Oudfries en omstreken

Dinsdag 10 juni 2025 - Pinksterdinsdag

 

Frits van Oostrom in de Beurs te Leeuwarden

Late roeping

Late roepingen zijn dikwijls het sterkst, en voor Frits van Oostrom hebben het Oudfries en Fryslân veel van een (te) late roeping. 

Geboren en getogen in de Randstad, vanaf 1971 student Nederlands in een tijd dat het Fries in die opleiding achter de horizon bleef en ook nog eens gespecialiseerd in Hollandse middeleeuwse literatuur, waarin de vete met Fryslân schandelijk eenzijdig werd belicht – het zat allemaal niet mee. 

Maar het tij zou keren. En hoe? Dankzij de wonderschone wereld van het Oudfries, persoonlijke contacten, het besef dat in de middeleeuwse oorlogen met Holland de Friezen feitelijk de morele winnaars waren en, meer recentelijk, het inzicht dat de studie van het Middelnederlandse meesterwerk Van den vos Reynaerde veel aan vrije Friezen dankt. 

Frits van Oostrom

Hierover verzorgt Frits van Oostrom vanavond de zogenoemde Pinksterdinsdaglezing in de Beurs te Leeuwarden, die wordt georganiseerd door Studium Generale Leeuwarden.

Emeritus hoogleraar Frits van Oostrom (1953) is als letterkundige gespecialiseerd in de Nederlandse letterkunde van de Middeleeuwen. 

Van Oostrom zijn voordracht houdt vanavond met betrekking tot bovenstaande inleiding het midden tussen getuigenis en ‘magical mystery tour’.

Anti-Fries gevoel en strijd

De lezing wordt geïntroduceerd door Arjen Dijkstra, directeur van Tresoar. Hij looft Frits van Oostrom om de kwaliteit van zijn nieuwste grootse boek ‘de Reynaert’. 

Dijkstra vertelt dat in het 13e eeuwse boek 'Van den vos Reynaerde' evenals in het oude Fryslân op Pinksterdinsdag recht wordt gesproken. Dan geeft hij Frits van Oostrom het woord. 

• Frits van Oostrom vertelt dat in de generatie van de studenten vóór hem het Fries ook onderdeel was van het curriculum van de studie Nederlands. Historisch vergelijkende taalstudie was daarvan toen een onderdeel. Hij erkent dat men daar en toen leed aan een stedelijke, randstedelijke blikvernauwing.
• De 13e eeuwse dichter Jacob van Maerlant haalde in zijn tijd flink uit naar de Friezen, en bekritiseerde ook de zogenoemde Friese Vrijheid. Die zou volgens Van Maerlant nooit hebben bestaan. Hij geloofde dan ook geheel niet in dat Friese privilege. Hierover schreef Van Maerlant voor Floris V. De Hollanders gevoelden indertijd een vurige vete tegen de Friezen. Het anti-Friese gevoel en de strijd tegen de Friezen van de 13e eeuw bleef ook in de 14e eeuw overeind. De Friezen werden door hen geprofileerd als heidens volk. 
• Van Oostrom biedt zijn excuses aan voor zijn eigen nalaten (met betrekking tot zijn aandacht voor het Fries) in het verleden, en dat wil hij vanavond goed maken door een lezing te houden over een oude Friese bron, een laatmiddeleeuwse Friese kroniek. We luisteren naar een tekst uit die oude kroniek, voorgelezen door Han Nijdam.

13e eeuws Oudfries 

• Frits van Oostrom vertelt ons vanavond over het Oudfries in de 13e eeuw, waarvan de teksten voor een groot deel bestaan uit  rechtsteksten,  geschreven door juristen. Geleidelijk aan zie je daarin de doorbraak van Latijnse teksten naar Oud-Friese teksten. Door de inhoud en de vorm ervan zijn die volgens Van Oostrom uniek te noemen. 
• Uit die periode stammen ook de zogenoemde Boeteregisters. Het gaat hier niet om algemene regels, maar toegepast op de specifieke wandaad met bijbehorend opgelegde boete. Dit soort recht noemen we casusrecht, hetgeen in het Amerikaanse rechtssysteem nog steeds wordt toegepast. De straffen op toch wel brute wandaden zoals ernstige letselschade waren vooral gericht op zoeken naar evenwicht, naar genoegdoening, naar proportionele vergelding.
• Degenen die het Oudfries recht spraken in die tijd in Fryslân waren zogenoemde koningsmannen, en later werden dat zeven geprofessionaliseerde rechters. 
• Het op schrift gestelde over die Oudfriese rechtspraak is eerder vertellend van aard, dan technisch-juridisch, en zelfs bijna literair, namelijk zeer bloemrijk met veel plastische beschrijvingen. Zo werd van de pelgrim naar Rome beschreven dat hij ‘vel en vlees over de bergen droeg’. 
• We luisteren wederom naar Han Nijdam, naar zo’n bijna poëtische Oudfriese tekst van wanneer een moeder een deel van de erfenis van de overleden vader voor zijn zoon mag aanspreken, alleen om het leven van de vaderloze zoon te redden van onder andere vrieskou en honger.  
• Tussen Oudfries en middeleeuws Nederlands bestond vroeger een groter verschil dan tussen huidig Fries en huidig Nederlands. Vroeger was het in die tijd van haat tussen Hollanders en Friezen geen optie geweest om de oude taalversies zo dicht bij elkaar te brengen. 
• Misschien is het ook wel zo geweest dat de grote taalverschillen tussen het Oudfries en het middeleeuws Nederlands de onderlinge verschillen en de onderlinge strijd juist in stand hield.

Reynaert en de Friese Vrijheid

• De voortgezette specialisering in de wetenschap leidt vaak wel tot kwaliteitsverbetering, maar het leidt er ook toe dat er een steeds grote afstand tussen vakken ontstaat.
• Het aantal opleidingen Fries in universitair Nederland is afgenomen, heel treurig, maar wellicht zal de specialisatie in de huidige centralisatie toch ook positief uitwerken.
• Binnen het Friese taalgebied wordt het Fries momenteel beter doorgegeven dan vroeger. Maar we moeten wel heel hard daaraan blijven werken (aldus Arjen Dijkstra). Het gaat super, maar ‘wol no oan’e slach, blinder’ (volgens Arjen Dijkstra, als intermezzo in deze lezing).
• De grootste opdracht voor de toekomst is dat we jonge mensen vooral moeten interesseren in de schoonheid en de rijkdom van het oude Fries. 
• Er zit een groot Fries aandeel in de Reynaert-studies (zoals lang geleden door Buitenrust Heroma, door Balkema en door Jacobus Scheltema). Die voorliefde van dergelijke vooraanstaande Friezen voor de Reynaert; zou daar dan toch een deeltje verwijzing in zitten naar de Friese Vrijheid? Zouden die Friezen dat zo hebben aangevoeld? Dat is echter nog niet aangetoond, maar dat alsnog wetenschappelijk aan te tonen, zou wel heel interessant zijn.
• Inmiddels voelt Frits van Oostrom zich – volgens eigen zeggen - een oprechte bewonderaar van het Fries.