Vertrouwen in het waterbeheer van de toekomst

Woensdag 15 februari 2023

 

Annemieke Nijhof van Deltares bij Wetterskip Fryslân

Water de baas?

De ‘Publieksacademie Leeuwarder Courant’ organiseert drie lezingen over de toekomst van ons water.

• Hoe lang kunnen we ons land nog beschermen tegen overstromingen, wateroverlast en watertekort?
• Bepaalt het water waar we kunnen wonen, of bepalen wij waar het water mag komen?

In deze drie publiekslezingen - georganiseerd door Wetterskip Fryslân en de Leeuwarder Courant (LC) - zetten experts ons aan het denken over de toekomst van ons water. 

• Wat gebeurt er als we niets doen? 
• Wat zijn antwoorden op de uitdagingen die op ons af komen? 
• En wat kun je zelf doen?

Toekomst van ons water 

We staan er niet altijd bij stil. We leven in een delta. Meer dan de helft van ons land ligt onder de zeespiegel. Zonder waterbeheer zou ons land grotendeels onder water staan. 

Maar het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt, weersextremen nemen toe en de beschikbaarheid van zoet water staat onder druk. 

Om ons land ook voor toekomstige generaties leefbaar en bewoonbaar te houden, zijn ruimtelijke aanpassingen en keuzes onvermijdelijk. Ook in onze waterrijke provincie Fryslân. 

Alle drie LC-publiekslezingen vinden plaats in het werkcafé van Wetterskip Fryslân te Leeuwarden.

• De eerste lezing werd op 2 februari 2023 verzorgd door Luzette Kroon, dijkgraaf van Wetterskip Fryslân, handelend over: ‘Leven met water, nu en later’.
• De tweede lezing werd op 8 februari 2023 verzorgd door Gerrit Hiemstra, meteoroloog & weerpresentator van de NOS, handelend over: ‘De klimaatuitdaging voor Fryslân’.

Hoosbuien, droogte en zeespiegelstijging: ‘Wat als we niets doen?’

De laatste - derde - lezing is vanavond, en die wordt verzorgd door Annemieke Nijhof, directeur van Deltares. 

De titel van haar lezing is: ‘Vertrouwen in het waterbeheer van de toekomst’.

• Deltares is een onafhankelijk kennisinstituut voor toegepast onderzoek op het gebied van water en ondergrond. Wereldwijd werkt Deltares aan slimme innovaties, oplossingen en toepassingen voor mens, milieu en maatschappij. Vanuit het perspectief van water, bodem, en infrastructuur doen ze dit via vier missiegebieden, waarin ze hun bijdragen aan de internationale en Nederlandse missies beschrijven, zijnde: Toekomstige delta’s, Duurzame delta’s, Veilige delta’s en een Veerkrachtige infrastructuur. Omdat het beheer van dichtbevolkte en kwetsbare gebieden complex is, werkt Deltares nauw samen met overheden, ondernemingen, kennisinstellingen, universiteiten en niet-gouvernementele organisaties in binnen- en buitenland.
• Ongeveer 800 mensen van 40 nationaliteiten werken bij Deltares. Daaronder zijn heel veel onderzoekers en allerhande experts.
• Het is een organisatie met een sterke internationale reputatie. 
• Ze omschrijven zichzelf met 'Integrating the Dutch'; want al werkende leren zij anderen veel, maar ondertussen leren ze tijdens hun werk zelf ook veel van die anderen.

Nijhof: "De slogan ‘Yes we can' van Barack Obama - en daarmee zijn boodschap van hoop - inspireert mij in mijn werk." 

Waterbeheer

De opening van deze publiekslezing wordt verzorgd door avondvoorzitter Gerard van der Veer.

Maarten Pennewaard, interim hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant, spreekt - mede namens gastheer Wetterskip Fryslân - het welkomstwoord uit als organiserend gastheer. Bij zijn inventarisatie tijdens deze introductie blijkt dat een heel groot deel van de aanwezigen ook de voorgaande twee lezingen heeft bijgewoond, dus deze lezingenserie is in dat opzicht beslist een succes.

Dan nodigt gespreksleider Van der Veer de spreekster Annemieke Nijhof uit om op het podium te verschijnen.

Waterbewustzijn

Annemieke Nijhof begint met een aantal vragen aan de zaal, en reageert dan op de gegeven antwoorden:

• Voor duizend liter water betalen we twee euro.
• Een gemiddeld persoon verbruikt ongeveer 130 liter water per dag, dus voor 26 cent per dag. Daarvan gebruiken we slechts 2 liter voor eigen consumptie. In Vlaanderen verbruikt de Belg gemiddeld maar 85 liter per dag, dus veel minder dan wat Nederlanders verbruiken. Voor de Nederlander is het heel erg vanzelfsprekend om ruimschoots water te verbruiken. 
• De totale kosten van alle waterbeheer in Nederland is per persoon 800-900 euro per jaar. Wij worden daartoe belast, maar ons wordt niet gevraagd wat wij daarvoor echt over zouden hebben. 
• Als alle water-partijen in Nederland niet goed zouden werken, zoud Nederland deels in een moerasland veranderen, en zou ons land bij tijd en wijle voor een groot deel overstromen. 
• "Wanneer gaan we ons vuile afvalwater van het douchen en van de wasmachine nu eindelijk eens gebruiken voor het doorspoelen van mijn toilet", vraagt één van de aanwezigen in de zaal. Antwoord: Omdat ons water veel te goedkoop is, kan het momenteel niet uit om in onze huizen dubbele leidingen daartoe aan te leggen, maar, we gaan nu wel een andere tijd tegemoet, waarbij drinkwaterbedrijven maar ternauwernood voldoende schoon water kunnen leveren op tijden dat er sprake is van schaarste.
• In Tilburg moet in een nieuwbouwwijk alle regenwater worden opgevangen voor gebruik, bijvoorbeeld om het rechtstreeks door laten sijpelen in de bodem/tuin, in plaats van dat het in het riool terecht komt. 
• We lopen een keer tegen de grenzen aan van ons schoonwaterbeheer.
• Water is zo goedkoop, omdat drinkwaterbedrijven op heel grote schaal, en daarmee op goedkope wijze schoon water kunnen produceren en leveren. Verder betalen we niet voor de bron waaruit we het water halen. Andere waterproductie- en leveringssystemen en -partijen kunnen dus eigenlijk niet concurreren tegen de huidige wijze van schoonwaterproductie.

Vertrouwen in het waterbeheer 

Daarna gaat Annemieke Nijhof verder met haar presentatie:

• Vertrouwen in de overheid en in vakmensen staat momenteel onder druk. 
• Waterschappen zijn heel deskundig, begrijpen het watersysteem goed, hebben een goede schaal, werken met goede overwegingen, kennen het gebied en de geschiedenis heel goed, èn ze kunnen een rekening sturen voor het werk dat ze doen. Deze functionele democratie is bijzonder op wereldnivo. 
• Het is niet vanzelfsprekend dat het zo goed blijft als dat het nu is.
• De Deltacommissie krijgt ruimschoots budget voor haar werk, om – ook als het politiek klimaat door verkiezingen zou wijzigen – toch haar geplande en afgesproken werk te blijven doen. 
• We moeten er serieus rekening mee houden dat we in het jaar 2100 al te maken hebben met een zeespiegelstijging van 2 tot 3 meter. 
• Nijhof: "Mijn drijfveer is dat met het weten van … (bijvoorbeeld de klimaatdreiging / zeespiegelstijging) ook de verantwoordelijkheid mee komt." 
• Als wij de noodzaak naar de toekomst blijven drukken, dan krijgen de generatie na ons een exponentieel groter probleem, en de vraag is of wij en zij dán voldoende middelen hebben om daar iets aan te doen. 
• Nederland zou het eerste land moeten zijn dat voorbereid zal zijn op 3 meter zeespiegelstijging. Wij willen op tijd nagedacht hebben en actie hebben ondernomen. Ook nu we niet alles zeker weten, moeten we toch veel en goed denkwerk doen, moeten we het maatschappelijk debat erover voeren, en dienen we adequate maatregelen te nemen. Als we niets doen, blijven we de problemen creëren.
• Waterpeilbeheer vraagt veel installaties en het is daarmee duur. 
• Als we ook in Fryslân iedereen super individueel proberen te bedienen met een fijnmazig water(peil-/beheer-)systeem, en als we weten dat de toekomst steeds onzekerder wordt, dan maken we het onszelf wel erg moeilijk. Hoe fijnmaziger het waterpeilsysteem is in tijden van verandering en extremen, hoe minder robuust het waterpeilbeheer wordt. 
• Er moeten omslagen komen in water- en bodembeheer. We moeten bijvoorbeeld verstandiger omgaan met tijden van droogte en met natte perioden.
• Er is geen oplossing voor de wateroverlast(schade) die in de zomer van 2021 door de overstroming in Limburg is ontstaan. Als dat weerbeeld met die wateroverlast in de Randstad was geweest, dan was het water op zo’n 20 centimeter hoogte daar wel twee weken blijven staan. In Overijssel zouden zelfs primaire waterkeringen kapot zijn gegaan als dat extreme weerbeeld met de wateroverlast van Limburg ook in Overijssel was geweest. 
• Een Waterschap moet tot het maximale gaan om het goed toeven te laten zijn in een waterschap. We kunnen trouwens wel ontzettend veel aan.
• Stem vooral ook voor het waterschapsbestuur bij waterschapsverkiezingen, want daarmee doe je iets ontzettend belangrijks. Waterschappen staan voor een existentieel belang in ons land. We kunnen en mogen onze waterschappen vertrouwen. We moeten zorgen dat we gaan staan voor de nodige beslissingen aangaande allerlei kwesties van water- en bodembeheer. Activeer je omgeving, opdat ook zij vooral wel op het waterschapsbestuur gaan stemmen. Daarmee sluiten we de waterschappen in ons hart.

Questions & Anwers

Tot slot is er volop gelegenheid om elkaar vragen te stellen, antwoorden te geven, en plenair met elkaar in gesprek te gaan, bijvoorbeeld over onderstaande:

• Met de verhouding van de geborgde en de vrije zetels in het waterschapsbestuur valt er ook echt wel iets te kiezen bij de waterschapsverkiezingen.
• Wellicht is er over 30 jaar iets bedacht over hoe we de CO2-uitstoot beter kunnen beheersen.
• We moeten scenario’s blijven maken, waarbij we desnoods rekening houden met 5-7 meter zeespiegelverhoging, maar we gaan nu (nog) niet extreme scenario’s doorrekenen met een zeespiegelstijging van enkele tientallen meters (bijvoorbeeld ingeval ook de Zuidpool zou smelten).
• Wees ook eerlijk over wat je op de langere termijn niet kunt volhouden.
• De komende 3 meter zeespiegelstijging is het resultaat van de opwarming van de aarde die al is gerealiseerd. 
• Als later uit metingen blijkt dat ons actuele scenario al weer voorbij is, dan heb ik wel vertrouwen in de komende generatie(s), dat zij wel de kwaliteiten zullen hebben om dat ook op te lossen.
• "Er is voldoende bewustzijn, en ik heb er voldoende vertrouwen in, dat ook op langere termijn deze problemen wel opgelost zullen worden", zegt Nijhof.
• De Waddenzee heeft tot op heden nog altijd 'zandhonger'; ook nog steeds na de afsluiting van de Afsluitdijk van 90 jaar geleden. Bij een al te sterke zeespiegelstijging zal de hele Waddenzee verdrinken. 
• Er kan heel veel, en we kunnen wel heel veel doen, maar het is wel de vraag of we daar ons geld voor over hebben. Misschien moeten we alle burgers wel vertellen dat de waterschapslasten tweemaal zo hoog moeten worden, om op termijn geen natte voeten te krijgen. En dan nog blijft ons waterbeheer in Nederland heel goedkoop per persoon.
• Op weg naar het jaar 2100 kunnen we nu al wellicht niet meer vasthouden aan het beleid en de actuele maatregelen ten behoeve van Natura 2000.
• Een vierde LC-college als opvolger van deze drie – zijnde een CO2-college - zou een goede zaak zijn. 
• Wij zijn de uitvinders van integraal waterbeheer, en met dat mes zouden we op allerlei gebieden met verschillende kanten van dat mes kunnen snijden/werken. 
• We hebben al ongelofelijke slagen gemaakt in Nederland aan de verbetering van de waterkwaliteit; ook in combinatie met bijvoorbeeld instrumenten zoals vismigratiepunten. Maar echt schoon is ons water nog niet; daar hebben we nog wel de nodige slagen te maken.
• Misschien moeten we voor verregaande maatregelen wel veel verder kijken dan onze eigen landsgrenzen, om juist veel verder weg van ons land die maatregelen te nemen, waar ook de ons omliggende landen baat bij hebben. We moeten dus zeker internationaal gaan kijken.
• Als je als waterschap er ook voor komende generaties wilt zijn, moet je als waterschapsbestuur bereid zijn om nu al dappere besluiten te nemen.
• Droogte heeft vorig jaar meer schade berokkend dan het extreme weer en de wateroverlast-schade van het afgelopen jaar.
• Waterschappen mogen we nooit lichtzinnig opgeven.