Wiep Koehoorn: Emo's reis

Dinsdag 15 januari 2019

Cover van 'Emo's reis'

Romerswerf - Rome v.v
In zijn boek 'Emo's reis' volgt professor dr. Dick E.H. de Boer (1947) de tocht die de Fries-Groningse abt Emo tussen november 1211 en juli 1212 vanuit het Groningse Romerswerf heen en terug maakte naar het Italiaanse Rome. Op basis van de Kroniek van het klooster Bloemhof (in het Groningse Wittewierum), en met gebruik van talrijke historische documenten, schetst De Boer van dag tot dag een beeld van het landschap en de samenleving in het Europa van het begin van de dertiende eeuw, gezien door de ogen van abt Emo, èn door die van een moderne reiziger. Meer dan 800 afbeeldingen en teksten, van troubadoursliederen tot kronieken, openen vensters op de fascinerende wereld van 800 jaar geleden. Aan de hand van schematische kaarten loopt Emo's route als een rode draad door het boek.
Dit boek (2011) kreeg ik in 2014 kado van Durkje, en toen ik in maart 2018 bezig was met het lezen van dit boek en op de 21e maart van 2018 een lezing van Dick de Boer in Utrecht bijwoonde over zijn boek, signeerde Dick de Boer mijn boek met de volgende tekst, die goed typeert wat je ervaart tijdens het lezen van dit boek: "Kijken door Emo's ogen opent vergezichten in de tijd".

Reisgids van de Middeleeuwen
Met dit boek beschrijft Dick de Boer in bijna 500 bladzijden op tamelijk gedetailleerde wijze een opmerkelijk verhaal over de 241 dagen durende reis in 1211-1212 van de middeleeuwse Groningse abt Emo en zijn metgezel, vriend en (kerken)bouwmeester Hendrik, vertrekkend vanuit het onbeduidende klooster Bloemhof te Wittewierum naar het imposante Rome. In Rome wil Emo bij de paus zijn recht halen.
Na een inleiding over abt Emo en over zijn geestelijke omgeving wordt de acht maanden durende heen- en terugreis letterlijk van dag tot dag beschreven. Voor elke reisdag krijgt de lezer tenminste twee pagina's, en aan Rome wordt zo'n vijftig pagina's besteed, namelijk voor elke verblijfsdag één. Alle kerken, abdijen en opmerkelijke bouwwerken worden beschreven in nuchtere en soms anekdotische taal.
Dit reisboek biedt je als lezer een gedegen inkijk in de dagelijkse beslommeringen, problemen en avonturen van een middeleeuwse reiziger. De talloze illustraties - soms op groot formaat - en de doorlopende figuratieve reisroute in de tekst laten zien wat abt Emo op zijn reis heeft gezien of had kunnen zien. Zo vormt de reconstructie van dit reisverslag een uitnodigende moderne reisgids.
Van de hoofdtekst (het reisverslag) lopen de regels in de lengterichting van de pagina's, zodat de lezer het boek een kwartslag moet draaien. Daardoor is het mogelijk om per bladzijde met drie kolommen te werken, van links naar rechts: het reisverslag, illustraties met onderschriften, en toelichtende informatie.

Reisschema
Verder bevat het boek een literatuuroverzicht en ook het hele reisschema van Abt Emo. Op de binnen-schutbladen voorin en achter in het boek staan de kaartjes met de halteplaatsen van de heen- en terugreis.
De 'dubbele banaan' van Emo's reisroute volgt handels- en pelgrimswegen waarlangs ook toen goederen en ideeën zich verplaatsten tussen steden waarin nieuwe economische praktijken, culturele expressies en wetenschappelijke inzichten werden ontwikkeld.
Het boek biedt een indrukwekkende beschrijving van de reis, waarvan abt Emo beproefd, gelouterd en geestelijk verrijkt terugkeert.

Inleiding

Verbazing en nieuwsgierigheid zijn de bouwstenen van echte kennis.
Emo's schrijfsels zijn voor een deel van persoonlijke, zelfs 'intieme' aard.
Emo behoorde tot de zogenoemde 'hoofdelingen': lage adel, maar geen lid van de ridderschap.
Eigenlijk is reizen een aaneenschakeling van ontmoetingen met 'andere werelden'. Het zijn persoonlijke ervaringen, die vooral afhankelijk zijn van de mate waarin de reiziger zichzelf bewust is van het vreemde en het andere en van de mate waarin hij zich daarvoor openstelt.
Ieder licht schijnt helderder als het tegenover duisternis staat.
In de Middeleeuwen bepaalde de functie van een landkaart de vorm.
Voor de meeste pelgrims gold dat ze tijdens hun bedevaart een nieuwe identiteit kregen, die ze met anderen deelden. Sociale grenzen vielen in theorie weg, als ze zich hielden aan de verplichting om in armoede te reizen en van aalmoezen te leven. Zo werd een bedevaart een soort 'rite de passage'.
Hoe kort en ijdel is de verraderlijke glorie van deze wereld.

Reisdag

24: Zelfs een vrome gemeenschap kan aan kloosterlijke overkill lijden.
28: Door het beheer van hun kapitaal werden de Tempeliers een financiële grootmacht.
38: In gebouwen, naamgeving en tradities is hier het vroege verleden van de streek behouden.
61: De 12e eeuwse labyrinten zijn symbool van de reis van de mens naar verlossing.
61: Christus is de ereprijs van de pelgrim.
71: Oorlog maakte plaatsen van vrede extra waardevoller.
74: 'Scholae' waren waarschijnlijk ontstaan als religieuze scholen, maar groeiden uit tot 'xenodochia': opvangcentra voor pelgrims.
75: In de Middeleeuwen verschenen talloze reisgidsen ten behoeve van de pelgrims.
106: Kuisheid, adeldom, zorg voor armen en doden waren de perfecte ingrediënten voor een voorbeeldige heiligheid.
120: Iedere generatie heeft op zijn eigen manier behoefte om steun te vinden voor geloof, ankerplaatsen voor overtuiging.
144: De goeden zijn altijd gastvrij, de kwaden vinden het nooit goed.
196: Alle glorie is vergankelijk.
215: De houding tegenover de Joden was tolerant, maar hun symbolische veroordeling des te sterker.
217: Sommige Duitse keizers gebruiken kloosters als een soort relatiegeschenken.
239: Emo reisde door een wereld vol turbulentie en spanningen, met de snelheid van een voetganger, maar in een draaikolk van gebeurtenissen. Gelouterd door tegenslagen en ontberingen, gesterkt door het overwinnen daarvan. Verrijkt door contacten met talloze personen, waartussen als in een enorm web ontelbare verbindingslijnen liepen.