Niet naar Santiago en weer terug

Dinsdag 5 december 2023
 

Cover van 'Niet naar Santiago en weer terug'

Niet naar Santiago

In april 2003 vertrok Hans Rottier voor een voettocht door Frankrijk. Die wandeling duurde bijna anderhalf jaar. 

Rottier: "Ik weet niet waar naartoe, hoewel het eerste plan een voettocht naar Santiago de Compostela is. Dat is het plan, maar sta niet verbaasd als ik halverwege links- of rechtsaf sla en ergens anders uitkom. De pelgrimsroutes zijn oud en het zou kunnen dat ik besluit dat het doel geen doel meer is."

Na ongeveer 3.500 kilometer lopen was Hans terug op 2 juli 2004. Hij was langs de grens gelopen van het oude feodale Frankrijk naar Le Puy-en-Velay, en vandaar over de Sint-Jacobsroute van de Via Podiensis over de Pyreneeën in de richting van het Spaanse Ronceveaux/Roncesvalles. 

Onderweg overwinterde hij in het Franse Cahors en liep hij vandaar, via de Périgord en over de pelgrimsroute van de Via Vézelay door Vézelay terug naar Nederland. Hans beleefde dat als een prachtige ervaring.

Onderweg vroeg Rottier zich onder andere af:

• Wat zijn de christelijke waarden?
• Ziet Europa menselijke waarden in ieder individu?

La Grande Randonnée

Hans Rottier gaf dit boek in eigen beheer uit in het jaar 2004.

Dit boek kreeg de titel 'Niet naar Santiago en weer terug', en Hans gaf zijn 'grote wandeling' als subtitel van dit boek mee: 'La Grande Randonnée'.

Tijdens het lezen van dit boek wordt het je duidelijk dat hier geen sprake was van wat we een klassiek religieuze pelgrimage zouden noemen, maar het was ook geen toeristische wandeling.

En dit is ook zeker geen klassiek wandelverslag, zoals we die van pelgrims kennen die teruggekeerd van hun pelgrimage naar Santiago de Compostela hun wandelverslag te boek stellen. Het werd meer dan een boek, en zelfs een meer omvattend project.

In ruim driehonderd bladzijden krijg je meer dan een wandelverslag te lezen, want het boek is ook gevuld met zijn reflecties op de huidige samenleving en bevat ook veel tekst over de historie van het Europese continent waar de pelgrimspaden doorheen lopen, met daarbij en daarop dan ook weer zijn commentaar.

Een wandeling die er aan ten grondslag ligt, gaat dan wel over over de pelgrimage naar Santiago de Compostela, maar ook heel veel over God, over de Kerk, over geld, over oorlog en Europa. En uiteindelijk ook over de Grondwet en over eenwording. Verder over normen en waarden, en over vrijheid.

Kortom, een wandelverslag van een lange wandeling, van zijn ommekeer, en dan tot slot van zijn wandeltocht terug naar huis. Geen zoet reisverhaal, maar veel meer een kritisch relaas over verleden & heden.

Eerste prelude: Over God

• God is een definitie van de mens.
• Mensen kunnen allerlei dingen doen, en die aan God (laten) toeschrijven.

Tweede prelude: Over geld

• Geld is amoreel.
• Waardering van andere mensen is één van de functies die ieder individu wil maximaliseren.

Derde prelude: Over angst voor vrijheid

• Geen mens is vrij.
• Het is moeilijk het onderscheid te maken tussen wat kwaadaardig is en wat niet.

Vierde prelude: Over historie

• Historie is belastend, en het is de vraag in hoeverre men historie moet kennen om (goed) te kunnen leven.
• Geschiedenis wordt gebruikt door machthebbers, als legitimatie van hun handelen.

Proloog

• Pelgrimage als in het leven, is een reis.
• Ik wordt belazerd door het geld; door de generatie vóór mij.
• Pelgrimage is een begrip van religieuze oorsprong.
• Het instituut Kerk heeft nooit blijk gegeven individualiteit te waarderen en te accepteren.

Eerste reis

• In deze wereld weet niemand meer hoe iets werkt.
• Het belang van goede schoenen is groot.
• Stevig doorlopen verwarmt gelijkmatig.
• Het zit allemaal in het hoofd. Ook het lopen.
• Gastvrijheid is een moeilijk begrip. Gastvrijheid is niet te koop.
• De gewone balans tussen geven en nemen, is wat de wereld mist. Dit is wat ik zoek.
• Het is hoe ik me voel, wat bepaalt hoe ver ik kan en wil lopen.
• Vijfentwintig kilo op de rug is een serieus gewicht.
• Het doen van inkopen is een noodzaak op een lange tocht, en daarvoor moet je toch echt ergens in een dorp of stad zijn.
• De mens is een heterogeen opgebouwde soort.
• Ik ga langs de geschiedenis lopen, en dat ga ik geestelijk en fysiek doen.
• Welke geschiedenis moet de basis van Europa zijn?
• Ik wil eens gaan kijken of ik de geschiedenis van Kerk en staat, van macht en machtsbasis, van christenen en islamieten een plek kan geven in het geheel dat Europa heet.
• De aversie tegen Turkije wordt binnen de Europese christen-democraten en conservatieven breed gedragen.
• Van politici hebben we op historisch vlak niets te verwachten.
• Historici spreken elkaar tegen, en lijken het over simpele zaken zelfs niet eens te kunnen worden.
• Ik ga mijn eigen Europese geschiedenis schrijven. In mijn eigen stijl. Op mijn eigen wijze. Met mijn eigen interpretaties, wendingen en redeneringen.
• Luxemburg is een eigenwijs klein land.
• Als een land agrarische musea gaat openen, is het gebeurd met de landbouw.
• Het zijn de onroerend goed-prijzen en de financieringstechnieken die de boeren de das omdoen.
• Ik besef dat ik echt een kaart nodig heb met de ingetekende route.
• Godsdienst is emotie.
• Politieke besluitvorming zal in hoofdzaak plaatsvinden door berekening.
• De Kerk probeerde een militaire macht te worden.
• Veroveringsoorlogen met God op de achtergrond en met God als argument vinden nog steeds plaats.
• Ik moet nemen wat de route brengt.
• Het is het water dat de dorpen van Frankrijk doet bestaan.
• Het is het voordeel als je een probleem hebt. Je ontmoet mensen die je helpen.
• Zo stabiel is Frankrijk niet. Er zijn vele politieke krachten werkzaam in dat land.
• De geschiedenis is een continuüm en weinig of niets wordt vergeten. Alles dat ooit is gebeurd, houdt zijn politieke invloed honderden jaren vast.
• Hulp is een levensvoorwaarde.
• De macht van de Kerk wordt minder.
• Jorwert is niet de enige plaats waar God verdween.
• Relieken waren belangrijk voor kerken en steden. Relieken en heiligenbeelden waren van groter belang en trokken de gelovigen en pelgrims aan. Goede relieken waren dus belangrijk en goed voor de economie.
• Er zijn gewoon teveel mensen met veel geld, die nergens meer op letten.
• De abdij van Cluny is een fenomeen in zijn tijd. Cluny heeft zich geheel autonoom ontwikkeld. Cluny kon werkelijk onafhankelijk handelen. Cluny had een macht, en die moest worden gebruikt.
• Afzonderen en macht negeren, is moeilijk.
• Europa vindt de Routes Saint-Jacques van belang.
• De pelgrimage wordt weer georganiseerd. En stevig ook.
• Niet elke route mag zich verheugen in veel wandelaars.
• Afwijken van de regel en de weg, is een deugd.
• Mooie momenten zijn helaas altijd tijdelijk. Slechte momenten gelukkig ook.
• Een legitimatie van het kerkelijk gezag zie ik niet in de Kerk; eigenlijk ook geen gezag.
• Een pelgrim-ingewijde ben ik niet.
• Ik heb altijd morgen nog.
• Het is gewoonte om gebeden mee te geven aan pelgrims, die ze dan in Santiago de Compostela prevelen.
• De GR65 is geen gewone 'route grande randonnée'. De GR65 is geen simpel wandelpad. Het is een bijzondere route: de 'Route Saint-Jacques'. De eerste vijftig kilometer na Le Puy-en-Velay zijn scherprechter. Maar Nasbinals-Aubrac is één van de mooiste stukken in het traject. Vanwege de hoogte. Vanwege de uitgestrektheid.
• Conserverend lopen, is voorzichtig lopen.
• Zoals alle heiligenverhalen, is het verhaal van Saint-Jacques, de heilige Jacobus, een brij van waarheid en leugen. De legende van Jacobus Mayor ging in Spanje een eigen leven leiden. In de loop van de 11e eeuw kregen de Jacobuslegende en Jacobusverering hun definitieve vorm en betekenis.
• Pelgrimstochten in het algemeen, zijn een bijzonder verschijnsel van uiterlijke geloofsbeleving.
• Vanaf het midden van de 11e eeuw verlaat de Sint-Jacobustraditie en de Compostela-bedevaart de beperkte sfeer van de Spaanse Mozarabische Kerk, en opent zich voor het christelijke Europa. Het fenomeen Compostela krijgt een meer Europees karakter, terwijl ook de stad zelf aan belang wint.
• De bedevaart naar Sint-Jacobus' graf groeide uit tot een internationaal fenomeen.
• Cluny beschouwde de instelling van de bedevaart als een manier om een bolwerk te creëren tegen de Moren.
• Sint Jacobus wordt de patroon van Spanje.
• De bedevaartroute diende als verkeersweg waarlangs personen en gedachtestromen circuleerden. 
• Op de pelgrimsroute zijn overal beelden en kapellen, die aan Saint-Jacques gerelateerd zijn.
• De kerken waar niets of weinig staat, en die alleen enkele banken en een raam bezitten, maken de meeste indruk.
• Koffie en rust zijn ook belangrijk.
• Regeringen worden altijd aangevallen als de natuur wraak neemt.
• Er bestaat geen redelijkheid in de massa.
• De afstand tussen het toeristisch lopen en het religieuze pelgrimschap is groter dan ik dacht.
• Bij het begrip 'Ultreia!' gaat het om iets als het 'steeds hoger en verder'. Doorgaan. Ook als het moeilijk wordt.
• Het ritme van de pelgrims-gîte is het ritme van degene die het laatst naar bed gaan, en van degene die het eerst opstaat. 
• Weinigen lopen de hele route zoals die in het boek staat.
• Het is mijn pelgrimage, en niemand die daar verandering in kan brengen.
• Je kunt een weg geen twee keer gaan. Je kunt een ervaring geen twee keer beleven.
• Ik weet nu zeker dat ik geen pelgrim ben. Vanaf nu ben ik wandelaar, randonneur.
• Het gemaakte belang van economie is van alle tijden.
• Er zijn grenzen aan het lijden. Hoe christelijk het ook is.
• De Route Saint-Jacques eist zijn tol. Het land blijft mooi, maar het is de opdringerigheid van de monumenten, die vermoeit.
• Ongetraind beginnen is in Frankrijk de nationale sport. En zeer christelijk, want het christendom heeft van het lijden het eigendom gemaakt, en je moet dus lijden op de route.
• Frankrijk zit vol met afgehaakte jongeren, die het alternatieve pad zoeken.
• Iets op pijl houden, kost energie.
• De vermenging van vreemde volken, zet zich altijd meteen in gang.
• Kloosters beschikten over organisatie en arbeid.
• Architecturaal is er een overeenkomst tussen de romaanse kloosterbouw en de Romeinse villa. De vierkant gang is aanwezig in vrijwel elk klooster. Kloosters hadden veel met de Romeinse villa gemeen. Zowel in bouwkundig opzicht, als in maatschappelijke functie.
• Niets is stabiel en eeuwig. Alles is in beweging en aan verandering onderhevig. Dat heet evolutie.
• Alles gaat geleidelijk en kalm aan. Dat maakt het voor de mens blijkbaar zo lastig om de processen te overzien.
• Het Rooms-katholicisme bestaat bij de gratie van haar heiligen.
• Een pelgrimage is geen vrijheid. Het is onderworpenheid aan de groep. Aan de gîtes. Aan de economie van de route.
• Religie is geen cultuur. Religie in Europa is oorlog.
• Kunst is opium voor intellectuelen.
• Ik ga niet naar Santiago de Compostela. Ik loop terug.

Interlude I - Evolutie

• Mensen handelen evolutionair.
• Als het echt ergens om gaat, handelen mensen meestal (of altijd) uit eigenbelang.
• Als er een instituut ten onder gaat, of in zeer moeilijke tijden belandt, zullen individuen beslissingen nemen ten gunste van zichzelf.
• Slechts af en toe zijn er personen met voldoende kracht en intelligentie om een daadwerkelijke verandering aan te brengen.

Tweede reis

• De Kerk helpt de wereldheerser; de wereldheerser beschermt de Kerk.
• Een rijk kan alleen bestaan, als er mensen in dat rijk zijn, die het willen verdedigen.
• Grote wijzigingen krijgen twee generaties later hun terugslag. De redenen van de wijziging zijn vervaagd. De motivatie is verloren.
• Grensconflicten en rooftochten zijn er altijd geweest. Niet om echt grote gebieden in te pikken, maar om de buurman uit te proberen en te roven. Zo gaat het ook in de moderne politiek, of gewoon op het werk.
• Als de nieuwe heersers iets willen bereiken, zullen ze moeten overheersen, of zich aanpassen aan de nieuwe religie.
• Schenkingen aan de Kerk werden gerealiseerd door: 1. Angst voor het hiernamaals; 2. De biecht; 3. De macht van de kansel.
• De landbouw ging weer goed, en de bevolking groeide weer als gevolg daarvan. 
• Basken moeten tot de dag van vandaag boeten. 
• Heersers zijn kleinzielig.
• Religieus is militair is leven.
• De onverdraagzaamheid van het christendom - van de Spaanse christelijke gemeenschap - stond niet toe dat men de islam zou accepteren.
• De abdij dient zich te bekommeren om armen, behoeftigen, vreemdelingen en pelgrims.
• In Cluny werd hoofdzakelijk geschreven, gedacht, gebeden en georganiseerd. De discipline en de liturgie vormden de belangrijkste onderdelen van de hervorming. Alleen de liturgie van Cluny gaf stabiliteit.
• Santiago de Compostela was een uitstekend doel.
• Hij geeft gezag weg. Dat is niet slim.
• Abdijen moeten in hun nieuwe vorm een enorme aantrekkingskracht op de gewone mensen hebben gehad. Abdijen werden een economische factor op zich zelf. Abdijen waren ook stadvormers.
• Omstreeks 950 was er een behoorlijke bouwbedrijvigheid in Frankrijk op het gebied van kloosters en kerken.
• De pelgrimage naar Santiago de Compostela is goed op gang, maar vindt in 997 een terugslag als de Moren Santiago de Compostela plunderen en verwoesten.
• Het militarisme in de Kerk is een logisch gevolg van de lineaire implementatie van de regel van Benedictus, die militair is van karakter.
• De Kerk is niet voor niets zo rijk geworden.
• De godsdienst zoekt de macht die de godsdienst steunt. De macht zoekt de godsdienst die de macht wil steunen.
• Proviandering moet je organiseren, anders gaat het fout.
• De tocht van een leger vereist veel van het land waar het door trekt.
• Geen enkel systeem dat groeit, kan blijven bestaan.
• De Kerk heeft altijd een hekel aan (bijdehante) vrouwen gehad.
• Ieder individu werkt aan zijn eigen belang, voortplanting en verrijking, en dat is strijdig met het christendom, waar je moet werken aan verarming en je dood, zodat de Kerk rijk kan worden, en leeft. 
• Het is de plicht van de kerkheerser koningen op hun plaats te houden, en van koningen om de rechten van de Kerk te beschermen.
• De Kerk wilde helemaal niet dat de Bijbel door gewone mensen gelezen zou worden.
• Het volk begint zich te splitsen in een intelligente creatieve bovenlaag, een begrijpende middenlaag, en een onderlaag die het allemaal weinig interesseert.
• Luther en Calvijn waren net zo intolerant naar andersdenkenden, dan Rome.
• Als er een grote oorlog uitbreekt, gaan de partijen die eromheen liggen zich ermee bemoeien, om bij de verdeling van de buit mee te mogen praten.
• De christenen hebben de oude beschaving niet alleen vernietigd, maar ook verder genegeerd.
• De Franse revolutie is uiteindelijk voortgekomen uit een situatie die door de Kerk in de hand was gewerkt, en in stand was gehouden.
• Mensen krijgen een probleem voorgeschoteld, en lossen dat op.
• Engelse en Nederlandse boeren waren al aan het begin van de 17e eeuw, eigenlijk al vanaf de Middeleeuwen, de meest productieve boeren van West-Europa. Ze experimenteerden met nieuwe granen en groenten.
• Het vasteland van Europa lag veel meer vast aan regels, belastingen en andere beperkingen, dan Engeland.
• De vernietiging van de (zelfvoorzienende) boerenstand gaat nog steeds door. Het creëert massa. Het creëert consumenten.
• De mens wordt een massaproductiemiddel en consument. Er ontstaat een echte markt.
• De Franse Revolutie heeft laten zien dat het mogelijk is aan een bestaande situatie iets te veranderen.
• Het socialisme werd een religie. Het werd emotioneel. Lijden is niet meer alleen christelijk. Lijden is socialistisch.
• Geen zicht meer op de werkelijkheid, maar wel enorme invloed. Dat is het probleem van de Kerk.
• Onpartijdigheid is de Kerk altijd vreemd geweest.
• De productie van voedsel gaat niet zo goed, als je de boeren niet laat boeren zoals ze kunnen en willen.
• Democratie werkt alleen in een economisch acceptabele situatie waar te eten is.
• De jodenhaat zit ingebakken in het katholieke systeem.
• Achtentwintig jaar had de Berlijnse Muur er gestaan. Symbool van onmenselijkheid.
• De Kerk met haar religie is een natuurlijk systeem naar de macht.
• Volgens de Kerk komt de macht van God.
• Geloof in God remt vrij handelen.
• Het is de professionele politiek en diplomatie die de wereld regeert.
• In Europa is de discussie of ons werelddeel nu wel of niet christelijk is, trouwens ook nog niet afgelopen.

Interlude II - Evolutie

• -

Derde reis

• Bij kunst gaat het om de weergave van het leven.
• De Hollandse meesters hebben het positieve leven gevangen op het doek.
• Het is niet mogelijk eindeloos onafhankelijk te zijn. Eindeloos vrij te zijn.
• De wandelaar heeft soms speciale rechten. Of krijgt die in elk geval.
• Ik loop weg van de invloedssfeer van Saint-Jacques.
• Gastvrijheid. Ik heb het nu al vaak ervaren, maar ik blijf het bijzonder vinden.
• Vézelay zelf is een teleurstelling. Het is zeer toeristisch en schreeuwend duur.
• Dood en verderf in de Kerk is goed. Ik weet weer waarom ik op de terugweg ben.
• Ik zoek excuses om de reis niet te beëindigen.
• Ik heb een reis gemaakt van 15 maanden, en ik vind het nog te kort.
• Nederlanders realiseren zich niet hoe groot het katholicisme is. Hoeveel mensen echt naar Santiago de Compostela lopen.
• De Kerk heeft een lange adem.
• Het verleden is terug in nieuwe vorm.
• Het nieuwe Europa komt tot stand onder de dwang van angst.
• Politici spreken niet over koetjes en kalfjes.
• Loop! Loop overal naar toe. Loop. Maar niet naar Santiago de Compostela.

Epiloog

• Is de geschiedenis echt zo verlopen zoals ik beschrijf? Waarschijnlijk niet.
• Als ik mezelf het verhaal niet vertel, doen anderen het voor me, en dat is nog veel erger.
• Er is geen toeval, en alles dat ooit gedaan is, blijft bestaan.
• De Grondwet is onleesbaar.
• Europa gaat bezwijken onder het gewicht van de Grondwet. Onder de belasting van God en de geschiedenis. En vermoedelijk ook onder de dichtheid van de bevolking.

Vierde postlude: Over historie

• De preambule van de Europese Grondwet bevatte oorspronkelijk een zin, dat de gemeenschappelijke basis van Europa het christendom is.

Derde postlude: Over angst voor vrijheid

• Zonder verzekeringen en banken is de moderne mens machteloos.
• Zonder geld is functioneren niet mogelijk.

Tweede postlude: Over geld

• Geld is amoreel.

Eerste Postlude: Over God

• Alles dat we nu kennen van de machtssystemen, heeft de Kerk ook gehad.
• Er is een nieuwe god, en zijn Kerk is de bank.