Bonifatius Kloosterpad - Rondje 9 - Rondje Oosterwolde door Drents-Friese Wold en Schaopedobbe

Zaterdag 31 oktober 2020 - Hervormingsdag

Wandelen in het herfstbos bij het Canadameer

Een ontdekkingsreis en pelgrimage
Wandeljournalist Fokko Bosker publiceerde samen met co-auteur Lammert de Hoop in het jaar 2019 de wandelgids 'Bonifatius Kloosterpad'. Het titelblad van dit boek vermeldt dat het hier gaat om 'Een ontdekkingsreis en pelgrimage door het 'wilde' oosten van Fryslân'. Het gaat om een wandelgids die de kleurrijke geschiedenis van de kloosters in Fryslân beschrijft in routekaarten, foto's en begeleidende teksten.
Durkje en ik waren aanwezig bij de presentatie van het Bonifatius Kloosterpad, die plaatsvond op 15 november 2019 in de Bonifatiuskapel te Dokkum.
Deze wandelgids bevat twaalf aaneengesloten etappen en dertien lokale rondwandelingen. In totaal beslaat het wandelnetwerk zo'n 450 kilometers in oostelijk Fryslân, het gebied tussen het Friese Waddeneiland Schiermonnikoog en Wolvega.

In het voetspoor van heiligen en pelgrims
Met zijn wandelgids neemt auteur Fokko Bosker je als wandelaar mee in een schitterend gebied met veel cultuur en natuur. Hij laat je wandelen naar oude kloosterlocaties en uithoven. Het is een tocht door Wad en Woud, in een rijke afwisseling van streeklandschappen en prachtige natuurgebieden.
Tegelijk met deze wandelgids verscheen ook het bijbehorende boek 'Bonifatius Kloosterpad - In het voetspoor van heiligen en pelgrims'. Dit begeleidend schrijven in boekvorm biedt per wandelroute inspirerende verhalen over het gebied dat deze wandelgids bestrijkt.
De wandelgids is gebaseerd op het Wandelknooppunten-netwerk. De routebeschrijving in de wandelgids is uiterst beknopt, maar het volgen van de als routebeschrijving achtereenvolgens genoemde wandelknooppunten zou moeten volstaan om de beschreven routes goed te lopen.
Wie de vele Friese klooster- en kerkenpaden, schouwpaden, lijk- en dijkwegen van deze wandelroute loopt, maakt kennis met de vele sprekende getuigen uit vervlogen tijden van middeleeuwse kloosterorden in Fryslân. Dit Bonifatius Kloosterpad belicht de rijke Friese geschiedenis van kloosters en landschappen, en toont je al wandelend ook de relatie tussen beide zaken.
Met het bewandelen van alle 25 routes van deze wandelgids gaan Durkje en ik op voetreis tussen uitersten, die de verbeeldingskracht van de pelgrim voedt en inspireert.

Waar of niet waar
Voor vandaag - op Hervormingsdag - hebben we het negende rondje van deze gids op het wandelprogramma staan, met een afstand van 25 kilometer.
Dit Rondje 9 kreeg als titel: 'Rondje Oosterwolde door Drents-Friese Wold en Schaopedobbe' met als subtitel: 'Zoektocht apocrief klooster leidt naar middeleeuwse klok'. De subtitel verwijst naar luidklok van de klokkenstoel op de begraafplaats van Langedijke. Er wordt wel beweerd dat deze luidklok uit het jaar 1300 afkomstig is uit een middeleeuws klooster dat de naam Lux Mundi ('s Werelds Licht) zou hebben gehad. Het is echter allesbehalve zeker dat dit klooster nabij de Schaopedobbe ooit heeft bestaan, dus ook de bewering dat deze luidklok oorspronkelijk van dit vermeende klooster was, is tot nu toe niet aantoonbaar in de bekende geschriften van die tijd.
Om 8:10 uur rijden we vanmorgen met onze auto van Feinsum naar Oosterwolde, want hier begint het negende rondje van het Bonifatius Kloosterpad.

Oosterwolde en Boekhorst
Om 9:15 uur vertrekken we vanuit Oosterwolde. Gedurende de hele heenreis reden we door de motregen. Ook als we vertrekken, lopen we door de motregen, maar al spoedig - verderop in Oosterwolde - houdt het op met motregenen. Later op de dag voelen we nog een enkele keer heel licht iets van motregen, maar doorgaans blijft het droog vandaag. Het is wel zwaarbewolkt, maar in de middag breekt de zon zowaar nog door de wolken, en vangen we af en toe enige zonneschijn.
We lopen eerst door de winkelstraat van Oosterwolde, en daarna door woonwijken naar de N381. We gan door het park over paden die parallel lopen aan het Kleindiep. 
Nadat we de N381 zijn overgestoken, wandelen we over de doorgaande weg door het buurtschap Boekhorst en langs Langedijke.

Terwisscha en Aekingerzand
Deze weg volgen we steeds, totdat we arriveren in Terwisscha. Hier lopen we door naar het Buitencentrum van het Drents-Friese Wold. De horeca bij het bezoekers-/informatiecentrum van Staatsbosbeheer is wel geopend, maar met een looproute door het horecapand kun je alleen consumpties afhalen, om ze dan buiten - maar niet op het terras - te nuttigen. Zo kunnen we onderweg toch nog een kop koffie drinken. Het is ook maar goed dat we deze kans direct benutten, want verderop passeren we vandaag in het geheel geen horecagelegenheden meer.

Na deze koffiepauze volgt een prachtige wandelroute door het uitgestrekte natuurgebied van het Aekingerzand (de Kale Duinen). Dit is een prachtig gebied van bos en heide, van stuifduinen en zandvlaktes, en met hier en daar een heide-ven.

Aan de oostzijde steken we de doorgaande weg 'Canada' over, en dan gaan we verder door het kleurrijke herfstbos en over veldpaden in het open veld met een links omtrekkende beweging om het Canadameer heen.

Verderop passeren we in het bos de spartelvijver voor honden en paarden.
Als we het bos uit komen, steken we de Kloosterweg over, om aan de overzijde het bos- en heidegebied van het natuurreservaat de Schaopedobbe te doorkruisen. Daar vinden we ook een eenvoudig houten bankje, waarop we plaatsnemen voor onze lunchpauze.

Terug naar Oosterwolde
Na deze pauze lopen we naar de Klokhuisdijk. Na een tijdje steken we de Steenmaatsdijk over, en verderop ook de Bovenweg (N351).

De route gaat dan verder via de buurtschappen Laagduurswoude en Hoogduurswoude, en ter hoogte van het buurtschap Buttinga komen we dan weer bij de N381. Voorbij de tunnel onder de N381 door steken we het Kleindiep over, en daarna lopen we door een klein bosperceel om de waterzuiveringsinstallatie van Oosterwolde heen.
Aan de overzijde van de Opsterlândske Kompanjonsfeart gaan we naar het noorden verder, in de richting van het Grootdiep. 

Over de Ter Borghlaan gaat die route naar het Grootdiep. Vlak vóór het Grootdiep buigt onze route echter weer af naar het zuiden, en wandelen we over het Jardingapad en de Kuipenstreek langs het gemeentehuis naar de oude dorpskerk van Oosterwolde.

Over de Brink en via de Brinkstraat langs de Opsterlândske Kompanjonsfeart wandelen we tenslotte weer terug naar onze auto, die we vanmorgen hebben geparkeerd bij het winkelcentrum van Oosterwolde. Daarna rijden Durkje en ik om 15:15 uur weer terug naar huis.

Kerstsfeer voor cocooners

Vrijdag 30 oktober 2020

Kerstsfeer in Leeuwarder tuincentrum

Winterhard voor buiten
Vanmorgen ben ik even naar een tuincentrum in Leeuwarden om winterharde planten te halen, om die vanmiddag samen met mim en met Durkje op het graf te plaatsen van mijn vader, die overleed in maart 2011, wiens verjaardag wij bij zijn leven altijd vierden op de datum van gisteren: 29 oktober.
Vóór in het tuinwinkelcomplex wandel ik tussen alle keurig opgestelde groene - veelal ook kleurrijk bloeiende - buitenplanten door, om daar in enkele tinten geel, wit, rood, paars en groen een mooie mix van bloeiende planten te vinden, die de komende herfst- en wintermaanden de harde regen en kou en de genadeloze harde wind over de Bildtse klei moeten trotseren.

Van zorgelijk naar zorgeloos
En dan - de gedwongen winkelrichting lijdzaam volgend - kom ik in en door een zo geheel andere afdeling. Sterk contrasterend is de overgang van het natuurlijk zachte groen naar de kunstmatig harde fantasy-kleuren van heel zorgvuldig opgebouwde kerstdisplays, met daarin een breed en diep assortiment aan kerstdecoraties.
Ik hoop dat al dit moois van vormen en kleuren het hier winkelend publiek gaat helpen om iets of meer van alle zorgen omtrent Covid-19 en Corona in de komende weken van thuiswerken en thuisquarantaine te verlichten en/of weg te nemen.

Voor veilig fladderende vlinders
In de tachtiger jaren, toen ik onder andere nog docent Winkelpraktijk was in Delfzijl, kwam de term 'cocooning' in zwang, waarmee werd aangeduid dat men zich stilletjes terugtrok in de eigen woning, knus in je slaapkamer en/of gezellig in je woonkamer. Gordijnen dicht, open haard aan, deurbel en telefoon even op 'stil', en dan 'cosy' samen zijn; lekker eten, muziekje aan, met een gelukzalig gevoel.
De noodverordeningen in Corona-tijd wijzen je op dergelijke scenario's. En dan nu maar hopen dat alle middelen die we hebben, en dat alle geborgenheid die we elkaar binnenshuis kunnen geven, ons op afzienbare termijn gaat helpen om in het voorjaar van 2021 onze 'cocons' weer gelouterd te verlaten, om zo vrij als een vlinder het vrolijke leven veilig fladderend tegemoet te mogen treden.

Destiny by choice

Donderdag 29 oktober 2020

Cover van 'Eindbestemming'

Leven en dood
Het thema leven en dood is van alle tijden. De confrontatie met het levenseinde brengt mensen tot beslissende keuzes.
Meesterverteller Thom Lemmons maakt in zijn verhalenbundel 'Eindbestemming' (2003) duidelijk dat ook bijbelse personen worstelden met leven en dood.
Adam, Isaäk, Ruth, de vrouw van Job, David, Lazarus en Petrus waren mensen van vlees en bloed. Ieder met zijn of haar eigen - ook vandaag nog altijd herkenbare - vragen, fouten, idealen en aanvechtingen.
Dit boek van Lemmons is vertaald uit het Amerikaans. De oorspronkelijke titel van zijn boek luidt: 'Destiny by choice' (1989).

In de Nederlandstalige versie kreeg het boek als subtitel: 'Getuigen van leven en dood'.

Voorwoord
In zijn Voorwoord schrijft Thom Lemmons dat hij in dit boek iets wil schrijven over leven en dood, over mensen die daarmee hebben geworsteld. Volgens hem moeten dergelijke verhalen ons leren hoe te leven en te sterven. 

Verhalen maken ons duidelijk wie wij zijn, wie wij behoren te zijn, aldus Lemmons. Bijbelverhalen zijn in zijn ogen de landkaarten waarmee wij onze weg zoeken.
Het verhaal van God (Jezus Christus) die de dood binnenging, en er aan de andere kant weer zegevierend uitkwam, is voor Lemmons het verhaal dat uiteindelijk alle verhalen te boven gaat.
Thom Lemmons: "Aan het eind van het Grote Verhaal zullen alle tranen worden afgewist, zal het leven eeuwig bloeien en zal de dood, onze aloude tegenstander, niet meer zijn.

Twee broers - over Kaïn & Abel

• Ik was nergens zo bang voor als voor alleenzijn.
• In zijn opgewekte aandacht voor elke nieuwe ontdekking herkende ik mijn eigen verwondering.
• Hun gelach - hun leven - was mijn verlossing.
• Ik wilde hun zo graag vertellen over de tijden van weleer.
• Misschien was het wel zo dat zijn broer dit zag, maar niet begreep.
• Ik was niet bij machte woorden te vinden om de situatie te veranderen. Ik had er gewoon geen woorden voor.
• Zij moest aanzien dat haar zoon zoveel bloedig onheil in de wereld bracht.
• Ik raakte de toekomst kwijt.
• Na die zwarte dag heb ik lange tijd gewenst dat ik ze kon vergeten, maar dat is me nooit gelukt, nu besef ik dat ik blij ben dat me dat niet is gelukt.
• Er komt een dag dat wij de vijand zullen vermorzelen. En naar die dag kijk ik hoopvol uit.

Alles heeft een bedoeling - over Abraham & Isaäk
In dit bijbelverhaal vindt Lemmons sporen die hem de weg wijzen in zijn eigen worsteling met bijvoorbeeld 'vertrouwen'.

• Hij zei dat ik mijn moeder gedag moest zeggen. Toen ik afscheid van haar ging nemen, ging hij niet mee naar binnen.
• Hij wilde mij niet antwoorden of aankijken. Ik werd een beetje bang van zijn starende blikken.
• Hij vertelde me opnieuw van Gods belofte dat ik op een dag de vader van een groot nageslacht zou zijn.
• Ik had nog nooit zo'n vreemde klank in zijn stem gehoord. "God zal zorgen voor een lammetje", zei hij.
• Hij deed zijn mond open en bewoog zijn lippen, maar er kwam geen enkel geluid uit. En weer zag ik tranen in zijn ogen.
• Onderweg naar huis moest ik telkens terugdenken aan wat er daarna gebeurde. Aan onze lange, woordenloze omhelzing.
• Dat was wat ik nu meer dan ooit wilde, naar Hem luisteren, want ik wilde het zo graag begrijpen.

Twee sprinkhanen - over Mozes

• Veertig eeuwigheden kwelde ik mijzelf met gedachten die levendiger waren dan de werkelijkheid.
• Uiteindelijk won de bezorgdheid het van de vreugde.
• Ik was inwendig woedend op mijn vader vanwege zijn onvermogen om te zien wat mij - in mijn kinderogen - volkomen duidelijk was.
• Het wordt tijd dat je de wereld door de ogen van een man bekijkt, in plaats van door die van een kind.
• De opstandige mensen verwachtten van alles van Mozes - maar geen rouw.
• Mijn ziel slaagde er niet in enige orde in de chaos van mijn hart te scheppen.
• Ik voelde mij een oorlogsslachtoffer, gevangen tussen onwetendheid en werkelijkheid.
• Door mijn boze ondervraging werd de kloof tussen ons steeds groter en nam zijn duistere zwijgen steeds ernstiger vormen aan.
• Ik huilde ook om mijn vader, die in zijn tijd niet in staat was te geloven. Ooit voelde ik me vernederd door zijn zonde, maar later werd ik geconfronteerd met mijn eigen onvolkomenheden. Toen was het echter te laat om spijt te hebben van de trotse woorden die ik hem die laatste dag had toegebeten.
• Geen enkele generatie ontkomt eraan verkeerde keuzes te maken.

Waarom een vreemdeling - over Ruth

• Ruths verdriet was loodzwaar en haar wanhoop werd alleen wat verlicht door de glimp van bemoediging in de ogen van haar schoonmoeder.
• Wanneer ik oud ben, heb ik misschien wel net zoveel geloof en kracht als zij.

De Stem uit de hemel - over Job
In dit bijbelverhaal vindt Lemmons de kracht om zijn eigen last weer op te pakken.

• Moet ik dan al het goede van God aannemen en de moeilijkheden weigeren?

Zoon van de vrede - over Absalom

• Absalom betekent: 'kind van de vrede'.

De dood meester - over Jezus en Lazarus

• Toen ze Jezus van Nazareth leerde kennen, werd ze veel bedachtzamer.
• Ik ben altijd de Weg blijven volgen. Wat had ik anders kunnen doen? Hoe zou ik Hem, die mij ooit het leven had gegeven, kunnen afwijzen?
• Laat de dood maar komen. Ik ben er niet bang voor. Ik heb al eens kennis gemaakt met de dood - en ik heb zijn Meester ontmoet.

Ik veroordeel je niet - over de overspelige vrouw

• Wie wil overleven, heeft geen boodschap aan sentimenteel gedoe.
• Ze heeft toch niet in haar eentje overspel gepleegd?
• Hier stond echter een man die me de mogelijkheid tot kiezen bood.

Neem Hem! Neem Hem - over Simon Petrus

• Wanneer Hij erbij betrokken was, gingen de zaken altijd anders dan gepland.
• Hij weigerde de rol op zich te nemen die wij Hem hadden toebedeeld.
• Het betekende dat Hij over een macht beschikte die ons verstand te boven ging.
• Zijn ogen hielden mij gevangen met vergeving.

Weer in Feinsum

Woensdag 28 oktober 2020

Uitzicht op het weer-contrast bij het Flinterplein in Feinsum

Weer-contrast
Aan de westkant van Feinsum kun je over een afstand van enkele kilometers heel goed veranderingen in het weer zien aankomen. Zo ook vanmorgen. In het oosten is de lucht tamelijk blauw, grotendeels onbewolkt. Vanuit het westen zie je de dreigende lucht op je afkomen.
Omdat de zon vanmorgen vroeg vanuit het oosten volop schijnt, resulteert dat in een prachtig contrast van zonneschijn en regenwolken.

Doorontwikkeling van Nijkleaster

Dinsdag 27 oktober 2020

Corona-opstelling van Nijkleaster in Jorwert

Corona-proof
Het is stil, heel stil, als ik aan het eind van de middag de Sint-Radboudkerk van Jorwert binnen stap, de kloosterkerk van Nijkleaster. 
Na zeven maanden Corona-crisis raken we zo langzamerhand ogenschijnlijk al gewend aan deze Corona-proof-opstelling: heel weinig zitplaatsen, hier en daar een duo-setje van twee stoelen, en verder alle stoelen ver uit elkaar opgesteld, tenminste anderhalve meter afstand tussen die zitplaatsen.
We vergaderen tegen het avonduur even kort in de Voorkerk van deze Jorwerter kloosterkerk. Niet met een grote groep, maar met zijn vieren; dat kan nog prima rond deze lange kloostertafel.

Leiderschap
Nijkleaster ontwikkelt zich - Corona of niet - toch door. In dit negende bestaansjaar van Nijkleaster proberen we de beoogde bouw van ons klooster en de organisatieontwikkeling van Nijkleaster zo goed mogelijk hand in hand te laten gaan.
In de afgelopen jaren hebben we goede ervaring opgedaan met onze inhoudelijk-spiritueel leider, de pionierspredikant dominee Hinne Wagenaar. En nu we het tijdperk van de fysieke kloosterstichting in gaan, komt ook de behoefte en de wens in beeld om daarnaast een zakelijk leider te hebben, die zich bijvoorbeeld met alle bedrijfskundige zaken van Nijkleaster bezig gaat houden.
Dat is dan ook de reden dat we vandaag in klein comité bijeenkomen, om met elkaar te bespreken hoe we ook op dat pad wijze beslissingen kunnen nemen, en verstandige stappen kunnen zetten naar zakelijk leiderschap, naast inhoudelijk-spiritueel leiderschap, binnen de beoogde leef- en werkgemeenschap van Nijkleaster.

Waar je zin in hebt

Maandag 26 oktober 2020 

Cover van 'Waar je zin in hebt'

Over 107 dagen stappen
In de hete zomer van 2015 liep André Brouwer van zijn woonplaats Alkmaar naar de Spaanse bedevaartsstad Santiago de Compostela in Spanje. Omdat hij in 2020 door de Corona-crisis zonder werk kwam te zitten, schreef hij in dit jaar over die tocht van 2015 een boek, waarin hij elk dag tot de essentie terug wil brengen.
De titel van dit boek is: 'Waar je zin in hebt', en hij gaf het boek als subtitel: '107 dagen stappen naar Santiago de Compostela'.
In ruim honderd korte verhalen neemt pelgrim André je mee op zijn reis. Het is een boek over vertrouwen, vriendschap, verbondenheid, over aanvaarden, niet oordelen, bezit als ballast, over onverwachte hulp als het tegen zit, ontvangen (wat moeilijker is dan geven), over loslaten, maar vooral ook over ontmoetingen. Bijvoorbeeld met de Française Marie-Anne als echtgenote voor één dag, met de Friese pelgrim Fenneke als vrouw voor één nacht, met de Duitse Jetta, op wie hij een beetje verliefd werd. En over nog veel meer mensen met hun leuke en minder gezellige kanten en hun eigen(on)aardigheden.

Tiende pelgrimstocht
Vanuit Alkmaar loopt hij via Den Haag naar Oudenbosch. In België passeert hij onder andere Antwerpen en Namen. Bij Rocroi wandelt hij Frankrijk binnen, om dan via Reims naar Vézelay, en via Limoges naar Bordeaux te gaan. Voorbij Bayonne gaat hij over de Frans-Spaanse grens, om dan via de Camino Primitivo via bijvoorbeeld Bilbao, Oviedo en Lugo naar Santiago de Compostela te lopen.
Dit is André's tiende pelgrimstocht.

Essentials van een pelgrimstocht

• De eerste stap is veel waard.
• Het leven is slechts een handvol tijd (lijfspreuk van Adrie Dik).
• Ik ben van plan elke dag van deze camino bewust mee te maken.
• Pelgrimeren is ook de ander gunnen je iets te geven.
• Ik probeer me deze tocht zo veel mogelijk open te stellen voor de omgeving en de mensen die ik ontmoet.
• Je trekt niet de wijde wereld in om elke dag met je vader te bellen, maar ik wist, er komt een tijd dat ik denk: belde hij nog maar elke dag.
• Reden te meer dankbaar te zijn dat ik nog fysiek in staat ben deze reis te maken.
• Je vindt dat waar je niet naar zoekt.
• Waar zouden we zijn zonder de Brouwers?
• Ik zat er echt doorheen, en dacht serieus aan opgeven.
• De eerste bakker van de dag is ook de laatste.
• Als pelgrim moet je vertrouwen hebben.
• Ik was vandaag niet alleen met mezelf op pad; ik kwam mezelf ook tegen.
• Wie verwacht er in een leeg landschap nu een pelgrim?
• Door de handdruk van deze mensen die hier thuishoren, voel ik me minder vreemdeling.
• Ik heb me als pelgrim voorgenomen om alles wat me aangeboden wordt, in dank te aanvaarden.
• Deze pelgrimage heeft al één besluit opgeleverd; het lijkt wel een directieoverleg.
• Dit is geen pelgrimeren, maar een oorlog voeren, die je gedoemd bent te verliezen.
• Dan zou je zeggen, dan loop je toch wat minder, maar zo eenvoudig ligt het niet.
• Iedereen heeft wel wat.
• Ik ben blij met iemand samen te lopen, want al pratend schiet de tijd beter op.
• Als pelgrim ben je iemand.
• Ik ben niet kerkelijk, maar dit ritueel geeft toch een bepaalde betekenis aan de tocht.
• Helpen is prima, maar mensen moeten ook zelf iets doen.
• Vriendschap, gastvrijheid, hartelijkheid. niet zeuren over geld, maar elkaar gewoon helpen. Waarom kan het dagelijkse leven niet altijd zo zijn?
• Geluk kun je blijkbaar ook afdwingen.
• Het is lastig het pelgrimsgevoel aan niet-pelgrims over te brengen, waarom het zo moeilijk is dat gevoel in het dagelijks leven vast te houden.
• De weg is van iedereen.
• Toch voelt het idee dat er iemand achter je loopt en je misschien wel in gaat halen, niet lekker.
• Pelgrimeren is ook loslaten.
• Voor mij heeft pelgrimeren waarde.
• We zijn ook niet verliefd, maar tussen pelgrims ontstaat er toch een zekere intimiteit.
• Een regenachtige huwelijksdag is een voorbode van een slecht huwelijk.
• Ik probeer als pelgrim zo min mogelijk te oordelen.
• Ik doe mijn best een goede gast te zijn, maar ervaar dat ontvangen soms (vaak) moeilijker is dan geven.
• Er is geen weg naar het geluk; het geluk is de weg zelf.
• Ik zeg dat ze een goed mens is. Ze antwoordt dat ze probeert een goed christen te zijn.
• Zelf de mensen aan wie je je ergert, ga je missen als ze er niet meer zijn.
• Mijn leven zou er heel anders hebben uitgezien als ik dezelfde dingen gedaan had, maar op een ander moment.
• Wat kan een pelgrim zich meer wensen dan een kamer met uitzicht op de Kerk van de Heilige Geest.
• Lekker leven is de leus.
• Bij pelgrimeren past een zekere soberheid. Zich baden in weelde is niet des pelgrims.
• Ik ben op reis gegaan, maar diep, heel diep van binnen hoop ik nooit aan te komen.
• De mens moet de schepping van God niet willen overtreffen (Gaudi).
• De weg geeft wat je nodig hebt.
• Een bijbels dilemma: neem ik de brede weg naar het genot of volg ik het smalle pad naar het paradijs?
• Je kunt wel overal nee op zeggen, maar dan maak je ook nooit wat mee.
• Als vreemden arriveerden we hier; als gerespecteerde vrienden van de autoriteiten verlaten we het dorp.
• Veel pelgrims volgen hun gids, die de camino onderverdeelt in etappes.
• Zoals zo vaak tijdens de camino, lossen problemen zich vanzelf op.
• Heel lang had ik het gevoel dat ik bezig was met een reis zonder begin en zonder einde. Het begin is steeds verder weg, maar het einde begint te naderen; dan komt er een einde aan mijn vrije leven.
• "Als je dan toch dood moet, laat mij dan maar op de camino gaan en zet maar een bankje ter nagedachtenis voor me weg." (Adrie Dik).
• Ik ben weer eens te snel met mijn oordeel.
• Je kunt moeilijk iets bij een ander denken.
• Het nadeel van een rustdag is niet alleen dat je uit je ritme raakt, maar je bent ook je vrienden kwijt, want die lopen gewoon door.
• Sommige mensen kun je net zo goed niets vertellen, die zijn alleen met zichzelf bezig.
• De weg geeft wat je nodig hebt.
• Als we niet gaan, komen we ook niet aan.
• De overgang tussen donker en licht is voor mij één van de mooiste momenten van de dag.
• Weet iedereen dat hij of zij op de camino een passant is, die de conventies uit het 'normale leven' kan loslaten? Heb ik daarom - net als zovelen - zo'n heimwee naar de camino?
• Een Jacobusmoment: Je bent ziek en onze apostel stuurt een verpleegster op je af.
• Ik vraag me af waarom het leven niet altijd zo eenvoudig en mooi kan zijn.
• Komt er iets, dan komt er iets; komt er niets, dan is het ook goed.
• Mensen zijn schakels die voorbijgaan; wat blijft is de camino.
• Er is een leven vóór deze camino, en hopelijk is er een nieuw leven met nieuwe inzichten na deze reis.
• Het dubbele van de aankomst-dag in Santiago de Compostela: Dankbaarheid over het veilig bereiken van het doel. maar ook weemoed dat de reis is afgelopen en er aan het onderweg zijn een einde is gekomen.
• Ik realiseer me dat ik onbewust bezig ben mijn aankomst zo lang mogelijk uit te stellen.
• Ik realiseer me dat op weg gaan niet automatisch betekent dat je ook aan zult komen.
• Mij wacht thuis weer een leven dat ik op moet pakken.
• Het moeilijkste deel van deze reis: Hoe kan ik al die zaken die ik onderweg geleerd heb, vasthouden in het dagelijks leven?

Pelgrimstocht versus wandeltocht
André Brouwer vat aan het eind van zijn boek samen welke zaken voor hem het pelgrimeren waardevol maken (die verschillend zijn van een gewone wandeltocht); zaken die veel ervaren pelgrims vast en zeker zullen herkennen: 

• Bezit is ballast;
• Genieten van kleine dingen;
• Vertrouwen dat het goed komt (één van de mooiste lessen die André Brouwer aan zijn pelgrimage heeft overgehouden);
• Aanvaarden van zaken die je niet kunt veranderen;
• Verbondenheid met de ander;
• Vriendschap;
• Gastvrijheid;
• Dankbaarheid: leren ontvangen, wat vaak moeilijker is dan geven;
• Niet oordelen, de ander in zijn waarde laten.

Zonsondergang in Feinsum

Zondag 25 oktober 2020

Zonsondergang in Feinsum

Bonifatius Kloosterpad - Etappe 7 - Wijnjewoude naar Lippenhuizen

Zaterdag 24 oktober 2020 

Peelrugbrug over de Opsterlândske Kompanjonsfeart van Petersburg naar Moskou

Een ontdekkingsreis en pelgrimage
Wandeljournalist Fokko Bosker publiceerde samen met co-auteur Lammert de Hoop in het jaar 2019 de wandelgids 'Bonifatius Kloosterpad'. Het titelblad van dit boek vermeldt dat het hier gaat om 'Een ontdekkingsreis en pelgrimage door het 'wilde' oosten van Fryslân'. Het gaat om een wandelgids die de kleurrijke geschiedenis van de kloosters in Fryslân beschrijft in routekaarten, foto's en begeleidende teksten.
Durkje en ik waren aanwezig bij de presentatie van het Bonifatius Kloosterpad, die plaatsvond op 15 november 2019 in de Bonifatiuskapel te Dokkum.
Deze wandelgids bevat twaalf aaneengesloten etappen en dertien lokale rondwandelingen. In totaal beslaat het wandelnetwerk zo'n 450 kilometers in oostelijk Fryslân, het gebied tussen het Friese Waddeneiland Schiermonnikoog en Wolvega.

In het voetspoor van heiligen en pelgrims
Met zijn wandelgids neemt auteur Fokko Bosker je als wandelaar mee in een schitterend gebied met veel cultuur en natuur. Hij laat je wandelen naar oude kloosterlocaties en uithoven. Het is een tocht door Wad en Woud, in een rijke afwisseling van streeklandschappen en prachtige natuurgebieden.
Tegelijk met deze wandelgids verscheen ook het bijbehorende boek 'Bonifatius Kloosterpad - In het voetspoor van heiligen en pelgrims'. Dit begeleidend schrijven in boekvorm biedt per wandelroute inspirerende verhalen over het gebied dat deze wandelgids bestrijkt.
De wandelgids is gebaseerd op het Wandelknooppunten-netwerk. De routebeschrijving in de wandelgids is uiterst beknopt, maar het volgen van de als routebeschrijving achtereenvolgens genoemde wandelknooppunten zou moeten volstaan om de beschreven routes goed te lopen.
Wie de vele Friese klooster- en kerkenpaden, schouwpaden, lijk- en dijkwegen van deze wandelroute loopt, maakt kennis met de vele sprekende getuigen uit vervlogen tijden van middeleeuwse kloosterorden in Fryslân. Dit Bonifatius Kloosterpad belicht de rijke Friese geschiedenis van kloosters en landschappen, en toont je al wandelend ook de relatie tussen beide zaken.
Met het bewandelen van alle 25 routes van deze wandelgids gaan Durkje en ik op voetreis tussen uitersten, die de verbeeldingskracht van de pelgrim voedt en inspireert.

Meten of weten
Voor vandaag hebben we de zevende etappe van deze gids op het wandelprogramma staan, met een afstand van 21,49 kilometer.
Deze Etappe 7 kreeg als titel: 'Wijnjewoude naar Lippenhuizen' met als subtitel: 'Op zoek naar energiebanen en de verdwenen klok uit een mysterieuze Bonifatiuskapel'. De subtitel verwijst naar de legende van een Bonifatiuskapel, die ooit zou hebben gestaan in wat nu het natuurreservaat Kapellepôle is, tussen Moskou en Wijnterpverlaat. De kapel staat op een oude kaart, en wordt in oude geschriften genoemd, maar harde bewijzen van een voormalige kapel op deze locatie zijn in het veld (nog) niet aangetoond. We moeten het dus doen met verhalen over gemeten leylijnen en over een in de put van deze vermeende kapel verdwenen luidklok met gouden klepel.
Om 7:55 uur rijden we vanmorgen met beide auto's van Feinsum naar Lippenhuizen, waar we één van de auto's parkeren. Dan rijden we met de andere auto vanuit Lippenhuizen naar Wijnjewoude, want hier begint de zevende etappe van het Bonifatius Kloosterpad.
De temperatuur is vanmorgen bij vertrek 11 graden Celsius. De zon zien we vandaag nauwelijks. het is overwegend bewolkt, en halverwege de route - in de buurt van Sparjebird wandelen we enkele kilometers in de motregen. 's Morgens vroeg is het nagenoeg windstil, maar later in de ochtend begint het iets harder te waaien. Toch ervaren we het als heerlijk wandelweer vandaag, met een temperatuur die in de middag oploopt naar 15 graden Celsius.

Door het bos van de Duurswouderheide
Om 9:10 uur vertrekken we vanuit Wijnjewoude. De Loksleane is eerst nog verhard, maar gaat verderop over in een fietspad langs een onverhard karrenspoor. Dit pad brengt ons in het bosperceel, dat aan de zuidwestzijde van het heidegebied van de Duurswouderheide ligt.
Afwisselend door en langs het bosperceel gaan we voort door een mooi herfstlandschap. Prachtig gekleurde bladeren aan de bomen en op de grond, varens die verkleuren van groen naar bruin, en overal prachtig gekleurde zwammen langs de paden.

De Kapellepôle
Vanuit dat bosperceel gaan we over de Bokkekampsweg naar Petersburg, waar we via de monumentale Peelrugbrug de Opsterlândske Kompanjonsfeart oversteken naar het buurtschap Moskou.
Over de Peelrug lopen we naar de nieuwe N381, die we met een tunnel kruisen bij Opperhaudmare.
Via de Bij de Leijwei en de Jan Hofswyk komen we bij het natuurreservaat van de Kapellepôle. Verderop gaan we over smalle paadjes door dit natuurgebied naar het tracé van de oude trambaan, die we volgen tot aan de plek van de voormalige tramspoorbrug over de Opsterlândske Kompanjonsfeart ter hoogte van Wijnterperverlaat.
We volgen het pad langs de vaart tot aan de sluis van Wijnjeterp.

Koffie to go in Sparjebird
Daarna gaat het verder in noordelijke richting, naar en door het bos van Sparjebird, het bosgebied waar ik vroeger als kind in de zomervakanties deelnam aan de kinder-speelweken. Hier zijn we beslist niet alleen. We passeren onder andere bootcampers, toeristen, spelende kinderen, wandelaars, en zien dat er ook nog wordt gekampeerd op het kampeerterrein bij de Blokhut nabij het openluchttheater. Heel mooi is dat de Blokhut in deze Corona-crisistijd toch nog geopend is voor afhaalconsumpties. Rondom de Blokhut staat een tiental passanten koffie te drinken. Binnen kopen we koffie, maar die mogen we vanwege de Corona-noodverordening uiteraard niet binnen en ook niet op het terras consumeren, maar meenemen naar buiten naast de Blokhut mag wel. Het regent licht, maar we kunnen onder een overhangend deel van het dak toch droog en genoeglijk onze koffie nuttigen. Om je heen merk je dat het buitenshuis drinken van een kopje koffie meer bewust wordt gewaardeerd, en dat dit zowel de horeca-ondernemer als de Blokhut-gasten rondom de Blokhut vrolijk stemt. 
Over het Himrikerpaed lopen we van de Bûtenwei naar de Binnenwei. Op de kruising bij de Binnenwei zien we een oude Hanomag-truck uit de zestiger jaren bij een oud boerderijtje staan.

Bosk, feart, heide en tsjerke
Iets verderop komen we in het Berchboske, waar we enkele bulten zien, die hier vroeger zijn opgeworpen bij het graven van de Opsterlândske Kompanjonsfeart. Bij één van die bulten staat een picknickbank, waarop we plaatsnemen voor een lunchpauze.
Daarna lopen we door naar Hemrikerverlaat, waarna we wederom over het stille pad langs de Opsterlândse Kompanjonsfeart lopen.
Vervolgens volgen we mooie bospaden door en langs een bosperceel, tot aan de Broerestreek.
Over een smal veldpad lopen we van de Broerestreek naar de Bûtenwei.
Deze Bûtenwei volgen we langs de zuidkant van de Liphústerheide, totdat we over de Krûme Leane in zuidelijke richting naar Lippenhuizen kunnen lopen.
Door de Buorren van Lippenhuizen lopen we langs de Piterkerk naar het parkeerterrein tegenover de kerk, waar we vanmorgen onze auto hebben geparkeerd.

Met deze auto halen we onze andere auto weer op uit Wijnjewoude, waarna we na een bezoek aan mim in Drachten weer terugrijden naar Feinsum.

Zonsondergang in Feinsum

Vrijdagavond 23 oktober 2020

Zonsondergang in Feinsum

Hekkelwek in Feinsum

Vrijdag 23 oktober 2020

It Kanael van Feinsum wordt gehekkeld

Hekkelen in de herfst
Wie in deze periode in het buitengebied is, ziet allicht ergens wel iets van het jaarlijkse hekkelen van sloten en vaarten. Zo ook in en rond Feinsum.
Enkele dagen geleden is er al gehekkeld aan beide zijden van de Hege Hearewei.
Vandaag verschijnt de hekkel-kraan weer in Feinsum. 
De kraan rijdt eerst langs de west-oever van It Kanael om daar vanuit het grasland de walkant van It Kanael te hekkelen.
Even later rijdt de kraan vóór ons huis langs om vanaf de Holdingawei ook de oost-oever van It Kanael nabij het Flinterplein te hekkelen.
Na een korte middagpauze gaat de kraanmachinist verder het dorp in om ook daar de sloten langs de Holdingawei te hekkelen, opdat nog vóór de winter en vóór de schouw door Wetterskip Fryslân alle vaarten en sloten in en rond Feinsum weer schoon zijn ten behoeve van een vlotte doorstroom van het af te voeren overtollige oppervlaktewater.

Voortgaande nieuwbouw bij NHL Stenden Hogeschool

Donderdag 22 oktober 2020

Werken aan een nieuwe verdieping op het hogeschool-hotel

Restyling 
Gestaag gaat de nieuwbouw op het hotel van NHL Stenden Hogeschool door.
Bovenop het bestaande hotel wordt een nieuwe verdieping gebouwd.
Verder wordt het exterieur en het interieur van dit horeca-leerbedrijf van onze hogeschool gerestyled.
Als over enkele maanden de bouwwerkzaamheden klaar zijn, de steigers en bouwhekken zijn weggehaald, en het gebied rondom het hotel weer is gefatsoeneerd, zal het compleet vernieuwde hotel weer trots prijken op onze Kenniscampus Leeuwarden.

Het algemeen betwijfeld christelijk geloof

Woensdag 21 oktober 2020

Cover van 'Het algemeen betwijfeld christelijk geloof''

Christelijke geloofstraditie herzien
Professor dr. Harry Kuitert publiceerde in het jaar 1992 het veelbesproken en ook omstreden boek 'Het algemeen betwijfeld christelijk geloof'', en gaf zijn publicatie als subtitel mee: 'een herziening'.
Met zijn boek knoopte Kuitert aan bij de angst, de onzekerheid en de twijfel over wat (nog) christelijk geloof is en wat niet meer. Die onzekerheid zou worden gevoed door de veelheid en willekeur van de voorstellen tot herinterpretatie, maar bepaald niet minder door de daarvan uitgaande suggestie dat de klassieke geloofstraditie haar geloofwaardigheid al had verloren. Dat laatste bestrijdt de auteur overigens in zijn boek.
Kuitert wilde duidelijk maken waar het in zijn ogen over ging in het christelijk geloof. Daarom biedt hij in dit boek de christelijke geloofstraditie nog maar weer eens aan.
Dit boek was bedoeld voor mensen die door de bomen het bos niet meer zagen, die zich daar ook zorgen over maakten. Kuitert wilde met dit boek die mensen laten zien waar het in de klassieke geloofsvoorstellingen van de christelijke traditie om begonnen is.
Schrijver dr. H.M. Kuitert (1924-2017) was tot zijn emeritaat verbonden aan de Theologische Faculteit  van de Vrije Universiteit te Amsterdam, sinds 1967 als hoogleraar met als leeropdracht 'Ethiek en Inleiding dogmatiek'.

Het christelijk geloof als godsdienstige traditie

• Traditie overleveren is het doorgeven van geloofsvoorstellingen.
• Traditie is hoe het verder ging.
• Wat voor de één een vorm van vernieuwing is, noemt de ander afbraak, en omgekeerd.
• Veel christenen verkeren in het onzekere over wat wel en wat niet de bedoeling is van het geloof.
• Kuitert denkt dat de christelijke kerk met haar leer veel te ver in de richting van een totaalvisie is gegaan, dat generaties geloofsopvoeding alleen maar contraproductief heeft gewerkt.
• De geloofsleer 'van boven' (in plaats van 'van beneden') schrikt af; de ijzeren zekerheid wordt ijzig.
• Het geloof moet een neerslag blijven van een cumulatie van ervaringen door de generaties heen.
• Miljoenen mensen hebben deelgenomen aan het wordingsproces van godsdiensten.
• Godsdienstige tradities veronderstellen bestaansvragen die universeel zijn, en specifieke antwoorden daarop met behulp van verwijzingen naar God.
• Zonder geloof vaart niemand wel.
• Altijd impliceert godsdienstig geloof een uitleg van onszelf.
• Godsdienst voorziet in een algemeen menselijke behoefte.
• Alle (ook de christelijke) geloofsvoorstellingen van God en Zijn heil zijn 'van beneden'.
• Wij hebben geen andere entree tot God dan via de traditie.
• Geloofstradities vullen vanuit hun eigen ervaringsachtergrond het besef van God in.

Traditie en geloof

• Een geloofstraditie is er om geloofd te worden.
• Het 'voor waar houden' is al een even onmisbaar ingrediënt van 'geloof' als het zich engageren.
• Geloven als 'een vrijwillige op inzicht en overtuiging gebaseerde aanvaarding van geloofsvoorstellingen' moet blijven.
• Geloven is een vrije manier van leven, waar je je wel bij bevindt.
• Geloof is persoonlijk van aard; een vorm van kennis(-in ontwerp).
• Wie gelooft, neemt alvast een voorschot op de uiteindelijke ontknoping.
• De God van het christelijk geloof is een God die Zich openbaart.
• Volgens het christelijk geloof leren mensen God kennen doordat God Zichzelf te kennen geeft.
• Traditie is om ermee op pad te gaan.
• Christenen kunnen geen fundamentalisten meer worden.
• Godsdienstige opvattingen zijn altijd gedeelde opvattingen.

Traditie en interpretatie

• Christelijke traditie verdraagt allerlei interpretaties uitstekend.
• Kuitert gebruikt het woord 'uitleggen' meer als 'overbruggen van historische afstand', en 'interpreteren' als 'het zoeken naar de betekenis van de geloofstraditie'.
• Alle spreken over God (heel het godsdienstig taalgebruik) draagt het karakter van een metafoor.
• Je krijgt een absurde voorstelling van zaken als je een metafoor meer laat zeggen dan waarvoor hij geschikt is.

Wat bij God hoort

• Wie zegt mij dat God bestaat, en dan nog in de gedaante waarin het Christendom Hem uittekent?
• Hoe komt ons voorgeslacht eraan dat God bestaat, en waaraan kunnen we weten dat het gelijk heeft?
• Het Christendom is ondenkbaar zonder het geloof van Israël, dat eraan vooraf ging.
• Mensen zijn er - als schepsel van God - op gebouwd om met God om te gaan.
• Als het Christendom 'uit God' is, zal het overleven, en als niemand meer de christelijke versie van God aanhangt, berust het kennelijk op een vergissing.
• De 'onmededeelbare eigenschappen' van God, duiden aan dat God minstens anders is dan mensen.
• God is volgens het christelijk geloof een God die aangeroepen kan worden.
• Er gebeurt van alles waardoor mens en wereld veranderen, maar wat gebeurt, verwijst niet naar God; op dat terrein moet je God dus ook niet zoeken. Onveranderlijkheid, onbewogenheid te midden van alles wat gaat en komt, zijn Zijn gewisse kenmerken.
• God wil ons heel hebben en houden.
• God wil omgang. Wij leven met God. God leeft met ons. Dat is typisch christelijk.
• Verzoening: God blijft ons gezelschap willen.
• Voleinding: God geeft ons een plaatsje in de eeuwigheid.
• Wie over Schepping spreekt, heeft het over het gewone leven.
• God is liefde. Waar liefde woont, woont God.
• Alleen God is de totale toewijding waard.
• 'God is groot' houdt in: wij begrijpen Hem niet.
• De belijdenis van Gods onbegrijpelijkheid moet meer dan voorheen naar voren gekeerd worden.
• We moeten van heel veel weten worden verlost, willen we de aanbidding volhouden.

De Schepper van mens en wereld

• Heel de christelijke leer is niets anders dan een nadere uiteenzetting van wat christenen met 'God de Schepper' bedoelen, uitlopend op het geloof dat deze macht te vertrouwen is.
• Terecht leest niemand in de scheppingsverhalen meer het verslag van een wordingsproces.
• Genesis 1 is een heel zonnig en positief verhaal, een lofprijzing op God als Schepper.
• God omvat ons, maar wij omvatten God niet.
• Wij weten alleen maar dat we er zijn ter ere van God.
• Liefde is conservatief, ze bewaart wat de moeite van het bewaren waard is.
• Het valt niet te ontkennen dat onze inleg in de schepping heel wat heeft verknoeid, en nog verknoeit van alles wat God goed geschapen heeft.
• Het is een vrij hachelijke onderneming om vast te stellen wat goed is en wat niet.
• Kennis is kennis, en we mogen blij zijn dat het er is.
• God is minstens alle gebeuren, maar alle gebeuren is niet samen God.
• We leven om te leven, het leven zelf is de zin van het leven.
• Maar God heeft meer besognes, een hele schepping.
• De persoon en het werk van Jezus zijn centrale grootheden in het christelijk geloof.
• Wie God niet in het gewone leven tegenkomt, zal Hem ook niet meer in de kerk vinden.

De mens als schepsel

• Elk mens is een uniek exemplaar van zijn soort.
• Een mens is als een bundeltje behoeften te karakteriseren.
• Mensen kunnen niet alles wat ze willen, en zeker niet alles wat anderen willen.
• Een mens is niet alleen op anderen aangewezen om te overleven, maar ook om iemand te zijn, een persoon met eigen kenmerken.
• De samenleving, de maatschappij of hoe we 'de anderen' ook willen noemen, verleent een mens dus zijn sociale of maatschappelijke identiteit.
• Zodra mensen maar een millimeter boven het naakte overleven uit komen, ontstaat er ruimte voor het wonder van de creativiteit en begint cultuur.
• Zonder cultuur geen godsdienstig geloof met haar traditie.
• We zoeken God omdat hij in ons woont.
• We weten zonder ervaring wel wie of wat God is, Hij is ons eigen binnenste.
• Er kleeft aan zonde ook het raadselachtige aspect van onmacht.
• Zonde is niet erfelijk.
• Aan zonde zit schuld vast.
• Schuld kan alleen ontstaan waar mensen zijn.
• Mensen zijn religieus en een raadselachtig mengsel van grandeur en misère.
• Mensen zijn als man of als vrouw naar Gods beeld geschapen.
• 'Beeld Gods' betekent een opdracht.
• Wie zich aan een mens vergrijpt, vergrijpt zich aan God.
• Eenmaal zullen alle mensen tezamen het Beeld van God vormen.
• Normen vinden we terug in het doen en laten van Jezus.
• Ken God, dan ken je jezelf beter.
• Er is altijd nog Eén die weet wat ik had willen zijn.

Gods voorzienig bestel. Over de onderhouding en regering van alle dingen.

• God is niet alleen gebod, maar ook genot.
• Mensen zijn vrije mensen, die anders kunnen handelen als ze anders kiezen.
• Waar vrijheid is, is God, en waar God is, is vrijheid.
• We zijn niet alleen handelende subjecten, maar ook nog eens product van wat anderen deden.
• Gods voorzienig bestel zet onze vrijheid niet onder druk.
• Kwaad hoort bij het leven, en we moeten er doorheen.
• God kan ten goede keren wat wij ten kwade hebben bedacht.
• Een mens heeft twee dingen nodig om te kunnen overleven: 1) de Psalmen, want daar vinden we het bittere en het zoete van het leven, de lofzang en de klaagzang over Gods bestel. En 2) het Evangelie, want daar laat God zien wat Hij werkelijk met ons voor heeft.
• God gaat niet zo zachtzinnig met mens en wereld om als wij zouden willen, maar aan het eind ontpopt Hij Zich als Wie Hij is, vangt Hij ons op en bergt Hij ons voor de eeuwigheid.

De samenhang

• Juist de verlossing onderstreept dat de schepping hoofdzaak is, begin en eindpunt van alle wegen Gods.
• Geloof is een hoogst persoonlijke aangelegenheid.

Christologie

• God is liefde, maar om bij de God van die liefde uit te komen, moet een mens de weg van het geloof in Christus gaan.
• In de spiegel van Christus zien we Gods ware gelaat.
• Het gaat om God, maar het draait om Christus.
• De christelijke gemeenschap moeten de Joden voorlopig maar eens met rust laten.
• Jezus verwijst naar een historische persoon.
• Jezus is (de) Christus.
• Een verhaal over iemand is per definitie iets wat verteld wordt, en vertellen sluit altijd betekenis-geven in.
• Elke cultuur ziet blijkbaar weer iets anders in Hem, iets van zichzelf en van de eigen aspiraties.
• Jezus maakt de vervreemding tussen God en Zijn schepselen ongedaan; daar is Hij niet bruikbaar voor, maar noodzakelijk.
• In Jezus Christus ontmoeten wij God Zelf.

De verzoening

• In Christus was God bezig de wereld met Zichzelf te verzoenen.
• Het verleden kan niet ongedaan gemaakt worden.
• God laat Jezus en de zondaar van plaats wisselen, Hij geeft Hem voor ons allen over.
• Schuld belijden is iets wat volwassenheid en zelfbesef van relatie veronderstelt: alleen ten aanzien van iemand die je kent, kun je je schuldig voelen.
• Om de vrijheid, waarmee Christus vrij maakt, zou een mens dus christen kunnen worden.
• Er is geen 'goedkope' genade, vergeving heeft een prijs, zowel voor God als voor de mensen.
• Statusverandering brengt innerlijke verandering mee.
• God is onze woning. Die verduurt niet alleen de tijd, maar maakt ook nieuwe mensen van hen die erin wonen.
• Het christelijk leven wordt telkens opnieuw ingevuld en moet telkens opnieuw worden ingevuld.
• De nieuwe mens is 'Christus in ons'.
• Christelijk is ook wel enthousiast vechten voor een betere samenleving.
• Wie in de verzoening door Jezus Christus gelooft, is voor God een bescheiden mens geworden.
• In de kerk, in de prediking van de verzoening door Jezus Christus bevestigt God wat en wie Hij is.

De opstanding

• Sterven is voor gelovige mensen een doorgang naar het Leven.
• Je moet al geloven in Jezus als de door God aangewezen heilbrenger, wil je in Zijn opstanding kunnen geloven.
• Het verhaal van Jezus eindigt niet met de dood van de hoofdpersoon, het gaat verder.
• Jezus werd niet weer levend, hij stond op uit de doden. Dat is iets onvergelijkbaar anders.
• Voor Jezus houdt de opstanding in dat God Hem bevestigt.
• Opstanding wil zeggen dat ook voor ons de dood niet het laatste woord is, wij ontkomen aan de dood en terug keren naar God die ons heeft geschapen.

De Hemelvaart en het zitten ter rechterhand Gods

• Jezus is gegeven alle macht in hemel en op aarde. Dat maakt vrij, maar laat ook vrij.

Het laatste oordeel

• Voorbijlopen aan de kleinen en de armen is allerminst een kleinigheid.

De triniteit: Vader, Zoon en Heilige Geest

• Jezus is er om mensen weer het gezicht op God te geven, of God weer een gezicht te geven.
• De christelijke kerk verkondigt Jezus. Je moet er in elk geval voor naar de kerk om het verhaal te horen te krijgen.

De uitverkiezing

• Wie zichzelf niet kan helpen, zal door de God van de christenen geholpen worden, en wie alles zelf kan, blijft met lege handen achter.

De Kerk als samenvatting van  alle frustraties

• Toen de nood aan de man kwam, ontbrak het de kerk aan een sociaal gezicht, daarom zijn de arbeiders eruit gelopen. De kunstzinnige mensen konden met haar kneuterigheid en letterknechterij niets beginnen.
• Christenen functioneren ook buiten de kerk als christen, of liever: daar functioneren ze pas.
• De kerk is niet zelf het Koninkrijk Gods op aarde, maar ze gaat het van de aarde maken.
• Geen kerk zonder wereld.
• De kerk kan haar verhaal toch niet anders kwijt dan in termen van de cultuur waarin ze zich beweegt.
• Godsdienstig geloof is helemaal niet zo versleten als vaak wordt voorgesteld. Mensen zijn ermee bezig en 'doen er aan'.
• Laat de christelijke kerk de ruif maar wat lager hangen, zodat iedereen erbij kan, en niet alleen halve theologen.
• We zouden in de kerk wat meer waardering kunnen hebben voor mensen die van dat gepraat een afknapper krijgen.
• Het hoeft niet leuk te worden in de kerk.
• Wat je in de kerk verwacht te vinden: rechtvaardigheid en naastenliefde, vind je vaak buiten.
• Er is vanuit de schepping een veelkleurigheid in de kerk die vrolijk stemt.
• Maak van de verschillende kerkgenootschappen orden binnen één overkoepelend verband.
• Gister is nooit norm voor vandaag of morgen.
• De ellende begint waar mensen elkaars opvatting niet meer willen horen.
• Gedogen is het begin van het einde.
• Wie alleen nog gedoogd wordt, trekt zijn conclusies en verdwijnt.
• Elkaar aanvaarden, daar moet alles mee beginnen.
• Wie zichzelf niet kan relativeren, kan geen zending of missie drijven.
• Geen enkele cultuur of religie is onaantastbaar of boven kritische benadering verheven.
• Gesprek geschiedt op voet van gelijkheid, vraagt om wederkerigheid.

Kerk en sacramenten

• De culturele taal van toen is weg, de verhouding Christendom en cultuur ligt totaal anders en de innerlijke beleving, de religiositeit van vroeger, kennen we niet meer.
• De gelovige mens kan niet zonder ervaring van God.
• Het zou wel eens kunnen zijn dat we Gods aanwezigheid moeten zoeken in het leven zelf.

De Christelijke toekomstverwachting

• Christelijk geloof is in de grond van de zaak hoop op een andere wereld, die eenmaal in deze wereld zal aanbreken.
• Wie voor de leefbaarheid van de wereld zorgdraagt, werkt voor God.
• Het christelijk geloof is geen vooruitgangsgeloof.
• Mensen zouden zich moeten inzetten voor de anderen, ze zouden hun angst om te kort te komen, moeten afleggen.
• Opofferen is het verste waartoe we kunnen gaan, als we ons voor anderen inzetten.
• De wereld moet wereld blijven, en de kerk kerk.
• De kerk heeft geen verstand van de wereld, althans niet meer dan de wereld zelf.
• De christelijke traditie weet van geloof, hoop en liefde.
• In deze wereld zullen wij het Koninkrijk Gods niet aantreffen.

Leven en dood: het hiernamaals

• Sterven is geen keus, maar een lot dat ieder boven het hoofd hangt.
• Ouders leven in hun kinderen voort, ook na hun dood.
• Is iemand naar de hemel gegaan, staak dan het zoeken, voor ons is hij of zij nergens meer.
• 'Hiernamaals' en 'hemel' zijn metaforen voor een realiteit.
• Sterven is erven, zowel als derven.
• Vriendschap met de eeuwige God is eeuwige vriendschap.

Communicatie met God

• Wij brengen van bidden niet veel terecht, omdat wij niet weten wat wij bidden moeten.
• Bidden is een persoonlijke zaak, een eenzaam gebeuren.
• Bidden kan ook onbewust, in de zin van niet speciaal bedoeld.
• Als de donder naar God, als je in nood komt.
• De God van de christelijke traditie is juist een God die men aanroept in nood.
• Bidden is primair en van ouds zich tot God wenden met een bede om hulp.
• Mensen vragen niet gemakkelijk andere mensen om hulp, hetzij uit trots, hetzij uit verlegenheid, hetzij uit een mengsel van beide.
• Mond dicht, je niet laten kennen is de slechtste raad die iemand een ander ooit kan geven.
• Bidden is aankloppen bij Hem die het al weet.
• Voor God hoeft bidden niet, het is goed voor onszelf, we hebben een adres waar wij ons toe kunnen wenden.
• Wie bidt, gelooft dat God in hem belang stelt.
• Hoe concreter de dominee bidt, des meer mensen vallen er af.

De wil van God

• Zonder moraal kan geen gemeenschap bestaan.
• Het christelijk leven bestaat in gehoorzaamheid aan God.
• Wat onze grootouders voor Gods wil hielden (hun morele code), is een jas die ons niet meer past.
• De christenheid mag zich wel tienmaal bedenken voordat ze aanwijzingen voor het leven (de morele code) met Gods wil gelijkstelt.
• Mensen hebben een niet te onderschatten vrijheidsdrang opgelopen in onze cultuur.
• Morele codes veranderen, ook de christelijke.
• Moraal verandert niet alleen, ze verbrokkelt ook.
• Als we alles zouden doen wat in de Bijbel als gebod van God wordt overgeleverd, zouden we vandaag slechte mensen zijn met weerzinwekkende daden.
• God wil wat goed is.
• Wat goed is, moeten wij zelf uitzoeken.
• We moeten werken met wat wij voor goed en kwaad houden, iets anders zit er niet op.
• Een samenleving mag nog zo pluraal zijn, ze moet ook een morele code hebben die gemeenschappelijk is aan allen. Anders kan ze niet bestaan.
• Iemand hoeft er geen christen voor te zijn om het verschil tussen goed en kwaad te kennen.
• Het Christendom neemt in zich op wat in een cultuur moreel geboden is.
• Een  zeker gezag ervaren we wel degelijk in morele regels, we voelen ons erdoor verplicht.
• Waar niets verwacht wordt, is geen morele opvoeding aanwezig en groeit iemand op voor galg en rad.
• Mensen bestaan niet als enkeling.
• Alle mensen handelen volgens regels.
• We willen niet dat iemand zijn eigen wetgever is, daarvoor houden we er juist een moraal op na.
• Moraal volgt uit het geloof.
• Het staat iedere gemeenschap vrij het christelijke in te vullen zoals ze denkt dat het goed is.
• Voor zover het om de christelijke moraal gaat, kan die moraal ook voortbestaan zonder christelijke kerk als voedster of hoedster.
• In eigenlijke zin bestaat er geen christelijke ethiek.
• Moraal is noodzaak, ze is de kurk waarop de menselijke samenleving drijft, maar niet de kurk waarop we drijven in onze relatie tot God.
• Liefhebben is niet exclusief christelijk, zelfs niet exclusief religieus, maar een morele opdracht die in vrijwel alle culturen terug te vinden is.
• Wat het christendom doet, is de liefde tot de hoogste deugd verheffen, en haar reikwijdte uitbreiden tot het liefhebben van vijanden.
• De naaste die ik moet liefhebben als mijzelf is de persoon die op mijn hulp is aangewezen.
• Voor de christenheid van alle eeuwen vormt 'liefhebben' de positieve kant van Gods wil.

De Bijbel en haar uitleg

• De Bijbel is niet een uit één steen gehouwen beeldwerk, maar eerder een mozaïek, een samenstelling. Dat maakt het lezen ervan buitengewoon spannend.
• Op grond van haar geïnspireerdheid is de Bijbel Gods onfeilbaar Woord, richtsnoer voor leer en leven, rechter in alle geschillen, kortom het hoogste gezag in de kerk.
• De Bijbel is niet de vaste grond waarin het geloof ankert. de vaste grond is God Zelf.
• De Bijbel bevat wat Israël over God dacht en wat de evangelisten en apostelen over Jezus dachten. Niets meer, niets minder.
• Wie gelooft, gelooft om wat hij in de Bijbel aantreft, om wat erin staat. De inhoud van de Bijbel maakt het boek belangrijk, en niet omgekeerd.
• De kerk gaat niet aan het Woord van God vooraf, want ze is van dat Woord juist een schepping.
• De kerk was er voor de Bijbel.
• Het boek (de Bijbel) is de vorm waarin de overlevering van het geloof voorlopig tot rust is gekomen.
• De Bijbel is de oudste en meest uitgebreide vorm van het christelijke zoekplaatje van God.
• De kracht van de Bijbel ligt in de inhoud van de Bijbel.
• De (Bijbel-)tekst is er, de lezer is er en de betekenis ontstaat doordat de tekst wat met de lezer doet, en de lezer met de tekst.
• Het uitleggen van (Bijbel-)teksten blijft altijd doorgaan, gelukkig, Het houdt de teksten in beweging.
• De Bijbel is er om te overdenken, niet om voor te schrijven wat we denken moeten.

Zonsondergang in Feinsum

Dinsdag 20 oktober 2020

Zonsondergang in Feinsum

Zonsondergang in Feinsum

Zaterdagavond 17 oktober 2020

Zonsondergang in Feinsum

Bonifatius Kloosterpad - Etappe 6 - De Wilp naar Wijnjewoude

Zaterdag 17 oktober 2020 

 

Ochtendmist bij Siegerswoude

Een ontdekkingsreis en pelgrimage
Wandeljournalist Fokko Bosker publiceerde samen met co-auteur Lammert de Hoop in het jaar 2019 de wandelgids 'Bonifatius Kloosterpad'. Het titelblad van dit boek vermeldt dat het hier gaat om 'Een ontdekkingsreis en pelgrimage door het 'wilde' oosten van Fryslân'. Het gaat om een wandelgids die de kleurrijke geschiedenis van de kloosters in Fryslân beschrijft in routekaarten, foto's en begeleidende teksten.
Durkje en ik waren aanwezig bij de presentatie van het Bonifatius Kloosterpad, die plaatsvond op 15 november 2019 in de Bonifatiuskapel te Dokkum.
Deze wandelgids bevat twaalf aaneengesloten etappen en dertien lokale rondwandelingen. In totaal beslaat het wandelnetwerk zo'n 450 kilometers in oostelijk Fryslân, het gebied tussen het Friese Waddeneiland Schiermonnikoog en Wolvega.

In het voetspoor van heiligen en pelgrims
Met zijn wandelgids neemt auteur Fokko Bosker je als wandelaar mee in een schitterend gebied met veel cultuur en natuur. Hij laat je wandelen naar oude kloosterlocaties en uithoven. Het is een tocht door Wad en Woud, in een rijke afwisseling van streeklandschappen en prachtige natuurgebieden.
Tegelijk met deze wandelgids verscheen ook het bijbehorende boek 'Bonifatius Kloosterpad - In het voetspoor van heiligen en pelgrims'. Dit begeleidend schrijven in boekvorm biedt per wandelroute inspirerende verhalen over het gebied dat deze wandelgids bestrijkt.
De wandelgids is gebaseerd op het Wandelknooppunten-netwerk. De routebeschrijving in de wandelgids is uiterst beknopt, maar het volgen van de als routebeschrijving achtereenvolgens genoemde wandelknooppunten zou moeten volstaan om de beschreven routes goed te lopen.
Wie de vele Friese klooster- en kerkenpaden, schouwpaden, lijk- en dijkwegen van deze wandelroute loopt, maakt kennis met de vele sprekende getuigen uit vervlogen tijden van middeleeuwse kloosterorden in Fryslân. Dit Bonifatius Kloosterpad belicht de rijke Friese geschiedenis van kloosters en landschappen, en toont je al wandelend ook de relatie tussen beide zaken.
Met het bewandelen van alle 25 routes van deze wandelgids gaan Durkje en ik op voetreis tussen uitersten, die de verbeeldingskracht van de pelgrim voedt en inspireert.

Door het grensgebied van Fryslân en Groningen
Voor vandaag hebben we de zesde etappe van deze gids op het wandelprogramma staan, met een afstand van 16,23 kilometer.
Deze Etappe 6 kreeg als titel: 'De Wilp naar Wijnjewoude' met als subtitel: 'In het spoor van Dodo: de queeste naar een reine levensweg'. De subtitel verwijst naar de heilig verklaarde kluizenaar Dodo (Doede in het Fries) van Haska, die zich vanuit het klooster Mariëngaard bij Hallum rond het jaar 1200 verstigde in een kapel en uithof in Bakkeveen, dat een uithof was van zijn moederklooster. Op grond van een visioen verhuisde deze kluizenaar Dodo van Haska later naar een eigen kluis in Haske (1231) nabij het huidige Heerenveen, waar hij door instorting van zijn kluis om het leven kwam. Voor Dodo was een reine levensweg de zoektocht van zijn leven.
Na de verdrietige dagen van de afgelopen week wegens het overlijden van Durkje haar heit, en daarna het in en rond huis weer op orde brengen van allerlei zaken, zien we deze vroege wandeldag als een heilzaam middel om ons leven en werken weer te hervatten.
Om 7:40 uur rijden we vanmorgen met beide auto's van Feinsum naar Wijnjewoude, waar we één van de auto's parkeren. Dan rijden we met de andere auto vanuit Wijnjewoude naar De Wilp, want hier begint de zesde etappe van het Bonifatius Kloosterpad.
De temperatuur is vanmorgen bij vertrek 8 graden Celsius. De zon zien we vandaag vaak, en het waait nauwelijks. Langzaam krijgt de zon invloed, met als gevolg dat we vandaag genieten van een aangenaam zonnige herfstdag.

De Wilp en Siegerswoude
Om 8:50 uur vertrekken we vanuit De Wilp bij de dam in de Wilpstervaart. Als we nog maar net De Wilp uit zijn gelopen, steken we de Fries-Groningse provinciegrens over en wandelen we het tweelingdorp Siegerswoude al binnen. We volgen de hoofdweg tot aan het Waskmar. Links van ons zien we een prachtig vergezicht van ochtendmist boven de velden.
Bij het Waskmar volgen we het smalle wandelpad dat aan de achterzijde om deze komvormige dobbe heen loopt. 
 

Via de Middenwei lopen we naar het Keulensreedsje, een smal paadje tussen de velden door, naar de Bremerwei.
We lopen nu door het brongebied van het Koningsdiep, in het Fries ook ook wel 'it Ald Djip' genoemd, dat de bovenloop is van de Friese rivier de Boorn.
Als we op de T-splitsing van de Dwerswyk en de Mjûmster Wei komen, wordt het even zoeken naar het vervolg van de route. We volgen toch maar de routebeschrijving uit onze wandelgids, ondanks het feit dat er bij de entree een bordje van Staatsbosbeheer staat dat dit geen doorgang is. Maar dan blijkt zo'n honderd meter verder dat we toch wel op het goede pad komen, want verderop gaat het als een duidelijk smal wandelpad verder, en nog iets verder komen we op een goed belopen paadje om een heideven heen.

Bakkeveense Duinen
Een prachtig pad over heide en langs een bosrand voert ons naar de Bakkeveense Duinen. Op de heide wandelen we langs allerlei soorten heidevegetatie, dat bedekt is met schitterende decoratieve spinnenwebben, die door de ochtendnevel als zilveren draden over de struiken hangen.
Eerst steken we de Bakkeveense Duinen in zuidelijke richting over, maar nog voordat we bij de Nije Drintse Wei komen, buigen we al af in westelijke richting, gericht op Bakkeveen. Hier lag vroeger - tot aan de verwoestende inval van de Spaanse troepen - het boerenplaatsje Oud-Bakkeveen.
Op een picknickbank hoog boven de grote zandvlakte nemen we plaats voor een pauze, om hier iets te eten en te drinken.
Daarna lopen we langs het Recreatiecentrum Dúndelle naar de Bakkeveenschevaart. Via een houten brug steken we de Bakkeveenschevaart over van de Tsjerkewâl naar de Houtwâl.

Bakkeveen
Door een laantje lopen we langs het recreatiepark 't Hout naar de Duerswâldmer Wei in het centrum van Bakkeveen. Die Duerswâldmer Wei volgen we tot aan de Bakkeveense begraafplaats, waarachter vroeger de uithof van het Friese klooster Mariëngaarde heeft gestaan, waar de heilige Dodo enige tijd heeft gewoond en gewerkt.
Hier gaan we het bos van de Slotplaats in, om vervolgens de Beakendyk te volgen voorbij de Sterrenschans van Bakkeveen. In deze buurt stond vroeger de kapel van de Bakkeveense klooster-uithof.

Duurswouder Heide
De bosroute voert ons weer terug naar de Duerwâldmer Wei, die we nog eens een eindje volgen, totdat we linksaf moeten, door een bosperceel naar de Duurswouder Heide. 
Als we het fiets- en voetpad volgen op de grens van bos en heide, zien we vóór ons een adder op het asfalt liggen, zich heerlijk opwarmend in de volle zon.
  
Als we dichterbij komen, verlaat de slang het asfalt, en verdwijnt veilig in de dichte begroeiing van de berm en de greppel langs ons pad.
Iets verderop vinden we een houten bank, waar we een broodje eten, met een prachtig uitzicht over de weidsheid van de Duurswouder Heide. Ondertussen vliegen enkele tientallen Canadese ganzen voortdurend in grote rondes hoog over ons heen. In dit waterrijke heidegebied ligt een tiental pingo-ruïnes.

Wijnjewoude
Na deze korte pauze steken we de Duurswouder Heide over, en lopen we langs de bosrand naar de oude Hervormde Kerk van Wijnjewoude.
Tot slot wandelen we via de geasfalteerde Ald Duerswald alsmaar door, totdat we bij de Loksleane arriveren aan de rand van de bebouwde kom van Wijnjewoude.
Hier eindigt vandaag onze wandelroute. We lopen naar onze auto, die we hier vanmorgen hebben geparkeerd, en rijden dan met deze auto naar onze andere auto, die we vanmorgen achter hebben gelaten in De Wilp. Aansluitend rijden we weer terug naar huis in Feinsum.

Begrafenis fan heit Pieter de Jong in Broeksterwâld

Woensdag 14 oktober 2020

Gezinsbloemstuk op het graf van Pieter de Jong

Rouwen en regelen
Nadat Durkje haar vader afgelopen zaterdagmiddag overleed, volgden een aantal dagen waarin allerhande zaken moesten worden geregeld voor de dag van de begrafenis van heit Pieter de Jong. De rouwkaarten zijn verzonden, de rouwadvertentie in het Friesch Dagblad gepubliceerd, regelmatig wordt heit bezocht, die ligt opgebaard in de aula van Damwâld, en verder hebben we afgelopen maandagochtend een lang familiegesprek gevoerd met Leo Blees, die vandaag de voorganger zal zijn in de Dankdienst, die vooraf gaat aan de begrafenis in Broeksterwâld. 
Met de bode van de begrafenisvereniging zijn alle organisatorische zaken afgelopen zaterdagmiddag, maandagochtend en gisteravond besproken, en tussen al die bedrijven door wordt er op allerlei taken veel werk verzet om de dankdienst en de begrafenis ordentelijk en conform allerlei Corona-regels op verantwoorde wijze te organiseren. 

"Ik jou my del en gean nei boven"
Aan het eind van de ochtend komen we als kinderen met mem bijeen in de aula van Damwâld waarin we in het bijzijn van het hele gezin De Jong afscheid nemen van heit en daaropvolgend de kist sluiten, alvorens we die naar de PKN-kerk van Broeksterwâld brengen.
In de kerk ontvangen we ook alle kleinkinderen en de ooms en tantes, waarmee we in klein verband de Dankdienst hebben. 
De muzikale omlijsting wordt verzorgd door organist Jaap Klimstra en bariton Jappie Miedema, die als vocalist samen de voorzang verzorgt met onze schoonzuster Ike de Jong-de Vries. Voorafgaand aan de dienst verzorgt Piet van Althuis een mooie fotopresentatie over het leven en werken van heit Pieter de Jong.
Durkje verzorgt de schriftlezing van Psalm 138 en haar broer Eelke en zus Berinda spreken in een moment van gedenken over hun herinneringen aan ons aller geliefde man, (skoan)heit, (oer)pake en broer of zwager. Daarin staan zijn rotsvast vertrouwen en zijn nieuwsgierigheid naar alles om hem heen centraal.
Voorganger Leo Blees sluit daar theologisch naadloos bij aan, en typeert heit met recht als een 'biddende en zingende vader'. De nagenoeg laatste woorden van heit "Ik jou my del en gean nei boven" klinken enkele malen tijdens deze dankdienst.

"Heer ik kom tot U"
Na een uur het leven en werken, en het gelovig zingen en bidden van heit herdacht te hebben, wordt de kist de kerk uitgedragen onder de klanken van het lied 'Heer, ik kom tot U', in de versie zoals hij dat lied mee heeft gezongen tijdens het jubileumconcert van het Christelijk Mannenkoor 'Pro Rege' uit Dokkum, waar hij meer dan dertig jaar gepassioneerd zingend lid van is geweest. 
Aansluitend gaan we als wandelende rouwstoet door het dorp naar de begraafplaats van Broeksterwâld. Op de Kavelwei - en met name bij het ouderlijk huis van Durkje, dat door haar vader zelf is gebouwd - houden we even stil bij het huis waar het gezin de Jong tientallen jaren heeft gewoond.
Op de Kavelwei wordt een erehaag gevormd door tientallen familieleden, vrienden en kennissen, die vanwege het Corona-protocol niet in de gelegenheid waren om de dankdienst in de kerk bij te wonen. Velen van hen hebben de dankdienst zojuist wel gevolgd via Kerkomroep.nl of via Kabelnoord, en voor wie dat op afstand ook wilde doen, of later nog wil doen, biedt Kerkomroep.nl die gelegenheid.

Geloof en gemis
Het is vriendelijk fris herfstweer als we arriveren op de Broekster begraafplaats. Midden op de begraafplaats houdt de rouwstoet even halt, omdat door de kleinkinderen Rosanne, Thijs en Audrey een witte roos wordt gelegd op het graf van 'oare Berend', het broertje van Durkje dat helaas op veel te jonge leeftijd als kind al stierf.
Bij het open graf van heit volgen nog de laatste woorden - van hoop en verwachting - van voorganger Leo Blees ten afscheid. De Geloofsbelijdenis wordt voorafgaand aan de begrafenis uitgesproken, en nadat de kist in het graf is gedaald, bidden we met zijn allen het gebed dan Jezus Christus ons leerde: 'Het Onze Vader'. 
Daarna brengen de kleinkinderen en ook de aanwezige achterkleinkinderen - waarvan Pepijn en Nolan nog maar enkele weken oud - een laatste groet bij het graf van heit, en als ook wij als kinderen samen met mem het graf hebben verlaten, gaan we met zijn allen weer lopend terug naar de Brink in Broeksterwâld.
Als gezinsleden komen we tot slot nog even in klein comité bijeen in de Pipegael van Broeksterwâld, waar we een kop koffie drinken alvorens we allen huiswaarts keren, terugziend op een waardig afscheid van een door velen geliefde zingende en biddende man, heit en (oer)pake.
Ons leven gaat door, maar we weten zeker dat we hem op allerlei verwachte en ook onverwachte momenten heel erg zullen missen.