Wit-Rusland

Woensdag 3 juli 2013

Cover van het boek Wit-Rusland

Belarus

Wit-Rusland is voor velen nog ‘de grote onbekende’ (het Terra Incognita) in Europa. Belarus – want zo wordt het land ook wel genoemd – is pas sinds 1991 onafhankelijk. Het is een groot land, met circa tien miljoen inwoners en met een eigen taal. Het Witrussisch staat dichter bij het Pools dan bij het Russisch.

Vroeger was Wit-Rusland één van de meest westelijke deelrepublieken van de Sovjet Unie. Belarus heeft een woelig verleden, waarin het deel uitmaakte van verschillende landen en rijken, waardoor het ook aanmerkelijk verschilt van Rusland. Geen Europees land werd in de Tweede Wereldoorlog zo ernstig getroffen als Wit-Rusland.

Landenreeks

Geert Groot Koerkamp schreef voor de ‘Landenreeks’ een boek over Wit-Rusland. De Landenreeks is een gezamenlijke boekenserie van KIT Publishers & 11.11.11 & Oxfam Novib, over meer dan zestig landen in de wereld. De Landenreeks geeft een goed beeld van waar het in zo’n land nu werkelijk om draait. De auteurs schetsen het gewone èn het bijzondere van een land, waarbij ook het karakteristieke van de bevolking wordt beschreven.

Geert Groot Koerkamp is als correspondent voor onder andere de NOS en voor de Wereldomroep gestationeerd in Moskou. Vanuit Rusland komt hij al sinds 1992 regelmatig in Wit-Rusland. Hij kent het land door en door.

Het land: Terra incognita, de oostgrens van Europa

Het eerste hoofdstuk gaat over de nog onontdekte natuur van Wit-Rusland.

Uiteraard komen ook de gevolgen van de kerncentraleramp van (de vloek van) Tsjernobyl aan de orde.

Wit-Rusland is geen land van stedelingen. Alhoewel veel Witrussen in de grotere steden wonen, blijft de band met het platteland sterk.

De Bevolking: Mensen van hier

Omdat een nationaal bewustzijn bij de Witrussen eeuwenlang ontbrak, waren het voornamelijk de taal en vooral de religie die voor het identiteitsbesef van de ‘mensen van hier’ (zo noemden ze zichzelf) van cruciaal belang waren. De aanduiding ‘Witrus’ heeft meer een geografische, dan een etnische betekenis.

Het lidmaatschap van een kerk is hier meer een kwestie van nationale identiteit (erbij horen) dan van geloof. Bij dopen en trouwen speelt de kerk veelal een rol, maar regelmatige kerkgang is maar voor circa 6% van de bevolking een feit.

Een afnemende omvang van de landsbevolking wordt deels geweten aan de slechte economische situatie en de daaraan gerelateerde slechte gezondheid en toenemende niet-natuurlijke doodsoorzaken (bijvoorbeeld alcoholslachtoffers).

De Geschiedenis: Land van oorlogsmonumenten

Omdat één op de vier Witrussen in de Tweede Wereldoorlog stierf, is het begrijpelijk dat overal in het land indrukwekkende oorlogsmonumenten staan.

Ook de Eerste Wereldoorlog trof de Witrussen danig. Aangezien de frontlijn toen door dit land liep, werd het grondgebied van 1915-1918 in tweeën gesplitst.

De Politiek: Sovchoz-directeur grijpt de macht

Dit hoofdstuk gaat over de huidige president van het land: Aleksandr Loekasjenko. Dit hoofdstuk beschrijft de wijze waarop deze voormalige Sovchoz-directeur uit Mogilov aan de macht kwam en hoe hij zijn positie handhaaft. Ook de verhouding van president Loekasjenko met zijn Europese en Russische collega-regeringsleiders wordt hier beschreven.

De Samenleving: Landleven zit in het bloed

De meeste inwoners hebben hun ‘roots’ op het platteland, en die band met het landleven zit de Witrussen in het bloed. De gastvrije bevolking spreekt met trots over hun datsja; enerzijds hun plek voor rust & reflectie, maar zeker ook van belang voor de eigen voedselvoorziening.

Koerkamp schrijft in dit hoofdstuk voorts over de stand van de emancipatie, de gezondheids(zorg)problemen en de staat van het onderwijs, dat meer op kennisverwerving dan op individuele ontplooiing is gericht.

De Economie: Planeconomie met kleine privésector

President Loekasjenko herintroduceerde de vijfjarenplannen uit de Sovjetperiode en riep de al op gang komende privatisering een halt toe. De torenhoge inflatie is een lastig probleem voor de Witrussen. De landseconomie is voor een groot deel afhankelijk van Rusland.

De Cultuur: Russificering bedreigt eigen taal

Een meerderheid van de Witrussen spreekt thuis Witrussisch, maar op het werk Russisch. Het onderwijs in het Witrussisch wordt niet gestimuleerd. Russisch is in het land de officiële omgangstaal.

De ramp in de kerncentrale van Tsjernobyl werd een bron van inspiratie voor schrijvers, voor dramaturgen en voor regisseurs. Vroeger was de oorlog een belangrijke inspiratiebron in culturele producties.

Sport is in Wit-Rusland een belangwekkende zaak van nationale prestige, waaraan veel geld wordt besteed.

Worsteling met eigen identiteit

De Witrussische volksschrijver Vasil Bykov geeft aan dat het geringe identiteitsbesef van de Witrussen de verdergaande ontwikkeling van het land in de weg staat. Witrussen erkennen hun inschikkelijkheid.

Het snelgroeiende internetgebruik in het land en ook de toenaderingspogingen van de Westeuropese landen zullen er allicht op termijn toe bijdragen dat Wit-Rusland en de Witrussen in de komende jaren intensiever contacten zullen gaan onderhouden met hun Westeuropese (verre) buurlanden.

Vertrek uit Wit-Rusland (dag 7)

Donderdag 28 oktober 2010

Om 9.00 uur staat Slava met de auto voor de deur om Durkje, Jan Wijbe en mij samen met Oxcana naar de instapplaats voor de bus te brengen. Pasha is inmiddels weer aan het werk en Luda en Losha komen langs om zolang even op Palina te passen. Bij de afslag Mogilov Krupskaya wachten we in de berm van de drukke verkeersweg een half uur op de bus, die vanuit Drybin hier arriveert om 9.45 uur.

Als ook de andere familie bij de bus is gearriveerd, nemen we afscheid van Oxcana en Slava en vangt onze lange terugreis aan; zoals afgesproken in een andere bus en met twee andere Witrussische chauffeurs dan die van onze heenreis. Later op de ochtend horen we dat onze eerste bus met onze drie chauffeurs van de heenreis één uur vóór ons rijdt met een groep van 30 Witrussische kinderen die voor een herstelperiode naar Baarn worden gebracht. In die bus zit ook Mirjam Koops van de Stichting Rusland Kinderhulp (SRK). Onderweg stappen ook enkele andere reisgenoten bij ons in de bus. Om 11.30 uur en om 16.30 uur hebben we tussen Mogilov en Brest tweemaal een tussenstop.

Om 17.00 uur arriveren we bij de Witrussisch-Poolse grens. Daar stappen de laatste vier reisgenoten in en dan begint weer het wachten op de doorgang door de dubbele grenspost. Het gaat deze keer een uur sneller dan op de heenreis. Bij de Witrussische grens staat de andere SRK-bus vóór ons met een complicatie, want bij de visumcontrôle blijkt dat één van de drie chauffeurs op zijn visum nog onvoldoende resterende dagen heeft om de heen- èn terugreis buiten Wit-Rusland te mogen en te kunnen maken. Hij moet dus achterblijven in Wit-Rusland en de andere twee resterende chauffeurs moeten nu samen de busreis uitvoeren. Bij ons is gelukkig alles in orde, dus na één uur wachten mogen wij Wit-Rusland verlaten.

Ondertussen is het donker geworden en staan we ook een uur voor de grenscontrôle te wachten bij de Poolse grens. We hebben daarbij het zicht op een grote mobiele autoscanner, waarmee af en toe één van de passerende auto’s wordt doorgelicht. Na alle contrôles mogen we een uur later Polen in rijden. Om 18.30 uur hebben we een sanitaire stop en om 20.30 uur stoppen we bij een Pools wegrestaurant om daar een warme maaltijd te nuttigen. Daarna volgt tot vlak na middernacht de rit door een donker Polen.

Sport, cultuur en religie in Wit-Rusland (dag 6)

Woensdag 27 oktober 2010

Rond 10.00 uur staan we klaar. Durkje, Jan Wijbe, Pasha en ik worden met de auto bij Oxcana thuis afgehaald door Slava. We rijden door Mogilev naar het nieuwe, olympische sportcentrum, een imposant gebouw met meerdere sporthallen. Vandaag is Slava hier aan het werk als jurylid voor een sambo-wedstrijd tussen verschillende Witrussische politiekorpsen.
Sambo is een Russische vechtsport, die je kunt beschouwen als een combinatie van judo en worstelen. De naam SAMBO is de afkorting van de Russischtalige zin “SAMozasjtsjita Bez Oroezjia”, wat “zelfverdediging zonder wapens” betekent. De 15 Sovjet-staten van de voormalige Sovjet Unie hebben alle een eigen stijl van worstelen. Sambo is te beschouwen als de gemeenschappelijke, samengestelde stijl van deze worstelvarianten.

We nemen plaats op de tribune in de sporthal op het moment dat de sambo-beoefenaars op de mat bezig zijn met hun warming up. De jury en scheidsrechters maken zich ook gereed voor de competitie van vandaag. Nadat de aanwezige agenten van de deelnemende politiekorpsen zijn voorgesteld, begint de eerste ronde. Een partij sambo duurt zes minuten. Vanuit een staande start voor beide samboka's is het de bedoeling dat de één de ander vloert met een perfecte werptechniek of de ander in een greep houdt, die leidt tot overgave. De partij eindigt echter eerder wanneer één van de beide vechtersbazen een voorsprong op de tegenstander behaalt van twaalf punten. Wanneer die voorsprong niet wordt bereikt, telt het hoogste aantal punten na de zes wedstrijdminuten.

Na een aantal gevechtsrondes bijgewoond te hebben, verlaten we deze hal om in de naastliggende hal naar een damesbasketbaltraining te kijken, maar die vlieger gaat niet op, want we zijn nog maar net binnen, of Pasha wordt erop gewezen dat we deze hal niet mogen betreden. We verlaten het sportcentrum en gaan met een taxibusje naar het stadscentrum van Mogilov. Daar bezoeken we het gemeentemuseum met haar opvallende, gerestaureerde museumtoren, op grote hoogte boven het lager liggende deel van de stad aan de overzijde van de Dnjepr. Op de buitenomloop van de museumtoren genieten we van het stadspanorama en nog hogerop krijgen we van een Engelssprekende gids uitleg over het nieuwe carillon en het electronisch gecontroleerde, maar mechanisch uurwerk in de top van deze toren. Beneden bezichtigen we de museumcollectie over de historie van deze stad en haar omgeving.

Daarna steken we de Dnjepr over en bezichtigen we achtereenvolgens het ijshockeystadion en het Afghanistan-monument ter nagedachtenis aan de Witrussische gevallenen van de tien jaar durende Afghaanse oorlog na de Sovjet-Russische invasie in Afghanistan van december 1979.
Een eindje verderop komen we bij het restaurant waar Oxcana werkt. Het restaurant is van binnen verbouwd en heringericht. Als we de restaurantzaal betreden waar Pasha en Oxcana twee jaar geleden hun bruiloft vierden, wordt ons door de gastvrouw te verstaan gegeven dat we deze gemoderniseerde eetzaal niet mogen betreden, maar na tussenkomst van de directeur van het restaurant wordt ons dat toch enkele minuten toegestaan. Daarna steken we de Dnjepr weer over en stappen we in het stadscentrum in een stadsbus, die ons weer thuis brengt.

Om 16.00 uur heb ik een afspraak met een project manager en de directeur van het Witrussische Bijbelgenootschap. Ik wil graag weten of het mogelijk is of het Nederlands Bijbelgenootschap op het gebied van haar Bijbelwerk enkele jaren kan samenwerken met het Witrussische Bijbelgenootschap. Ik maak deel uit van het Nederlands comité dat momenteel initiatieven ontplooit om volgend jaar stil te staan bij de negatieve en positieve gevolgen van de kerncentraleramp van Tsjernobyl, volgend jaar op 26 april 2011 al weer 25 jaar geleden. In een twee uren durend overleg komen we tot de conclusie dat we elkaar in de toekomst in bovenstaande twee kaders welzeker terzijde kunnen staan, hetgeen wederzijds tot grote tevredenheid leidt.

Aansluitend op deze inspirerende ontmoeting gaan we in de nabije supermarkt inkopen doen voor onze terugreis, die morgenochtend aanvangt. Na het avondeten komen Sveta en Slava nog op visite, om ook afscheid van ons te nemen. Laat in de avond pakken we onze koffers in voor de terugreis van morgen en overmorgen. De stemming is vanavond anders dan voorgaande avonden, want iedereen realiseert zich dat we morgen voor hoogstwaarschijnlijk weer een lange termijn afscheid van elkaar zullen nemen.

Visite in Mogilov (dag 5)

Dinsdag 26 oktober 2010

Na het ontbijt maken we eerst een flinke wandeling. Durkje, Jan Wijbe en ik lopen met Pasha Mogilov uit in oostelijke richting. We komen langs een nieuwbouwwijk, gaan door een bosperceel en dalen dan een eind af naar de rivier de Dnjepr. In het lager gelegen dorpje lopen we parallel aan de Dnjepr in zuidelijke richting tussen de traditionele tuinhekjes door. We komen dan bij de al jaren in aanbouw zijnde Russisch-orthodoxe kerk. Zeven jaar geleden stond het hoofdgebouw al hoog boven op de heuvel en twee jaar geleden tijdens de trouwdag van Oxcana en Pasha waren we nog hier voor de inzegening van hun huwelijk in de bijgebouwde kapel.

Langs het waterstroompje gaan we naar boven. We komen dan bij de metalen brug over dit stroompje. De brug hangt vol met allerhande hangsloten, die hier in de loop van de jaren door verliefde stelletjes aan zijn gehangen, als symbool van verbinding. De namen van de verliefden staan op het slot geschreven. De sleutel wordt na dit ceremonieel in het water gegooid. Het actuele liefdesverbond wil men dan niet meer verbreken. Maar ja, wat doe je later met het gesloten slot zonder sleutel als de verkering uitraakt?

De kerk is hier gebouwd bij de heilige waterbron. Het water stroomt voordurend uit de bron. Je kunt het drinken en het gewijde water zal je goed doen. We drinken ervan nadat een man en een vrouw hun vier kleine jerrycans eerst met dit heilige water hebben gevuld. Daarna gaan we naar het kleine badhuis, waarvan het water ook afkomstig is van deze bron. Wie dat wil, mag er in baden. De kapel die we twee jaar geleden bezochten, is nu dicht, evenals de verderop in aanbouw zijnde grote kerk. De koepels van deze kerk zijn inmiddels geheel bedekt met bladgoud, wat twee jaar geleden nog niet het geval was. De provisorische woningen naast de kerk staan er nog steeds. De bouwvakkers die we twee jaar geleden nog rond zagen lopen, zien we nu niet. Er hangt nog wel was bij de rij tijdelijke woningen, waarin deze bouwvakkers wonen gedurende de jaren dat deze kerk wordt gebouwd.

Daarna lopen we weer terug naar de flat, waar Oxcana het warm eten voor ons klaar heeft staan. Ze was thuis gebleven om te koken en om op Palina te passen, die lag te slapen.
Na het eten wandelen we langs de lange, brede Krupskaya-straat in de richting van het stadscentrum. We passeren de politieacademie, waar Slava judodocent is.

Verderop gaan we op bezoek bij baboeska, de oude grootmoeder van Oxcana, die we twee jaar geleden voor het eerst ontmoetten. Slava ontvangt ons en hij vertrekt op het moment dat baboeshka bij Pasha, Jan Wijbe, Durkje en mij in de woonkamer is geïnstalleerd. We drinken samen thee en laten Oxcana’s grootmoeder foto’s zien van onze Nederlandse familie en van de eerste dagen die we met haar familie hebben doorgebracht. Ze geniet enorm van al die mooie foto’s en van de verhalen die wij met Pasha’s vertaalhulp erbij vertellen.

Na dit bezoek gaan we snel weer terug naar Oxcana en Palina, omdat we met de bus naar de andere kant van Mogilov willen om daar op visite te gaan bij Losha (Alexei) en Luda (Ludmila), de ouders van Pasha. We eten daar met zijn allen in de woonkeuken en bekijken hier na de maaltijd ook de foto’s van de periode voor en na de bevalling van Oxcana’s dochtertje Palina. De foto’s staan hier nog op de thuiscomputer omdat Oxcana en Pasha hier vanaf hun bruiloft ruim een jaar hebben ingewoond in de flat bij hun (schoon)ouders.

Het is al donker als we met zijn zessen in een stadsbusje weer terug gaan naar de flat van Pasha, Oxcana en Palina. Palina gaat in bad en naar bed en dan zitten wij nog gezellig even bij elkaar in de woonkeuken.

Recreatie in het Witrussische Mogilov (dag 4)

Maandag 25 oktober 2010

Vandaag gaan Durkje, Jan Wijbe en ik de hele dag op stap met Pasha en Oxcana. Eerst naar het recreatiegebied buiten de stad en daarna naar het stadscentrum van Mogilov. Bij de flat van Oxcana en Pasha stappen we in een klein taxibusje. Deze busjes hebben ongeveer 10 zitplaatsen en rijden in de stad af en aan volgens vastgestelde routes door de stad. Als je instapt, neem je plaats op één van de stoelen en op het moment dat het busje wegrijdt, geef je het geld voor de rit aan de vóór je zittende mensen door naar de chauffeur. Die maakt dan een busticket klaar en geeft die met het wisselgeld terug. Dan volgt het doorgeefsysteem door het busje weer, maar dan in omgekeerde richting, totdat wisselgeld en buskaartje jou heeft bereikt.

We stappen uit bij het park net buiten de stad, waar we ruim twee jaar geleden ook voor de fotosessie van het huwelijk van Pasha en Oxcana waren. We wandelen hier langs de opgestelde tanks van de Tweede Wereldoorlog. Hier staat Witrussisch oorlogsmaterieel, maar men is bovenal trots op de prominent geëxposeerde Duitse tank, die de Witrussen hier in de buurt tijdens de oorlog buit hebben gemaakt op de Duitsers. De omgekomen helden (wij zouden ze slachtoffers noemen) van het Witrussische leger worden hier geëerd en herdacht.

Met een tunnel gaan we onder de brede toegangsweg naar Mogilov door en dan komen we bij de dierentuin van Mogilov. In de dierentuin zijn vooral die dieren ondergebracht, die behoren tot de reguliere fauna van Wit-Rusland. We zien hier bijvoorbeeld de wolf, de beer, diverse hertensoorten, inheemse vogels, eekhoorns, wilde zwijnen, maar als uitzondering op de regel is er ook een tijger in één van de kooien. Het meest spectaculair hier is de kudde Zoebrs. Deze Witrussische variant op de bison is de trots en een nationaal symbool van de Witrussen. Midden in de dierentuin passeren we eerst een mannetjes- en wijfjes-Zoebr. Van hieruit hebben de Zoebrs door het heuvelachtige bosterrein een vrije uitloop naar een groot buitenweideterrein van de dierentuin. Daar kunnen we van dichtbij een kudde Zoebrs bekijken, waar ook enkele jonge Zoebrs zich in de kudde bevinden. Het is buitengewoon mooi om hier zo’n kudde Zoebrs te kunnen bekijken, want in de Witrussische bossen zijn ze nauwelijks nog te zien.

Na dit dierentuinbezoek gaan we naar het Witrussisch Openluchtmuseum, waar we ruim twee jaar geleden tijdens de trouwdag van Oxcana en Pasha ook enkele uren verbleven. Het museum is vrij toegankelijk, maar de attracties zoals de historische bouwwerken en de werkende ambachtslieden zijn nu respectievelijk gesloten en afwezig. We gaan met een taxibusje weer terug naar het stadscentrum van Mogilov. Daar bezoeken we eerst een origineel Witrussisch restaurant, waar we een warme maaltijd krijgen aangeboden uit de Witrussische keuken; een culinaire aanrader!

Daarna gaan we winkelen in het kernwinkelgebied van Mogilov. We bezoeken verschillende winkels en kopen onder andere een mooie houten Baboeshka-pop, die tevens als wijnhouder kan worden gebruikt. Ook bezoeken we het Spartak-voetbalstadion, een speeltuin in de vorm van de Russische Kremlin-gebouwen en dan spoeden we ons met een stadsbus naar het treinstation, opdat we daar nog afscheid kunnen nemen van Natasha, die vanuit hier weer huiswaarts keert voor een treinreis van 4,5 uur naar haar woonplaats Vitebsk, waar wij Sasha en Natasha en hun familie zeven jaar geleden bezochten.

Daarna gaan we met een stadsbus weer terug naar de noordzijde van de stad, waar we eerst nog wat boodschappen halen en daarna terug gaan naar de flat van Pasha, Oxcana en hun dochtertje Palina. Na de avondmaaltijd ben ik in de gelegenheid om een backup van de gemaakte foto’s te maken en om de eerste drie dagverslagen van deze bezoekdagen op te stellen. Het is gezellig aan de ovale keukentafel. Jan Wijbe had vanuit Nederland het kaartspel “Fase 10” meegenomen. Na een korte uitleg met ons woordenboekje erbij op tafel wordt dit spel de rest van de avond geanimeerd gespeeld. Het is al tegen twaalven als we naar bed gaan.

Vissen en kerken in Wit-Rusland (dag 3)

Zondag 24 oktober 2010

Als wij om 9.00 uur aan het ontbijt verschijnen, komen Pasha en Slava al weer terug van de boodschappen voor vandaag. Sveta en Slava zijn vanmorgen heel vroeg al weer teruggekomen. Rond 9.00 uur arriveren ook onze andere vrienden uit Vitebsk, die vlakbij de Witrussisch-Russische grens wonen. Sasha en Natasha zijn al in de vroege ochtend in hun auto op reis gegaan naar Mogilov en ze hebben nu een autorit van enkele uren achter te rug om ons vandaag op hun vrije dag te kunnen ontmoeten. De meeste Witrussen moeten bijna allemaal 6 tot 7 dagen per week werken (doorgaans van 7.00-19.00 uur) en het is heel bijzonder je te realiseren dat onze gastheren en gastvrouwen bijna allemaal één of meer van hun schaarse vrije dagen opofferen om gedurende deze dagen met ons de zo bijzondere ontmoetingen te vieren.

Buiten is het prachtig weer, de zon schijnt, maar de wind is nog wel behoorlijk fris. Er wordt niet getreuzeld, want het zijn hier echte natuurmensen, dus we moeten zo snel mogelijk naar buiten en bij voorkeur zo lang mogelijk buiten in de natuur verblijven. Sveta blijft thuis om op te passen op haar kleinkind Palina. Met twee auto’s rijden Durkje, Jan Wijbe en ik samen met de anderen over de hobbelige wegen naar de datsja van Slava en Sveta, zo’n 30 kilometer ten noordoosten van Mogilov.

We verlaten de doorgaande weg en komen via een zandweg bij de datsja van Slava. Het is een robuust, zelfgebouwd houten blokhuis met omliggende grond en diverse opstallen, waaronder een zogenoemde banja, oftewel een sauna. Het is de trots van elke Witrus om buiten de stad zo’n datsja te bezitten. Zoveel mogelijk vrije tijd wordt hier primitief in de natuur doorgebracht. In de datsja is een immense steenoven gebouwd, waarin wordt gebakken, waarop wordt gekookt en waaraan de hele woning haar warmte ontleent. Slava toont ons zijn oude grammofoon, compleet met opwindmechanisme en een grote luidspreker er bovenop. Een oude grammofoonplaat komt uit de kast, de grammofoon wordt opgewonden en binnen de kortste keren klinkt opgewekte Witrussische volksmuziek door de kamer van de datsja. Even later verschijnt Sasha in vol gevechtsornaat met een groot wapenschild en een vervaarlijk ogend zwaard. Je waant je hier even in de heroïsche tijd van de Russische tsaren. Als we alle hoeken van de opstallen en de omliggende gronden hebben gezien, verlaten we de datsja.

We draaien de doorgaande verkeersweg weer op en gaan nog ongeveer 15 kilometer verder in noordoostelijke richting. We passeren een aantal malen een paard en wagen en we worden door Slava enkele malen gewezen op de langs de weg gebouwde woonwijken, waar de evacués zijn komen wonen, die bijna 25 jaar geleden uit de Oekraïne moesten vluchten voor de gevolgen van de vreselijke kerncentraleramp van Tsjernobyl. Deze landverhuizers zijn hier tewerkgesteld in de rondom liggende kolchozen, de oude en hier nu ook nog steeds nieuwgebouwde staatsboerderijen.

Bij een dorpje gaan we verder over een landweg, die al snel over gaat in een voor de twee auto’s bijna niet te passeren drassig zandpad. Na veel grote, diepe kuilen, grote waterplassen en laverend rijden, komen we bij een lager gelegen brug die hier een brede, maar bijna drooggevallen rivier overspant. Bij Slava merk ik teleurstelling, want de mannen zouden hier immers met elkaar in de brede rivier gaan vissen, maar nu blijkt het water nagenoeg weg te zijn. Slechts een smalle waterloop resteert. We komen bij een hoger gelegen grote, coöperatieve datsja, bestaande uit enkele eigen, fantasierijke houten bouwsels en meerdere overdekte, grote terrassen, waar je met groepen kunt zitten om bijvoorbeeld te picknicken.

Pasha gaat met Oxcana, Natasha en Durkje de barbeque-maaltijd gereedmaken. Grote vleesspiesen worden gemaakt en alle meegenomen eten wordt klaar gemaakt voor de maaltijd, die we rond het middaguur buiten op het terras van één van de houten hutten zullen nuttigen. Jan Wijbe en ik krijgen van Sasha en Slava en van enkele andere mannen van deze rivierdatsja water- en winddichte kleding en grote laarzen aan en dan gaat het avontuur beginnen, waarop Sasha al zolang had gewacht: vissen met Wiep. Hoe vaak heeft hij me al niet uitgenodigd: kom in de zomer bij me vissen in de rivieren en de meren rond Vitebsk en kom ook hier in de winter om samen met ons te vissen op de bevroren meren. Eindelijk is het vandaag zover, maar helaas, nu heeft de rivier hier nagenoeg alle water laten wegstromen. Het visavontuur is dus ook maar van korte duur.

De heerlijke barbeque-maaltijd lonkt, dus al vrij spoedig hebben we het viswater verlaten en zitten we met alle anderen op de frisse wind maar ook in de zon te genieten van een overheerlijke buitenmaaltijd. En ook nu weer is er geen taalbarrière, want omdat we bijna allemaal wel enige Witrussische, Duitse, Engelse en Nederlandse talenschat bezitten, kunnen we met de ondersteunende gebaren erbij elkaar alles duidelijk maken wat we willen. Daarbij hebben we bovenal veel plezier. Oxcana, die al zoveel keren in ons gezin in Nederland heeft gelogeerd, helpt ons altijd weer bij de laatste woorden en zinnen, die we niet zonder haar vertaalhulp van elkaar kunnen begrijpen.

Als we alles hebben opgeruimd, gaan we weer terug naar Mogilov. We gaan vervolgens met zijn allen de stad in, waar we eerst een bezoek brengen aan de bijna 300 jaar oude rooms-katholieke kerk en daarna ook aan de oude, hoog boven de rivier de Dnjepr gebouwde Russisch-orthodoxe kerk, op het nog steeds door nonnen bewoonde kloosterterrein. De rooms-katholieke kerk heeft een rijk versierd interieur, waarvan vooral de alle muren bedekkende fresco’s in het bijzonder de aandacht trekken. De kerkgangers in de kerkbanken groeten ons vriendelijk.

De grote Russisch-orthodoxe kerk op het kloosterterrein is ook alleszins de moeite waard. Het rijk met bladgoud versierde interieur is adembenemend mooi. De (aan)biddende kerkgangers gaan ieder hun eigen weg, iedereen koopt een kaarsje om die aan te steken bij de iconen en schilderijen en op het moment dat wij hier zijn, komen twee nonnen de broden en andere giften halen, die hier vandaag door de kerkbezoekers op de offertafel zijn gedeponeerd. Zoals dat in veel andere landen gebruikelijk is, is hier ook een boekentafel in de kerk, waar religieuze publicaties kunnen worden gekocht. Tussen de Bijbels en andere geschriften liggen ook twee verschillende, rijk geïllustreerde kinderbijbels te koop. De kerk is hier dus ook het verkoopkanaal voor Bijbels en aanverwante lectuur. Goed om te zien en te weten, want dat kan me van pas komen bij mijn bestuurswerk voor het Nederlands Bijbelgenootschap.

Op de terugweg naar huis laat Slava ons nog de Baptistenkerk zien. Het is er druk, vanwege het feit dat er straks een huwelijk wordt ingezegend. De trouwauto staat al voor de kerkdeur.

Thuisgekomen drinken we eerst samen koffie met daarbij taart van Sasja en Natasha en daarna bekijken we samen elkaars foto’s en filmpjes van thuis. We nemen afscheid van Sasha, die nog een paar uren in de auto terug naar Vitebsk moet rijden en ’s avonds bekijken we de omvangrijke digitale fotoreportage van de trouwdag van Pasha en Oxcana, die wij bijna twee jaar geleden hier in Mogilov met dit bruidspaar en hun familie groots mochten vieren. En dan is ook deze boeiende dag weer ten einde. Wat een dag!

Aankomst te Mogilov in Wit-Rusland (dag 2)

Zaterdag 23 oktober 2010

Om ongeveer een kwartier na middernacht stappen Durkje, Jan Wijbe en ik met alle andere reisgenoten weer in de bus. Weer rijden we in het donker over de rustige Poolse autowegen. Midden in de nacht rijden we dwars door de stad Warschau; een grote stad, dus het duurt lang voordat we de Poolse hoofdstad achter ons laten. Om ongeveer 4.00 uur volgt weer een tussenstop. De bus rijdt van de autoweg af en gaat een grote parkeerplaats op, die nagenoeg vol staat met tientallen vrachtwagens. De meeste vrachtwagenchauffeurs slapen, slechts enkelen lopen rond hun auto of halen even wat te eten of te drinken in het geopende chauffeurscafé, waar wij ook naar binnen gaan voor het toilet en/of voor een kleine aankoop. Daarna naderen we de Pools-Witrussische grens.

Het wordt stiller op de weg en na twee uren arriveren we om 6.00 uur bij de Poolse grens. Het rode stoplicht dwingt ons de bus stil te zetten. We mogen niet verder. Dan begint het wachten. Het wordt licht. De klok tikt door en na veel geduld geoefend te hebben, gaat pas anderhalf uur later de slagboom vóór de bus open. Dan blijkt dat de grensbeambte hier nog niet op zijn werk was gearriveerd, waardoor wij zolang moesten wachten. We mogen eindelijk het Poolse grensterrein op rijden. Onze paspoorten worden één voor één gecontroleerd, de bagageluiken worden geopend voor douane-contrôle en na een half uur mogen we het niemandsland tussen Polen en Wit-Rusland in rijden.

Via een brede, lange brug steken we hier de grensrivier over. En dan herhaalt zich de procedure van twee uren geleden weer. Eerst moeten we de bus stilzetten voor het rode stoplicht. Deze keer duurt het gelukkig niet zo lang als bij de Poolse grens. De bus mag naar de Witrussische grensovergang rijden. Daar worden onze visa en onze paspoorten ingenomen voor contrôle en ook de bagageluiken moeten voor de douanecontrôle weer worden geopend. Nadat we allemaal ook nog een verplichte medische verzekering hebben afgesloten voor de komende dagen en nadat ook alle papieren in orde zijn bevonden, mogen we met de bus de Witrussische grens passeren. Een uur na aankomst bij deze tweede grenspost rijden we eindelijk Wit-Rusland binnen. We hebben totaal drie uren moeten wachten om deze dubbele landengrens te overschrijden.

Vlak over de grens stopt de bus al weer, omdat hier de eerste buspassagiers worden afgehaald door het Witrussische gezin waar zij de komende dagen te gast zullen zijn. Na deze korte stop rijden we naar en door de Witrussische grensstad Brest. Een uur later komen we op een stuk tolweg. Weer een uur later rijden we langs een uitgestrekt moerasachtig landschap met meertjes en uitgestrekte berkenbossen; heel karakteristiek voor Wit-Rusland. Een kwartier later passeren we een enorm kunstwerk langs de autoweg, die onmiskenbaar de Zoebr voorstelt, de Witrussiche bison, die voor de Witrussen het nationaal symbool is voor hun uitstraling van trots en kracht.

Nabij de Witrussische hoofdstad Minsk hebben we langs de snelweg weer een Nederlands gezin uit laten stappen om hun reis te laten vervolgen met een auto van hun Witrussisch gastgezin. Om 12.45 uur stapt weer een deel van ons gezelschap uit bij een benzinestation. Maar we lossen onderweg niet alleen. Op een gegeven moment staat langs de autoweg een chauffeur bij een geparkeerde auto naar de bus te zwaaien. We stoppen bij de auto en dan worden twee grote bigbags vanuit de auto in de bus geladen. Dan gaan we weer verder.

Durkje, Jan Wijbe en ik zullen in of bij de stad Mogilov uitstappen. Tegelijk zullen ook drie anderen daar uitstappen, die over twee gastgezinnen worden verdeeld. De Witrussische chauffeurs bellen vanuit de bus naar onze drie gastgezinnen en maken een afspraak hoe laat zij langs de autoweg klaar zullen staan om ons op de afgesproken plaats af te halen. Bij de afslag Mogilov Krupskaya staan zowaar Oxcana en Slava met de auto van Slava klaar om ons mee te nemen naar het huis van Oxcana, Pasha en Palina. Als Oxcana hoort dat één van de andere gastgezinnen hier bij de bus (nog) niet is gearriveerd, belt ze direct in overleg met de buschauffeur dat afwezige gastgezin en spreekt met hen af dat deze twee passagiers mee zullen rijden met de andere Witrussische chauffeur die alleen Tjeerd maar hoeft mee te nemen. Zodra dat is geregeld, gaat de bus verder en rijden wij na deze ruim 2.000 kilometer lange busreis van 32 uren met Pasha en Oxcana mee naar haar huis.

Thuisgekomen worden we weer - zoals te doen gebruikelijk - bijzonder hartelijk ontvangen door Sveta. Voor het eerst zien we ook de vorig jaar geboren Palina, dochter van ons gastkind Oxcana, die ruim twee jaar geleden trouwde met Pasha. Pasha komt even later thuis van zijn werk. Een overheerlijke warme maaltijd staat voor ons klaar en het duurt dus maar even tot we met zijn achten in de woonkeuken rondom de keukentafel zitten te eten. Er is elkaar zoveel te vragen en zoveel te vertellen en voordat je het in de gaten hebt, is ook nu weer de taalbarrière binnen enkele momenten geslecht.

Na de avondmaaltijd nemen we de gelegenheid te baat om onze Witrussische vrienden te verblijden met de meegenomen geschenken. Het is altijd goed om te geven, maar het stemt bovenal tot grote dankbaarheid bij jezelf om te zien dat je hier en nu iets moois mag geven aan je geliefde vrienden van zover, die je in je gedachten altijd zo nabij zijn. Voordat we het in de gaten hebben, is deze eerste avond al weer voorbij en gaan we moe van de reis, maar zeer voldaan de nachtrust in.

In de bus naar Wit-Rusland (dag 1)

Vrijdag 22 oktober 2010

We hebben een lange reis voor de boeg. Jan Wijbe, Durkje en ik staan om 8.00 uur in Stiens klaar voor de busreis, die ons door Nederland, Duitsland en Polen naar de stad Mogilov in Wit-Rusland zal voeren. We weten dat we meer dan 30 uren onderweg zullen zijn. Om 8.00 uur brengt Pieter ons vanuit Stiens met de volgepakte stationcar naar Dronrijp. Met een groep van zo’n 40 reisgenoten vertrekken we om 9.00 uur uit Dronrijp.

Het merendeel van deze reisgenoten is gastouder en gastbroer/-zuster, die in de afgelopen jaren één of meerderde malen vakantiekinderen uit Wit-Rusland in hun gezin heeft opgevangen voor een gezondheidsvakantie van 8 en/of 4 weken in Nederland. We gaan allemaal nu op tegenbezoek bij de families van deze gastkinderen; Jan Wijbe voor het eerst; Durkje en ik inmiddels voor de derde keer.

Drie Witrussische chauffeurs zorgen voor een veilige busrit. De ook meereizende organisator van dit mooie avontuur is Tjeerd Tijsma, lid van de werkgroep Dronrijp van de Stichting Rusland Kinderhulp. SRK is de christelijke, humanitaire hulporganisatie die al bijna 25 jaar heel veel Witrussische kinderen voor een nodige herstelvakantie - vanuit het door de kernramp in Tsjernobyl getroffen gebied in Wit-Rusland - naar Nederland haalde.

De eerste tussenstop is na ongeveer 2,5 uur in Duitsland. Daarna stopt de bus elke keer na zo’n 3 à 4 uur voor een sanitaire stop, om de benen te strekken en om van chauffeur te wisselen. Met slechts kleine vertraging wegens drukte op de Duitse Autobahnen zijn we rond het avonduur de Duits-Poolse grens over gegaan. Om 19.30 uur rijdt de bus een groot parkeerterrein op bij een restaurant. Deze eetgelegenheid blijkt vol te zijn, maar ongeveer twee kilometer verderop is nog volop ruimte in een ander hotel-restaurant. Hier genieten we van een warme maaltijd.

Daarna gaan we weer de donkere nacht in, over de Poolse wegen. Tegen middernacht pauzeren we in Polen nog een keer op een parkeerplaats langs de snelweg.

Te gast bij een Wit-Russische bruiloft (deel 3)

Vrijdag 29 augustus 2008

Vroeg in de morgen is hier in Mogilev alles in rep en roer. De bruid - Oxcana - zit al om 5.00 uur bij de kapper. Als wij om 7.00 uur opstaan, is ze al weer stralend thuis. De bruidsjurk wordt aangetrokken, omdat de bruidegom - Pasha - zich rond 9.30 uur bij de voordeur zal melden om zijn bruid mee te nemen voor de huwelijkssluiting in het gemeentehuis te Mogilev.

Maar dat gaat niet zonder slag of stoot. Als de bruidegom zich met zijn vrienden en naaste familie luidruchtig in het trappenhuis meldt, stellen de vriendinnen van Oxcana zich in een cordon op, om de bruidegom en zijn gevolg de toegang tot de woning van de bruid te beletten. We maken zo het eerste trouwritueel mee: de bruidegom komt zijn bruid kopen! In het trappenhuis wordt hem gevraagd hoeveel Wit-Russische roebels hij biedt om Oxcana als bruid te verkrijgen. Tussen enerzijds Oxcana haar vriendinnen en anderszijds de bruidegom, zijn broer en zijn vrienden ontstaat een levendig, lawaaierig, maar bovenal opgewekt spelproces van vragen en bieden, net zolang totdat Pasha en zijn gevolg na veel duwen & keren èn na alle opdrachten te hebben uitgevoerd, zoveel heeft geboden, dat de vriendinnen de bruidegom na ongeveer drie kwartier toegang geven tot de woning van Oxcana.

Dan worden in de woonkamer de glazen wijn & wodka geheven op bruid & bruidegom en wordt een Russisch-orthodox ritueel uitgevoerd, waarbij de peetmoeder Natasha samen met haar echtgenoot èn met het bruidpaar een aantal malen met de familie-icoon voorop rond de kamertafel lopen, waarna bruid en bruidegom de icoon kussen.

De bruidegom rijdt om 10.30 uur in de Lincoln-limousine voorop naar het gemeentehuis, gevolgd door de Mercedes met daarin de bruid, waarachter de rest van de trouwstoet volgt. In het gemeentehuis wacht de bruid in de bruidskamer en de bruidegom in de bruidegomkamer op de aanvang van de huwelijkssluiting. Na de huwelijkssluiting drinken bruid en bruidegom een glas wijn, waarna ze omringd door alle aanwezigen in de trouwzaal een dans uitvoeren. Daarna volgt een fotosessie en een bordesscène.

Met z'n allen bezoeken we daarna eerst een in aanbouw zijnde Russisch-orthodoxe kerk met een heilige bron en een kapel, waarin een huwelijksritueel met heilig water, iconen en kaarsen plaatsvindt. Daarna bezoeken we een enorm monument voor de Wit-Russische slachtoffers van de 2e Wereldoorlog en tenslotte een openluchtmuseum met traditionele woningen en oude ambachten. Op alle locaties worden trouwfoto's gemaakt en wandelen de gasten op dit zonnige deel van de dag rond.

Tussen 15.00 - 23.30 uur zijn we in de feestzaal in het restaurant van Oxcana, waar we een uitbundig gevarieerd en feestelijk programma krijgen aangeboden met overheerlijke gerechten, feestredes, spelletjes, veel muziek en dans, afgesloten met het aansnijden en eten van de twee bruidstaarten. Ondanks de vele wijn en vooral ook wodka wordt èn blijft het de hele middag en avond een groots familiefeest. Als enige West-Europese eregasten worden we met alle égards behandeld en wie ook maar een beetje Engels of Duits spreekt, wil vooral enige woorden met ons wisselen. Met enig vertaalhulp, handen en voeten en met het beetje Russisch dat wij in de afgelopen jaren hebben geleerd, is het zelfs mogelijk om met alleen Wit-Russischtaligen nog een relatief verstaanbaar gesprek te voeren.

Wat een feest kunnen die Wit-Russen vieren! Daarbij kunnen onze bruiloften slechts in de schaduw staan. Waar ze allemaal ineens vandaan komen, is mij nog steeds niet bekend, maar vrijwel tegelijk komen er veel auto's in allerlei soorten en maten, waarmee de licht en zwaar beschonken gasten allemaal keurig door nuchtere chauffeurs door de stromende regen naar hun overnachtingsadressen worden gereden. Durkje moet op een voorstoel plaatsnemen en ik word met nog drie andere mannen op de achterbank gebonjourd van een niet al te brede auto. Vier grote volwassen mannen op die veel te smalle achterbank - met Durkje pontificaal op de voorstoel - worden door enorme waterplassen in een noodtempo door de stad naar onze slaapplaats gereden. We praten daar nog lang na, drinken met zijn allen een kop thee en vallen als een blok in slaap. Een schitterende dag; om nooit te vergeten!

Boodschappen voor de bruiloft in Mogilev (deel 2)

Donderdag 28 augustus 2008

Na een prima nachtrust volgt een drukke dag. Oxcana werkt in de bediening van een restaurant in Mogilev. In de bovenzaal van dit restaurant wordt morgen de bruiloft van Oxcana & Pasha gevierd. Oxcana en Pasha hebben met het management van het restaurant afgesproken dat zij alle inkopen voor hun bruiloft zelf doen. Djima, Durkje & ik èn Pasha zijn vader zullen hen daarbij helpen.

Pasha heeft ergens een auto geregeld, waarmee hij met zijn vader alle volumineuze en zware boodschappen zal halen. Durkje, Djima en ik zullen Oxcana helpen met de rest van de inkoop. Met zijn vieren beginnen we op de warenmarkt vlakbij hun flat in de stadswijk Krupskaya. Tussen een grote variatie van kramen, kiosken en bestelbusjes kopen we hier alle benodigde groente en inlands fruit. In het winkelcomplex naast de markt halen we in de supermakt een flinke doos vol eieren en een grote diversiteit aan overige levensmiddelen. En dan nòg een keer over de warenmarkt om bij een gespecialiseerde marktstand enig buitenlands fruit te kopen.

Met volle tassen en plastic zakken lopen we naar de brede verkeersweg richting stadscentrum. Met een klein stadsbestelbusje worden we in de buurt van het restaurant gebracht. In het restaurant ontmoeten we Pasha met zijn vader, die de fikse partij wodka, wijn, frisdrank, vis, meloenen en margarine al hebben uitgeladen.

Wandelend gaan we naar het stadscentrum. Daarbij passeren we de brug over de rivier de Dnjepr, die meanderend door de stad Mogilev slingert. Bij het hooggelegen monument voor de Tweede Wereldoorlog bezoeken we het onlangs gerestaureerde stadsmuseum en werpen we even een blik in de bruidskamer èn in de bruidegomskamer van het ernaast gelegen gemeentehuis, waar morgen de huwelijksvoltrekking zal plaatsvinden. Aan de andere zijde van het stadscentrum nemen we weer een bestelbusje, waarmee we naar een andere supermarkt in Krupskaya rijden voor de laatste boodschappen.

's Avonds arriveert de eerste familie, waaronder Natasha (de nicht van Sveta) & Sasha uit de stad Vitebsk nabij de Russische grens, bij wie we enkele jaren geleden ook op bezoek zijn geweest. Met alle familieleden eten we vanavond in het keukentje, gezellig rondom de kleine keukentafel. De avond vliegt om en we gaan veel later naar bed dan we aanvankelijk hadden gepland. Prachtig trouwens om te zien met hoeveel creativiteit en gemak zoveel familieleden allen in zo'n kleine woning een slaapplek vinden.

Gastvrij onthaal in Wit-Rusland (deel 1)

Woensdag 27 augustus 2008

De eerste van vier bijzonder dagen. Durkje en ik reizen vanaf Schiphol - via Frankfurt - naar Minsk, de hoofdstad van Wit-Rusland. We zullen in de Witrussische stad Mogilev overmorgen het huwelijk bijwonen van Oxcana & Pasha.

We hebben Oxcana op tienjarige leeftijd leren kennen toen zij in de maanden september en oktober 1997 bij ons gezin acht weken logeerde. Oxcana is geboren in 1987, ruim een jaar nadat op en vlak na 26 april 1986 zwaar-radioactieve stofwolken vanuit Tsjernobyl over haar geboorteregio dreven, die Wit-Rusland zwaar hebben vervuild, maar die ook haar radioactieve neerslag tot in Noorwegen en in Nederland brachten. Omdat Durkje toen in verwachting was van Jan Wijbe, werden wij destijds als aanstaande ouders via de pers en door de overheid serieus gewaarschuwd voor de risico's die dit voor pasgeborenen mogelijk zou hebben. Bladgroente van bijvoorbeeld spinazie eten, werd destijds ten zeerste ontraden. Ouders - en velen met hen - waren ongerust. Gelukkig viel de schade bij ons in Nederland relatief mee.

Zo niet in Wit-Rusland. Er kwam een hulpprogramma van Stichting Rusland Kinderhulp (SRK) voor kinderen uit dit zo zwaar getroffen gebied. Wit-Russische tien- en elfjarige kinderen kwamen voor een periode van acht weken naar Nederland om hier fysiek te herstellen en zo weerstand op te bouwen om bijvoorbeeld de strenge winters zo gezond mogelijk door te komen. Zo werden wij in 1997 het gelukkige gastgezin voor Oxcana.

In de afgelopen elf jaren is Oxcana regelmatig weer bij ons op bezoek geweest voor steeds een periode van vier zomervakantieweken. Durkje en ik hebben in de meivakantie van het jaar 2003 bij haar thuis in Wit-Rusland gelogeerd. In de kerstvakantie van 2005-2006 logeerde Oxcana met haar broer Djima èn met haar moeder Sveta twee weken bij ons in Stiens. Alle ontmoetingen van de afgelopen elf jaren waren onvergetelijke belevingen, buitengewoon waarde(n)vol voor beide gezinnen.

En nu zijn we verwachtingsvol en dankbaar onderweg naar Wit-Rusland om haar huwelijk in Mogilev bij te wonen. Oxcane & Pasha hebben hun vriend Aleksei bereid gevonden om ons gedrieën met zijn auto van het vliegveld van Minsk naar Mogilev te rijden: nog drie uren rijden.

Een heerlijke maaltijd staat voor ons klaar als we aan het eind van de middag bij Oxcana thuis arriveren. Djima is nog aan het werk, maar de drie generaties vrouwen die samen in dit huis wonen, hebben - evenals wij - veel te vragen en veel te vertellen. Oxcana, haar moeder (Sveta) en haar grootmoeder (baboeska) zorgen voor een warm onthaal. En we verwonderen ons wederom over het gemak waarmee Oxcana zich in de Nederlandse taal verstaanbaar kan maken en hoe ze het vertalen van de vele vragen, antwoorden en verhalen er voor ons allen ook nog even bij doet. Waar onze taalvaardigheid bij losse Wit-Russische woorden ophoudt, gaat Oxcana een stap verder met prima begrijpelijke, nederlandstalige zinnen. 's Avonds realiseren we ons terdege dat wij hier nog drie bijzondere dagen tegemoet gaan.