Ontstaansgeschiedenis van het Paleis van Justitie in Leeuwarden

Donderdag 16 januari 2015

 

Spreker Rik Jongbloed in Tresoar

Reconstructie van een moeizaam proces

In 1838 wil de Nederlandse regering dat alle provincies het voortouw nemen om in hun hoofdstad een provinciaal gerechtshof te realiseren. 

De Gouverneur des Konings in Vriesland wil dit nauwgezet uitvoeren en geeft aan Waterstaat van Vriesland de opdracht zo spoedig mogelijk huisvesting voor Justitie te regelen. 

Dat blijkt echter niet zo eenvoudig uit te voeren. 

Spreker Rik Jongbloed vertelt ons vandaag tijdens zijn Lunchlezing in Tresoar te Leeuwarden over die moeizame procedure, waarbij de besturen van de provincie Vriesland en van de stad Leeuwarden het elkaar niet gemakkelijk maakten.

Jongbloed ontdekte de vele ideeën voor bebouwing die destijds zijn gemaakt en die geen goedkeuring van Gedeputeerde Staten kregen. 

Met behulp van de toen geschreven brieven maakte hij een reconstructie van het moeizame proces dat er in 1846 eindelijk toe leidde dat tussen het Ruiterskwartier en het Zaailand de eerste palen voor het Paleis van Justitie werden geheid.

Inpassen in het stadscentrum van Leeuwarden

• De oudste tekeningen van het Paleis van Justitie dateren al van 1837, en dat is ver vóór de bouw van dit gebouw. In die tekening zat - zo bleek - een hoek van 76 graden, wellicht ooit bedoeld om het gebouw in te passen in de overige bebouwing. 
• In de 19e eeuw stond in Leeuwarden nog het zogenoemde Landshuis, waarin voorheen de Friese Staten vergaderden. In 1837 werd dat gebouw afgekeurd. Toen moest er een nieuw rechtbankgebouw komen. Voorlopig werd toen voor de lopende rechtszaken het voormalige militaire hospitaal gebruikt, de Infirmerie te Leeuwarden.
• Architect Thomas Romein kwam in 1839 in dienst bij Waterstaat. Hij had toen nog maar weinig gebouwen getekend. Zijn ontwerp van de kerk in Arum werd aanvankelijk afgekeurd. De gouverneur stuurde Romein eerst het land in om overal te kijken naar de Paleizen van Justitie die gebouwd waren en zouden worden gebouwd. 
• In 1839 volgden toen tekeningen van Romein van de voorzijde en achterzijde van het aanstaande Provinciaal Gerechtshof te Leeuwarden. De voorgevel daarvan zou aanvankelijk in een tuin worden gesitueerd tussen de Tweebaksmarkt en de Stadswal, aan het Droevendal. 
• De stadsarchitect van Harlingen - een zekere Van der Moer - kwam trouwens tussendoor nog met een ander plan.
• De provincie kreeg echter het geld niet bijeen om te gaan bouwen.       
• Ondertussen ontwierp Romein ook de sociëteit Amicitia (1840) in Leeuwarden, met erachter ook nog een binnengolfzaal.
• De gouverneur was overigens wel enthousiast over het ontwerp van Romein van het Paleis van Justitie. Ze wilden stedenbouwkundig een breed gebouw, maar door de ligging op de beoogde locatie kon het gebouw dan niet diep worden. De zittingzalen zouden dan ook parallel aan de voorgevel in het centrum van het gebouw komen te liggen. Dat gebouw zou dan bovenop de gedempte gracht komen te staan. 
• Ondertussen bouwde (tekende) Romein ook het stadsziekenhuis naast de Leeuwarden gevangenis. En voor Waterstaat bouwde (tekende) hij de kerk van Terbant, en het Haersma Huis in Drachten, en eveneens de Groate Kerk van Sint-Jacobiparochie. Die Groate Kerk is ook een breed, maar ondiep gebouw, behoorlijk gelijkend op het Paleis van Justitie. 
• Romein solliciteert naar de functie van stadsarchitect van Leeuwarden, en krijgt die baan. Van Leeuwarden mocht hij de Hofwijck verbouwen. 
• Toen Romein voor Leeuwarden werkte, miste Waterstaat Romein natuurlijk wel.
• Romein mocht de tekeningen en het bestek voor het Paleis van Justitie leveren. Maar in de 14 dagen die hij daartoe kreeg, kon hij maar komen met slechts twee potloodschetsen, waarvan er uiteindelijk één werd uitverkoren door de Staten van Friesland.  
• Door een bezuinigingsronde vielen een aantal onderdelen van de tekening af. Maar doordat er later toch nog weer meer geld beschikbaar kwam, heeft Romein twee weken vóór de aanbesteding nog een aantal aanpassingen gemaakt. Uiteindelijk is het maar zeer de vraag of de architect Thomas Romein vanwege al die aanpassingen eigenlijk wel zo trots is geweest op zijn gebouw.
• In 1846 vond de aanbesteding plaats van het nieuwe Paleis van Justitie. 
• In 1876 ging het eigendom van dit Leeuwarder Paleis van Justitie over van de provincie naar het rijk.
• In 1919 brandde een deel van het paleis van Justitie af, met name het deel van het fronton van het gebouw dat wegens de toenmalige bezuinigingen in de bouwperiode moest worden uitgevoerd in hout.