Uitvaart en de toekomst

Zaterdag 1 april 2023
 

Sander van der Meer van Digital Life Legacy

Informeren over nu en de toekomst

• Is de dood eigenlijk een taboe? 
• Praten we er tegenwoordig nog steeds liever niet over? 
• Of zien we onze eigen sterfelijkheid steeds meer als iets natuurlijks; iets dat hoort bij ons levensverhaal?

Tradities rond uitvaarten veranderen. Mensen kijken nu bijvoorbeeld heel anders aan tegen cremeren, in plaats van begraven. 

Ook doen nieuwe technieken en inzichten hun intrede. 

• Wat is er nu en in de toekomst allemaal mogelijk op het gebied van uitvaarten? 

De Laatste Eer Drachten (DLE) wil alles rond uitvaarten bespreekbaar maken. Ze informeren de mensen wat er zoal mogelijk is rond uitvaarten; nu èn in de toekomst. Daarom nodigde DLE belangstellenden uit voor haar inloopbeurs ‘Uitvaart en de Toekomst’.

Inloopbeurs in Drachten

Tijdens deze inloopbeurs neemt DLE haar gasten vandaag mee langs diverse ontwikkelingen rond uitvaarten. 

Zo biedt men bijvoorbeeld een lezing aan over ‘Resomeren’: een nieuwe uitvaarttechniek, die ook wel watercrematie wordt genoemd. 

Daarna volgt de lezing over ‘Data na de dood’, over hoe mensen tegenwoordig vaak een spoor van digitale informatie achterlaten na hun overlijden.

Vanmorgen woon ik beide lezingen van DLE bij in uitvaartcentrum Slingehof te Drachten.

Lezing 1: Resomeren - watercrematie

Ooit koos iedereen voor een begrafenis. Maar al 62% van alle Nederlanders kiest tegenwoordig voor cremeren. En er komen steeds nieuwe uitvaartmethoden bij, zoals resomeren, ook wel watercrematie genoemd. 

Bij resomeren wordt het lichaam van een overledene opgelost in een wateroplossing via een chemisch proces. Daarna blijft een vloeistof en een kalkachtig poeder over.  

Het Nederlandse bedrijf Aquasolve ontwikkelt en produceert resomatie-apparatuur. Aquasolve-directeur Jay Mookhram legt ons uit hoe resomeren werkt, en wat de verschillen zijn met traditionele uitvaarten (zoals begraven, cremeren, zeemansgraf). Ook gaat hij in op de milieuvoordelen van resomeren.

Aquasolve zit nog in haar oprichtingsfase, dus ze zijn geheel nieuw in deze uitvaartbranche. Mookhram wil ons in overweging meegeven om te zijner tijd gebruik te gaan maken van watercrematie. 

Het grootste probleem daarbij is momenteel nog de afscheiding, van wat je overhoudt aan resomeren.

De term watercrematie vindt Mookhram beter passen dan resomeren, omdat dat taalkundig dichter komt bij cremeren met vuur.

• Het proces van watercremeren is een alkalisch hydrolyse-proces, hetgeen een chemische procesterm is, ofwel een zepingsproces.
• Veel mensen hebben een grotere voorkeur voor het cremeren met water dan met vlammen. In het proces van resomeren wordt daarentegen wel een bijtende stof gebruikt. 
• TNO heeft onderzocht wat het verschil is met andere vormen van lijkbezorging (zoals begraven en cremeren). Conclusie daaruit is dat de overheid vindt dat resomeren qua milieueffect veel beter is dan begraven en cremeren. Het enige nadelige is dat er iets (maar zeer weinig) meer radioactieve straling bij vrijkomt, dan bij andere vormen van lijkbezorging.
• Ander voordeel van resomeren is dat het nagenoeg geen CO2-uitstoot geeft, wat bij cremeren wel het geval is vanwege het verbrandingsproces. Wel gebruikt de resomator elektriciteit als energiebron.  
• De Wet op de lijkbezorging (begraven, cremeren, wetenschap, zeemansgraf) is van 1991. Daarin werd pas na 40 jaren voorbereiding het cremeren toegestaan. Momenteel loopt het proces tot het vaststellen van de wet voor wat betreft het toestaan van resomeren.
• Vraag is natuurlijk ook nog in hoeverre resomeren in overeenstemming is met je levensbeschouwing en geloofsovertuiging. 
• De wet met toestemming voor het resomeren wordt pas halverwege 2024 verwacht. De verwachting is dat het wel doorgang zal vinden.
• De overheid wil eerst controleren of resomeren geen gezondheidsrisico’s met zich meebrengt, bijvoorbeeld voor wat betreft de afscheiding, of qua gevaar voor personeel. Er moet in elk geval nog worden gekeken naar wat wordt afgevoerd na het resomeren.
• Aquasolve produceert de zogenoemde hydrolyser (HDL), die de concurrent resomator noemt. Verder handelt  Aquasolve in, en transporteert men chemicaliën. 
• Aquasolve wil realiseren dat watercrematoria worden gecreëerd. 
• De concurrent van Aquasolve werkt met apparatuur met hoge druk (11bar) en met een hoge temperatuur (meer 200 graden Celsius). Gepoogd wordt door Aquasolve om met een lagere (wellicht zonder) druk en een lagere temperatuur van minder van 90 graden Celsius het proces te veranderen. Dat is veiliger en brengt veel lagere kosten met zich mee. Nadeel is dan echter wel het proces dan twee tot drie keer zo lang duurt (4-5 uur).
• De HDL Bestia is voor het drukloos watercremeren van dieren, de HDL Andron is voor het watercremeren van mensen, en de HDL Droga kan worden gebruikt om er drugs en medicijnen onschadelijk mee te maken.
• In de HDL wordt een golfbeweging op gang gebracht, \o'n 4,5 uur lang, en na dat proces houd je schone botten over en influent (chemicaliën gemengd met menselijk weefsel). Afvoer van dat influent gaat via het riool, en dat mag omdat het influent geen DNA bevat en niet gevaarlijk is.
• De kostprijs van het watercremeerproces is ongeveer 450 euro per lichaam.  
• De door en door schone botten (zonder bijvoorbeeld weefsel, hersenen en beenmerg) resteren van het watercremeren. Die botten worden gedroogd, en kunnen worden gemalen, en in een urn worden gedaan, die je bijvoorbeeld thuis of elders kunt plaatsen.
• Het restant kan eventueel ook als meststof worden gebruikt. Er wordt nog onderzoek naar gedaan om dat restgebruik geaccordeerd te krijgen. 

Lezing 2: Data na je dood: springlevend

Wanneer iemand is overleden, laat deze tegenwoordig vaak een heel ‘spoor’ na van digitale informatie. Bijvoorbeeld op social media. 

Omgekeerd is digitale informatie na een overlijden soms ineens nergens meer te vinden. Of niet meer toegankelijk, omdat bijvoorbeeld passwords ontbreken. 

Sander van der Meer, voormalig forensisch ICT-specialist, is nu coördinator bij Digital Life Legacy, onderdeel van de Zorg Diensten Groep. Digital Life Legacy is een kennis- en expertisecentrum rond de digitale nalatenschap, online erfenis en dierbare data. 

Van der Meer vertelt hoe persoonsgegevens na de dood vaak nog springlevend blijven. En over de consequenties en mogelijkheden daarvan. Bijvoorbeeld hoe het opzeggen van een account per ongeluk kan leiden tot het aanvaarden van de erfenis. En hoe de vingerafdruk van een overledene zelfs na de uitvaart veiliggesteld kan worden. Bijvoorbeeld om een telefoon of notebook te ontgrendelen. Of als dierbare herinnering.

Hoe kom je bij de inloggegevens van een overleden familielid?

Bijna iedereen zit tegenwoordig op internet. Online shoppen, overheidszaken regelen en misschien gebruik je ook social media. Veel mensen hebben daardoor allerlei inloggegevens van veel accounts. Maar stel dat een dierbare overlijdt en diens inloggegevens blijken zoek. Of zelfs de toegangscodes van de mobiel of van diens computer zijn zoek. Dan kunnen de nabestaanden soms ook niet bij foto’s en andere digitale documenten van de overledene. Wat kun je dan doen? 

Waarom wachtwoorden veilig achterlaten?

Nabestaanden kunnen zonder inloggegevens van de overledene niet inloggen bij belangrijke instanties en bedrijven. Denk bijvoorbeeld aan de bank en verzekeraars. 

Is ook het DigiD-wachtwoord van de overledene onvindbaar? Dan kunnen de nabestaanden ook niet inloggen bij onder andere de belastingdienst, de overheid en het pensioenfonds. 

Maar het kan nog vervelender. Want zonder je wachtwoorden hebben je nabestaanden mogelijk geen toegang tot je mobiele telefoon, tablet of computer. Ze kunnen dan niet bij foto’s en andere dierbare herinneringen, of bij belangrijke documenten. 

Ook kunnen ze niet inloggen om bijvoorbeeld je social media accounts te verwijderen. 

Je wachtwoorden veilig achterlaten, is gelukkig eenvoudig. 

Sander van der Meer

Aan de hand van foto's en filmpjes presenteert Van der Meer zijn boodschap omtrent digitale nalatenschap.

• De telefoon bijvoorbeeld is best wel een belangrijk ding voor mensen geworden, aldus Sander.
• Je kunt na het overlijden bij het onderzoek naar de digitale nalatenschap van de overledene ook zaken tegen komen, waar je als familie niet op zit te wachten.
• De telefoon is eigenlijk het dagboek van nu.
• Wachtwoorden moeten voortdurend veranderen, en ze worden steeds langer en ingewikkelder.
• De Wet op de Privacy geldt alleen maar bij leven, dus vanaf overlijden heb je geen rechten meer voor wat betreft privacy. Je privacy gaat ook niet over op de nabestaanden.
• Als familie mag je niet zomaar een telefoon of een computer van je familielid kraken. Computervredebreuk is een misdrijf, met een maximale straf van 4 jaar cel.
• Erfgenamen erven vaak een telefoon, waarvan je daardoor eigenaar wordt, en waarmee je dan alles mag doen. Die telefoon mag je dan wel laten kraken, om te bekijken welke gegevens er op de telefoon van je erflater staan.
• In Nederland zijn nu al 70 miljoen telefoonaansluitingen. 5% van de vierjarigen heeft al een telefoon. Kinderen zetten alles op de telefoon, en vanaf 12 jaar delen kinderen hun wachtwoorden echt niet meer met hun ouders.
• Sommige overledenen krijgen hun telefoon mee in de kist. Dat mag overigens niet. Ook na 15 jaar begraven te zijn, kunnen opsporingsdiensten daar meestal gewoon nog de gegevens van afhalen.
• Opsporingsdiensten kunnen veel uit je telefoon halen, zelfs zaken die de telefooneigenaar al heeft gewist. 
• Zorg ervoor dat je als erfgenaam het abonnement van de telefoon nog lang aanhoudt na overlijden, want ook na dat overlijden speelt er nog het een en ander. Bij opzeggen ervan verdwijnt ook bijvoorbeeld alles op het gebied van wederzijds app-verkeer.
• Vingerafdrukken van overledenen werken niet. Ten eerste weet je niet welke vinger is gebruikt. Vingerafdrukken moeten binnen 24 uur na het vorig gebruik worden gebruikt. Als de hartslag is gestopt, werken vingerafdruk-wachtwoorden niet meer. 
• Werkt het wel met gezichtsherkenning? Het mag niet; toch wordt het door nabestaanden wel eens geprobeerd, maar het gaat niet werken. Alleen als het binnen 24 uur na overlijden wordt geprobeerd, en er van de overledene tenminste één oog open is, zou het nog kunnen. 
• Lievelingsmuziek staat vaak in playlists op je telefoon; die wil de familie vaak graag gebruiken bij uitvaarten.
• Selfies tijdens een uitvaart, of ook bij opgebaarden worden steeds vaker gemaakt, ook al vindt men dat doorgaans onsmakelijk. Zeker als die selfies worden bewerkt met Faceswap, dan wordt dat als verwerpelijk ervaren door anderen die dat zien.
• 60% denkt niet na over wat er moet worden gedaan met je eigen social media, zoals bijvoorbeeld Facebook. 75% van de mensen heeft daar in elk geval nog niets voor geregeld. Maak dit wel bespreekbaar met je nabestaanden!
• Fabrikanten en providers werken doorgaans niet mee aan het ontsluiten van data op data-apparatuur. Bij het contracteren bij Apple bijvoorbeeld heb je al verklaard dat bij overlijden alle rechten erop verdwijnen. De overledenen (en de erfgenamen) zijn dan geen eigenaar van de data.
• Van der Meer vindt dat je die rechten daarentegen wel in stand zou moeten houden voor nabestaanden.
• Sommige mensen leggen vast dat niemand in je telefoon mag kijken na overlijden, maar je moet je realiseren dat dat geen juridische consequenties heeft. Dat zou volgens Sander wel moeten, want antwoorden op vragen zijn voor nabestaanden belangrijk.
• Hij waarschuwt voor de inzet van zogenoemde opzegdiensten bij overlijden, en ook voor digitale kluizen. Niet doen! Een digitale kluis is overigens wat anders dan een wachtwoordmanager.
• Een account kun je niet erven; je kunt het niet vasthouden. Maar wat kun je er dan mee doen? De accounts blijven echter wel bestaan. Bij opzeggen van het account kan die opzegging niet ongedaan worden gemaakt, en kun je er nooit meer bij. Als je het wel doet, accepteer je overigens tegelijk de erfenis ook zuiver.
• Ga bij overlijden alle social accounts inventariseren; onderzoek ze eerst, en zeg ze zeker niet direct op. Wees dus heel voorzichtig met het opzeggen van accounts.
• Bij overlijden blijven je - soms honderden - accounts allemaal bestaan; ook alle accounts die je bijvoorbeeld ooit eens hebt gebruikt bij een online aankoop bij een webwinkel.
• Je moet heel goed nadenken over wat belangrijk is als en nadat je komt te overlijden.
• Criminelen zoeken op internet naar accounts van overledenen, die bijvoorbeeld zijn aangekondigd in rouwadvertenties en in digitale herdenkingspagina’s op internet.
• Wees voorzichtig met oude telefoons; gooi ze niet zomaar weg, want er kan misbruik van worden gemaakt.
• Heel veel zaken op dit gebied zijn wettelijk nog niet geregeld. Wet- en regelgeving van digitale nalatenschappen zitten er op termijn hoogstwaarschijnlijk wel aan te komen, dus tot die tijd kan iedereen nog zijn gang gaan met digitale nalatenschappen. Wees dus voorzichtig!