Van een moeras terug naar een moeras?

Donderdag 6 maart 2025

 

Maarten van Rossem

Van strijd, naar leven mèt het water

Ons land is altijd de strijd met het water aangegaan. 

We bouwden dijken, legden polders aan en pompten overtollig water weg. 

Dit maakte ons leven comfortabeler, gezonder en veiliger. 

Maar de klimaatverandering en de toenemende weersextremen vragen om een nieuwe aanpak. 

We bereiken de grenzen van de maakbaarheid van het waterbeheer. 

Het is tijd om niet langer te strijden tégen water, maar te leren leven mèt het water. 

• Hoe passen we ons aan?
• Hoe geven we water de ruimte?
• Hoe bouwen we aan een leefbare toekomst, ook voor volgende generaties?

LC-publieksacademie over de toekomst van het waterbeheer

Over dit thema organiseert de Publieksacademie van de Leeuwarder Courant (LC) drie lezingen: over de toekomst van het waterbeheer, over hoe we ons land voorbereiden op de toekomst.

Achtereenvolgens zullen Luzette Kroon, Maarten van Rossem en Co Verdaas als drie gerenommeerde sprekers met ons hun visie delen op de keuzes die nodig zijn om ons waterbeheer toekomstbestendig te maken.

Vanavond volgt de tweede lezing, die plaatsvindt in het Werkcafé van Wetterskip Fryslân te Leeuwarden, waarin Maarten van Rossem, historicus, de spreker is. Zijn onderwerp is vanavond: ‘Van een moeras terug naar een moeras?’.

Maarten van Rossem, historicus

LC-hoofdredacteur Maarten Pennewaard opent deze avond met zijn welkomstwoord, en hij introduceert historicus Maarten van Rossem, van wie hij hoge verwachtingen heeft deze avond, omdat hij heeft gehoord dat Van Rossem zich grondig heeft voorbereid. Dat laatste bestrijdt Van Rossem overigens direct bij aanvang van zijn lezing; zijn kennis is - volgens hem - zo in de loop van de jaren bij hem binnengedruppeld. 

Daarna geeft Pennewaard het woord aan presentator Gerard van der Veer (bekend van Omrop Fryslân), die vanavond optreedt als avondvoorzitter en gespreksleider, omdat het tweede deel van de avond een interactief karakter heeft.

Gerard introduceert Maarten van Rossem, en geeft hem het woord.

Maarten van Rossem vraagt zich vanavond af of wij wellicht weer terug moeten naar het moeraslandschap van het Fryslân van weleer. 

Aan het begin van zijn presentatie excuseert Van Rossem zich voor zijn gehavende uiterlijk, vanwege zijn recente valpartij op de Utrechtse Maliebaan van eerder deze week.  

Succes en falen van inventieve Nederlanders

Hieronder volgt een resumé van de inhoud van Maarten van Rossem zijn presentie tijdens deze avondsessie:

• Je moet bij je gemeente vooral geen vergunning aanvragen om bijvoorbeeld een woonboot in je tuin te mogen plaatsen, want dan gaat  zo'n gemeente onmiddellijk een protocol opstellen om dat onmogelijk te maken.
• Ons land was en is nog altijd enorm waterig. Wij maken ons desalniettemin (te) weinig zorgen over het water. 
• Mensen zijn altijd bang voor theoretische dreigingen, in plaats van voor de echte dreigingen in de praktijk van alledag. 
• Wij verlagen steeds de grondwaterstand, op verzoek van de agrarische ondernemers, wiens enorme tractoren ongeschikt zijn voor onze drassige gronden; wèl overigens voor protest-demonstratiedoeleinden op straat, zoals in Den Haag.
• Leeuwarden lag vroeger aan zee, vandaar die scheve toren van de Oldehove, die deels op zand en deels op te zachte ondergrond is gebouwd. Het is niks geworden met die Oldehove.
• Nederland was 2000 jaar geleden een veenmoeras. Delen van Nederland hebben we ingepolderd, maar een aantal daarvan zijn inmiddels ook al weer gesneuveld. De Zuiderzee - bijvoorbeeld - was vroeger ook moeras, waar kloosters van die kleine poldertjes in creëerden. Dat hele gebied is nu grotendeels IJsselmeer.
• In de 17e eeuw werd Nederland ingepolderd met onze fantastische molentechniek. We hielden echter geen rekening met hoe de ondergrond was van zo’n polder, want het maakt nogal wat uit of je zand, of klei of veen als ondergrond hebt in een drooggemalen polder. De ellende van ons inpolderen blijkt pas na enige tijd. Bij veenpolders blijft er niets over van de bodem, want die droogt helemaal uit, tot wel meer dan een meter. Dan wordt het pijnlijk, want wat moet je ertegen doen als de polderbodem zo snel zakt?
• Een prettige en snelle oplossing is dan het verlagen van het grondwaterpeil, want dan kunnen de  zware tractoren – na afloop van hun boerendemonstratie vanuit Den Haag – zo weer de ingedroogde veenpoldergronden op rijden.
• Je kunt de grondwaterstand niet oneindig verlagen; kijk maar naar de huidige funderingsproblemen van gebouwen die in die polder staan.
• Pieter de la Court (één van de belangrijkste schrijvers over politiek en economie tijdens de Nederlandse Gouden Eeuw) zei al eens: "Wat heb je nou aan oost-Nederland? Laten we een gracht graven tussen en naar de rivieren rondom de (huidige) Randstad, dan kunnen we de rest van Nederland wel cadeau geven aan onze buurlanden."
• Maarten bekent dat hij nog niet wist dat de problemen van Fryslân – een badkuip met hoge randen (ons lage midden van Fryslân) – zo groot, zo ernstig zijn. Die veengebieden van Fryslân geven voor ons nu de grootste problemen. Wat gaan we doen met onze veengebieden, die momenteel jaarlijks 1 tot 2 centimeter inklinken? 
• Ook in Gouda heeft men nu al te maken met rampzalige verzakkingen, vooral het oude Gouda dat steeds dieper in het veen wegzakt.
• Tot nu toe waren alle deskundigen al ten einde raad over wat er nu gedaan moet worden met die lastige bodemdaling.
• In de 70er jaren van de vorige eeuw was al duidelijk (en werd erover gesproken) dat de stikstofdepositie een groot probleem is.
• De fantast gelooft zijn eigen fantasterij, kijk maar naar politici zoals Thierry Baudet.
• Wij zijn een delta voor alle grote Westeuropese rivieren; altijd al geweest. 
• De terpen van onze vroegere bewoners waren een hele handige oplossing, want alleen als het water even hoog is, ga je – met je koeien – op je terp zitten.
• Later gingen we dijken aanleggen, maar dat is zondermeer een vreemde oplossing, vooral rondom de veenpolders, want we kunnen de grondwaterstand daar niet eindeloos blijven aanpassen.
• Het is wellicht een zalig idee – aldus Maarten - om die lage veenpoldertjes (ook van Fryslân) geheel onder water te zetten, want op de lange termijn zullen we ontdekken dat we iets aan de hoge waterstand moeten gaan doen. 
• Nederland heeft een reeks van structurele problemen die te maken hebben met dat wij contexten creëren die voor ons land ongeschikt zijn. Ons agrarische activiteitengebied ligt in Nederland bijvoorbeeld voor een groot gedeelte onder het waterpeil van het omliggende land, soms wel enkele meters. 
• Kijk trouwens thuis nog even op internet of jouw huis onder of boven NAP ligt. 
• Er is in Nederland veel mis op het terrein van besluitvaardigheid, met name in onze politiek, 
• Ons water is een nationaal probleem, ook de waterzekerheid. Vooral in Zuid-Holland is dat een grote risico-factor, vooral in de lager liggende polders. We zullen dat probleem serieus moeten aanpakken. Daar speelt onze agrarische sector een belangrijke rol in. 
• Met onze veel grotere overheid (dan vroeger), hebben we momenteel helaas een overheid die niet in staat is om onze Nederlandse problemen op te lossen. Politici stellen veel te veel uit, in plaats van tot oplossingen te komen. 
• De rest van de wereld lost ons probleem niet op. Vanuit de rest van Europa bijvoorbeeld voert men alle overtollige water door naar en in onze Nederlandse delta. En verder hebben we te maken met een stijgend nivo van het zeewater in de Noordzee. Dat alles betekent dat wij voor die problemen wel met oplossingen moeten komen.
• Als we nu al weten dat we de belangen van de agrarische sector niet moeten laten prevaleren boven het algemeen belang, dan is het toch gek dat we met die agrarische sector toch zoveel rekening blijven houden. We zullen beslist een middenweg moeten zoeken en vinden, want het agrarisch belang boven het algemeen belang stellen, is onverstandig. 
• We weten wat het probleem is, en we weten ook wat er aan te doen is, maar ons verlies nemen, dat willen we niet.
• We zouden moeten gaan kijken naar wat we met al dat water wel zouden kunnen doen. 
• In Fryslân is al wel heel veel gedaan aan het faciliteren van de watersport, door bijvoorbeeld aquaducten te bouwen, maar, die aquaducten worden voor ons op termijn een grote hinderpaal.

Nu positief: het zwarte ooievaarplan

Maarten van Rossems 'zwarte ooievaarplan' gaat over het verbreden van het stroomgebied van onze grote rivieren. Dat plan is hier en daar al een groot succes geworden. Als je de boel onder water gaat zetten, moet dat gedepolitiseerd zijn (dus de wijze waarop zo veranderen zodat het niet langer wordt beïnvloed of gecontroleerd door de politiek).

• Het gaan bouwen in uiterwaarden was en is een onzalig idee.
• Onze water-problemen moeten we technologisch oplossen.
• Wij kunnen wel besluitvaardig zijn, als we het maar zouden willen. 
• Een technocratische fase hadden we in de politiek van Nederland al van 1945 tot 1975. Daarna kregen we de opwinding in de tent tot het begin van de jaren tachtig. De vroegere technocratische kabinetten besloten tenminste iets, en zij hebben tenminste iets gedaan. 
• Mensen komen niet graag uit voor hun stemgedrag, ook niet als je paranoïde (tegen) hebt gestemd.
• We hebben het geld wel, maar onze politiek-ideologische temperatuur zou iets moeten zakken, en we moeten ons voortaan niet bezig gaan houden met zaken die nationaal nauwelijks van belang zijn (zoals het migrantenvraagstuk).
• In Nederland zie je verschillen in opeenvolgende tijdperken, bijvoorbeeld waar we ons hebben opgewonden en opwinden over volstrekt onbelangrijke zaken. We kenden echter ook tijdperken waarin onze politiek wel doortastend optrad.
• Laten we van Nederland weer een vochtig land gaan maken, en daar moeten we een agrarische oplossing voor gaan vinden. Voortaan bijvoorbeeld dus niet meer met al die zware tractoren het land op rijden.
• We moeten elkaar duidelijk maken hoe ons land eigenlijk in elkaar zit. Tot op heden is dat steeds mislukt. We moeten de realiteit nu eens onder ogen gaan zien.
• Ons kabinet houdt zich momenteel met zaken bezig die helemaal geen probleem zijn.
• Laat het duidelijk worden dat Nederland nu besluiten moet gaan nemen, want daar heeft het in de afgelopen tijd echt aan ontbroken, met alle gevolgen van dien.
• Powerpoint is trouwens het invalidenwagentje van de slechte spreker. 

Vragen en interactie

• Waar moeten we met onze ruim 18 miljoen mensen naar toe in ons land. Die wonen niet allemaal in de veenpolders, dus dat valt wel mee. Een groot deel van de wereld is leeg, dus misschien moeten Nederlanders deels gaan emigreren. Verder zijn er nog veel gebieden in Nederland waar maar heel weinig mensen wonen, bijvoorbeeld in oost-Groningen.  
• We moeten trots zijn op onze Randstad, want dat is een fantastisch, luchtig object. 
• Puur natuur bestaat niet. Wij zijn zelf ook puur natuur, immers, zoogdieren die tamelijk succesvol waren.
• Weidevogels hoorden bij een bepaalde agrarische activiteit.
• Moerasgebieden lenen zich ook wel voor bezoekersrecreatie; ga maar met een elektrisch fluisterbootje door zo’n moeras. 
• De natuur is wel adaptief, die redt zich wel. 
• Wij Nederlanders zijn een enorm succes. Wij zijn het rijkste land van de wereld geweest, en we zijn nog steeds – al 500 jaar – rijk en succesvol. Dat heeft ook te maken met de ligging van Nederland, waar wij als Nederlanders heel succesvol mee bezig zijn geweest.
• Het was heel begrijpelijk dat wij ons als Nederlanders in deze natte delta hebben gevestigd. 
• De meeste lege gebieden ter wereld zijn niet geschikt om er te leven en te werken.
• We hebben aanzienlijke problemen; we hebben voldoende geld; een geschoolde bevolking, maar we zijn niet besluitvaardig om onze problemen op te lossen. Ik pleit voor een technocratisch bestuur dat de problemen in Nederland gaat oplossen. Ik ben voor iets minder democratie in plaats van nog meer democratie. Liever meer doortastend, iets meer Dreesiaans. We moeten die eindeloze versnippering in de politiek stoppen. 
• Wat we op het televisiescherm zien, heeft heel weinig met de echte werkelijkheid van Nederland te maken. 
• Kiezers zouden zich veel beter op de hoogte moeten stellen van wat hun politieke partij (waar ze op gaan stemmen) wil; wellicht kun je als kiezer anders beter thuis blijven.
• Waterschappen zouden iets minder democratisch moeten worden. Ze moeten niet politiseren. 
• We moeten terug naar ons oude leven.