Het koloniale verleden van Hallum en omstreken

Woensdag 19 november 2025 

Tweede spreekster is Gabriëlle Copini

Barbara Henkes over Hallum e.o.

In deze maand (november 2025) ‘Leest Heel Nederland’ het kadoboek ‘Onder de Paramariboom’, dat is geschreven door Johan Fretz.

Dat boek gaat over Suriname, over familiegeschiedenis, over onze wortels en over het koloniale verleden van Nederland, met daarbij een hoofdrol voor het Suriname van 1667 tot 1975 als een kolonie van Nederland.

Daarover woon ik vanmiddag een lezing bij, die door ‘de Bibliotheek Noord Fryslân’ wordt georganiseerd in de bibliotheek van het Friese Hallum. 

De historica Barbara Henkes dook in de archieven en vertelt ons vanmiddag over de rol van dorpen zoals Hallum, waarbij bijvoorbeeld aandacht voor de in Hallum geboren dominee Cornelis Atzes Hoekstra, die meeschreef aan het Surinaamse volkslied.

Na de eerste lezing volgt de lezing van Gabriëlle Copini, de voorzitster van het ‘Comité 30 juni – 1 juli Fryslân’.

Onder de Paramariboom, cadeau van de bieb!

Het boek ‘Onder de Paramariboom’ van Johan Fretz (1958)  is gekozen als hét boek van de 20e editie van ‘Heel Nederland Leest’. 

Vanaf 1 november 2025 is dit kadoboek een maand lang in een speciale editie gratis te verkrijgen in de bibliotheek. 

Het doel daarvan is om ‘Heel Nederland’ te verbinden door vrijwel gelijktijdig één en hetzelfde boek te lezen. 

Dit boek ‘Onder de Paramariboom’ is voor dat doel gekozen, omdat het op 25 november 2025 precies 50 jaar geleden is dat Suriname onafhankelijk werd van Nederland.

De bibliotheek geeft het boek niet alleen cadeau aan iedereen, maar nodigt ons ook uit om over het boek en over de thema’s van dit boek met elkaar in gesprek te gaan. 

Barbara Henkes over de sporen van ons slavernijverleden 

Barbara Henkes is historica en schreef een boek over de sporen van het slavernij-verleden in Fryslân. Ze vertelt daarover vanmiddag in de bibliotheek van Hallum. 

Na deze bijzondere geschiedenisles, die ons met andere ogen naar onze eigen omgeving laat kijken, halen we de thema’s uit bovengenoemd boek naar ons heden van vandaag de dag. 

Het bespreken van ons slavernijverleden is belangrijk om bewustwording te vergroten, begrip te bevorderen en een dialoog op gang te brengen over de impact van slavernij op zowel het verleden als het heden. 

Het herkennen en erkennen van dit verleden is essentieel voor het aanpakken van sociale ongelijkheid en voor het streven naar een rechtvaardige samenleving. 

Henkes: “Sommigen zeggen dat men het 'in de tijd moet plaatsen.' Maar dat is een te simpele dooddoener, waarmee men zich er te gemakkelijk vanaf maakt. Het suggereert dat het verleden een vreemd land is op afstand van het nu. Maar het verleden kan dichtbij gebracht worden.”

Barbara Henkes vertelt:

• Het volkslied van Suriname kent twee coupletten, waarvan het eerste aanvankelijk in het Nederlands (van origine van bovengenoemde dominee Hoekstra) en een couplet in het Sranantongo. Na de start van de onafhankelijkheid van Suriname werd die volgorde omgekeerd.
• De belangstelling voor en de kennis over de slavernij is in de 21e eeuw aanmerkelijk toegenomen. De excuses van Nederland voor de door Nederlanders bedreven slavernij en alle media-aandacht voor de slavernij in Suriname vormden daartoe een belangrijke bijdrage.
• Ook in Fryslân wordt de afschaffing van de slavernij groot(s) gevierd, doorgaans in de Prinsentuin te Leeuwarden.
• Vandaag gaat het vooral over de doorwerking van de slavernij in Nederland. Bij de afschaffing van de slavernij en bij aanvang van de onafhankelijkheid van Suriname verdween die doorwerking niet zomaar ineens. De herinnering aan dit pijnlijke verleden komt soms zomaar weer naar boven, en soms wordt daar ook op aangestuurd middels de aandacht die daaraan bewust wordt gegeven.
• Henkes wilde met haar onderzoek vooral het slavernijverleden dichterbij halen. Daartoe ging ze op zoek naar personen en objecten, die herinneren aan dat slavernijverleden. 
• Resultaat was onder andere een viertal thematische wandeltochten en drie fietstochten op diverse plekken in onze provincie.
• Slavernij speelde zich vooral niet alleen (ver) buiten Fryslân af. Het slavernijverleden gaat ons allen aan, en zeker ook in Fryslân.
• Vanuit het noordoosten van Fryslân (ook 21 mannen vanuit Hallum) scheepten meer dan duizend mannen in richting Suriname (soms meer dan eenmaal), die allen een aandeel kregen en hadden in het Nederlandse slavernijverleden.
• Wat namen ze mee terug naast kostbare koloniale producten? Wel, dat waren onder andere verhalen uit dat verre land. 
• De Nederlandse handel werd verdeeld over de VOC (om de oost) en de WIC (in westelijke richting, waaronder ook naar Brazilië en Suriname). De in het Friese Koudum geboren zee-officier Jacob Binckes (1637-1677)- waarnaar straten in Fryslân zijn genoemd - zaaide in de West dood en verderf indertijd. Fryslân vormde een dynamisch middelpunt van meerdere handelsstromen, ook naar Paramaribo en Brazilië.
• Friezen met kapitaal investeerden in de handelsmaatschappijen en in overzeese plantages, en kregen daarbij ook zeggenschap in de West (denk bijvoorbeeld aan de 17e eeuwse Friese koloniaal bestuurder Pieter Stuyvesant).
• Koloniale handel en de daaraan verbonden slavenarbeid zorgden voor profijtelijke opbrengsten en aanzien. De mensen van middenklasse kon daar carrière maken. 
• Nederlanders maakten zich ook schuldig aan roof, zelfs van menselijke resten, die dan in Nederland tentoon werden gesteld. De 18e eeuwse arts-anatoom Petrus Camper van de Franeker Universiteit was één van de wetenschappers die daarvan profiteerde. Er werden zelfs mensentuinen (vergelijkbaar met dierentuinen) aangelegd, waarbij slaafgemaakten tentoon werden gesteld in nagemaakte woon- en werkcontexten. 
• Niet de slaafgemaakten werden gecompenseerd, maar de slaveneigenaren werden gecompenseerd na het afschaffen van de slavernij.
• Na de slavernij droeg de daarop volgende contractarbeid in Suriname bij aan onder andere de tabaksverbouw en -verkoop, ook in Fryslân. In die periode en daardoor zijn ook veel Javanen en Hindoestanen naar Nederland gekomen. Dergelijke immigranten kregen vaak werk als bediende van doorgaans welgestelde Nederlanders, en zo ook in Fryslân, soms in het begin als lijfeigene, maar later vrijgemaakt als slaaf, en dan doorwerkend als knecht van de voormalige eigenaar.

Virtuele rondwandeling door Dokkum

Daarna maken we een virtuele wandeling door Dokkum, om daarin de sporen van het Friese slavernijverleden te bekijken:

1. In de kerk van Aalsum werd een predikantenzoon (die later ook predikant werd) gedoopt, die later slavenhouder was in Batavia.
2. De voormalige sigarenfabriek aan het Zuiderbolwerk maakte vroeger gebruik van de slaven-infrastructuur, om de productie zo goedkoop mogelijk te maken. De fabriekseigenaar profiteerde van degene die in de voetsporen van de slavernij gebonden was aan die slavernij.
3. Een derde spoor is het geboortehuis van grootschipper Doitse de Hingst, die een klopjacht hield op ongeveer 20 ontsnapte slaven in het Caraïbisch gebied, inclusief vrouwen en kinderen. Hij pleitte voor een vrije invoer van slaven. 
4. Ten vierde komen we lang het Dokkumer Museum, waarin voorheen de Friese Admiraliteit was gevestigd, die de koloniale handelsvaart beschermde en op zee oorlog voerde.
5. In het Dokkumer stadhuis hing een schilderij waarop drie voormalig slaafgemaakten op staan afgebeeld. Dit schilderij hangt nu in de Dokkumer bibliotheek. 

Gabriëlle Copini over Zwart + Wit = Dubbelpret 

Criminologe-docente Gabriëlle Copini begint haar toespraak met: "Ik ken u niet, maar wat ons bindt, is nieuwsgierigheid".

Humor opent deuren. Ik start met dubbelpret, en daar eindig ik straks ook mee.

• Ik geloof erin dat toekomst nu start.
• Door te lezen, kun je meelezen en inleven.
• Taal zorgt voor verbinding.
• De culturele herkenning van Johannes (de persoon in bovengenoemd kadoboek) en wat Johannes in dit boek allemaal meemaakt, is één groot feest voor mij. Johannes belandt in Suriname, en gaat zich verbinden met zijn moeder en met Suriname, waar veel gebeurt, ook met hem. Hij weet dan wie hij is, houdt van zichzelf, van zijn moeder en van Suriname, en geeft dit door aan zijn kinderen.
• Een vraag waar je als Surinamer vaak mee te maken krijgt, is: waar kom je vandaan. Dat kun je vervelend vinden, maar het heeft ook een positieve kant, namelijk die van trots zijn op je herkomst.
• 400 jaar kolonisatie heeft gevolgen voor wie wij vandaag zijn, voor ons denken èn voor ons doen.
• Heel veel van wat ons betreft, werd als onzin en belachelijk beschouwd. Zeker als je steeds wordt gezien als minder, en zeker ook als dat eeuwen doorwerkt, dan doet dat iets met mensen. Machtsverhoudingen en vooroordelen zijn de basis voor racisme. Je werd in dat kader zelfs niet als mens gezien.
• Surinamers die naar Nederland kwamen, werd benadrukt niet teveel op te vallen, en zich zo snel mogelijk aan te passen. Voor de tweede generatie voelt dat al anders, want ‘ik’ ben immers hier in dit Nederland geboren. Maar ook dan werd je al snel beschouwd (en zeker met enig ‘wit bloed’ in je afkomst) als halfbloed, alsof je niet tot de gewone mensen behoort.
• Kun je je in verschillende werelden thuisvoelen? Is dat o.k.?
• Zwarte vrouwen werden vroeger minder goed beschermd dan witte vrouwen, en dat blijft maar doorwerken in (denk)beelden die mensen van vrouwen hebben. Na zoveel eeuwen nemen we die beelden niet zo snel weer weg. 
• Positief eindigend: Zwart + Wit = Dubbelpret. Voordelen van je Dubbelpret: je hebt meerdere perspectieven in je, zowel verbaal als non-verbaal. Je voelt je dan verbonden met verschillende groepen mensen. Dat kan bewegen, en daarin kun je zelf je keuzes maken. Wees je maar bewust van je ongelijkheid, en geef daar een positieve draai aan!
• En, beste mensen: "Vier dit jaar Sinterklaas onder de Paramariboom"!

Aansluitend op deze lezing volgt een buitengewoon boeiend gesprek aan de hand van vragen en opmerkingen vanuit de volle zaal. Er wordt goed naar elkaar geluisterd. Verschillende perspectieven - met name ook van persoonlijke aard - worden door de aanwezigen belicht, met als gevolg dat een levendige plenaire discussie wordt gevoerd, met veel waardering voor ieders inbreng. Kortom, een waarde(n)volle afsluiting van een evenzo waarde(n)volle middag.