Eindstation Terwispel

Dinsdag 6 oktober 2020

Cover van 'Eindstation Terwispel'

Oudehorne en Ter Idzard
De Friese amateur-historicus 'Lieuwe Boonstra' is een groot kenner van de regionale geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Fryslân, gepassioneerd voor en gespecialiseerd in de reconstructie van de in deze oorlog neergestorte bommenwerpers van de Geallieerden. Al vele jaren zien we met waardering de resultaten van onderzoek en verzamelpassie van deze neef van Durkje. Lieuwe en zijn inzet zou een groot voorbeeld kunnen zijn voor alle jonge mensen die van plan zijn om een specifiek deel van de Friese geschiedenis nader te onderzoeken.
Zijn onderzoek naar en reconstructie van vliegtuigcrashes van Geallieerde bommenwerpers leidde in 1992 al tot de co-productie (samen met Foppe de Boer en Yme de Jong) en publicatie van het boek 'Een Brits litteken in Friese bodem', over de crash boven het Friese Oudehorne van een Lancaster-bommenwerper. En over de reconstructie van die zelfde bommenwerper en daarnaast ook van een andere bommenwerper die in Ter Idzard neerstortte, publiceerde Lieuwe in 2016 nog een tweede boek, van eigen hand, getiteld 'Missing in Action', waarin hij verslag doet van zijn bevindingen uit zijn onderzoeksjaren 1988-1998.

Terwispel
Zijn volgende zoektocht in de jaren 2001-2019 resulteerde in een uitvoerige reconstructie van twee andere bommenwerpers, die met een tussenpoos van 24 dagen neerstortten in het Friese Terwispel. Door zijn expertise met anderen te delen, was Lieuwe Boonstra in staat om na deze jarenlange intensieve zoektocht naar de feiten en achtergronden van ook deze twee vliegtuigcrashes wederom een rijk geïllustreerd boek te schrijven en dat ook weer in eigen beheer te publiceren. Dit nieuwe boek gaf hij als titel: 'Eindstation Terwispel', met als subtitel 'Reconstructie van het neerstorten van twee Britse bommenwerpers in Terwispel op 15 augustus en 8 september 1941'.
Deze reconstructie is gedocumenteerd met zo'n 200 foto's en documenten, waarvan veel nooit eerder werden gepubliceerd, voor een groot deel afkomstig uit overheidsarchieven en uit nalatenschappen, veelal in particulier bezit van families van de gecrashte vliegeniers.

Reconstructie van twee crashes
Op zijn verzoek heb ik medio februari 2020 het redigeren van de concept-tekst van dit boek verzorgd, en daarbij viel mij op hoe gedegen Lieuwe zijn onderzoek heeft verricht en hoe compleet hij de reconstructie van deze twee vliegtuigcrashes op schrift heeft gezet. Het verhaal van deze twee crashes is gebaseerd op getuigenverslagen vanuit alle relevante perspectieven. In zijn boek lees je bijvoorbeeld het verhaal van de Geallieerde vliegers, van de Duitse nachtjagers, maar ook de getuigenverslagen van de inwoners van Terwispel en van de politieagenten die snel ter plaatse waren na de beide crashes. 
Zowel in de nacht van 15 augustus 1941 als van 8 september 1941 stortten bij Terwispel twee Britse bommenwerpers neer in Fryslân. De eerste was een Whitley-bommenwerper en de tweede was een bommenwerper van het type Wellington.
Mij is duidelijk geworden dat Lieuwe Boonstra alles in het werk heeft gesteld om een betrouwbare reconstructie te maken ten behoeve van dit boek. Op voortreffelijke wijze beschrijft Lieuwe heel gedetailleerd de ins en outs van deze twee dramatische crashes. Het groot aantal in het boek opgenomen illustraties, en alle daarin afgebeelde documenten uit Britse, Duitse en Friese bronnen maken deze reconstructie heel realistisch en waarheidsgetrouw.

Whitley & Wellington
Voor de cover van dit boek - met als titel 'Eindstation Terwispel' - maakte de Poolse grafische kunstenaar Piotr Forkasiewicz een levensechte illustratie van een Wellington-bommenwerper, vliegend boven een door het vuur roodgekleurd doelgebied.
Dit waardevolle kijk- en leesboek bevat twee delen. Deel 1 behandelt de crash van de Whitley-bommenwerper van Terwispel, en deel 2 gaat over de neergestorte Wellington-bommenwerper van Terwispel. Van de - per nacht - honderden bommenwerpers van de Royal Airforce (RAF) die vanuit Groot-Brittannië vertrokken om onder andere Duitse steden te bombarderen, keerden regelmatig tientallen toestellen na zo'n nacht niet terug op hun Britse vliegbasis, zo ook de twee Britse bommenwerpers die neerstortten bij het Friese Terwispel.
Meer dan 600 jonge vliegeniers keerden niet leven terug naar huis. Zij werden in Friese aarde begraven. En wie de crash wel overleefde, werd meestal gevangen genomen, en belandde doorgaans in krijgsgevangenschap. Wie na de bevrijding nog leefde, werd door de Geallieerde bevrijders teruggebracht naar Engeland, waar - zo mogelijk - het leven & werken in vrijheid werd hervat.

Introductie voor de lezers
Met zijn boek wilde Lieuwe Boonstra in woord en beeld met name de Duitse nachtjagerpiloten en de elf Geallieerde bemanningsleden van de Whitley en van de Wellington een gezicht geven. De in het boek afgebeelde foto's van al deze vliegeniers tonen de bevlogen vliegeniers in veel gevallen als militair, maar ook in privé-setting.
Het verhaal begint met fragmenten uit het dagboek van Hans Engbert van der Wal uit Lippenhuizen, die het neerstorten van de beide vliegtuigen noemt.
Daarna volgen enkele artikelen uit de lokale krant De Woudklank, waarmee een indruk wordt gegeven van de invloed van de Duitse bezetters op de Friese bevolking in de regio van Terwispel.
Een goede keus van de auteur is geweest om daarna eerst in enkele pagina's een beschrijving te geven van de organisatie van de Duitse luchtverdediging ten tijde van de zomer van 1941 in Fryslân, vanuit de vliegbasis (Fliegerhorst) Leeuwarden en het radarpeilstation bij Trimunt, op de grens van Groningen en Fryslân. Een goede uitleg over het systeem van de Helle Nachtjagd (met zoeklichten en radargeleiding) en van de Dunkle Nachtjagd (met een Freya-apparaat, schotelantennes, de boordradar en de Seeburg-evaluatietafel) helpen de lezer om het verhaal van de beide crashes verderop in dit boek goed te begrijpen. 

Noodsprong boven Terwispel
De bemanning van de Whitley-bommenwerper bestond uit vijf jonge mannen in de leeftijd van 21 tot en met 34 jaar, afkomstig uit Engeland, Schotland en Nieuw-Zeeland. Alle vijf vliegers overleefden deze crash.
De aanval - een 'Angriff von hinten-unten' - van een Duitse Dornier-nachtjager werd deze Geallieerde vliegers en hun Whitley-bommenwerper noodlottig.
Aan de hand van de gevechtsrapporten van de Duitse soldaten en van getuigenrapportage van bijvoorbeeld een gemeenteveldwachter bouwt Lieuwe het verhaal op over deze crash. Foto's tonen de betrokken militairen, en afbeeldingen van documenten illustreren de beschreven feiten.
Pas 60 jaar na de oorlog - in 2005 - heeft Groot-Brittannië de krijgsgevangenrapporten van ook deze vijf overlevenden vrijgegeven, dus pas vanaf dat moment kon Lieuwe de speurtocht naar de families van deze vliegeniers met succes beginnen.
Met een groot aantal documenten als illustratie volgt dan het verhaal van het leven in de verschillende krijgsgevangenkampen, waarin deze vijf krijgsgevangen vliegers achtereenvolgens verbleven. Daar lees ik bijvoorbeeld over het feit dat één van deze vijf vliegeniers mede-oprichter was van de zogenoemde 'Barbed Wire University': een universiteit achter prikkeldraad. Hij wordt na de oorlog in kranten getypeerd als 'een man met bravoure, een intellectueel en groot spreker, die gelooft in de kunst van het mogelijke en de onvermijdelijkheid van geleidelijkheid, over zijn dankbaarheid om te leven en over zijn temperamentvolle neiging tot optimisme'. Kortom, een man die ik graag had willen ontmoeten.
Waardevol is ook dat de schrijver van dit boek ons meeneemt in de oorlogscorrespondentie van deze vijf krijgsgevangenen, die vanuit de kampen naar hun familie thuis schrijven. 
Bijna vier jaar na hun crash - als de oorlog voorbij is - komt deze vijfkoppige bemanning weer veilig thuis.

Noodlot boven Terwispel
Veel tragischer is het lot van de inzittenden van het andere Britse gevechtsvliegtuig..
De bemanning van de Wellington-bommenwerper bestond uit zes jonge mannen in de leeftijd van 20 tot en met 28 jaar, die (dus) nog relatief onervaren waren op het gebied van operationele vluchten boven vijandelijk gebied. 
Dit deel begint met een kennismaking met het heldhaftig optreden van de piloot van dit vliegtuig, tijdens een voorgaande zes tot negen uren durende vlucht voor een bombardement op Bremen.
Op de bewuste 8e september van 1941 was de Wellington na een bombardement op Berlijn op de terugreis naar huis. Hun noodlot was dat ze worden onderschept door de meest succesvolle nachtjager van de Fliegerhorst Leeuwarden. De triomfantelijke gevechtsrapporten van de Duitse vliegers verhalen over hun succesvolle aanval op de Wellington. Zij zien het getroffen vliegtuig neerstorten bij Terwispel.
Daarna lezen we het proces-verbaal van de gemeentepolitie van Opsterland. 
De hele bemanning (vijf Engelsen en een Schot) kwam om. Foto's tonen de ravage op de dag na de crash. Eén van de vliegeniers kan worden geïdentificeerd, maar de stoffelijke resten van de overige vijf bemanningsleden zijn onherkenbaar. Alle zes bemanningsleden worden begraven op de algemene begraafplaats van Gorredijk, waar tot op de dag van vandaag de rij van zes grafstenen kan worden bezocht om deze vechters voor onze vrijheid eer te bewijzen.
Bijzonder uitgebreid zien en lezen we dan in het boek alle beschikbaar zijnde administratieve stukken over de vermissing, de identificatie en over het onderzoek van de zes graven na de oorlog. Resultaat per heden is dat bekend is wie in de graven 1 en 2 begraven liggen, en dat de graven 3 tot en met 6 collectieve graven zijn, met de achternaam op alfabetische volgorde genoemd op de zandstenen grafmonumenten te Gorredijk.
Dit deel sluit af met aanvullende informatie over de nabestaanden van deze zes vliegeniers.

Triomf versus Verlies
Dat de verzamelaar-historicus-auteur Lieuwe Boonstra wederom een topprestatie heeft geleverd met het schrijven van dit boek, is mij na het lezen van dit rijk gedocumenteerde boek wel duidelijk geworden.
Het verdient alleszins waardering dat er zoveel jaar na de oorlog nog altijd mensen zijn die met passie en grote toewijding alles op alles zetten om een deel van onze geschiedenis zo goed te documenteren en op schrift te zetten. Het vraagt een engelengeduld en heel veel doorzettingsvermogen om het materiaal vanuit al die perspectieven van Duitsers, Geallieerden, en Friese omwonenden zo compleet te krijgen, dat het mogelijk wordt om alle feiten vanuit al die perspectieven naast elkaar te leggen, waarmee alle afzonderlijke documenten in combinatie met elkaar het sluitende bewijs leveren van wat er echt is gebeurd op die bewuste oorlogsdag, die voor de ene partij een dag van triomf werd, en voor de tegenpartij een dag van verlies werd.
En dit boek laat ons ook zien wat de kracht is van samenwerking, als al die verzamelaars, onderzoekers en auteurs het door hen gevonden materiaal van en over de oorlog aan elkaar beschikbaar stellen, opdat er boeken en documentaires kunnen worden gepubliceerd waarmee wij ruim 75 jaar later kennis kunnen nemen van al het leed dat oorlog teweeg brengt. Het zijn ware lessen voor jou en mij, om nooit te vergeten.