vrijdag 21 oktober 2016

De vergeten geschiedenis van Nederland

Vrijdag 21 oktober 2016 
De cover van het boek van Jos Palm

Waarom Nederlanders hun verleden zouden moeten kennen
Van mijn kerstpakket van Stenden Hogeschool van het jaar 2009 maakte onder andere het boek 'De vergeten geschiedenis van Nederland' deel uit. Dit boek is geschreven door Jos Palm, en hij gaf het boek als ondertitel mee: 'Waarom Nederlanders hun verleden zouden moeten kennen'.
Jos Palm, geboren in 1956, is historicus en journalist. Hij was één van de oprichters en de eerste hoofdredacteur van het Historisch Nieuwsblad,
Met zijn boek heeft Palm een mooi overzicht gemaakt van de indrukwekkende geschiedenis van ons land. Het is een verleden dat snel wordt vergeten, maar dat het wel waard is om toch te worden onthouden.
Daartoe is de auteur te rade gegaan bij 39 Nederlandse historici. Hun input resulteerde in de leidraad van dit boek. Het boek is uiteindelijk een zoektocht geworden naar het samenbindende in de Nederlandse geschiedenis. Het boek wordt afgesloten met een Vaderlandse geschiedenis-canon, een tiental portretten van beeldbepalende historici en een literatuurlijst.

Het Nederlandse verleden toegelicht
In een overzicht van tijdperken, gebeurtenissen, personen, zwarte bladzijden en standaardboeken die de tijd van de Germanen tot heden bestrijken, reikt Jos Palm de lezer de ingrediënten aan van ons vaderlands verleden die niet vergeten mogen worden.
Zo wil Palm de lezer ook laten zien waar de typisch Nederlandse kenmerken en eigenschappen vandaan komen, en hoe en wanneer die in ons land zijn ontstaan. Hij laat ook zien wie en wat er toe doet in ons verleden.
Het resultaat is een overzicht van de beslissende tijdperken, gebeurtenissen en personen die laten zien dat je om Nederland te begrijpen terug moet gaan naar onder andere de Opstand en de Gouden Eeuw.
De Tweede Wereldoorlog en de kritische jaren zestig hebben het beeld vergruizeld van de burgerlijke samenleving, waarin Nederlanders zich vele eeuwen konden herkennen. Daarin zijn we echter doorgeschoten. Hoewel er van alles af te doen is aan de Tachtigjarige Opstand en de Gouden Eeuw, is daar toch de grondslag gelegd voor de Nederlandse cultuur.

De vergeten geschiedenis van Nederland
  • Telkens weer in onze geschiedenis matigen de behoudzucht en het nuchtere verstand de voortvarendheid.
  • Niets spreekt vanzelf in de geschiedenis.
  • Geen beschavingsgeschiedenis kan het redden zonder terug te keren 'tot het bewustzijn van de metaphysische achtergrond van haar bestaan' (aldus Huizinga).
  • Naast dapperheid en idealisme waren ook welgemeend eigenbelang en toeval de motoren in onze nationale historie.
De voorgeschiedenis van Nederland

  • Pas sinds 1815 bestaat het 'Koninkrijk der Nederlanden', en ook het begrip 'Nederlander' is betrekkelijk jong. De term 'vaderland' is ouder.
  • De Nederlandse geschiedenis is verbonden met die van de wereld.
  • De protestantse historicus George Harinck noemt de stichting van de kerk de belangrijkste gebeurtenis uit de vroege geschiedenis.
  • De Friese krijger Radboud zou al met één been in het doopwater hebben gestaan, en er toch weer zijn uitgestapt, omdat de dienstdoende priester hem niet kon garanderen dat hij zijn voorouders terug zou zien in het paradijs.
  • Pelgrimkenner en historicus Jan van Herwaarden: Zonder christendom geen westerse, en dus ook geen Nederlandse geschiedenis. Jezus was voor de Franken, de Friezen en de Saksen een leermeester die een gevoel voor moreel zelfonderzoek bijbracht.
  • Rond kloosters, steden en grotere dorpen ontstonden er kleine lokale administratieve centra die het land bestuurlijk enigszins bij elkaar hielden.
  • Met het geloof doet de braafheid haar intrede.
  • Ouderwets riddergedrag en modern bestuur bleken bij de Bourgondiërs wonderwel samen te gaan.
  • Kenmerk voor de Middeleeuwen is de opkomst van steden en een flinke burgerij.
  • Broederschappen en zusterschappen stonden een eenvoudig christelijk leven voor 'in' de wereld in plaats van een afgezonderd bestaan in een klooster.
  • Nederland blijft zich altijd feliciteren met: soberheid, eenvoud en het vermogen om de wereld uitsluitend te bezien met gezond verstand.

Opstandig en welvarend

  • De Beeldenstorm werd gelegitimeerd en ook gevoeld als een protest tegen 'de roomse Tyrannie' en afgoderij.
  • In de geboorteakte van Nederland bepalen de gewesten dat de overheid niet het recht heeft om het geloof van burgers te onderzoeken of hen om de inhoud daarvan te vervolgen.
  • In de Gouden Eeuw werden we uit pragmatisme tolerant, leerden we onderling overleggen en mag iedere provincie een beetje haar eigen gang gaan, wat de gedachte voedt dat elke Nederlander heer en meester is over eigen tuin en straat.
  • In de VOC-tijd was Nederland een begrip in de wereld, als koloniale handelsmacht, en als meest geduchte zeemacht op de wereldbol.
  • De zeventiende eeuw legde het fundament voor de vaderlandse consensuscultuur en draagvlakkenpolitiek. Leven en laten leven maakte de burgermaatschappij sterker.

Modernisering

  • De ontwikkeling in de drie eeuwen na de Gouden Eeuw kan het best worden geschetst als een voortdurende uitbreiding van rechten, vrijheden en bezit.
  • Het probleem na de 18e eeuw zou worden dat steeds meer ingezetenen mee willen doen en mee willen bepalen hoe ons land eruit zou zien.
  • De grondwetswijziging van 1848 (de aanpassing van Thorbecke) maakte onze vorst in staatszaken afhankelijk van de regering en bepaalde dat de Tweede Kamer voortaan rechtstreeks gekozen zou worden. 
  • Abraham Kuyper (ARP) was de eerste moderne politicus die werk maakte van het tegenwoordig zo gewenste persoonlijke element in de politiek. 
  • Nederland bleef een mannenmaatschappij en zou dat blijven tot in de jaren zestig de positie van de vrouw eindelijk enigszins gelijk werd aan die van de man, dankzij de pil, Dolle Mina en Mies Bouwman.
  • De kroon op het werk van de politieke modernisering is de invoering van het algemeen kiesrecht, het sluitstuk van de gedachte dat alle mensen gelijk zijn voor de wet.
  • Het besef dat de staat er is om de zwakken te beschermen, lijkt in onze tijd teloor te gaan.
  • De grootste negentiende-eeuwse schande is de late afschaffing van de slavernij door Nederland in 1863.
  • De slavernij werd in bepaalde christelijke kringen verafschuwd.
  • De kalme toon waarin diepe emoties naar voren werden gebracht, werd de gebruikelijke omgangsvorm onder de beschaafden, tot in de politieke arena toe.

Beproeving en herstel

  • De Duitse agressie was niet voorzien; zelfs de aanval van 10 mei 1940 werd ondanks waarschuwingen toch nog als onverwacht ervaren. Nederland ervoer wat het was om te geloven in neutraliteit in plaats van in bewapening.
  • Nederlanders gingen niet zozeer mee met de Duitse bezetter, maar werkten hem ook niet nodeloos tegen, wat in de praktijk vaak neerkwam op aanpassing. Vaak wilde men de moordoorlog tegen de Joden gewoon niet zien, of 'vergat' men wat te erg was om te onthouden. De doorsnee-Nederlander was vooral druk met zelf te overleven, en bewaarde zijn verzet voor binnenshuis. Goed en fout waren toen andere begrippen dan nu. De jaren '40-'45 zijn een zwarte bladzijde uit de geschiedenis; niet om wat we deden, maar om wat we nalieten te doen. Teveel Nederlanders werkten mee aan het instandhouden van het apparaat dat de jodenvervolging mogelijk maakte.
  • Burgerangst was tekenend voor de houding van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Lichtpunt was koningin Wilhelmina met haar standvastig optreden.
  • Nederland was toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak te braaf, te aangepast. Deze oorlog was het voorbeeld van spectaculair falen van de Nederlandse samenleving als geheel. Naar aanleiding hiervan zouden we een hele discussie kunnen voeren over de grenzen van gezagsgetrouwheid.
  • In de stille jaren vijftig is de periode van vlijt en zuinigheid aangebroken. Nederland had de vaste hand nodig van (Drees): sober, zuinig, serieus, ingetogen en onkreukbaar.
  • Nederland hield de wereld niet meer buiten de deur, maar bleef ook een verbazingwekkend provincialisme uitstralen. De grootste schande uit de naoorlogse geschiedenis, de verschrikkelijke dekolonialiseringsoorlog tegen Indonesië, was een gevolg van dat provincialisme. 
  • De jaren zestig zijn Nederlands grote, haastige inhaalslag om bij de tijd te komen.
  • Eten waar je zin in hebt en dragen wat lekker zit werd de nieuwe leefregel.
  • Het burgerlijk welbehagen in orde en zelfbeperking leek van de ene op de andere dag verdwenen.
  • Het besef ging verloren dat de samenleving is gebaat bij evenwicht en orde, en de gedachte ging zegevieren dat je op aarde bent voor je eigen geluk.
  • De traditionele op plicht of deugd gebaseerde moraal werd vervangen door een pragmatisch utilitaristische moraal, die het vermijden van pijn als het hoogste doel ziet.
  • Beheersing is het sleutelwoord.
  • Het ideaal van gematigdheid kwam steeds weer onder druk te staan.

Waarom Nederlanders hun verleden niet kennen

  • Steeds meer mensen hebben de meest simpele historische feiten niet meer op een rij.
  • Het verleden heeft geen enkele urgentie meer, en betekenis voor het heden heeft het al helemaal niet.
  • Als Nederland door iets gestempeld is, dan is het wel door de levenssfeer van de niet-voorname man.
  • De idealisering van het burgerschap begon in het midden van de negentiende eeuw.
  • Na de Tweede Wereldoorlog was het gedaan met het hele historische zelfbeeld van de kleine, maar dappere en deugdzame natie.
  • Nederland was na het verlies van Indië in 1949 niet alleen een vrij onbeduidend land geworden, maar ook nog eens een land van verliezers.
  • Ons verleden is indrukwekkend, maar vaker nog gewoon, of beladen met schuld.
  • Ons verleden is geen helder verhaal meer met een begin en een eind.
  • Wat er nog bestaat, is een vage notie van vroeger: een sentimenteel nostalgisch bewustzijn. Er is niets meer dat het verleden samenbindt. 
  • Ons land ontbeert de ervaring van het gedeeld verleden dat het heden kan verhelderen en dat iets kan betekenen voor de toekomst.

Over Nederlandse historici
Nederlandse historici moeten ons ook onaangenaam durven treffen, zodat we blijven denken over wat Nederland was en is, en zou kunnen zijn.

  • Robert Fruin: zocht naar een gemeenschappelijk verleden dat de Nederlander kon binden en dat het Nederlanderschap inhoud kon geven. Het verleden dient te verenigen in plaats van te verdelen. Wel dient men het verleden nuchter te bezien.
  • Johan Huizinga: zou bijdragen aan een uitermate positief nationaal zelfbeeld, zij het flink (maar niet zonder geest), beginselvast (niet halsstarrig) en denkend (zonder gepieker).
  • Jan & Annie Romein: wilden geschiedenis schrijven 'in opdracht van de tijd', om de 'ware tijdgeest' op te sporen en bloot te leggen, over grote en kleine figuren, die de vooruitgang dienden.
  • Pieter Geyl: vond dat het uiteenvallen van Groot-Nederland (België en Nederland) een gewelddadige verscheuring was van een natuurlijk geheel.
  • Ludovicus Jacobus Rogier: wilde de katholieken hun geschiedenis teruggeven en ze aldus het vaderlandse verleden in schrijven. Bij Rogier proef je de woede over wat zijn volksdeel is aangedaan en zijn werk ademt een soort roomse trots.
  • Jacques Presser: schreef zijn persoonlijke (Joodse) verdriet van zich af en bracht een hoeveelheid belastende feiten naar boven over de houding van zijn niet-Joodse landgenoten, die voor altijd ongemakkelijk bleef voelen. Zijn gewetensonderzoek legde de beperkte weerbaarheid van de brave Nederlandse burgerlijke samenleving pijnlijk bloot.
  • Loe de Jong; zijn goed-fout-verhaal maakte hem tot het nationaal geweten, imposant ook vanwege de tentoongespreide feitenkennis. Zijn werk is een poging om het ernstig geschonden vertrouwen in de natie Nederland weer te herstellen.
  • Ernst Kossmann: bracht de verbrokkelde geschiedenis van Nederland weer bij elkaar, met de blik van een buitenstaander. Voor hem was matigheid het bindende element, als nagestreefd ideaal.
  • Arie van Deursen: zijn dwarsheid dankt hij aan zijn karakter en orthodox-christelijke achtergrond, en zijn moed dankt hij aan zijn kennis. Op het moment dat de vrijheid het wint van de religie zit Nederland in de problemen, en is voor hem het plezier eraf. Hij had een onverzettelijke overtuiging iets extra's te brengen, kijkend waar anderen niet durven kijken.
  • Herman Walter von der Dunk: ziet scherp wat des Nederlands is: een bijna naief welbehagen in de voortreffelijkheid van het eigen land, wel beproefd, maar niet wezenlijk aangetast. Hij herinnert ons eraan dat er een buitenland is, die ons niet onberoerd laat. Hij wil Nederland werkelijkheidsbesef bijbrengen door de geschiedenis.

Geen opmerkingen: