Rembrandt de evangelist

Woensdag 8 juni 2022
 

Cover van 'Rembrandt de evangelist'

Schilderijen en de Bijbel
In het jaar 2006 publiceerde het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG) te Haarlem in samenwerking met het Rijksmuseum te Amsterdam het boek 'Rembrandt de evangelist'.

Dit boek beschrijft een aantal in Nederland aanwezige schilderijen van Rembrandt van Rijn. Het gaat voornamelijk om schilderijen van bijbelse taferelen, maar er zijn ook enkele schilderijen van opgenomen met een algemener thema.

De bedoeling van deze kunst-uitgave was een verbinding te leggen tussen het thema van het afgebeelde schilderij enerzijds en een bijbelgedeelte anderzijds. Die bijbelteksten zijn ontleend aan 'De Nieuwe Bijbelvertaling' (NBG, 2004).

Dit boek begint met enkele inleidende teksten over de persoon en over de actualiteit van Rembrandt van Rijn.

Het boek is geschreven door een team van auteurs, waarbij Pauline Kintz en Frauke Laarmans de inleidingen en de toelichtingen bij de afbeeldingen schreven, en Jaap van Dorp (NBG) schreef bij elke bijpassende bijbeltekst een toelichting.

Wisselende reputatie van Rembrandt

Het is aan te bevelen dat af en toe nieuwe boeken verschijnen over Nederlands beroemdste kunstschilder Rembrandt van Rijn, omdat het onderzoek over zijn leven en werken voortdurend voortschrijdt, en elke volgende generatie daardoor als het ware een eigen, nieuwe Rembrandt ontdekt.

Rembrandt was een eigenzinnig man, dus het hoeft je niet te verbazen dat zijn werken generatie op generatie zowel ergernis als inspiratie opleverden. Zijn werk werd bijvoorbeeld in de 18e eeuw nogal als te ruw gezien voor de smaak van die tijd. Zijn boerse schilderonderwerpen en bijvoorbeeld het niet schilderen van vrouwen vanuit het gangbare klassieke schoonheidsideaal, maar juist het al te zeer 'naar de natuur' schilderen van de onvolkomenheden van vrouwen, zorgde voor kritiek op zijn werk.

In de 19e eeuw echter maakte dat ongemakkelijke gevoel plaats voor bewondering, omdat men toen juist het niet volgens de gebruikelijke conventies schilderen meer ging waarderen.

Toen men in de 19e eeuw - na de afscheiding van België - op zoek ging naar de Nederlandse identiteit, vond men dat daar ook een nationale held bij hoorde, wat erin resulteerde dat een standbeeld voor Rembrandt werd opgericht op het plein dat men toen het Rembrandtplein ging noemen.

Rembrandt en de Bijbel

In 1906-1907 verscheen de zogenoemde 'Rembrandt Bijbel', in de Statenvertaling, met reproducties naar werken van Rembrandt Harmenszoon van Rijn. Ook daarna zijn meerdere Bijbels en bijbelfragmenten gepubliceerd met daarbij eveneens afbeeldingen van schilderijen van Rembrandt.

In dit boek 'Rembrandt de evangelist' hebben de samenstellers zich beperkt tot alleen afbeeldingen van Rembrandts schilderijen. Rembrandt wordt vooral ook gewaardeerd om de keuze van zijn bijbelse schilderijenthema's. Vooral zijn knappe uitbeelding van licht en donker maken dat in zijn schilderijen de invloed van het transcendente, de aanwezigheid van het goddelijke, zichtbaar wordt.

Dit boek behandelt 13 in het boek afgebeelde schilderijen van Rembrandt van Rijn. Bij elk schilderij wordt eerst een korte inleiding gegeven, waarna het bijpassende bijbelgedeelte wordt gegeven, waarbij tenslotte een korte toelichting wordt gegeven in relatie tot het afgebeelde schilderij.

Daarbij gaat het om de volgende schilderijen"

Isaak en Rebekka, bekend als 'Het Joodse bruidje'.

• Rembrandt zoomt in op de tedere omhelzing.
• Het verhaal van Isaak en Rebecca lijkt van toevalligheden aan elkaar te hangen, maar feitelijk wordt Rebecca van Hogerhand naar Isaak toegeleid.

Landschap met stenen brug

• Vermoed wordt dat Rembrandt hiermee 'de pelgrimstocht des levens' wilde verbeelden.
• De Heer beschermt de weg van de rechtvaardigen, de weg van de wettelozen loopt dood.
• De mens staat voor de beslissende keuze, om de weg te bewandelen die naar het leven leidt, ofwel de weg van de rechtvaardige.

Portret van Titus in monnikspij

• Titus (zoon van Rembrandt) wordt hier met een jongensachtige zachtheid uitgebeeld als Franciscus.
• Kinderen zijn een geschenk van de Heer.
• Of een bepaald doel bereikt wordt, is van God afhankelijk.

Een jonge vrouw, bekend als 'Portret van Saskia'

• Rembrandt trouwde in 1634 met Saskia van Uylenburg.
• Rembrandt signeerde zijn schilderijen uiteindelijk zelfbewust met alleen zijn voornaam.
• Uw slaaf en slavin moeten evengoed rusten als u.
• Hebzuchtige begeerte is niet onschuldig. Mensen streven er immers naar een gekoesterde wens ook te vervullen, desnoods met list en bedrog.

Jeremia treurend over de verwoesting van Jeruzalem

• Zie hierbij ook mijn blog van 6 maart 2022

Tobit en Anna met het bokje

• Straf mij niet voor mijn zonden en mijn onbezonnen daden, noch voor die van mijn voorouders.
• Uw oordeel over mij is rechtvaardig, want ik heb gezondigd. We hebben Uw geboden niet in acht genomen en zijn U niet trouw gebleven.
• De hoofdpersonen van het bijbelboek Tobit zijn voorbeeldige gelovigen: zij geven aalmoezen aan de armen, geven eten aan de degenen die honger lijden, ze tonen respect voor hun ouders en hebben ontzag voor God.

Stilleven met pauwen

• Er zijn er die werken, zwoegen, rennen; maar des te meer schieten ze tekort.
• Wijsheid, inzicht en kennis van de wet komen van de Heer, van Hem komen liefde en goede daden.
• Wie graag kwaadaardig is, blijft het zijn leven lang.
• Houd je aan je verplichtingen, wees daarin bestendig, en blijf werken tot je oud bent.
• In goede tijden weet men niets meer van de slechte, in de slechte (tijden) niets meer van de goede.
• Prijs niemand gelukkig vóór zijn dood; een mens wordt pas aan zijn einde gekend.

Susanna

• Ik val liever in uw handen, dan dat ik tegen de Heer zondig.

Verloochening door Petrus

• Hoewel veel mensen een valse verklaring aflegden, waren hun getuigenissen niet eensluidend.

Oude lezende vrouw, waarschijnlijk de profetes Hanna

• Hoe broos de vrouw ook is, door haar aandachtige houding krijgt zij iets monumentaals.
• De redding; een licht dat geopenbaard wordt, dat tot eer strekt van Israël.
• Gods genade rustte op het kind Jezus.
• Welke oplossing men ook kiest, er blijft altijd iets uit te leggen.

Doop van de kamerling

• Begrijpt u ook wat u leest? Hoe zou dat kunnen als niemand mij uitleg geeft?

Zelfportret als de apostel Paulus

• Rembrandt schilderde zichzelf met de attributen van de apostel Paulus: de stapel brieven, het zwaard, en de tulband.
• Ik doe dat vanwege de genade die God mij geschonken heeft.
• De apostel Paulus is misschien wel de belangrijkste en meest creatieve geleerde uit de geschiedenis van de vroegere Kerk.

Het loflied van Simeon

• Hij die heiligt en zij die geheiligd worden, hebben één en dezelfde oorsprong.
• Juist omdat Hij zelf op de proef werd gesteld en het lijden volbracht heeft, kan Hij ieder die beproefd wordt bijstaan.
• Een belangrijk punt van het christelijk geloof: de menswording van de Zoon van God was bedoeld om de macht van de duivel radicaal uit te schakelen.