Pelgrim zonder God

Zaterdag 5 maart 2011

In 1990 publiceerde auteur Herman Vuijsje zijn boek “Pelgrim zonder God’, zoals de ondertitel zegt: ‘Een voettocht van Santiago de Compostela naar Amsterdam’. Inderdaad, in de omgekeerde richting, of zoals Spanjaarden dat noemen: ‘al contrario’. De atheïst en individualist Vuijsje verkoos het om in het verlengde van wat hij dacht en van wie hij was de eeuwenoude Sint-Jacobsroute te voet in omgekeerde richting te maken.

Dit boek dat hij over zijn lange wandeling schreef, is meer dan alleen een reisverslag geworden. De vier maanden durende voettocht van het (toen) nog streng-katholieke noorden van Spanje naar het ‘goddeloze’ Amsterdam werd voor Herman, en is voor zijn lezers, een reis door de Europese ideeëngeschiedenis; tevens een speurtocht naar de ankers voor moraal en spiritualiteit in de wereld waarin wij nu leven, een werelddeel waarin kerk en traditie zo op het eerste gezicht verdwijnen.

Zo vertrok Herman Vuijsje in 1989 als ‘pelgrim zonder God’. Herman weet dat veel pelgrims door hun pelgrimage een beslissende verandering ondergaan en dat zij voorgoed een ander mens worden. Wie dat beangstigend vindt, kiest er bijvoorbeeld voor om thuis te blijven, om het avontuur niet aan te gaan om als wandelaar op stap te gaan en om als pelgrim aan te komen. Vuijsje bleef niet in Amsterdam, maar hij begon als pelgrim zonder God in Santiago de Compostela. Maar, komt hij dan nog steeds zonder God als wandelaar aan in Amsterdam? Vuijsje waagt het erop.

Vuijsje schrijft in zijn boek:
- Alles bij elkaar heeft Compostela gemaakt dat ik de dingen een beetje meer neem zoals ze komen;
- Het gaat hier om super-quality time. Een pelgrimstocht is mega-leisure, maar tegelijk een mega-investering in een metamorfose die hopelijk een beter mens van je zal maken;
- Positief is de vrijheid van expressie en gedachten. Als pelgrim hoef je maar één ding: lopen;
- Mijn gedachten waren aan een voortschrijdende verdwijning ten prooi;
- Als ik aan het wandelen ben, is de hersenafdeling waar normaal gesproken alle grote en kleine besluiten worden genomen die een mens in zijn netwerk overeind houden, in diepe rust verzonken;
- Aanvaard liever het geschenk van hedendaags Compostela: vrijwaring van een teveel aan keuzen en bevrijding van een overmaat aan gedachten;
- Wie naar Santiago trekt, maakt zich juist los van begrippen als efficiëntie en effectiviteit;
- Wie de reis naar Compostela aanvaardt, toont juist zelfvertrouwen en autonomie;
- Santiago-pelgrims zijn het lijden voorbij;
- De kerk verliest zijn greep, maar juist daardoor wordt de camino meer dan ooit zichzelf;
- Nu overal ideologieën sneuvelen, behoren kerken tot de weinige instellingen die zich bezighouden met de vraag hoe het eigenlijk zou moeten;
- Een ware pelgrim reist naar een plek die hem inspireert om zich rekenschap te geven van zijn verleden en toekomst; een plek die een ijkpunt vormt voor persoonlijke integriteit;
- Duizend jaar trekken zij al over de camino, maar nog steeds is de nadering van een pelgrim een gebeurtenis in deze afgelegen gehuchten;
- Vroeger had je ook wel pelgrims, maar sinds een paar jaar lijkt het alsof de hele wereld voorbijkomt;
- …maar wat te doen wanneer doodarme mensen langs de route jou … gul laten meedelen in hun karige bezit?;
- …je moet kiezen, en als je je keus gemaakt hebt, houd je dan consequent daaraan;
- Pelgrims zijn onderweg veel opener in hun religieuze beleving dan thuis;
- Mensen die nooit iets voor een ander over hebben, nooit zomaar iets voor iemand doen, maken hier mee dat ze worden uitgenodigd, bijgestaan door wildvreemde, vaak heel eenvoudige mensen;
- Pelgrimeren doe je ’t beste in je eentje;
- Later bedenk ik dat ik niet zo gauw boos moet worden. Bekijk het ook eens van de andere kant;
- Maar de meest intieme relatie ontwikkelt de eenzame reiziger met zijn eigen lichaamsdelen;
- Die Noord-Europeanen die altijd zulke belangrijke dingen te doen hebben, …dat zijn degenen die op de camino het meest veranderen;
- De kerk wordt ontlast van iedereen voor wie godsdienst alleen maar een gewoonte was;
- De camino is geen jeugddomein; de pelgrimsgemeenschap is ook naar leeftijd gevarieerd samengesteld;
- Er is iets geks voor nodig om tegenwoordig de Tocht te ondernemen – juist vanwege het onvermogen om je omgeving precies uit te leggen waarom het begonnen is;
- ’s Pelgrims voortgang is ook een terugreis naar zijn verleden;
- …fundamentalisme en orthodoxie houden geen stand tegen democratisering en individualisering;
- De camino is van niemand en van iedereen, dat is zijn kracht, maar ook zijn zwakte;
- Dat is ook het mooie van de camino: je hoeft geen vragen te beantwoorden, niets te formuleren;
- Hier zoekt men naar datgene wat de gemeenschap ‘menselijk en spiritueel’ verenigt. De Sint-Jacobsweg is daarvan bij uitstek het symbool;
- Het eerste wat zo’n gemeente kan doen, is een halte maken voor de opvang van pelgrims;
- Inspiratie voor waardenvernieuwing valt de komende jaren vooral vanuit Europa te verwachten;
- Hoe lang hij ook is, de camino heeft iets intiems. Er is een Doel, de tocht is erkend en niet oeverloos. Je ervaringswereld is afgegrensd tot een heel bepaalde omgeving;
- Mij komt het voor dat zo’n pelgrimage zijn waarde ontleent aan het eenmalige karakter ervan;
- Wetten omschrijven nauwkeurig wat verkeerd en slecht is, maar bevatten weinig definities van wat nu het ‘goede’ gedrag is. Het kwade is als gedragsmaatstaf nu eenmaal beter hanteerbaar dan het goede;
- …voor slachtoffers betekent onverschilligheid …in laatste instantie de hel van totale verlatenheid;
- Het religieuze is persoonlijk geworden, en daarmee minder vanzelfsprekend en minder bespreekbaar;
- Op de Chemin kun je jezelf zijn;
- De diepe wens dat er méér moet zijn, en de bereidheid om een daarbij passende waarheid te construeren, verenigt mensen van toen en nu;
- Eén van de saaiste ervaringen ter wereld is het te voet passeren van een Frans dorp;
- In Spanje zie je haar nog overal: de laatste kromgetrokken generatie, die in Nederland al bijna is uitgestorven;
- God heeft ons zozeer lief dat we allemaal dóór mogen naar de hemel;
- Mijn meest opmerkelijke en dierbare ervaringen op deze tocht zijn ontmoetingen met anderen, met mensen die aardig durfden te zijn;
- Maar er is niets waar ik bij het wandelen zo’n hekel aan heb als terugkeren op mijn schreden;
- Eeuwen later kom je als wandelaar nog steeds onder de indruk van de geweldige integrerende kracht die moet zijn uitgegaan van die centrale, overal aanwezige instantie: de Kerk;
- Ik ben verslaafd geraakt aan het lopen, de endorfinen eisen dat ik tot sint-juttemis doorstap. Wat is er eigenlijk voor leuks aan om te arriveren?;
- …als we niet zelf verantwoordelijk zijn, dan is niemand het;
- De Weg was zeker even belangrijk als de aankomst;
- …ik zit boordevol indrukken die om uitwerking en overdenking strijden;
- De waarheid, laat ik het nu maar eerlijk zeggen, is dat God mij is tegengekomen. Naarmate ik mijn bestemming naderde, kwam hij me verder tegemoet;
- En wij worden meer mens naarmate wij ons effectiever inzetten voor het welzijn van anderen;
- De camino is een schouwtoneel van de convergentie van religieuze en spirituele opvattingen;
- Van lieverlede ben ik het door omstandigheden niet doorgaan van plannen met een zekere blijdschap gaan verwelkomen;
- ‘First things first’, dat is misschien de belangrijkste koude grondwijsheid waarvan ik onderweg doordrongen raakte;
- Een pelgrimage heeft iets weg van een zelfopgelegde noodsituatie – en in zo’n situatie is spontane hulp van en aan onbekenden onontbeerlijk.