Le dernier des Justes

Dinsdag 27 september 2022
 

Cover van 'De laatste der Rechtvaardigen'

Indrukwekkend boek ten afscheid
Op 30 januari 2014 nam ik na een bestuursperiode van 14 jaar afscheid als voorzitter van het Friese Regiocomité van de VU-Vereniging, het hoogste ledenorgaan van de Vrije Universiteit en van het VU-Medisch Centrum te Amsterdam.

Op 14 december 2013 had ik in ons landelijk verband al afscheid genomen, maar dit informele afscheid in Fries verband vond dus anderhalve maand later plaats.

De entourage van de afscheidsbijeenkomst in Fryslân was een afscheidsdiner in Restaurant De Grote Wielen, nabij Leeuwarden. Regiocomitéleden en hun partners komen aan het begin van de avond hier bijeen, voor een gezellige ontmoetingsavond.

Tijdens de afscheidsspeeches kreeg ik een aantal afscheidskado's als dank voor mijn inbreng: zowel provinciaal als landelijk. Roalah Leppink - één van onze bestuursleden - bood mij daarbij een boek aan, met de melding dat hij vond dat ik dit boek sowieso ooit eens zou moeten lezen. Dat beloofde ik, maar het heeft wel even geduurd. Inmiddels heb ik dat boek gelezen, en nu begrijp ik ook waarom hij toen aangaf dat ik dit indrukwekkende boek zou moeten lezen.

De laatste der Rechtvaardigen

Het boek dat ik toen in 2014 kado kreeg, draagt oorspronkelijk de Franstalige titel 'Le dernier des Justes', en is geschreven door André Schwartz-Bart. De versie die ik van dit boek las, is de door Jean A. Schalekamp vertaalde Nederlandstalige versie, die verscheen in het jaar 1963 met als letterlijk vertaalde titel: 'De laatste der Rechtvaardigen'.

Dit Joods epos gaat uit van historisch-legendarische feiten, geschreven met het karakter van een werk van verbeelding. 

De auteur - opgegroeid in een Joods-orthodox gezin - heeft middels een grondige studie van de Joodse klassiekers vanuit zijn vurig geloof een wonderlijk boek geschreven over de gruwelen van de Jodenvervolging, van al ver vóór de Tweede Wereldoorlog, en die niet ophield bij de misdaden van de nazi's in die vernietigende oorlog, maar die uiteindelijk ook een getuigenis is van de toekomstverwachting en van het geloof en de geestkracht van het Joodse volk.

In de periode dat ik dit bijzondere boek las, verkocht ik via mijn internet-boekwinkeltje een boek over Joodse synagogen. De vrouw die dit boek van mij kocht, met wie ik kort correspondeerde, schreef mij dat dit één van haar favoriete boeken is; namelijk zo prachtig en ontroerend. Maar ze waarschuwde me ook om - verder lezend - een zakdoek bij de hand te houden. Enige tijd later werd verder lezend maar al te duidelijk waarom ze mij dat terecht schreef.

Kroniek van een joods geslacht van de 12e eeuw tot Auschwitz

Dit boek 'De laatste der Rechtvaardigen' geldt als één van de belangrijkste romans van de twintigste eeuw.

De schrijver André Schwarz-Bart werd in 1928 geboren in een familie van Poolse origine, en hij groeide op in de Elzas. Hij debuteerde in 1959 met zijn boek 'De laatste der Rechtvaardigen', dat bekroond werd met de prestigieuze Prix Goncourt, en met tal van andere literaire prijzen. André Schwarz-Bart overleed in oktober 2006.

Deze historische roman is gebaseerd op een oude joodse legende. In elke generatie worden 36 'Rechtvaardigen' (de zogenoemde Lamed-Waf) geboren, die het lijden van de wereld op zich nemen om het voor de anderen te verlichten.

Schwarz-Bart vervlecht het verhaal van de eindige Levy-dynastie met de Joodse Rechtvaardigen-legendes tot een aangrijpende familiekroniek. Bovendien geeft dit boek door de vermenging van feit en fictie een indrukwekkend portret van de geschiedenis van de joodse cultuur in Europa en van de teloorgang daarvan.

Het familieverhaal begint (in sneltreinvaart) in 1185 bij Jom Tov Levy, die zijn volgelingen wil redden van gedwongen bekering tot het christendom, en eindigt (langzaam) bij de laatste overlevende: Ernie Levy, die in het begin van de twintigste eeuw in Duitsland leeft tijdens de opkomst van het nazisme, en die in de Tweede Wereldoorlog in het concentratiekamp Auschwitz wordt vermoord.

Het boek is duidelijk geschreven om het Oost-Europese jodendom niet te vergeten.

Negen eeuwen Jodenvervolging

• Waar het kwaad altijd opvallend is en duidelijk in het oog springt, bekleedt het goede zich dikwijls met het kleed der nederigen.
• Uit alles trok hij lering, uit de rust zowel als uit de studie, uit de dingen zowel als uit de mensen.
• De waarheid over God verzwijgen, is heel ernstig.
• En al kon hij dan niet veel doen voor de zieken, hij sprak altijd met hen.
• Ze zeiden dat hij de gave bezat, te luisteren, dat hij, door je simpele verhaaltjes aan te horen, de pijnlijke plek van je ziel kon ontdekken.
• Hij wist dat Gods mogelijkheden onuitputtelijk waren.
• Hij liep al tegen de 40, weinig Rechtvaardigen hadden zolang geleefd.
• De boeren gingen bijna menselijk om met de Joden.
• Rijken hebben alleen maar medelijden met zichzelf.
• Iedere stad bezit zijn wijze en zijn gek.
• Waarom moeten de Rechtvaardigen toch zo lijden?
• Een Rechtvaardige hoeft geen wonder te doen, hij is een levend wonder.
• De hele Oekraïne was één en al vuur en bloed.
• Hij leefde helemaal opgerold binnen de schelp van zijn vroomheid, die met de dag harder werd.
• Als het kwaad overal is, hoe wil je er dan aan ontkomen?
• O Heer, kijk toch even hierheen.
• De barbaarsheid van het christendom had haar klauwen gezet in het Duitse Jodendom.
• Al die regeringskwesties kwamen toch alleen maar op woorden neer.
• Het rad van de dood begon zo uiterst langzaam te draaien, dat mijnheer Kremer het niet eens merkte.
• Ze was dit en ze was dat, en misschien nog wel meer dan hij zich kon voorstellen.
• Vrienden konden door niets ter wereld gescheiden worden.
• Als hij nu geen pijn had, dan zou hij nooit meer pijn hebben.
• Zeldzaam zijn de mensen die een vlinder op zijn juiste waarde schatten.
• De dood was niet zo aangenaam.
• Ik schreeuw om het geweld, en er is niemand die me antwoordt.
• Wanneer zal God eens ophouden met ons zo te wonderen?
• De arme wordt achtervolgd door de armoe.
• Wij zijn overal juist dat wat we niet moeten zijn.
• Er zijn dagen waarop ik zelf Gods wil niet meer goed begrijp.
• Waarom die nutteloze vervolgingen?
• Het is te erg voor de menselijke geest.
• Haar verbeelding was helemaal niet op de toekomst gericht, maar in zekere zin op de veel rijkere, veel vollere en de veel mysterieuzer voldoening van het nu, dat de grenzen van haar wereld bepaalde.
• De meerderheid van de ter dood veroordeelden kregen pas in de gaskamers de laatste onthulling.
• Zelfs zij die iets opgevangen hadden van de 'eind-oplossing' geloofden hun zintuigen, hun geheugen, hun gealarmeerde verstand niet.
• Ik begin me nu te schamen voor het bloed in mij dat niet Joods is.
• Het is heel belangrijk te geven, als je niets hebt.
• Hier is geen plaats voor de waarheid.
• Een vage stroom van leven zette zich nog voort in de lichamen die al door de uitgedoofde ziel verlaten waren, maar die nog niet getroost waren door God.
• Wij zullen allen tezamen het koninkrijk binnengaan.
• De veroordeelden wisten zelf niet welke vreemde kracht hen dwong.
• Het leek hem dat nu een eeuwig zwijgen neerdaalde op het Joodse, tot het slachthuis veroordeelde vee.
• Toen wist hij dat hij niets meer kon doen voor niemand ter wereld, en in de lichtflits die aan zijn eigen vernietiging voorafging.
• Soms wil het hart bezwijken van verdriet.
• Ik kan het niet nalaten te denken dat Ernie Levy, zes millioen maal gestorven, nog in leven is, ergens, ik weet niet waar...