechte reputatie naar slaapadres in monumentale kerk'. De subtitel verwijst enerzijds naar de gewelddadige verhalen van 1683 en 1685, waarin Bonte Bock opduikt in misdaadarchieven, en anderzijds wijst het alvast vooruit naar de bestemming van deze wandeldag: naar de dorpskerk van Terband, die momenteel één van de Friese kerk-refugio's is, waarin je als voorbijtrekkende wandelaar tussen twee wandeldagen in kunt overnachten.
Om 7:35 uur rijden we vanmorgen met beide auto's naar Terband, waar we één van de auto's parkeren. Dan rijden we met de andere auto vanuit Terband door naar Bontebok, want hier begint de tiende etappe van het Bonifatius Kloosterpad.
De temperatuur is vanmorgen bij vertrek 4 graden Celsius. Het is vandaag bewolkt, en de temperatuur stijgt gedurende onze wandeling maar tot 7 graden Celsius. We wandelen nagenoeg de hele route onder een prachtige wolkenlucht, met tussen de witte wolken door een helderblauwe lucht. Als we halverwege de route Heerenveen naderen, zien we boven Heerenveen grote donkere regenwolken hangen, maar daar krijgen we desalniettemin geen last van. Het blijft droog, en heerlijk fris wandelweer.

Van Bontebok via Katlijk naar Mildam
Om 8:30 uur vertrekken we bij de brug over de Skoatterlânske Kompanjonsfeart, in het dorpscentrum van Bontebok, op de plaats waar vroeger herberg 'De Bonte Bock' stond. Ten zuiden van Bontebok betreden we een bosperceel, en vanaf dat moment lopen we enkele kilometers over bospaadjes, onder andere over het Imke Klaverpaed door smalle bospercelen, en af en toe langs bosranden. 
Deze paden voeren ons naar Katlijk. Vlak voordat we de Sint-Thomaskerk van Katlijk bereiken, verlaten we de doorgaande weg door Katlijk, om dan weer door smalle bospercelen verder te gaan door het Landschapspark Oranjewoud. Wederom gaat het over mooie bospaadjes door een schitterend gevarieerd gebied op de grens van bos en veld.
Na enkele kilometers wandelen we Mildam binnen.

Van Brongergea naar Belvédère
Door enkele woonstraten aan de noordzijde van Mildam gaan we naar een brede bosweg, waar - getuige de bewegwijzering - ook de pelgrims van het Jabikspaad passeren.
Over mooie bospaden gaat het dan verder in noordwestelijke richting, naar het buurtschap Brongergea.
Links en rechts van ons zien we dat het donkere water dat door dit veen- en bosgebied van landgoed Oranjehoeve stroomt, prachtig blauw-wit kleurt door de mooie witte wolkenformaties, afgezet tegen die helderblauwe lucht.

Voorbij de uitkijktoren Belvédère in Tjaarda's Bosch komen we bij landgoed Oranjestein in Brongergea.
Over een brede laan lopen we van Oranjestein naar Huize Oranjewoud met haar overtuin; alweer zo'n chique villa, zoals die hier in Oranjewoud veel meer staan. 
Vanuit Oranjewoud lopen we door naar Museum Belvédère. Gisteren stond er een paginagrote oproep van Museum Belvédère - samen met veel andere Friese musea - in de Leeuwarder Courant, om in deze Corona-tijd de Friese musea financieel vooral te steunen door een bezoek te brengen aan die Friese musea, dus we hebben goede hoop dat we bij het museum naar binnen kunnen, om daar bijvoorbeeld in het museumcafé ook even een kop koffie 'to go' af te halen. Bij aankomst bij het museum, zien we dat er in het museumkantoor wel wordt gewerkt, maar de beide toegangsdeuren van Museum Belvédère zijn op slot, dus niemand kan naar binnen. We nemen derhalve plaats op één van de picknickbanken aan de zuidkant van het museum, waar ook twee fietsers bivakkeren. Ook zij kunnen het museum niet in.

Van Heerenveen via Tjalleberd naar Luinjeberd 
Na een rustpauze - waarin we in het zonnetje iets eten en drinken - hervatten we onze wandeltocht van vandaag. Langs de oostelijke rand van de Heerenveense woonwijk Skoatterwâld - waar ook nu nog veel huizen worden gebouwd - wandelen we Heerenveen uit.
We komen even later aan in De Knipe. Bij de voormalige melkfabriek van Veensluis gaan we vervolgens over de Zestienroeden in de richting van de A7 tussen Heerenveen en Drachten. Bij de zuivelfabriek van A-ware steken we via een viaduct de A7 over, om dan naar de Binnendykster Haadfeart te lopen.
Twee sportvissers stappen hier net hun auto uit, om hun vissersgeluk in deze brede vaart te vinden. Wij volgen de vaart en doorkruisen dan even later een ruilverkavelingsbosje. Via deze bospaden lopen we aan de zuidkant om het dorp Tjalleberd heen. Halverwege tussen Tjalleberd en Luinjeberd komen we op de Aengwirderweg. Vanuit het bosperceel passeren we een boerderij van het begin van de 20e eeuw, waar de nieuwe bewoners buiten en binnen aan het werk zijn. Ze hebben deze oude woonboerderij afgelopen zomer gekocht, en zijn begonnen aan een lang traject van verbouw en herinrichten van het erf, zo vertellen ze. Omdat het voetpad van het wandelknooppuntennetwerk over hun erf loopt, zijn ze van plan hier ook een zogenoemd 'Rustpunt' voor wandelaars te creëren. Dit gezin, dat met hun kleine kinderen vanuit Gouda hier is komen wonen, is zichtbaar blij hier zo'n rustieke plek in Fryslân te hebben gevonden.

Kerkrefugio van Terband 
Vanuit Tjalleberd lopen we nu door naar Luinjeberd. In dat dorp passeren we tussen de lintbebouwing ook de voormalige melkfabriek, waarin momenteel een zaden-handelsbedrijf is gehuisvest. Vlak voorbij de dorpsgrens tussen Luinjeberd en Terband komen we langs een bushokje, dat op bonte wijze is heringericht als open boekensneuphok. Je moet er wel enkele minuten voor uit trekken om alle prullaria, spreuken en plaatjes te bekijken, als je naast je aandacht voor de uitgestalde boeken ook kennis wilt nemen van al die buitengewone randzaken. 
Nog een klein eindje wandelen, en dan arriveren we op de Pastoriesingel bij de Terbantster Tsjerke, die voorheen de 'Rotondekerk' werd genoemd, waarvan de naam verwijst naar de voorheen naastliggende rotonde van het verkeersknooppunt Heerenveen. 
Deze monumentale neoclassicistische kerk van de beroemde architect Thomas Romein heeft een witte gevel, en die is - getuige de verse sporen van een recent verwijderde bouwsteiger - heel kort geleden geheel opnieuw geschilderd. Resultaat is een prachtige combinatie van een witte gevel en een kleurrijke toren, die vanmiddag schitterend afsteken tegen de helderblauwe lucht. 

Zonsondergang in Feinsum

Woensdag 18 november 2020

Zonsondergang in Feinsum

Zeker weten

Zondag 15 november 2020

 

Cover van 'Zeker weten'

Alles wankelt
Dit boek (1994) is bedoeld voor lezers die hun geloofszekerheden zijn kwijtgeraakt, maar er eigenlijk toch graag nog een paar hadden willen houden.

• Kan dat? Of wordt dat gesjoemel? Een soort voor de gek houden van jezelf?

De schrijver van dit boek gaat op deze vraag in. Hij start zijn verhaal met de behoefte aan zekerheden die mensen erop na houden, en de manier waarop ze gewoonlijk in die behoefte kunnen voorzien. Die loopt vanaf de zo geruststellende dagelijkse routine, tot het godsdienstig geloof als laatste vastigheid. Totdat de bodem uit al die zekerheden weggezakt blijkt te zijn. Veelal een schrikbarende ontdekking: de boot maakt slagzij, verliest zowat alle lading en dreigt te zinken.
Schrijver prof. dr. Harry M. Kuitert noemt dit het 'alles wankelt-gevoel'. 'Alle hens aan dek', is dan het parool. Maar een mens kan nu eenmaal niet over zijn eigen schaduw springen, noch zichzelf aan zijn eigen haren uit het moeras trekken.
De ontdekking van onze eigen rol (wij zijn het zelf die onze zekerheden voor zekerheden uitgeven) lijkt dan op een catastrofe te moeten uitlopen.

• Hoe kan iemand die op zolder de kleren van Sint Nicolaas heeft zien hangen nog in Sinterklaas geloven? 

Inderdaad, maar geloven is dan ook geen kinderspel; al wordt het daar dikwijls voor versleten. Wat wij geloofstradities noemen (Christendom Jodendom, Islam) zijn vingeroefeningen; probeersels, waarover het laatste woord nog niet gesproken is. We leven ermee, hebben er wat aan, voor zover ze ons helpen door onze eigen beeldvorming heen om te gaan met God, met God achter God dus.

Voor wie geen grond meer onder de voeten voelt
Schrijver dr. H.M. Kuitert (1924-2017) was tot zijn emeritaat verbonden aan de Theologische Faculteit  van de Vrije Universiteit te Amsterdam, sinds 1967 als hoogleraar met als leeropdracht 'Ethiek en Inleiding dogmatiek'. Kuitert schreef ook het boek 'Het algemeen betwijfeld christelijk geloof'.
Zijn boek 'Zeker weten' - handelend over de greep op het leven - kreeg als subtitel mee: 'voor wie geen grond meer onder de voeten voelt'.
Dit boek 'Zeker weten' is ingedeeld in 18 hoofdstukken, verdeeld over de volgende zes thema's:

• I.    Onzekerheid troef (1 t/m 3);
• II.   Ingehaald door de tijd (4 t/m 7);
• III.  Onze rol (8 en 9);
• IV.  Verder dan relativeren (de kern van dit boek) (10 t/m 12);
• V.   Geloof als omgang (de kern van dit boek) (13 t/m 17);
• VI.  Epiloog (18).

Woord vooraf

• Iemand tot overpeinzingen te brengen, ja, daar ben ik wel op uit.
• Een standpunt daagt anderen uit zelf een standpunt in te nemen.
• Gekweld door onzekerheid, ben ik op zoek gegaan naar verantwoording voor mezelf.

1. Inleiding

• Overzien waar we mee bezig zijn, is moeilijker, en dat raakt onze zekerheden.
• Hoe kleiner mensen hun wereld maken, des te beter lukt het om de directe greep op je leven (het 'zeker weten') te houden.
• De christelijke religie verschaft ons niet meer die greep op het leven, die onze grootouders eraan beleefden.
• Zonder enige greep op het leven, kan geen mens de werkelijkheid aan.
• Ook de jongere generatie zie ik de wereld nog niet in haar hand krijgen.
• De ervaring dat we weinig greep hebben op onze wereld, is een gegeven, en gegevens moet je onder ogen zien.
• Iemand die in de afgrond van de onzekerheid heeft gekeken, pakt elke hand die hem houvast biedt, ook de verkeerde.
• Als gevestigde geloofstradities geen vaste grond meer bieden, zien niet-gevestigde hun kans.
• We moeten zelfs onze onzekerheden relativeren.
• Orde scheppen in de chaos neemt veel onrust weg, maar die orde is wankel, chaos ligt op de loer.
• Wij mensen hebben een spilfunctie, ook als het om God en godsdienst gaat.

2. Vastigheden

• Zonder houvast kunnen mensen niet leven.
• Vastigheden zijn zekerheden waarop een mens blind vaart. Je kunt op vastigheden bouwen, doordat je ze vertrouwt.
• Leven = vertrouwen; wie geen vertrouwen heeft, heeft geen vastigheden, en omgekeerd.
• Vertrouwen is een ander woord voor geloof.
• Vastigheden liggen bestendig onder schot.
• Leven = ervaren, en ervaren = in het vertrouwen worden bevestigd, en erin worden geschokt.
• Elke dag is opnieuw een poging om de ongemakken en de onzekerheden te bezweren.
• (Tegenweer-)rituelen boezemen nieuwe moed in, verschaffen nieuwe zekerheid, of breken in elk geval onzekerheden en angst af.
• Godsdienstig geloof is mensenwerk.
• Een Hogere Macht, die ons kan maken en breken, daar draait het om in religie. Geloven in zo'n Macht, noem ik godsdienst.
• Geloven zie ik als aanhaken bij voorgeschreven geloofstradities.
• Religies zijn in elk geval vlechtwerken van overtuigingen, waarop mensen hun bestaan bouwen; expliciet gemaakt vertrouwen.
• Ons dagelijks bestaan moet het hebben van vastigheden, die een kwestie van vertrouwen zijn, en dat vertrouwen krijgt in de religies een ophangpunt.
• Wie gelooft, kent zijn plaats. Het geloof maakt van die plaats een vastigheid.
• Eeuwen en eeuwen heeft het geloof een niet te vervangen zekerheid geboden.
• Vertrouwen is niet rekenen, maar 'rekenen op'.

3. De christelijke geloofstraditie op de tocht

• Binnen de kerken is de zekerheid des geloofs voor menigeen veranderd in twijfel, zo niet vertwijfeling.
• Geloofstradities zijn de meest gewaagde vorm van beeldvorming.
• De historische volgorde van schepping/zondeval/verlossing is een vast gegeven van de christelijke geloofstraditie. Die voorstelling volgt een mythisch wereldbeeld, dat we allang achter ons hebben gelaten.
• De christelijke kerken lopen leeg, omdat ze de moderniteit veel te lang buiten de deur hebben weten te houden, en nu de aansluiting missen met wat mensen werkelijk beweegt.
• Geloof houdt vast wat het heeft, maar het moet tegelijk van loslaten weten, wil het geloof blijven.
• Veranderingen beschikken niet altijd over goede papieren.
• Mensen laten niet gemakkelijk los wat ze als religieus ritueel is bijgebracht.
• Religie is een weermiddel tegen risico's.
• Wie zijn wij om elkaar angst voor God te verbieden?
• Wie niet vrij van angst is, is voor de rest ook niet vrij.

4. Wat niet helpt voor 'zeker weten': openbaring en heilige schriften

• Een aantal geloofsvoorstellingen van de christelijke traditie is te zwaar belast met 'onmogelijke dingen', en wordt om die reden losgelaten.
• Wij denken dat de wereld zo in elkaar zit als het christelijk geloof dat zegt.
• Onmisbaar en dierbaar is de Bijbel, onopgeefbaar voor de geloofsopvoeding van de christelijke kerken, en een schat van grote waarde voor de cultuur.
• Met een 'Bijbel' bedoelen we een bijbelvertaling.
• De Bijbel moet het fonds vormen waaruit de christelijke kerk kan putten voor haar verkondiging.
• De religieuze status van de Bijbel wordt bepaald door het gebruik dat de kerken ervan maken.
• Het is niet zozeer de Bijbel, waarop het Christendom teert, als wel een traditie die met behulp van de Bijbel is opgesteld, en overeind wordt gehouden.
• Het heilig boek (de Bijbel) is God Zelf, God op aarde.
• Wie luistert naar de Bijbel. luistert naar God.

5. Wereldbeeld dat voorbij is

• Heil van God kunnen we omschrijven als: datgene wat een mens zichzelf niet kan verschaffen.
• Zijn we vandaag al helemaal mens, of zijn we nog maar gedeeltelijk in staat verantwoordelijkheid te dragen voor wat we doen en laten?
• Evolutie kent geen doel.
• God niet meer als Schepper, maakt God wereld-loos, en de wereld God-loos.

6. Jezus als historische figuur

• Het terugdraaien van een overspannen christologie zie ik als een onontkoombare noodzaak; de christelijke kerk zou daar werk van moeten maken.
• 'Christelijk' bestaat alleen als verkerkelijkte christelijkheid.
• Wat voor christelijk wordt gehouden, stamt uit het verleden.
• God wil het goede, maar wat het goede is, moeten wij zelf uitzoeken, aldus Immanuel Kant.
• Een christelijke school zie ik als een zinvol instituut.
• Staatkundige en politieke principes zijn normatief van aard.

7. Geloofstradities in de knel. Vluchtwegen en reddingsacties

• Religieuze belangstelling bloeit als nooit tevoren, maar anders, zonder de hulp van kerken.
• Verhalen = betekenis geven.
• Religie is communicatie, bidden.
• Het gaat in geloven om meer dan zingeving; het gaat om zekerheid.
• Religies bedienen zich van taal, die metaforisch van karakter is.
• Exegese legt teksten uit, maar met die teksten kunnen we ook ons zelf weer uitleggen.
• De geest van Europa en het fundamentalisme kunnen niet samengaan.
• Fundamentalisme is knechting, verlies van identiteit voor de enkeling, van zelfs maar de ruimte om enkeling te kunnen wezen.
• Het geloof is altijd cultureel, en zal altijd historisch bepaald en beperkt zijn, en blijven.
• Met orthodoxie in een land valt te leven, met fundamentalisme niet; fundamentalisme gaat over lijken.
• Orthodoxie als passie voor de waarheid is een groot goed.
• Met onverschilligheid wordt geen geloofsgemeenschap gebouwd.
• Orthodoxie wedt op het verkeerde paard, op het beeld, in plaats van op de Verbeelde.
• Van de angst zouden gelovige mensen afscheid moeten nemen. Met onzekerheden valt te leven. Er schuilt zelfs een belofte in.

8. Onze rol: een ontregelde ontdekking

• Wij spreken van beneden over Boven, dat is de onverbiddelijke grens waarachter we met onze woorden moeten blijven. Israëls God is Israëls God; verder kunnen we niet gaan.
• Het ontwerp dat religies van God maken, is een zoek-ontwerp.
• Geloofsvoorstellingen zijn ter overweging.
• Geloven kan niet worden verplicht, het verkwijnt waar dwang verschijnt.
• Wat iemand niet werkelijk gelooft, laat hij los.
• Het gesprek met niet-gelovigen is van grote betekenis voor het volwassen worden van je eigen geloof.
• Je moet persoonlijk met de geloofsvoorstelling op stap, wil het ooit tot vinden komen.
• Gelovigen lopen altijd op twee benen: ze zijn kind van hun eigen cultuur, en ze hangen de geloofstraditie van hun hart aan. Dat kan problemen geven.

9. Voor eigen verantwoordelijkheid

• Alles wat mensen doen, doen ze voor eigen verantwoordelijkheid.
• Onzekerheid is de keerzijde van vrijheid. Fundamentele ervaringen van onzekerheid kweken angst om te leven.
• God wil de vrijheid, maar de kerk heft die vrijheid op.
• Mensen afhouden van nadenken over hun geloof, is een misser.
• Natuurlijk kost nadenken wat: onzekerheid is de prijs voor volwassenheid.
• Volwassen geloof stelt zijn voorstellingen ter discussie, zonder zichzelf op te heffen.

10. De geloofsvoorstellingen voorbij

• God is onze hoogst eigen idee, maar idee is niet hetzelfde als illusie.
• Godsdienstige geloofstradities zouden we moeten opvatten als ruwe schetsen van God, die de ervaringen van vorige generaties samenvatten, en die wij als zoekontwerpen in de hand gestopt hebben gekregen, om ermee op pad te gaan.
• God, zoals wij in de geloofstradities kennen, is ons beeld van God.
• Relativeren is niet hetzelfde als afschaffen of onbelangrijk maken.

11. Voor waar houden. Een herschikking van geloven

• Respect is bijval of verwerping.
• Zodra geloofsvoorstellingen op illusies gaan lijken, verliezen ze hun aantrekkingskracht voor de gelovige, en daarmee hun therapeutische werking.
• Geloven is 'voor waar houden' wat de geloofstraditie te bieden heeft.
• Gelovige mensen weten van twijfelen.
• Geloven heeft meer nodig dan een goed argument.
• Onze kennis van God, is kennis van beneden over Boven.
• Geloof heeft altijd 'van horen zeggen' als voorwaarde.
• Godsdienst moet de leerschool van de bescheidenheid in; en de poort daartoe vormt het 'van horen zeggen'.

12. De weg en de wegen

• God is enig, er zijn geen meer goden.
• De Schepper is een rechtvaardig Rechter, aan wie Zijn schepselen voor hun daden verantwoording schuldig zijn.
• Alleen God is GOD. Jodendom, Christendom en Islam delen samen God.
• Het instand houden van de culturele identiteit gaat kerken en religies gemakkelijker af dan het instand houden van zoekontwerpen.
• De zoekontwerpen zullen de religies overleven.
• Het Christendom is een weg te midden van de wegen.
• Laat iedere christen bij 'christendom' denken aan die variant die hij zelf aanhangt.
• Wij hebben God leren kennen door Jezus.
• 'Volgens ons' is Jezus de weg, 'volgens ons' zoekt God de mensen, in plaats van omgekeerd.
• De waarde van een religie moet je aan haar praktijk afmeten.
• De geloofstraditie is de manier waarop de mensen geleerd hebben de weg naar God te vinden.
• God heeft in Jezus Christus een bijzonder werk verricht: verzoening.

13. Het vinden

• Wat mensen willen vinden, hangt af van hun zoekontwerp.
• Mensen gaan tot God in hun nood.
• Zonder God vaart niemand wel.
• Aan wat een mens bij God zoekt, kun je aflezen wat hij belangrijk vindt in zijn leven.
• Gods heil kunnen wij onszelf niet geven.
• Er zitten in ons bestaan problemen vast, waarvoor we geen oplossing hebben, ze zijn eeuwigdurend, want onoplosbaar.
• We zijn niet af, en zullen het ook nooit worden.
• Het christendom bezit een geneesmiddel, waar je onsterfelijk van wordt.
• Het kruis is meer verzoening van schuld, dan symbool van en uitweg uit lijden.
• God is de opvoeder der mensheid, Jezus de van God gegeven leraar, die alle mensen weer tot één broederschap zal verenigen.
• God = bevrijding, Jezus neemt het voortouw, en wij doen met Hem mee.
• God vinden = God ontmoeten.

14. Zien = kennen

• God zien is de dichtst mogelijke nabijheid bij God, die een mens zich maar kan denken.
• In de mystiek erotiseren we het geloof. God wordt de beminde.
• Mystiek is binnenwereld, belevenis, die zich in het innerlijk afspeelt.
• Hart voor de buitenwereld is hart voor God hebben.
• Religie kan zich niet tot de binnenkamer beperken.
• Het christelijke geloof mag als weg naar hoopvol samenleven dienen.
• Godsdienstig geloof is mensenwerk.
• Kerken moeten niet hun voortbestaan proberen te garanderen door zich maatschappelijk en politiek te profileren.

15. We moeten er wel wat voor doen

• Van leven moet je meer maken dan 'er zijn'.
• Leef attent! Dat is alles wat je elkaar moet zeggen.
• Omgang gaat niet vanzelf; ze moet worden onderhouden.
• Een liefdeloos mens (slecht voor jezelf en slecht voor je naaste) is een dichtgeslagen mens.
• De bedoeling is dat wij voor Hem de handen en voeten van God zullen zijn.
• Elk mens is volgens het christelijk geloof 'beeld van God', en daarom alle respect en bescherming die we maar kunnen geven waard, maar hij is niet zelf God.
• Praten over God helpt geen zier. We moeten er tegen aan, dat is de enige weg in dit soort dingen.
• De cultuur waarin wij leven, is doordrenkt met God en gebod.
• Voor ervaring van God als de christelijke God, is de kerk als leverancier van het interpretatiekader onmisbaar.
• Mensen raken uitgekeken op datgene waaraan ze alleen maar meer van hetzelfde beleven.
• Een goede kerk is een opslagplaats van ervaringen van vorige generaties, waarmee mensen aan de haal kunnen en mogen gaan.
• Kerken hebben hun leer om ermee van dienst te zijn, en dienen doe je niet door middel van heersen.
• Geef ons kerken waar we kunnen bidden, zonder het gedonder van het verkeer, of van mensen die het woord nemen, om het niet meer uit handen te geven.

16. Het religieuze houvast

• Zonder God is lekker 'niet lekker' meer (Miskotte).
• God brengt Zijn eigen zekerheid mee, en de enige die daarover uitsluitsel kan geven, is degene die Hem is tegengekomen.

17. Het bevindelijke leven

• God is niet in ons, maar wij zijn in Zijn handen (Matthias Claudius).
• Ik heb een adres: ik kan God aanroepen.
• Een mens moet van berusten weten.
• Je kunt niet alles veranderen; Schepping houdt onvermijdelijkheden in, en die moet een mens (leren) aanvaarden, en dat betekent dat er veel dingen zijn waarin we niet anders kunnen dan berusten.
• Berusten is een zaak in andere handen zien, en die handen vertrouwen.
• Het lot bestaat ook in dingen die we niet bedoeld, maar wel zelf gemaakt hebben. Erin en ermee leven vergt persoonlijke inventiviteit, die begint met aanvaarden, en daarna omziet naar wat kan.
• Aanvaarden maakt creatief, geschikt voor het leven, in staat er te zijn voor zichzelf en voor anderen.

18. De wacht bij de transcendentie

• Gods transcendentie (waar niets bovenuit gaat) blijft eeuwig bestaan.
• De Enige aan wie mensen zich veilig in alle onvoorwaardelijkheid kunnen binden, is de binding aan God de Schepper. Zich aan Hem verliezen, is zichzelf vinden.

Het boek eindigt met het volgende gedicht van Matthias Claudius,
dat de bedoeling van de schrijver als volgt duidelijk maakt:

"Der Mensch lebt und bestehet nur eine kleine Zeit,

und alle Welt vergeht mit ihrer Herrlichkeit.

Es ist nur einer ewig und an allen Enden,

und wir in seinen Händen."

Bonifatius Kloosterpad - Etappe 9 - Oldeberkoop naar Bontebok

Zaterdag 14 november 2020

Langs het hulstbos van het Katlijker Schar

Een ontdekkingsreis en pelgrimage
Wandeljournalist Fokko Bosker publiceerde samen met co-auteur Lammert de Hoop in het jaar 2019 de wandelgids 'Bonifatius Kloosterpad'. Het titelblad van dit boek vermeldt dat het hier gaat om 'Een ontdekkingsreis en pelgrimage door het 'wilde' oosten van Fryslân'. Het gaat om een wandelgids die de kleurrijke geschiedenis van de kloosters in Fryslân beschrijft in routekaarten, foto's en begeleidende teksten.
Durkje en ik waren aanwezig bij de presentatie van het Bonifatius Kloosterpad, die plaatsvond op 15 november 2019 in de Bonifatiuskapel te Dokkum.
Deze wandelgids bevat twaalf aaneengesloten etappen en dertien lokale rondwandelingen. In totaal beslaat het wandelnetwerk zo'n 450 kilometers in oostelijk Fryslân, het gebied tussen het Friese Waddeneiland Schiermonnikoog en Wolvega.

In het voetspoor van heiligen en pelgrims
Met zijn wandelgids neemt auteur Fokko Bosker je als wandelaar mee in een schitterend gebied met veel cultuur en natuur. Hij laat je wandelen naar oude kloosterlocaties en uithoven. Het is een tocht door Wad en Woud, in een rijke afwisseling van streeklandschappen en prachtige natuurgebieden.
Tegelijk met deze wandelgids verscheen ook het bijbehorende boek 'Bonifatius Kloosterpad - In het voetspoor van heiligen en pelgrims'. Dit begeleidend schrijven in boekvorm biedt per wandelroute inspirerende verhalen over het gebied dat deze wandelgids bestrijkt.
De wandelgids is gebaseerd op het Wandelknooppunten-netwerk. De routebeschrijving in de wandelgids is uiterst beknopt, maar het volgen van de als routebeschrijving achtereenvolgens genoemde wandelknooppunten zou moeten volstaan om de beschreven routes goed te lopen.
Wie de vele Friese klooster- en kerkenpaden, schouwpaden, lijk- en dijkwegen van deze wandelroute loopt, maakt kennis met de vele sprekende getuigen uit vervlogen tijden van middeleeuwse kloosterorden in Fryslân. Dit Bonifatius Kloosterpad belicht de rijke Friese geschiedenis van kloosters en landschappen, en toont je al wandelend ook de relatie tussen beide zaken.
Met het bewandelen van alle 25 routes van deze wandelgids gaan Durkje en ik op voetreis tussen uitersten, die de verbeeldingskracht van de pelgrim voedt en inspireert.

Bonifatius
Voor vandaag hebben we de negende etappe van deze gids op het wandelprogramma staan, met een afstand van 13,89 kilometer.
Deze Etappe 9 kreeg als titel: 'Oldeberkoop naar Bontebok' met als subtitel: 'Pelgrim zoekt inspiratie en verlegt grenzen tijdens het wandelen'. De subtitel verwijst onder andere naar de middeleeuwse pelgrim en de hedendaagse pelgrim, die met heel verschillende doeleinden op pelgrimstocht gingen en gaan. Waar dat eeuwen geleden vaak draaide om bijvoorbeeld loutering van de ziel, het inlossen van een schuld of om boetedoening, pelgrimeert de pelgrim 2.0 tegenwoordig om bijvoorbeeld de knellende banden van het eigen bestaan thuis of op het werk te verruilen voor vrijheid, geluk en zelfexpressie. 
Om 8:20 uur rijden we vanmorgen met beide auto's naar Bontebok, waar we één van de auto's parkeren. Dan rijden we met de andere auto vanuit Bontebok naar Oldeberkoop, want hier begint de negende etappe van het Bonifatius Kloosterpad.
De temperatuur is vanmorgen bij vertrek 11 graden Celsius. Het is vandaag bewolkt, en de temperatuur stijgt vandaag nauwelijks.

Naar de Tjonger
Om 9:15 uur vertrekken we bij de Bonifatiuskerk van Oldeberkoop. Eerst lopen we het dorpscentrum uit naar Villa Lunia, dat momenteel een hotel is. Een bord langs de weg met daarop het opschrift 'Koffie to go' doet ons beslissen om dan nu eerst nog maar even een kop koffie te gaan halen bij Lunia, want hoogstwaarschijnlijk is dat de enige horeca-gelegenheid die we vandaag zullen passeren. Kortom, naar binnen, waar we twee koffie bestellen, waarna we er buiten van mogen genieten. Het is droog buiten en niet koud, dus een koffiepauze vóór Villa Lunia is precies goed zo.
Na deze vroege koffiepauze gaan we door Molenhoek en doorkruisen we het Molenbosch-park van Oldeberkoop, om daarna naar het bungalowparkje van Olderberkoop te lopen. Door een lange rechte laan lopen we door en voorbij dit bungalowpark. 
Verderop komen we nog door een kleiner bosperceel en na enkele kilometers wandelen langs singels van Meulenreed, over een asfaltweggetje en door het natte veenweidegebied van de Tjongervallei, komen we bij de sluisbrug over de rivier de Tjonger (ook wel Kuinder genoemd).



Naar de Tsjongertoer
Aan de overzijde van de Tjonger lopen we direct al Oudehorne binnen, maar vlak voorbij dat plaatsnaambord buigen we direct af in westelijke richting, om dan een heel eind over een fiets- en wandelpad langs de Tjonger te lopen.
Dit pad komt uiteindelijk uit op de brede doorgaande asfaltweg van de Tjongervallei, waar de auto's ons met behoorlijk hoge snelheid tegemoetkomen of voorbijrijden. Toen we nog langs de Tjonger wandelden, begon het licht te regenen en nu we voortgaan over de Tjongervallei neemt de regen enigszins in hevigheid toe.
Na enkele kilometers asfalt bereiken we het Katlijker Schar, een prachtig natuurgebied, dat haaks op de Tjonger staat. Voordat we het Katlijker Schar op lopen, gaan we eerst nog even de Tsjongertoer beklimmen, in de hoop dat op het bovenste platform een droge zitbank zal staan. Boven aangekomen, blijkt die bank er niet te zijn, maar we staan wel droog onder het dak van deze hoge houten uitkijktoren. Na een staande etenspauze - met uitzicht over de Tsjonger Dellen in de vallei van de Tjonger - gaan we weer naar beneden, om vervolgens het Katlijker Schar op te gaan. Inmiddels regent het overigens niet meer.



Door het Katlijker Schar
We betreden nu een prachtig en gevarieerd natuurgebied, dat als een lange brede baan haaks op de rivier in het beekdal van de Tjonger ligt. Het grootste gedeelte bestaat uit bos, dat er met zijn kleurrijke herfstkleuren schilderachtig uit ziet. 
Ter hoogte van het informatiecentrum van It Fryske Gea steken we de Schoterlandseweg over, om aan de overzijde verder te gaan over het Katlijker Schar. Hier lopen we eerst nog een eindje door het bos en langs een bosrand met overwegend hulst vol met rode bessen, maar verderop gaat het bosgebied over in heide.
We verlaten het Katlijker Schar aan de noordzijde, in Katlijk. Vanuit Katlijk lopen we langs de asfaltweg in noordoostelijke richting verder. Op een kruising draaien we af naar het noorden, waarna we op de Hogeveensweg even later Katlijk uit lopen, en gelijktijdig Bontebok in lopen. Hier begint het nog eens te regenen, zij het heel licht, motregen. Op het kruispunt in het centrum van Bontebok  lopen we om 12:40 uur nog heel even langs de Skoatterlânse Companjonsfeart terug naar onze auto, die we hier vanmorgen parkeerden. Met deze auto rijden we terug naar Oldeberkoop, waar we onze andere auto afhalen, alvorens we naar mim rijden, waar we vanmiddag op bezoek zijn. Aan het eind van de middag rijden we vanuit Drachten weer naar Feinsum.