Carmina Burana
Dirigent Raymond Janssen tekent samen met het 'International Symphony Orchestra' uit het Oekraïense Lviv en het Nationale koor van Oekraïne ‘Dumka’ vanavond voor de grootste uitvoering van de Carmina Burana’ aller tijden. Meer dan 130 musici voeren vanavond namelijk het muzikale meesterwerk van componist Carl Orff uit tijdens een optreden in MartiniPlaza te Groningen. De uitvoering in deze nieuwe serie concerten is een vervolg op de volledig uitverkochte tournee van 2017.
Voor mijn verjaardag dit jaar kreeg ik van onze kinderen tot mijn grote vreugde twee toegangskaarten voor Carl Orffs 'Carmina Burana', dus vanavond rijden Durkje en ik na ons werk en een 'onderweg-diner' naar Groningen om de uitvoering van de Carmina Burana bij te wonen, voor mij één van de mooiste muziekstukken ooit gecomponeerd.
Vele jaren geleden woonden we al eens een uitvoering bij van de Carmina Burana van het VU-orkest en het VU-koor van de Vrije Universiteit in het Amsterdamse Concertgebouw, dus het wordt ook wel weer eens tijd om de Carmina Burana nogmaals in levende lijve te zien en te horen, want - let wel - het is een expressief schouwspel voor je ogen en oren tegelijk.
Krachtig en opzwepend
Niet voor niets behoort de Carmina Burana – mede dankzij het wereldberoemde 'O Fortuna' - tot de meest populaire muziekstukken ter wereld.
De boodschap 'Geniet van elk moment dat geluk brengt' vormt het centrale thema van de Carmina Burana. In de 13e eeuw bezongen rondtrekkende monniken en studenten - als reactie op de strenge en vrome idealen van de kerk - het genot van de liefde, van de drank en van het zwerversleven. Componist Carl Orff gebruikte hun Latijnse en Duitse teksten als basis van zijn Carmina Burana en liet zich daarbij inspireren door uiteenlopende muzikale bronnen.
Het resultaat is een krachtig en opzwepend muziekstuk vol met voortstuwende ritmes.
Mede dankzij de uitzonderlijke koor- en orkestbezetting maakt dit van de uitvoering vanavond een intense belevenis. De solisten Mariana Bulicanu (sopraan), Valentin Roceveanu (tenor) en Iordache Basilic (bariton) leveren hun vocale bijdrage aan de uitvoering van de Carmina Burana van vanavond.
Voorprogramma
Maar voordat de Camina Burana wordt uitgevoerd, krijgen we in het eerste deel van het avondconcertprogramma een aantal andere muziekstukken te horen, achtereenvolgens:
- Carmen Ouverture, van Georges Bizet;
- Danse bachanale, uit 'Samson et Dahlilah', van Camille Saint-Saëns;
- Melody, van Myroslav Skoryk;
- Night on the bare mountain, van Modes Moussorgsky
- Carnival, van Antonin Dvorak
- Sabre Dance, van Aram Khachaturain.
En dan, na de pauze, is het zover dat het orkest en het koor weer het podium betreden, om na een hartelijk ontvangstapplaus de eerste klanken in te zetten van het 'O Fortuna', waarmee de Carmina Burana al even indrukwekkend begint, als het daarna voortgaat.
Dit meesterwerk van Carl Orff heeft al velen geïnspireerd. Zo is en wordt bijvoorbeeld in reclames en films het wereldberoemde 'O Fortuna' keer op keer gebruikt.
De teksten van de Carmina Burana gaan over de ontluikende natuur in de lente, over kritiek op kerk en overheid en over de verheerlijking van het ongebonden leven vol aardse geneugten zoals drank, dobbelspel, sex en liefde. De solopartij van de gespeelde dronkenschap van één van de solisten is zowel visueel als auditief een mooie afwisseling in het verder zo gepassioneerde samenspel van instrumenten en stemmen.
Thema's en boodschap
Orffs Carmina Burana beschrijft de volgende drie grote thema's: lente/zomer, de herberg en de liefde. Deze enscenering wordt omlijst door de hymne aan Fortuna, de godin van het (nood)lot.
Een steeds terugkerend thema in de Carmina Burana is de heftige kritiek op het bandeloze leven van de gevestigde clerus, met name de monniken.
De kerkelijke instellingen en gebruiken worden geparodieerd, maar de dogma's worden nergens direct aangevallen.
Orff beeldt het lot af als een soort rad van avontuur, waaraan de mens is onderworpen. Deze interpretatie vormt de kern waar alle andere handelingen om heen gebeuren.
De boodschap is duidelijk: wie vandaag bovenaan verkeert, kan morgen al weer onderaan zijn terechtgekomen. Daarom is het belangrijk intens te genieten van momenten van geluk. Da tdoen we vanavond dan ook maar.
Liederen uit Beuren
Carmina Burana (Liederen uit Beuren) is de naam van de grootste en beroemdste verzameling middeleeuwse teksten die tot de zogenaamde 'vagantenliteratuur' behoren.
Vagantenliteratuur is de verzamelnaam voor de wereldlijke lyriek, die in de Middeleeuwen, met name in de 12e en begin 13e eeuw, door rondtrekkende studenten en geestelijken werd geschreven, deels in het Latijn, deels in de landstaal.
Het manuscript van de 13e eeuw, dat op verscheidene oudere - helaas niet bewaard gebleven - teksten is gebaseerd, is afkomstig uit de abdij van Benediktbeuren in Beieren en bevindt zich in de Bibliotheek van München.
De Carmina Burana zijn vooral bekend geworden doordat de Duitse pedagoog en componist Carl Orff (1895-1982) in 1937 een selectie van vierentwintig teksten op muziek heeft gezet.
Geleerde zwervers
'Vaganten' (zwervers) noemde men de geestelijken, studenten en afgestudeerden die in de Middeleeuwen rondtrokken, hetzij uit eigen wil, hetzij door de omstandigheden gedwongen. Na beëindiging van hun studie konden zij vaak geen kerkelijk ambt - veelal het doel van hun studie - verkrijgen, omdat door de grote toeloop van studenten het aanbod de vraag overtrof. Er bleef hun dan vaak weinig anders over dan hun kennis anderszins aan te wenden om in hun levensonderhoud te voorzien, bijvoorbeeld door het schrijven van gedichten.
Ook waren er bij die na hun losse studententijd zich niet meer in de kerkelijke tucht konden schikken, en daardoor dan maar het ongebonden zwerversleven kozen.
De grootste bloei beleefde het vagantendom in de 12e eeuw, ongeveer tegelijk met die van de kloosterscholen en de opkomst van de universiteiten. In die tijd waren de vaganten geëerde en gezochte dichters, die als gevolg van hun kerkelijke wijding(en) onder de kerkelijke (veel soepelere) rechtspraak vielen. Toen ze, omstreeks 1300, niet meer onder de bescherming van de Kerk vielen, verwerden zij al gauw tot gewone zwervers en landlopers.
Vagantenpoëzie
De vagantenpoëzie is over het algemeen anoniem. Ook van de gedichten van de Carmina Burana zijn slechts enkele auteurs bekend, waaronder in elk geval: Gautier de Châtillon, Archipoeta en Pierre de Blois.
De meeste gedichten zijn in het Latijn geschreven, maar er zijn er ook een vijftigtal in het Middelhoogduits en wat fragmenten in het Oudprovençaals.
Wat de vorm betreft zijn de liederen nog slechts zelden in de klassieke vers-maat, maar meestal in gerijmde metrische verzen en soms ook in de vorm van ritmisch proza geschreven.
Vol vuur
De Carmina Burana is dus een muziekstuk met een lange en bijzonder historie. Durkje en ik genieten vanavond - samen met al die andere muziekliefhebbers - in de volle concertzaal volop van het prachtige schouwspel van mens en instrument, van klank en noot, in een vurige uitvoering van muzikanten en zangers die samen met hun dirigent in staat zijn om dit muzikale spektakel vol passie op de bühne te brengen. Niet voor niets oogsten alle medewerkers na de laatste klanken van de muziek een lang en uitbundig applaus.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten