Een pelgrimage naar het hart van religie

Maandag 18 maart 2019

Laurentiuslezing 2019 van Frits de Lange in Raerd

Laurentiuslezing 2019 in Raerd
Vanavond verzorgt professor Frits de Lange de jaarlijkse Laurentiuslezing in de Laurentiuskerk van het Friese Raerd.
Frits de Lange (1955) is hoogleraar Ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit, in de vestiging Groningen.
Oude geloofszekerheden verdampen. Veel mensen kunnen weinig meer met de traditionele geloofsleer. Maar de behoefte aan spirituele verdieping en geloofsvernieuwing leeft enorm. Met zijn boek 'Heilige Onrust. Een pelgrimage naar het hart van religie' schreef Frits de Lange een boek voor hen die het besef hebben van 'iets groters en sterkers dan zijzelf', maar dat moeilijk onder woorden kunnen brengen.

Pelgrim 2.0
Frits de Lange zoekt naar nieuwe wegen, en gaat daarvoor te rade bij de 'moderne' pelgrim, die tegenwoordig massaal naar Santiago de Compostella trekt. Voor die zogenoemde 'pelgrim 2.0' telt niet zozeer de kerkelijke leer meer, maar veel meer de spirituele en fysieke ervaring van de reis zelf. Ze voelen zich door iets of iemand (is dat ‘God’?) geroepen om op pad te gaan.
Veel theologie zit in het hoofd; zeker bij protestanten. Dan gaat het over de leer.
Maar volgens Frits de Lange is de kern van geloven: opstaan, in beweging komen, de ene voet voor de andere zetten.
Frits de Lange: “Voor mij is de kern van geloof dat je de moed hebt om elke morgen opnieuw uit bed te stappen, te verlangen naar beter, voller, rechtvaardiger leven, en de hoop niet opgeeft dat het er ooit van komt.” 
In het spoor van de moderne pelgrim probeert De Lange tot het hart van de joods-christelijke traditie door te dringen.

Professor Frits de Lange in de Laurentiuskerk van Raerd

Transformatieproces
Frits de Lange vertelt dat hij afkomstig is uit een gereformeerd gezin, dat hij theologie ging studeren in een tijd waarin alle oude zekerheden vervluchtigden.
De Lange:

• We weten niet precies meer wat religieus en spiritueel is. 
• Godsdienst heeft echter zijn langste tijd niet gehad. 
• Wie noemt zich niet spiritueel? 
• Het geloof is aan het reshuffelen; en wij transformeren; maken ook deel uit van dat proces. 

Met zijn boek probeert hij ook de religie opnieuw aan de orde te brengen, en dat doet hij aan de hand van het beeld van 'de pelgrim'.

Het beeld van de pelgrim
Frits de Lange gebruikt de pelgrim om te ontdekken wat religie is. De pelgrim vindt de religie namelijk opnieuw uit.
We hoeven niet fysiek op stap op het Jabikspaad (Fries pelgrimspad) of op de Spaanse Camino om ‘pelgrim’ te zijn. Maar de lopende pelgrims houden ons wel een spiegel voor:

• Waar kom ik vandaan? 
• Waar ga ik naar toe? 
• Wat doe ik hier?

Dat zijn de vragen van de pelgrimerende wandelaar. Dit zijn ook de primitieve oervragen van mensen die religieus zijn.
We gaan vanavond met deze lezing terug naar het geloof, aan de hand van de beantwoording van deze vragen.
We richten ons vanavond op de nieuwe pelgrim.
Pelgrims worden door fundamentele overtuigingen gedreven; dat er machten zijn die groter zijn dan wij zelf; dat we daar een relatie mee kunnen onderhouden.

Pelgrimeren
Pelgrimeren is het verlangen naar en het raken aan dat heilige.
Er zijn plekken waar die machten transparant dichtbij ons lijken te zijn; zoals bijvoorbeeld de kathedraal van Santiago de Compostela. Maar zo'n heilige plek kan ook binnen in je liggen.
Pelgrimeren kun je ook seculier doen. Pelgrims gaan door het gebied tussen 'religie' en 'seculier'.
De pelgrimage kun je beschouwen als een metafoor van de heilige onrust, met de pelgrim die overhoop ligt met zichzelf; omdat wij als mens moeilijk samen vallen met onszelf, maar wel reikend naar wat we verlangen ooit te bereiken en ooit te zullen zijn.
Wij zijn allen pelgrims op weg naar de eeuwigheid; zie daartoe het boek van John Bunyan.

De nieuwe pelgrim
De 'nieuwe pelgrim' (heden ten dage) is op weg naar een doel. Hij/zij pakt diens rugzak in en gaat weg van hier. De bestemming is: ‘weg van hier’.
Kan ik als thuisblijver van hen - van die nieuwe pelgrims - leren? Kan ik dan ook toegang krijgen tot wat religie in deze tijd kan betekenen?
De ontkerkelijking gaat hard, maar het aantal mensen op de camino stijgt daarentegen.
Miljoenen mensen liepen eeuwen geleden al de pelgrimstocht, en op een gegeven moment was het pelgrimeren naar Santiago op stervens na dood. Maar al tientallen jaren is er weer een enorme opleving van het aantal camino-gangers dat op weg gaat naar en onderweg is (geweest) naar Santiago de Compostela.
Je hoeft - als je wilt pelgrimeren - trouwens niet allemaal naar Santiago de Compostela te lopen. Je kunt bijvoorbeeld ook de 'Walk of Wisdom' lopen; een 125 kilometer lange wandeltocht zonder één woord over God, maar wel met de rituelen van de pelgrim, zoals bijvoorbeeld overnachten in kloosters. Kortom, wandelen zonder verwijzing naar het christendom. Verder is er nog het zogenoemde 'Gelukkigerwijspad'; een pelgrimage rondom Amersfoort. De vraag is nu of dit een 'seculiere pelgrimage' is.

Wat leren we van die nieuwe pelgrim
De pelgrim - als metafoor van het leven - heeft de fysieke bedevaart nodig.
De camino helpt ons de ‘nieuwe pelgrim’ te verstaan; ook al blijven we thuis.
De Fransman Jean-Christophe Rufin heeft de pelgrimstocht ook gelopen; niet zozeer om er een boek over te schrijven, maar om gehoor te geven aan zijn innerlijke onrust. Naar Santiago de Compostela, ondanks zichzelf. Hij beschrijft in zijn boek (dat hij dus uiteindelijk toch wel schreef) dat je als pelgrim terug gaat naar de essentie, naar de naaktheid van je bestaan. Je sociale conventies doen er onderweg niet meer mee.
Toen Rufin op weg ging, zocht hij niets, maar toch heeft hij 'het' gevonden.
Je houdt als pelgrim onderweg ook niets over, en stelt dus eigenlijk niets voor. Je gaat terug naar de naakte kern van je bestaan, daar waar een nieuwe religiositeit kan bestaan.
Je ultieme doel en de essentie van je bestaan is niet meer dan je ene been voor je andere te zetten.

5 lessen van de nieuwe pelgrim

1. De waarheid is betrekkelijk. Wij hebben geen directe lijntjes naar boven voor wat exact goed en kwaad is. Dat betekent niet dat alles kan en alles mag. De waarheid is wel relatief. Als we perspectivisch naar God en naar ons leven kijken, dan zie je dat; bijvoorbeeld als twintiger of als zeventiger. Dan zie je dat je visie op het leven eigenlijk heel betrekkelijk is. Laten we elkaar dat dan ook gunnen, want dat zou ons al een hoop nare intolerantie besparen. Vertel bijvoorbeeld bij kennismakingen elkaar eerst eens wat je allemaal hebt meegemaakt, voor een goed begrijpen van elkaar. God is symbool voor wat groter is dan wie ik ben.
2. Je leven is te beschouwen als een heilige reis. Het leven is niet zinloos. Wie gelooft, heeft iets van overstijgend en waarachtig leven ervaren, en geeft zich aan die ervaring gewonnen. Dat kan in de kunst, in het beroep dat een naaste op je doet, en dat God op je doet, en met iets dat je uit jezelf vandaan roept. Ik moet daar gehoor aan geven, want dat maakt mijn leven tot een heilige reis.
3. Zet de ene stap voor de andere. Het gaat in je leven om de 'Stem' die je roept, die geen naam mag hebben, die het opneemt voor het zwakke leven, en die je doet uitkijken naar morgen. Het jodendom is een messiaanse religie, want in dat jodendom is elke dag een poort waardoor de Messias naar binnen zal komen.
4. Leef van en in gastvrijheid. Je leven zou een door en door gastvrij gebeuren kunnen zijn. Er moet elke dag voor elke nacht een deur voor je open worden gedaan als je pelgrimeert. Daarmee loop je dus wel een risico als pelgrim. De vraag voor de pelgrims is: stel ik mij open voor dat wat groter en sterker is dan mijzelf? Gastvrijheid is niet alleen een deugd voor (onder andere) de pelgrim, maar het is zijn hele ethiek. Stel ik mij open voor een ander, of sluit ik mij af? Gastvrijheid is wellicht de kern van de christelijke religie: het gaat altijd om iemand die met je onderweg is, die een beroep doet op je gastvrijheid, en die ondertussen tegelijk ook zelf nog gastheer is.
5. Geloof in het leven. Geloven is Ja zeggen tegen het leven. Ik geloof. Geloof is een daad van je openstellen. Niet geloven in iets of aan iets, maar geloven door je open te stellen. Als je je openstelt, geloof je; als je je afsluit, geloof je niet. Geloven is dus een houding, en geloven is morgen weer een stap zetten in je leven. Het leven moet je lief hebben, want het leven heeft zin in zichzelf. Er is geen andere zin van het leven, dan het leven zelf.

Frits de Lange:

• We zijn allemaal wezens van verlangen, op zoek naar geluk.
• De pelgrimage zou je eens moeten beschouwen als een vorm van gemeenschapsvernieuwing.
• Pelgrimeren doe je eigenlijk nooit alleen. Ga eens met elkaar onderweg en praat onderweg met elkaar, eet dan met elkaar, en overnacht onderweg bij mensen die je niet kent. 
• De langste reis is de reis naar binnen.
• Onderweg biedt je elkaar als pelgrims een thuis.
• Preken is proberen heel dicht op elkaars huid te komen.