Skûtsje in Stiens

Zondag 5 september 2010

Het Skûtsje is een straat in de woonwijk It Aldlân te Stiens. Het is de ringweg op het grote schiereiland van het Aldlân dat aan drie van de vier buitenranden wordt omringd door de Kletsefeart, en dat alleen aan de westzijde door vasteland is verbonden met Stiens. De Aak, de Helling, de Tsjalk en de Boeier zijn met de auto alleen via het Skûtsje toegankelijk. Dat is een betrekkelijk riskante verkeersconstructie, want ook bij een calamiteit zijn al deze woonstraten alleen via het Skûtsje vanaf de Griene Leane voor hulpverleningsvoertuigen bereikbaar.

De scheepsnaam "Skûtsje" is de Friese naam voor een tjalkachtig zeilschip, dat bestemd was voor de vrachtvaart. Ze zijn vooral in Fryslân gebouwd voor gebruik op de noordelijke binnenwateren. Oorspronkelijk was het de naam voor een veerschip. Skûtsjes onderhielden doorgaans een vaste vrachtdienst tussen enerzijds een dorp of stad van herkomst en anderszijds een bepaalde stad of een aantal steden waar belangrijke handelsmarkten waren, zoals bijvoorbeeld Leeuwarden, Sneek en Bolsward.

Na 1900 werden de aanvankelijk nog kleine en oude skûtsjes langer gebouwd. Zo konden ze aan de ene kant meer vracht meenemen en aan de andere kant werden ze voorzien van een vast achterdek, een tjalkenroer en een platte luikenkap. Daarmee was de nieuwe generatie skûtsjes geboren. Mijn overgrootouders (familie Brouwer) van moeders zijde waren skûtsjeschippers. Zij hebben op de scheepswerf van Van der Werf te Buitenstvallaat nabij Drachten indertijd een nieuw skûtsje laten bouwen en gaven het de naam "Eben-Haëzer", ofwel: tot hiertoe heeft de Heer ons geholpen. Bij haar leven vertelde mijn bep (grootmoeder) me regelmatig over haar kinderjaren op hun skûtsje.

Vergeleken met tjalken zijn skûtsjes langer en smaller. Van 1889-1933 zijn skûtsjes met name van staalijzer gebouwd en ingezet voor de beurtvaart en vrachtvaart op vaarten, kanalen en op de grote meren in de Friese Zuidwesthoek. Ook op de Zuiderzee werd met skûtsjes gevaren. Na ongeveer 1950 zijn veel skûtsjes tot plezierjacht verbouwd door de platte luikenkap te vervangen door een kajuitopbouw. Al jarenlang zijn de skûtsjes ook in trek als wedstrijdschip bij het in Fryslân in de zomer jaarlijks gehouden "Skûtsjesilen".