Het Bildt is geen eiland

Zondag 1 juni 2014

Cover van 'Het Bildt is geen eiland'

Translokaal perspectief
De polder 'Het Bildt' (vanaf 1851 gemeente) aan de Friese Waddenzeekust wordt ook wel 'een Hollandse enclave in Fryslân' genoemd.
Het klopt dat na de eerste bedijking in 1505 deze polder voor een deel werd bevolkt door boeren uit (Zuid-)Holland.
En het klopt ook dat mijn moedertaal het Bildts(-Fries) evenals het Stadfries wel Hollands is gekleurd.
De vondst dat de immigranten in de 16e eeuw hier niet op een 'eiland' leefden, maar met Holland een netwerk van actieve handels- en familiebetrekkingen onderhielden, was voor Kees Kuiken de reden om de Bildtse geschiedenis opnieuw te onderzoeken vanuit dit 'translokale' perspectief.

Promotie en Kultuurprijs
De in Fryslân in 1954 geboren Kees Kuiken studeerde sociale wetenschappen en algemene letteren in Groningen. In 2013 promoveerde hij in de Letteren aan de Rijksuniversiteit Groningen met zijn proefschrift 'Het Bildt is geen eiland', met als subtitel 'Capita cultuurgeschiedenis van een vroegmoderne polder in Friesland'.
Een maand later won Kees Kuiken de Bildtse Kultuurprijs 2013 voor deze publicatie over de geschiedenis van Het Bildt.

Brede cultuurgeschiedenis
In zijn historisch postdoctoraal onderzoek bij de vakgroep Economische en Sociale Geschiedenis en in dit proefschrift koos Kees Kuiken voor het perspectief van de netwerken van handels- en familiebetrekkingen, die de Friese migranten jarenlang tot ver buiten Fryslân onderhielden, èn voor hun wisselwerking met de Friese samenleving in de loop der eeuwen.
Alhoewel Kuiken ook sociaal-economische en politieke omstandigheden onderzocht, is dit proefschrift vooral de beschrijving van een brede cultuurgeschiedenis; interessant en bovendien uitermate toegankelijk beschreven.
Enkele rode draden van dit proefschrift zijn: mobiliteit & migratie; en de ontwikkeling van de memoriecultuur èn van het 'Bildts aigene'.

Dit proefschrift is als volgt opgebouwd:

1. Hoofdstuk 1 - Translokaliteit. cultuurbegrip, historiografie, leemten en censuren
2. Hoofdstuk 2 - Bezits- en rechtsverhoudingen tot 1506
3. Hoofdstuk 3 - De inrichting van een vroegmoderne polder (1505-1555)
4. Hoofdstuk 4 - Groei en bloei van het Bildtse patriciaat (1550-1650)
5. Hoofdstuk 5 - Een aristocratische graanrepubliek (1650-1750)
6. Hoofdstuk 6 - Bildts protoliberalisme en liberalisme (1750-1850)
7. Hoofdstuk 7 - Bildtse notabelen en notabelencultuur omstreeks 1900
8. Hoofdstuk 8 - Slotbeschouwing: migratie en memoriecultuur

Daarnaast bevat dit proefschrift een Engelstalige en een Bildtstalige samenvatting, genealogische schema's, lijsten van afkortingen, tabellen, afbeeldingen, geraadpleegde archieven, collecties en literatuur, en het boek bevat ook een CD-rom met 21 overige bijlagen, waarnaar in het proefschrift wordt verwezen.

Kettingmigratie
Anders dan de plaatselijke overlevering wil, is Het Bildt volgens Kees Kuiken niet in 1505 bevolkt door een invasie van dijkwerkers. De ‘ontfriesing’ van eigennamen na 1506 in Het Bildt wijst in de richting van geleidelijke kettingmigratie. Juist door de oude banden van veel Bildtse boeren met het gewest Holland speelde Het Bildt in de zestiende en zeventiende eeuw een herkenbare rol in de (stedelijke) handelsnetwerken aan weerszijden van de Zuiderzee.
De in 1505 bedijkte Friese polder Het Bildt is in de zestiende eeuw bevolkt door boeren van buiten, voornamelijk uit (Zuid-)Holland. In de Friese geschiedschrijving heet het een ‘Hollandse enclave’: ‘Hollands’ in talig opzicht, want de polder was en is overwegend niet-Friestalig.
Vanwege de beschikbare bronnen ligt de nadruk op de culturen van wisselende elites in en buiten Het Bildt: de gemengde elitecultuur van het zestiende-eeuwse ‘boerenpatriciaat’, de aristocratische cultuur van de jaren 1650-1750, en de ‘liberale’, ‘burgerlijke’ of ‘moderne’ cultuur in de negentiende en twintigste eeuw.

Een 'nieuw' Fries landsdeel
Omstreeks 1745 is de brede Bildtse bevolking voor het eerst demografisch in beeld gebracht.
Hun mobiliteit in de voorafgaande eeuw is onderzocht, evenals de oorzaak van het bijzonder hoge aantal Bildtse ‘bedeelden’ in 1744. De resultaten van dergelijke bronnen heeft Kees Kuiken gebruikt om een ander cultuurhistorisch licht te laten schijnen over de geschiedenis van dit 'nieuwe' Friese landsdeel, dat ruim vijf eeuwen geleden nog niet eens bestond; dat pas met ingang van het jaar 1505 door eeuwen van bedijking en slikwerk werd gewonnen op de voormalige Middelsé.

Lokaal < Translokaal > Internationaal
Vandaag stond ik bij het graf van mijn betovergrootouders, geboren rond 1850. Het 19e eeuwse Bildtse echtpaar Koster-Rodenhuis, dat leefde-woonde-werkte in het betrekkelijk nieuwe grondgebied, met toen inmiddels al zoveel translokale netwerken. Als weduwe zag mijn betovergrootmoeder met pijn in het hart haar beide zonen emigreren naar Amerika. Haar dochter - mijn overgrootmoeder - bleef in Het Bildt achter. Na ook het overlijden van haar moeder bleef ze met haar echtgenoot-boer Bouwe Wijbes Koehoorn op de Bildtse zeekleigronden wonen en werken.
Het lezen van zo'n cultuurhistorisch proefschrift van Kees Kuiken brengt je als lezer van Bildtse origine tot het besef dat het translokale perspectief van Kees Kuiken een interessant midden vormt tussen het lokale en het internationale speelveld waarin ook mijn voorouders zijn geboren en getogen, waar en met wie ze hebben gewoond, gewerkt en geleefd. En in dit boek zullen vast ook historische feiten zijn beschreven, die hen destijds gelukkig maakten, of wellicht ook boos of verdrietig; of wat op enige wijze invloed had op hun welvaart & welzijn.

Het Bildt is geen eiland, ook nooit geweest!