Psalmen en verhalen van militairen

Maandag 16 november 2015 

Erik Asscher biedt ons het Jaarschrift 'Mensen helpen mens te blijven' aan

Vorming & Toerusting

Vanavond zijn we met ongeveer vijftien mensen bijeen in één van de zalen van kerkelijk centrum De Hege Stins in Stiens. De Commissie Vorming & Toerusting van de Protestantse Gemeente van Stiens heeft krijgsmachtpredikant Erik Asscher (1960) uitgenodigd om iets te vertellen over zijn werk als geestelijk verzorger bij de Vliegbasis Leeuwarden. Daarbij zal hij vandaag een bijzonder perspectief meenemen, namelijk de inzet van militairen in het licht van de Psalmen.
Tine de Vries opent de avond namens de organiserende commissie.

Geestelijke verzorging in de Krijgsmacht

Aandacht voor mensen, bij hen op bezoek gaan, met hen in gesprek gaan, vragen over hoe het met hen gaat, contact leggen en contact houden, zodat ze weten bij wie ze terecht kunnen als er met hen iets aan de hand is. Zo gaat Asscher te werk op de Vliegbasis van Leeuwarden.

Geestelijke begeleiding vindt vaak plaats op verzoek van zijn defensiecollega’s, om hun verhaal kwijt te raken en daarover in gesprek te raken; vaak gekoppeld aan adviesvragen, of als bijvoorbeeld de verhoudingen op de werkplek niet goed zijn.

Maar ook ceremonieel werk wordt gedaan, als er iets gevierd moet worden, een toespraak, een huwelijk of het dopen van een kind. Ook de herdenking van overleden collega’s hoort bij dit werk.

Zinvragen tussen wapensystemen
Defensie als werkomgeving, dagelijks naar je werkplek die is omgeven door een hek, Hier wordt een uniform gedragen. Hier spreekt met bij zware motoren van gevechtsvliegtuigen niet over geluidsoverlast, maar over geluidsbeleving. Hier levert men 'gevechtskracht' – ten behoeve van de vrede - met vliegende wapensystemen. De Krijgsmacht is een organisatie zoals veel andere organisaties, maar hier spreken we over een werkorganisatie waarbij de politiek beslissingen neemt over de inzet. Mede daarom zweren militairen trouw en gehoorzaamheid. Veelal gaat het om inzet in verre landen, met hoge doelen (zoals veiligheid en vrede) en in een harde werkelijkheid (bijvoorbeeld te midden van ellendige armoede). Werken in een omgeving van snelle veranderingen.
Dat alles levert zinvragen op.

Anno Domini MCMXVI Post Christum Natum

Steendruk van Ernst Barlach

Over zinvragen gesproken: Erik Asscher toont ons de afbeelding van een steendruk van Ernst Barlach; 'Anno Domini MCMXVI Post Christum Natum', dus gemaakt 1916 jaar na de geboorte van Jezus Christus, in de Eerste Wereldoorlog. We zien op de litho rechtsboven de diagonaal een ware overvloed aan kruisjes, Twee mannen, de ene met de handen gevouwen en de ander met een wijzende hand, De narigheid van de Eerste Wereldoorlog uitgebeeld met de drie kruisen van Golgotha tegen een wereld die overspoeld wordt door kruisen, Wat betekent Golgotha dan nog? Welk antwoord geeft het christelijk geloof dan nog in een wereld van zoveel onrust in de wereld, Vragen kun je (vooral) ook vandaag nog stellen, na de dodelijke aanslagen in Parijs van afgelopen weekend.
Een zinvraag dus.

Verhaal van een militair

Daarna vertelt Erik Asscher het verhaal van een jonge vrouwelijke militair, die afstand heeft genomen van haar geloof en van de kerk. Iemand die professioneel snel de goede beslissingen kan nemen. Ze vertelt hoe ze betrokken is geweest bij een schietincident in een helicopter boven vijandig gebied. In dit verhaalfragment legt ze wel heel erg de nadruk op de technische aspecten, over wat er feitelijk gebeurt, maar niet over wat het met haar doet, met uitzondering van de melding dat ze op die dag genoeg engeltjes heeft gehad om dit voorval te overleven. Toch biedt zo'n feitenrelaas voldoende ingangen om als geestelijk begeleider samen het verhaal weer in te stappen, om hier en daar vragen bij te deponeren, door de pastor en door de militair. Zinvragen, naar betekenis & zin van dit alles, vragen en antwoorden om achter te laten wat is geweest, en om openingen te bieden naar nieuwe inzet.

Victor Turner, Donald Winnicott en Walter Brueggemann

Daarna vertelt Asscher over drie verschillende wetenschappers, over wie ze zijn, over waar ze zich mee bezig houden, en over wat je met die wetenschap van dezen in je begeleidingswerk kunt.
Victor Turner richt zich op de paradoxen in ons leven, over al die tegenstellingen, over wat redelijk en wat mogelijk is. De helicopterpilote veronderstelde bijvoorbeeld dat ze in haar helicopter onkwetsbaar was en dat alles verklaarbaar is. Na het schietincident was ze echter boos, vooral omdat op haar werd geschoten, boven een terrein en op een hoogte waarvan ze dacht onaantastbaar te zijn. Zo paradoxaal staan haar ingebeelde zekerheid en dit intens beleefde levensgevaarlijke schietincident tegenover elkaar.    

Donald Winnicott is een ontwikkelingspsycholoog, die zich afvraagt wat een mens nodig heeft om zich te ontwikkelen en door te ontwikkelen; als kind, en ook als de volwassene die in zo'n confronterende oorlogservaring weer even 'met beide benen op de grond wordt gezet'. 

Walter Brueggemann is een theoloog, die zich heeft gebogen over de wijsheid uit de Psalmen, Wat kun je - ook als geestelijk verzorger - zoal met de Psalmen,  zodat mensen - ook militairen - er wat aan hebben. Erik Asscher wijst met enkele voorbeelden op het belang van Psalmen, zoals:

• Tot rust komen, tot inkeer komen. 
• Ze geven ruimte, om te herinneren en om te rouwen.
• Ze bieden ook gelegenheid om aan te haken bij het leven van vandaag.

Drie Psalmfragmenten

Dan lezen we vóór de pauze nog drie bijbelfragmenten, uit drie verschillende Psalmen, te weten:
Psalm 10: 12-18: ... Toch ziet u de pijn en het verdriet, u merkt het op en weegt het in uw hand...
Psalm 22: vers 2 en de verzen 12-16: ... U blijft ver weg en redt mij niet, ook al schreeuw ik het uit...
Psalm 119: 165-168: ... Ik verwacht dat u mij redt, Heer...

Psalmen en emotie
Na de pauze heropent Erik Asscher met een terugblik: "Psalmen zijn een bron van inspiratie".

In de Krijgsmachtbijbel staat het hele Nieuwe Testament, en van het Oude Testament alleen de Psalmen. Dat is natuurlijk niet voor niets, want Psalmen hebben een krachtige werking, ook op militairen die opereren in hachelijke situaties van onzekerheid, onveiligheid, in oorlog.

Met militairen die van hun uitzendingsmissie terugkeren naar huis worden eerst zogenoemde 'terugkeergesprekken' gevoerd. Daar komt dan bijvoorbeeld de opgekropte emotie naar boven, waar je vervolgens als militair mee aan de slag moet, om dat een plaats te geven in je werk en in je leven, ook thuis. De geestelijk begeleider kan daar dan een belangrijke rol bij spelen. Voor de krijgsmachtpredikant betekent dat: contact leggen, luisteren en aansluiten bij het verhaal van de militair.

Ethiek en respect

Ethische kwesties staan in de Krijgsmacht niet overal erg in de belangstelling. Toch worden ze wel aan de orde gesteld, bijvoorbeeld in het kader van uitzending naar gebieden waar zwaar wordt gebombardeerd. Hoe ga je bijvoorbeeld om met filmbeelden van bominslagen.
Respect – vooral ook voor de militair - is een belangrijk criterium om de militair in bescherming te nemen, want dit zijn de mensen die in opdracht van anderen de gevaarlijke en vaak ook omstreden klussen verrichten.

Verder is het na de terugkeer van een gevaarlijke missie van belang dat militairen nu geen dingen doen en nu geen dingen zeggen, waar ze later spijt van krijgen. De geestelijk begeleider helpt daarbij zo goed als mogelijk. Onze militairen verdienen ons respect en onze zorg!