De Friese Waterlinie

Donderdagavond 6 oktober 2022
 

Lezing van Meindert Schroor in Tresoar

Verdedigingslinie

De ‘Friese Waterlinie’ is een verdedigingslinie die van Kuinre (aan de voormalige Zuiderzee), door de beekdalen van de rivieren de Linde en de Tjonger (Zuidoost-Friesland), richting Frieschepalen loopt. Deze verdedigingslinie, ooit opgericht om de Spanjaarden tegen te houden, beschermde Fryslân in het Rampjaar 1672/’73 tegen de Münsterse bisschop Bernhard von Galen en zijn Franse hulptroepen, toen het gebied onder water werd gezet. De linie is eind vorige eeuw deels hersteld, door een aantal voormalige schansen weer zichtbaar te maken in het landschap. Langs deze linie zijn wandel-, fiets- en autoroutes uitgezet.

Wat een ramp in 2022

In het kader van de jaarlijkse ‘Maand van de Geschiedenis’ organiseert Tresoar vanavond een lezing over deze eeuwenoude Friese Waterlinie. In 2022 staat in de Maand van de Geschiedenis het thema ‘Wat een ramp!’ centraal. Daarbij wordt in dit jaar het Rampjaar 1672/’73 herdacht. 

In het kader van dit thema is Meindert Schroor uitgenodigd om vanavond in Tresoar een lezing te verzorgen over de Friese Waterlinie.

Meindert Schroor (1955) studeerde sociale geografie en is tegenwoordig sociaalgeografisch en historisch onderzoeker in Leeuwarden, en tegelijk portefeuillehouder van de cultuurhistorie van de Waddenacademie. Schroor publiceerde veel populairwetenschappelijke boeken en artikelen, vooral over het landschap, de waterstaat, de cartografie, de economie, de demografie en over de geschiedenis van steden in Fryslân en Groningen. Samen met zijn vrouw heeft hij in Leeuwarden een eigen geografisch- en historisch onderzoeksbureau.

Associatief met veel feitenkennis

Het valt mij op dat Meindert Schroor tamelijk associatief spreekt. Hij noemt regelmatig tussenteksten met historische feiten, waarmee het lijkt alsof hij in een voortdurend proces van het memoreren van feitenkennis zit. Dat is ook handig voor je eigen parate kennis, want je bereikt op die manier dat je  feitenkennis in je geheugen paraat blijft. Verder merk ik dat hij regelmatig uit gaat van een veronderstelde voorkennis van de deelnemers in de zaal. Daardoor heeft de toespraak een hoge informatiedichtheid en is het voor de niet-ingewijden moeilijk om de verkregen informatie van vanavond als het ware op te hangen aan de bij jou al gereed hangende geschiedenishaakjes. En dat is nu ook de strekking van hetgeen ik hoor van een echtpaar dat vóór mij de trappen van Tresoar afdaalt, na afloop van de lezing. Ik heken en begrijp wat ze bedoelen.

De verdediging van Friesland in een bredere historische context

Meindert Schroor begint zijn lezing met de mededeling dat hij het thema van de Friese Waterlinie vanavond in een bredere historische context gaat plaatsen. Die context is heel rijk, zo blijkt uit de presentatie, en daardoor valt het niet mee om een soort van rode draad door de lezing heen te vinden. Daarom hieronder dan ook niet een weergave van deze lezing met veel overzicht en samenhang, maar een indicatie van een aantal van de interessante aspecten die vanavond aan de orde komen:

• Het vroegere verdedigingswerk de Landweer van Allardsoog dateert al van ongeveer 1400. De holle weg daar vlakbij richting Bakkeveen laat zien hoe zo’n oude weg in de loop der eeuwen helemaal is uitgereden door karren en wagens.
• Friesland is voorheen een heel rijk gebied geweest. Uit het hele achterland kwamen de arbeiders hierheen om te werk te worden gesteld.
• Steenwijk was vroeger een belangrijke grensvesting, op een heel strategische plek. 
• De vestingen schoven steeds verder richting Groningen in de periode van de Groninger Schansenkrijg van 1580-1594.
• In Friesland was het veengebied nogal dooraderd door afwaterende rivieren; meer dan in Groningen, waardoor dit gebied in Friesland zich veel beter ontwikkelde dan Groningen.
• Taal was in die tijd geen ding, want van Amsterdam tot de Baltische Staten spraken ze nagenoeg gelijk.
• Willem Lodewijk gaf de eerste aanzet tot de Friese Waterlinie in 1596, middels een brief aan Gedeputeerde Staten. Niet alleen als strateeg, maar ook als politicus heeft Friesland veel te danken aan deze Willem Lodewijk.
• Christoph Bernhard von Galen (1606-1678) – ook wel Bommen Berend genoemd - is heel erg bepalend geweest voor de geschiedenis van West-Europa. Hij en zijn bisdom Münster waren een wig in een overwegend protestantse omgeving. Hij was ook een sterke contra-reformator met nogal absolutistische neigingen. Dit bisdom was het meest roomse gebied van heel West-Europa.  
• De eerste Münsterse Oorlog van 1665-1666 werd gevolgd door de Vrede van Kleef.
• Tot 1880 is een horde van migranten (veelal arbeidsmigranten) naar ons gebied gekomen om hier te werken en/of zich hier te vestigen.
• Johan Maurits van Nassau was de tegenstander van Von Galen in zowel de 1e als de 2e Münsteroorlog.
• Hasselt, Zwartsluis en Blokzijl waren de belangrijkste toegangen tot Friesland.
• Ter verdediging werden de beekdalen van onder andere de Linde en de Kuinder onder water gezet, mede op aansporing van Albertine Agnes (rond 1672). 
• De inundaties in Groningen waren gesteld in het Lageland van Groningen; en zo ook de gebieden rond het Reitdiep, waarmee de verdediging stevig werd. 
• Friesland had aanvankelijk veel meer bos dan Groningen, Drenthe en Overijssel.
• In de Blessebrugschans is door het herstellen/herbouwen van bijvoorbeeld de oude schansen goed zichtbaar te maken hoe het er in een ver verleden uit heeft gezien.

Meindert Schroor:

"In de kern gaat het in Nederland eigenlijk 

alleen maar over geld en water.”