Eerste ervaringen met Instellingstoets Kwaliteitszorg

Donderdag 26 januari 2012

Rob de Goede, Eric Logtenberg, Yvonne Eppink en Stephan van Galen

Instellingstoets Kwaliteitszorg
Als Platform HBO van het Nederlands Netwerk Kwaliteitszorg organiseren we vanmiddag in de Hogeschool Utrecht een netwerkbijeenkomst van het landelijk netwerk voor kwaliteitszorgmedewerkers in het hoger onderwijs. In deze bijeenkomst staat de Instellingstoets Kwaliteitszorg centraal, waarmee instellingen voor hoger onderwijs in de komende jaren door visitatiepanels van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie kunnen laten verifiëren of de deelnemende hoger onderwijsinstellingen zogenoemd ‘in control’ zijn. De belangstelling voor dit onderwerp is groot. Zo’n 40 deelnemers meldden zich vooraf aan, maar voor veel meer dan deze 40 mensen moeten zitplaatsen worden geregeld bij aanvang van deze bijeenkomst. De zaal zit bijna vol als netwerkvoorzitter Paul Nieuwenhuis de bijeenkomst opent..

De eerste ervaringen
Inmiddels hebben enkele hogescholen en universiteiten de eerste ervaringen opgedaan met deze Instellingstoets Kwaliteitszorg. Tijd dus voor ons om vanuit het perspectief van de onderwijsinstellingen en vanuit de NVAO eens te bespreken wat die eerste ervaringen in het onderwijsveld zijn. Doel van deze netwerkbijeenkomst is om zicht te krijgen op de mate van matching tussen ambities en praktijkervaringen, welke pluspunten en aandachtspunten er nu al zijn te benoemen en hoe de instellingstoets zich nu verhoudt tot de beoordeling van de opleidingen van die instellingen voor hoger onderwijs. Aan de hand van korte presentaties van ervaringsdeskundigen willen we met elkaar de dialoog op gang brengen met betrekking tot bovenstaande doelen.
Hieronder volgen een aantal items die in de afzonderlijke presentaties aan de orde komen.

Saxion Hogeschool
Eerste spreker is Rob de Goede, beleidsmedewerker van Saxion Hogeschool.

• We hebben minder focus gehad op de Kritische Reflectie, maar meer op de vraag of alle processen op orde zijn en of alle betrokkenen goed op de hoogte zijn van het proces van de Instellingstoets.
• Het visitatiepanel was op zoek naar hoe de communicatie loopt: bottom up en top down.
• De eerste visitatiedag begon met gesprekken met centrale diensten en tijdens de rest van de twee trails-dagen is alleen met vertegenwoordigers van opleidingen gesproken.
• Het visitatiepanel wil vooral de grote lijnen kunnen volgen.
• Kwaliteitsbeleid moet in heldere doelen zijn geformuleeerd; in kwaliteitskaders per opleiding en per dienst; de vraag is vervolgens of je beleid functioneert.
• Je documentatie moet op orde zijn; er moest toch ook weer heel veel papierwerk in achtvoud naar de NVAO worden gezonden.
• Richt je bij de opleidingsvisitatie meer op de resultaten dan op de processen.
• Bij de Instellingstoets gaat het erom dat je processen/procedures zijn geborgd.

Technische Universiteit Delft
Volgende spreker is Eric Logtenberg, beleidsmedewerker van de Technische Universiteit Delft.

• Bij een goede samenwerking tussen centrale en decentrale afdelingen is het schrijven van een Kritische Reflectie weliswaar veel werk, maar is dat in twee maanden goed te doen.
• De visitatiecommissie vraagt in alle geledingen naar dezelfde zaken, dus je moet allemaal dezelfde taal spreken.
• De Kritische Reflectie moet in alle geledingen van de hogeschool worden (h)erkend.
• De visitatiecommissie wil ontwikkelpunten zien; heeft het College van Bestuur die bijvoorbeeld gespot? Zijn er verbeterplannen aanwezig, worden die gemonitord en worden de doelen behaald?
• Visitatiecommissies kunnen er in de trails nog wel eens moeite mee hebben om voldoende vertrouwen te krijgen.
• Een succesfactor is dat Bestuur, Opleidingen en Diensten zaken goed afstemmen.
• Middels een Instellingstoets kunnen ook de zwakke (verbeter-)punten van een opleiding naar voren komen, waar je iets mee moet.
• We hebben inderdaad tijd bespaard op het schrijven van de Kritische Reflectie.
• Voor de opleiding was de visitatie een prettig bezoek, omdat het minder om procedures en meer over de ontwikkeling van, de visie op en de praktijk van het onderwijs gaat.
• Het plannen van de trails is agendatechnisch lastig.

Hanzehogeschool Groningen
Derde spreker is Yvonne Eppink, senior beleidsmedewerker van de Hanzehogeschool Groningen.

• De Hanzehogeschool is redelijk centraal georganiseerd, hetgeen goed past bij de Instellingstoets.
• Voor en tijdens het visitatiebezoek zijn door de visitatiecommissie veel aanvullende documenten opgevraagd.
• In de trails zijn we grondig en degelijk bevraagd over de kwestie of ieder zijn verantwoordelijkheid neemt in het verbeterbeleid; zijn we wel in control?
• Het visitatiepanel kwam na de visitatie met herkenbare aandachtspunten.

Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie
Na de pauze volgen twee sprekers van de NVAO. Eerste spreker is Karl Dittrich, voorzitter van het bestuur van de NVAO. Dittrich vertelt over het gesprek dat de NVAO-vertegenwoordigers vandaag hadden met de 2e Kamercommissie Onderwijs. Ook enkele ervaringsdeskundigen uit bijvoorbeeld het onderwijswerkveld namen deel aan dit overleg van vandaag. De bedoeling van dit gesprek was het uitleggen van het accreditatiestelsel.

• De vertegenwoordigers van de 2e Kamer vragen zich vooral af wat het waarheidsgehalte is van hetgeen tijdens visitaties ter tafel komt.
• Maak je Kritische Reflectie ook kritisch, want een visitatiepanelonderzoek gaat beter als de opleiding en de instelling niet in het defensief schieten. Bij een open dialoog reageert een visitatiepanel doorgaans met meer begrip.
• Toon je kwetsbaarheid en erken dat het soms ook wel eens niet goed gaat in je opleiding of instelling.
• Het gerealiseerd niveau is van doorslaggevend belang.

Stephan van Galen
Laatste spreker is Stephan van Galen, beleidsmedewerker van de NVAO.

• Probeer een open Kritische Reflectie te schrijven; dat schept vertrouwen.
• De NVAO praat tijdens de Instellingstoets nu ook met de Raad van Toezicht. De vraag is hoe hoog kwaliteit op de agenda staat.
• Er wordt ook gesproken met ervaringsdeskundigen op het gebied van studeren met een functiebeperking.
• Je ziet tijdens visitaties dat taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden niet altijd goed zijn afgebakend in de instelling.
• Is het wel nodig om een diepgewortelde overlegcultuur te hebben in de instelling?
• Bij veel evaluatierapportages wordt vaak selectief gewinkeld in de evaluatie-uitkomsten.
• De uitvoering van verbeterbeleid zou men in instellingen voor hoger onderwijs beter kunnen monitoren.
• Van het open spreekuur wordt zeer wisselend gebruik gemaakt en het levert weinig nieuwe feiten op.
• NVAO-visitatiecommissies wennen zo langzamerhand aan hun rol en leren gaandeweg. De NVAO bouwt al aardig expertise op.
• Momenteel worden nog maar enkele Instellingstoetsen gehouden, maar komend najaar wordt het erg druk.

Paneldiscussie
Voorin de zaal zitten de heren De Goede en Logtenberg, mevrouw Eppink en de heer Van Galen. Op basis van de vragen die de aanwezigen in de zaal aan het panel stellen, ontstaat een plenaire paneldiscussie over onder andere de volgende zaken:

• Visitatiecommissies moeten documenten ontvangen die inzicht bieden in de reële communicatie tussen Bestuur, Schools en Opleidingen.
• Probeer op te schuiven van een defensieve naar een meer open houding. Dat moet je wel organiseren, want je moet daartoe de nodige weerstand wegnemen.
• Het nivo van de opleidingen zal meer aandacht krijgen dan voorheen.
• Als je een zwak punt noem in je Kritische Reflectie is dat een uitnodiging aan de NVAO om hierover een trail tijdens de Instellingstoets te organiseren.
• De NVAO maakt voorafgaande aan de visitatie een Accreditatieportret van de instelling op grond van bijvoorbeeld beschikbare informatie over: mislukte Toetsen Nieuwe Opleiding, verzonden Sideletters, Keuzegidsen, Onvoldoende oordelen en eerder geconstateerde verbeterpunten.
• Een onderzoeksvraag is bijvoorbeeld hoe onderwijsinstellingen omgaan met falen en met problemen.
• Iedere geleding van de instelling wordt aangesproken op en bevraagd over de eigen taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden ten opzichte van het naastliggende organisatienivo.
• Ook de financiële kaders worden meegenomen in de beoordeling. Gekeken wordt of in de begrotingen de financiering van grote plannen worden teruggevonden.
• Bij een positief resultaat op de Instellingstoets zal de Onderwijsinspectie zich qua toezicht minder sterk richten op die instelling.

Wetsvoorstel bij de Raad van State
Het wetsvoorstel inzake de wet op de kwaliteitsborging ligt momenteel al bij de Raad van State. Beoogd wordt daarmee om de clustergewijze opleidingenvisitaties vanaf september 2012 in te laten gaan, met als gevolg dat de wet waarschijnlijk met ingang van aanvang 2013 operationeel wordt in het hoger onderwijs. Op grond van die wet zal de NVAO voortaan de regie krijgen op de samenstelling van visitatiepanels en zal de NVAO op afzienbare termijn een Europese aanbesteding organiseren, waarop de huidige Visiterende en Beoordelende Instellingen kunnen inschrijven per nog nader te omschrijven visitatiecategorie. Per categorie worden dan mantelcontracten opgesteld, gebaseerd op een specifiek programma van eisen.
De kans bestaat dat in de gewijzigde opzet actuele accreditatietermijnen worden verkort en/of verlengd om tot clustervisitaties te komen.