Spaanse St. Jacobsroute

Dinsdag 30 augustus 2022
 

Cover van de ANWB-wandelgids

Pelgrimeren van Sint Jabik naar Sint Jabik, en van zee naar zee

Al sinds de Middeleeuwen lopen pelgrims naar Santiago de Compostela. Het meest voor de hand liggend was en is het om je pelgrimage te beginnen bij de voordeur van het huis waarin je woont.
Op 16 mei 2005 begonnen Durkje en ik in Sint-Jacobiparochie aan onze lange (eerste) pelgrimstocht. Zeven jaar later - op 21 oktober 2012 -  kwamen we aan in Santiago de Compostela. De 3.276 kilometer lange tocht voerde ons van het Friese Sint Jacob (Sint-Jacobiparochie) naar het Spaanse Sint Jacob (Santiago de Compostela); en we liepen van zee naar zee, van de Waddenzee naar de Atlantische Oceaan.
Na onze tocht door Nederland en België - richting Spanje - liepen we in Frankrijk via de pelgrimsstad Vezelay.

Vier Franse bedevaartsroutes
Vezelay is één van de vier Franse steden die worden beschouwd als een officieel startpunt van de bedevaart naar het graf van de apostel Sint Jacobus in de kathedraal van Santiago de Compostela. Frankrijk kent al eeuwenlang vier van deze startplaatsen, die het startpunt zijn van de bedevaart naar Santiago de Compostela. Elke route heeft een eigen naam. Zo kennen we bijvoorbeeld:

1. De 'Via Podiensis' vanuit de stad Le Puy (Le Puy en Velay);
2. De 'Via Lemovicensis' vanuit de stad Vézelay;
3. De 'Via Tolosana' vanuit de stad Arles;
4. De 'Via Turonensis' vanuit de stad Parijs (naar Tours via Chartres of via Orléans).

Durkje en ik hebben er indertijd voor gekozen om onze 1e pelgrimstocht te lopen over de 'Via Podiensis', dus via de stad Vézelay. Vanuit Vézelay liepen we naar Saint-Jean-Pied-de-Port via het stadje Montréal-du-Gers.
Alle vier genoemde Franse pelgrimsroutes komen samen in het noord-Spaanse stadje Puente-la-Reina, genoemd naar de Koninginnebrug. Vanaf die prachtige middeleeuwse stenen boogbrug gaan de vier pelgrimsroutes samen verder over de Camino Franchés richting Santiago de Compostela.

Na de Via Lemovicensis volgt de Via Podiensis
In de zomer van 2013 hebben Durkje en ik de Via Podiensis bewandeld. Op 14 juli 2013 begonnen we in Le-Puy-en-Velay, en na 21 pelgrimsdagen arriveerden we op 7 augustus 2013 (524 kilometer vanaf ons startpunt) in Montréal-du-Gers.
Montréal-du-Gers is de plaats waar de Via Lemovicensis en de Via Podiensis samen komen. 

Omdat we de route van Montréal-du-Gers naar Saint-Jean-Pied-de-Port over de Via Lemovicensis al hebben gelopen, zijn we in 2013 tijdens onze tweede pelgrimage in Montréal-du-Gers gestopt.

De Franse St. Jacobsroute
De ANWB publiceeerde in 2008 een wandelgids van de Franse St. Jacobsroute, van Le Puy-en-Velay tot net over de Pyreneeën, dus van de Via Podiensis.
Deze wandelgids heeft de Via Podiensis opgedeeld in 30 opeenvolgende dagroutes, waarvan de afstanden van de dag-etappes variëren tussen de 15 en 35 kilometer. Deze route voert je door het schilderachtige bergland van de Aubrac, door de landstreek Gascogne en door Frans-Baskenland over de Pyreneeën naar Spaans-Baskenland.

De Spaanse St. Jacobsroute
De ANWB heeft in 2009 ook een wandelgids uitgegeven van de Spaanse St. Jacobsroute, van de Puerto de Somport bovenin de Pyreneeën tot aan Santiago de Compostela.

Deze wandelgids beschrijft achtereenvolgens de 'Camino Aragonés' (168 km) en de 'Camino Franchés' (689 km), maar ook de aanlooproute vanuit Saint-Jean-Pied-de-Port tot aan Puente la Reina (90 km) wordt beschreven. 

De Camino Aragonés begint in Puerto de Somport en eindigt in Puente la Reina.

De Camino Franchés vervolgt in deze wandelgids die route vanuit Puente la Reina, om te eindigen in Santiago de Compostela. 

De ANWB-wandelgids van de Spaanse Sint-Jacobsroute heeft deze pelgrimsroutes opgedeeld in 40 opeenvolgende dag-etappes, waarvan de afstanden van de etappes variëren tussen de 15 en 38 kilometer. Deze route voert je vanaf de Pyreneeën door achtereenvolgens de Spaanse autonome regio's: Aragón, Navarra, La Rioja, Castilla y León en Galicia.
Hieronder geef ik een overzicht van de 40 routes van de Spaanse Sint-Jacobsroute, zoals die in deze wandelgids door de ANWB zijn beschreven en aanvullend gedocumenteerd met onder andere hoogteprofielen, routekaarten en stadsplattegronden.

De ANWB-gids deelt haar Spaanse pelgrimpaden in in de volgende drie tracé's (A, B en C):

947 kilometer Spaanse Sint-Jacobsroutes in 40 etappes
Door op onderstaande weblink te klikken, verschijnt ons pelgrimeer-verslag (met één of meer foto('s)) van die etappe:

A. De Sint-Jacobsroute door Aragón (van de Puerto de Somport naar Puente la Reina = 168 km):

• Route 1 op 31 juli 2019 van Puerto de Somport naar Canfranc Estación, en op 3 augustus 2019 van Canfranc Estación naar Jaca (30 kilometer);
• Route 2 (34 km) op 4 augustus 2019 van de Rio Gas naar Santa Cilia de Jaca (21,5 km), en op 6 augustus 2019 van Jaca naar Puente la Reina de Jaca (20,5 kilometer);
• Route 3 op 28 juli 2022 van Puente la Reina de Jaca naar Ruesta (30 kilometer);
• Route 4 op 29 juli 2022 van Ruesta naar Sangüesa (21 kilometer);
• Route 5 op 30 juli 2022 van Sangüesa naar Monreal (25 kilometer);
• Route 6 op 31 juli 2022 van Monreal naar Puente la Reina (28 kilometer).

B. De Sint-Jacobsroute door Navarra (van Saint-Jean-Pied-de-Port naar Puente la Reina = 90 km):

• Route 7 op 20 oktober 2011 van Saint-Jean-Pied-de-Port naar Roncesvalles (26 kilometer);
• Route 8 op 29 april 2012 van Roncesvalles naar Biskarreta, en op 30 april 2012 van Biskarreta naar Larrasoaina (26 kilometer);
• Route 9 op 1 mei 2012 van Larrasoaina naar Pamplona (15 kilometer);
• Route 10 op 2 mei 2012 van Pamplona naar Obanos; en op 3 mei 2012 van Obanos naar Puente la Reina (23 kilometer).

C. De Camino Francés (van Puente la Reina naar Santiago de Compostela = 689 km): 

• Route 11 op 3 mei 2012 van Puente la Reina naar Estella, en op 4 mei 2012 van Estella naar Villamayor de Monjardín (29 kilometer);
• Route 12 op 4 mei 2012 van Villamayor de Monjardín naar Los Arcos, en op 5 mei 2012 van Los Arcos naar Viana (29 kilometer);
• Route 13 op 6 mei 2012 van Viana via Logroño naar Navarrete (23 kilometer);
• Route 14 op 23 juli 2012 van Navarrete naar Nájera (16 kilometer);
• Route 15 op 24 juli 2012 van Nájera naar Santo Domingo de la Calzada (21 kilometer);
• Route 16 op 25 juli 2012 van Santo Domingo de la Calzada naar Belorado (26 kilometer);
• Route 17 op 26 juli 2012 van Belorado over de Montes de Oca naar San Juan de Ortega (23 kilometer);
• Route 18 op 27 juli 2012 van San Juan de Ortega naar Burgos (25 kilometer);
• Route 19 op 28 juli 2012 van Burgos naar Hornillos del Camino (20 kilometer);
• Route 20 op 29 juli 2012 van Hornillos del Camino naar Castrojeriz (21 kilometer);
• Route 21 op 30 juli 2012 van Castrojeriz naar Frómista (25 kilometer);
• Route 22 op 31 juli 2012 van Frómista naar Carríon de los Condes (20 km);
• Route 23 op 2 augustus 2012 van Carríon de los Condes naar Calzadilla de la Cueza (17 km);
• Route 24 op 2 augustus 2012 van Calzadilla de la Cueza naar Ledigos; en op 3 augustus 2012 van Ledigos naar Sahagún (22 km);
• Route 25 op 3 augustus 2012 van Sahagún naar Bercianos del Real Camino; en op 4 augustus 2012 van Bercianos del Real Camino naar El Burgo Ranero (18 km); 
• Route 26 op 4 augustus 2012 van El Burgo Ranero naar Mansilla de las Mulas (19 km);
• Route 27 op 5 augustus 2012 van Mansilla de las Mulas naar León (19 km);
• Route 28 op 5 augustus 2022 van León naar Trobajo del Camino; en op 6 augustus 2012 van Trobajo del Camino naar San Martin del Camino; en op 7 augustus 2012 van San Martin del Camino naar Hospital de Órbigo (38 km);
• Route 29 op 7 augustus 2012 van Hospital de Órbigo naar Astorga (18 km);
• Route 30 op 8 augustus 2012 van Astorga naar Rabanal del Camino (20 km);
• Route 31 op 9 augustus 2012 van Rabanal del Camino naar Molinaseca (26 km);
• Route 32 op 9 augustus 2012 van Molinaseca naar Campo; en op 11 augustus 2012 van Campo naar Villafranca del Bierzo (32 km);
• Route 33 op 12 augustus 2012 van Villafranca del Bierzo naar Vega de Valcarce; en op 13 augustus 2012 van Vega de Valcarce naar O Cebreiro (29 km);
• Route 34 op 14 augustus 2012 van O Cebreiro naar Triacastela (21 km);
• Route 35 op 15 augustus 2012 van Triacastela naar Sarria (17 km);
• Route 36 op 16 augustus 2012 van Sarria naar Portomarín (21 km);
• Route 37 op 17 augustus 2012 van Portomarín naar Palas de Rei (24 km);
• Route 38 op 18 augustus 2012 van Palas de Rei naar Arzúa (29 km);
• Route 39 de eerste keer op 19 augustus 2012 en de 2e keer op 23 juli 2015 van Arzúa naar Pedrouzo (19 km);
• Route 40 de 1e keer op 21 oktober 2012 en de 2e keer op 24 juli 2015 en de 3e keer op 6 augustus 2016 van Pedrouzo naar Santiago de Compostela (19 km).

Camino-bankje voor pelgrims op het Jabikspaad

Zondag 28 augustus 2022

Fotomoment: Camino-bankje aan het Jabikspaad bij Refugio Ultreia Feinsum

Gele Camino-pijl wijst pelgrims de weg

Tijdens onze voorjaarspelgrimage in april & mei van dit jaar (2022) passeerden we op de Caminho Portugués onder andere tussen San Amero en Braillos en ook in A Picaraña enkele malen de voor ons voorheen nog onbekende Camino-bankjes. Het zijn zitbankjes die op sommige plekken langs het Portugees-Spaanse pelgrimspad zijn geplaatst, herkenbaar aan de rugleuning in de vorm van een grote gele Camino-pijl, bedoeld voor passerende pelgrims om even te rusten, om iets te eten en te drinken, of voor een goed gesprek met een mede-pelgrim of met iemand van de plaatselijke bevolking. 

Bovendien wijst de opvallende Camino-pijl je ook nog de juiste richting voor het vervolg van je etappe.

Camino-wegwijzer in Feinsum

In al die jaren van pelgrimeren hadden we ze nog nooit eerder zo gezien. 

Het idee ontstond gaandeweg om bij onze Refugio Ultreia Feinsum ook een dergelijk bankje te plaatsen, waarop passerende pelgrims even plaats kunnen nemen voor een aangenaam verpozen, en bovendien zal de voor pelgrims welbekende gele Camino-pijl de in Feinsum passerende pelgrims de juiste weg wijzen over het Jabikspaad richting Stiens.

We hadden een foto van zo'n bankje via WhatsApp gestuurd naar onze kinderen, die daarmee op het idee kwamen om ons voor onze verjaardagen zo'n mooi pelgrimsbankje kado te geven. Ze hebben in de provincie Groningen een christelijke zorgverleningsinstelling met een werkplaats voor sociale activering bereid gevonden om naar voorbeeld van het gefotografeerde model een dergelijk Camino-bankje te ontwerpen en te produceren. 

Nu iedereen van ons gezin weer thuis is van zomervakantie, is het vandaag de grote dag om met alle kinderen en kleinkinderen bijeen te komen in Feinsum, onder andere om op deze zonnige zondag door ons dit verjaardagskado te laten onthullen, om vervolgens dit Camino-bankje een passende plek te geven bij onze refugio.

Fotomoment op de Camino Frisia in Feinsum

We schatten in dat dit pelgrimsbankje op deze plek voor veel passerende pelgrims ook een aantrekkelijke plek zal zijn om een selfie te maken, of om iemand anders te vragen van jou als pelgrim een mooie foto te maken met de voor pelgrims zo belangrijke symbolen. Een aangename ervaring en een mooi fotomoment zal alle Feinsum-passerende pelgrims dan wellicht weer de nodige energie geven om verder te trekken op het Jabikspaad richting Santiago de Compostela. 

Ultreia!

Zonsondergang in Feinsum

Maandag 29 augustus 2022
 

Zonsondergang in Feinsum

Nederlands Kustpad deel 3: Van Delfzijl naar Termunten

Zaterdag 27 augustus 2022

 

Bij het zeedijkmonument van het verdwenen dorp Oterdum

Lange-afstand-wandelpad 5-3 Stavoren-Nieuweschans

• In de periode van 4 april 2008 tot en met 25 oktober 2015 wandelden Durkje en ik alle zeven etappes van het Friese Kustpad (LAW 5-4), over een afstand van 150,5 kilometer. Deze wandelgids beschreef de route van Stavoren naar Lauwersoog.
• Er bestond in die jaren ook een lange-afstand-wandelgids dat de kust van Groningen volgde. Die wandelgids had als titel 'Wad- en Wierdenpad' (LAW 5-5). Deze wandelgids beschreef de route van Lauwersoog naar Nieuweschans, over een afstand van 123 kilometer.
• Beide wandelgidsen maakten deel uit van het 'Hollands Kustpad', dat loopt van Bergen op Zoom tot aan Nieuweschans.
• En dat Hollands Kustpad maakt deel uit van de lange Europese wandelroute 'E9' van het Franse Hendaye naar het Poolse Gdansk.
• Durkje en ik waren aanvankelijk van plan het Wad- en Wierdenpad te gaan wandelen, als vervolg op het Friese Kustpad.
• Maar inmiddels heeft de uitgever van deze twee wandelgidsen beide wandelgidsen gebundeld in één nieuwe uitgave (2013), die nu de naam kreeg: 'Nederlands Kustpad Deel 3 Friesland - Groningen', met als ondertitel 'Lange-afstand-wandelpad 5-3 Stavoren - Bad Nieuweschans 268 km'.

Nederlands Kustpad Friesland - Groningen

• Inmiddels hebben we deze nieuwe combi-editie van het Nederlands Kustpad Deel 3 gekocht, om daarmee het vervolg op het Friese Kustpad te gaan wandelen, zijnde de etappes van Lauwersoog naar Bad Nieuweschans; door Hunsingo, Fivelingo en Oldambt.
• Maar behalve dat bovengenoemde twee wandelgidsen gebundeld zijn, heeft de uitgever nog enkele andere etappes toegevoegd, en wel als volgt:
• a. Proloog Afsluitdijk (32,4 kilometer). Deze hebben Durkje en ik grotendeels gelopen op 25 augustus 2007, en de resterende aantak-route op 14 mei 2022.
• b. Variant W Wadroute: 5 etappes in noord-Groningen, over een afstand van 34,6 kilometer;
• c. Dagwandelingen Waddenwandelen: 21 etappes in het noorden van Fryslân en van Groningen, over een afstand van 148,5 kilometer.
• Aan de hand van deze nieuwe combi-wandelgids, gaan we in de komende tijd naast de etappes van Lauwersoog naar Bad Nieuweschans ook nog de 5 variant-etappes lopen en eveneens de 21 dagwandelingen.
• Vandaag wandelen we door het Groningse Fivelingo en Oldambt, van Delfzijl naar Termunten, over een totale afstand van 14,5 kilometer.

Van start in Delfzijl

Om 8:00 uur vertrekken Durkje en ik vanuit Feinsum, om met de auto - met achterop twee fietsen - eerst naar het Groningse dorpje Termunten te rijden, dat aan de voet van de zeedijk van de Eems ligt. De temperatuur is dan 17 graden Celsius, en die loopt in de loop van de middag op naar 22 graden Celsius met een frisse noordwestenwind, kortom heel aangename wandelweer

Om ongeveer 9:40 uur halen we de fietsen van de fietsendrager van de auto, en laten we de fietsen achter bij de dorpskerk van Termunten. Dan rijden we vervolgens naar Delfzijl, waar om 10:00 uur onze etappe aanvangt. 

We wandelen van het gemeentehuis in de richting van het NS-station.

De wandelroute voert ons om het Muzeeaquarium heen.
Daar gaan we de zeedijk op naar het Eemshotel, dat op haar pijlers hoog uitsteekt boven het lage tij van de Eems. 

Het is zwaar bewolkt, maar omdat vanuit het zuidoosten de zon doorbreekt, steken de vlaggen op de Paviljoensweg boven het zeestrand kleurrijk af tegen het grijs van de bewolking.

Over de Wandelboulevard, het Baaisterhoofd en de loopbrug over de Oosterveldweg komen we op het schanspad.

We lopen over de Grote Waterpoort, om verderop bij het gemaal de Drie Delfzijlen af te dalen.

Over de Nieuweweg steken we bij De Oude Zeesluis ter hoogte van de Damsterhaven het Oude Eemskanaal over. Na de Oosterveldweg gaan we via de Visserijweg de zeedijk op.

Die grasdijk volgen we tot aan de grote Zeesluis Farmsum. Dan gaat de route eerst parallel aan de Zeesluis, en langs de N991 voorbij het Pekelbassin, en dan nog eens wéér over een brug.

Het verdwenen dorp Weiwerd

Via de Heemskesweg, het Schaappad en de Wierderond wandelen we de eeuwenoude wierde van het dorpje Weiwerd op. 

Dit is één van de dorpjes in deze regio die hebben moeten wijken voor de grote industrieplannen van Delfzijl. Van dit wierdedorpje resteert nog maar slechts een enkel gebouw, maar de rest is allemaal gesloopt en verwijderd. 

Via het Karspelpad moeten we op de wierde over een paadje tussen twee heggen. Omdat deze heggen lange tijd niet zijn gesnoeid, groeien die in elkaar over, en moet je als door een jungle naar het kerkhof bovenop de terp lopen. 

Op het kerkhof is nog iets van de vroegere contouren van de oude kerk te zien, en her en der liggen en staan hele oude grafstenen. Tot aan het begin van de vorige eeuw is hier nog begraven. 

  

Industrieroute

Via de Oosterwierum lopen we naar de brug over de Oosterhornhaven. Langs de Oosterhorn zien we een abri staan bij de Aluminiumfabriek Aldel van Delfzijl. Daar willen we in de luwte van de abri onze koffiepauze houden. Als we bij de abri komen, blijkt echter dat door de een of andere oorzaak de glazen wand achter het zitbankje ontbreekt, met als gevolg dat we in de abri vol op de toch wel iets te koude wind zitten. De jas moet dan ook even aan tijdens onze koffiepauze, om niet al te snel af te koelen.

Langs de Oosterhorn ontmoeten we twee mannen die ons tegemoet komen. Het zouden buitenlandse chauffeurs kunnen zijn, die wellicht naar Delfzijl wandelen, hun vrachtwagen(s) achterlatend op een bedrijfsterrein. Over de Valgenweg lopen we terug naar de zeedijk.

Vanaf de zeedijk zie ik op de Eems de Duitse Kustwacht in zuidelijke richting varen. De boot blijft liggen bij de zeehaveningang van Delfzijl. 

Achter ons zien we in het noorden op de horizon de Eemshaven, waarvan de Eemscentrale ook duidelijk zichtbaar is.

Over de zeedijk bij het verdwenen dorp Oterdum

Vlakbij waar we de zeedijk op gaan, komen we bij 'het monument voor het verdwenen dorp' op de zeedijk. 

Dit is de locatie waar vroeger het dorpje Oterdum lag. Ook hier is - evenals in Weiwerd - de dorpskerk afgebroken, om plaats te maken voor de zeedijk op deltahoogte. Ik heb in de tijd dat we nog in Delfzijl woonden wel eens gelezen dat de oude grafstenen van dit Oterdummer kerkhof op de oorspronkelijke locatie zijn teruggeplaatst, maar nu op de zeedijk en tegen het talud van de zeedijk.

Als ik bovenop de zeedijk in zuidelijke richting loop, zie ik over de Eems de Duitse veerboot van Borkum naar Emden varen. 

Ter hoogte van de Oterdummer Pier ligt en loopt een kudde dijkschapen.

Waar de Valgenweg aan de voet van de zeedijk landinwaarts verder gaat, zie ik verderop het begin van de bebouwde kom van het dorpje Borgsweer.

 

Termunterzijl 

Wij blijven echter de zeedijk volgen, want we moeten nu eerst naar Termunterzijl, dat we in de verte vóór al ons zien liggen. 

Ter hoogte van Camping Zeestrand Eems-Dollard arriveren we in Termunterzijl. 

We verlaten de zeedijk, om over de Oude Sluis met de Boog van Ziel over het Termunterzijldiep het dorp binnen te lopen. 

Bij het Museumgemaal Cremer vinden we een zitbank tegenover het tegelmozaïek-tableau waarop een vogel staat afgebeeld. Hier gaan we zitten voor onze lunchpauze.

Termunten

Na deze rustpauze verlaten we op de Antoni Verburghwijk de plaats Termunterzijl, en daarmee wandelen we gelijktijdig Termunten binnen. 

Vrij snel daarna gaan we linksaf het Kerkpad op, om over dit oude - en verderop smalle - kerkpad de wierde van Termunten op te lopen. Links zien we op een gegeven moment de zeedijk weer, en verderop vóór ons zien we dan ook de oude dorpskerk van Termunten, bovenop de terp.

Bij de B&B die is gehuisvest in de voormalige pastorie maken we een praatje met de man die hier - evenals veel andere inwoners van Termunterzijl en van Termunten - vandaag hun gebruikte goederen in de verkoop heeft.

Daarna lopen we naar de kerk.

Bovenop de terp van Termunten staat een bijzondere 13e eeuwse kerk, een betrekkelijk hoge kerk met een in verhouding kleine kerktoren.

Gelukkig is de kerkdeur open, dus we kunnen de kerk van binnen bezichtigen.

Als je de kerkzaal binnengaat, vallen je direct de rode muurstenen en de contrasterende witte muren op. Een wel heel bijzonder gezicht, dat nog eens wordt versterkt door de grijze houten vloer, met daarop de moderne witte stoelen.

Rondom in de muren zitten veel ronde ramen, met mooi gekleurd glas in de vensters.

Bij de ingang staat een oud stenen doopvont, met daarin de doopschaal in de vorm van een schelp. 

Fietsen van Termunten terug naar Delfzijl

Buiten staan onze fietsen, die we hier vanmorgen al hebben gebracht.

Nu stappen we op de fiets, en rijden we door Termunten, Termunterzijl en Borgsweer terug naar het uitgestrekte industriegebied ten zuiden van Delfzijl. 

Vervolgens fietsen we dan over de terp van Weiwerd. Toevallig ontmoeten we daar de beide 'buitenlandse chauffeurs' weer, die we vanmorgen ook al ontmoetten. Ze verlaten de terp ter hoogte van de boomgaard, waar oude fruitbomen vol hangen met bijna rijpe appels. Beide mannen zeulen ieder met een big shopper, die zo ongeveer tot de helft gevuld is met de hier gevonden appels. Die gaan waarschijnlijk mee naar huis.

Door een dorpsfeestvierend Farmsum rijden we tenslotte terug naar Delfzijl. Daar fietsen we naar het gemeentehuis, waar we vanmorgen onze etappe zijn begonnen bij de hier geparkeerde auto. De fietsen zetten we terug op het fietsenrek, en dan rijden we van Delfzijl terug naar huis.

Het mysterie van Jakob Minor

Vrijdag 26 augustus 2022
 

Cover van 'Het mysterie van Jakob Minor'

Auteur Heleen Pasma

Heleen Pasma werkt al jarenlang als vrijwilliger in kerk en synagoge. Met haar kennis van het bijbels Hebreeuws en met haar ervaring in het werk van Kerk & Israël geeft ze leiding aan leerhuizen. Ook schrijft ze verhalen en gedichten, vooral over bijbelse figuren in de kantlijn van de Schriften.

Op grond van haar praktijkervaring leeft en werkt zij vanuit de volgende drie handelingsperspectieven: 

• Zoek het gesprek met het levende jodendom;
• Blijf studeren en lezen, niet alleen zelf, maar ook samen met anderen;
• Dank God en leef met vreugde.

Pelgrimeren met de Brief van Jakobus

Eén van de boeken die Heleen Pasma schreef, is het boek 'Het mysterie van Jakob Minor', dat zij als subtitel meegaf: "Op weg naar Santiago met de Brief van Jakobus'.

Die naam 'Santiago’ is voor Heleen Pasma als het ware een raam, waardoor ze – achterwaarts – naar haar eigen levensweg kijkt. Daarom ook het kerkraam op de cover van haar boek.

De 'Brief van Jakobus' - onderdeel van het Nieuwe Testament in de Bijbel - is ten behoeve van haar boek haar kapstok. 

De leidraad voor haar betoog in dit boek is de ontmoeting met Jakobus, de '(half)broer' van Jezus en tevens beschouwd als de leider van de eerste christelijke gemeente in Jeruzalem. In deze brief van deze Jakobus herkent Pasma haar eigen ervaringen en levensvragen:

• Hoe ben ik beland waar ik nu ben? 
• Heb ik deze weg bewust gekozen? 
• Kan ik leven met mijn eigen missers? 
• Hoe wìl ik eigenlijk leven? 

Om voor zichzelf antwoorden te vinden op deze levensvragen zoekt Heleen haar toevlucht tot een verhaal. Ze giet daartoe haar gedachten in woorden naar aanleiding van en over een man die wegtrekt uit zijn familie, uit zijn vaders huis, op zoek naar zichzelf, op zoek naar vrede. Het verhaal over een zoon die verloren dreigt te lopen door de gebeurtenissen in zijn leven. 

Welke Jakob (Minor)?

Voor een goed begrip bij de lezing van dit boek is het van belang om te weten van welke Jakob deze brief in de Bijbel is. Er wordt namelijk onderscheid gemaakt tussen in elk geval drie verschillende Jakobussen, die allen een rol speelden als man rondom Jezus, te weten:

• 'Jakobus Major' (de Meerdere) was evenals zijn broer Johannes één van de apostelen van Jezus Christus. Hij wordt in de Bijbel - evenals Johannes - aangeduid als zoon van Zebedeus;
• 'Jakobus Minor' (de Mindere / de Jongere) was ook één van de apostelen van Jezus, aangeduid als zoon van Alfeus;\
• De derde Jakobus, de 'andere' Jakobus, die óók wel 'Jakob Minor' of 'Jakobus de Rechtvaardige' wordt genoemd, wordt beschouwd als één van de (half)broers van Jezus. Van deze Jakobus wordt verondersteld dat hij de eerste kerkleider was van de christelijke gemeente van de volgelingen van Jezus in Jeruzalem, en dat deze Jakob de 'Brief van Jacobus' heeft geschreven of gedicteerd. En dit is derhalve de 'Jakob Minor' wiens briefteksten - volgens de 'Bijbel in Gewone Taal' (NBG, 2014) - centraal staan in dit boek van Heleen Pasma. 

De reis door het leven

In haar boek ’Het mysterie van Jakob Minor’ beschrijft Heleen Pasma aan de hand van enkele fictieve voorbeelden wat de reis door het leven een mens kan brengen. 

Op haar reis - tijdens haar pelgrimstocht - ziet de ik-figuur (Heleen) van dit boek de mensen onderweg die haar een richting wijzen naar de toekomst. Ze ontmoet onderweg namelijk mensen die haar met hun luisteren en middels hun vragen terugbrengen naar zichzelf, naar de bijbelse bedoeling van haar leven. Daardoor is ze op een verrassende wijze thuisgekomen. 

Leven blijkt soms verloren ronddolen, maar vooral ook een zoeken naar vrijheid, naar bevestiging, naar erkenning. En ten diepste is dat een zoeken naar houvast en veiligheid. Tot de mens een veilig thuis vindt waar hij of zij het niet verwacht. 

Al lezend in de 'Brief van Jakobus' uit de Bijbel, in een ontmoeting met bekende en onbekende tochtgenoten, heeft Heleen als pelgrim-auteur haar weg gevonden. Dat is de weg die haar geleid heeft naar vrede met zichzelf, vrede met de wereld en vrede met God.

Ik wil weg, op hoop van zegen

De Camino (de weg) is een in populariteit toenemend fenomeen. In onze tijd is het vooral een manier om zingeving te vinden. Het is een op zoek gaan naar jezelf, naar het doel van je bestaan, en naar de zin in je leven.

In haar woord vooraf schrijft Heleen Pasma dat je niet over de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela kunt schrijven, wanneer je die niet zelf hebt gelopen, maar dat je niet concreet naar dat Spaanse bedevaartsoord hoeft te lopen om je levensweg als pelgrimstocht te ervaren.

Bij je pelgrimstocht naar Santiago de Compostela gaat het niet zozeer om de eindbestemming, want de weg zelf is het doel. Voor wie is vastgelopen in zichzelf, kan zo'n pelgrimage ten diepste een zoeken zijn naar houvast en zekerheid. Een zoeken naar vrijheid, naar bevestiging, naar erkenning. Bevrijd zul je leven! Je zult jezelf en elkaar niet (opnieuw) vastketenen aan dogma's, leerstellingen of persoonlijke visies. En gedraag je niet als meerdere.

Voor Heleen Pasma is het in elk geval een kwestie van: 'Ik wil alleen maar wèg, op hoop van zegen...' 

Een exemplaar van de 'Brief van Jakobus' ging mee, alhoewel onderin haar rugzak. Die brief komt echter onderweg wel tevoorschijn, en krijgt betekenis.

Ga op pad, op zoek naar jezelf

Mensen van allerlei slag lopen de Camino (de weg van de pelgrim). Heleen - zichzelf betitelend als een verward persoon - gaat niet op zoek naar gezelschap of gesprek, maar ze realiseert zich wel dat mensen haar onderweg aan zullen spreken, en dat blijkt inderdaad ook te gebeuren. Ze wordt wandelend onderweg aangesproken door heel verschillende - weliswaar fictieve - personen, die allen een andere naam hebben, die qua naam overigens alle wel verwant zijn aan de naam van Jacobus (Jakob, Coba, Jack, Ko, Jacqueline, Ja'acov).

Zoals gebruikelijk op de Camino beginnen de gesprekken met: Waar kom je vandaan? en waar ga je naar toe?

En dan begint een serie reflectieve gesprekken, met elke keer een levensles, refererend aan een inhoud van de 'Brief van Jacobus'.

• Alles willen hebben, het is het probleem van nu.
• Je schuift de schuld op een ander, en je negeert je eigen verantwoordelijkheid. Langzaam ga ik beseffen dat ik inderdaad zèlf verantwoordelijk ben.
• Ik vertel. De man naast me luistert mij open. Hij geeft geen commentaar zoals de meeste mensen doen. Wat luisteren teweeg kan brengen! Luisteren zonder oordeel. 
• Hoe kan ik nu aan een vreemde lopen vertellen over wat ik zo diep had weggestopt, dat ik het zelf bijna niet meer kon vinden?
• Durf te kijken in de spiegel van je eigen geschiedenis. Dan kun je met jezelf verder.
• Er zal nog veel te leren zijn.
• Dat doen niet veel mensen, zomaar iets regelen voor een vreemde.
• Ga maar gewoon waar mijn voeten mij brengen.
• Eigenlijk wil je het liefst, dat anderen jou alleen maar zien zoals je op je best bent.
• Ik wist wel dat je op een pelgrimsreis vooral jezelf kon tegenkomen, maar tot nu toe kom ik vooral ànderen tegen, die mij een spiegel voorhouden.
• Wees voorzichtig met wat je bidt, het zou je gegeven kunnen worden.
• Uiteindelijk hoop ik met mezelf en de wereld in vrede te kunnen leven.
• Als mijn eigen hart er niet bij betrokken is, hoe kan ik dan verwachten dat mijn gebed Gods hart bereikt?
• Juist de steeds oplaaiende ongebreidelde hartstocht en hebberigheid brengt mijn leven in problemen.
• Ik zal geduld moeten hebben met de wereld, maar vooral met mezelf.
• De mens leeft onder Gods bescherming in plaats van bij de gratie van zijn bankrekening.
• Ik wil leven in eerlijkheid.
• Nu zich eindelijk woorden van toekomst vormen, is het alsof er een lamp aangaat in het duister van mijn weg.

Levenslessen uit de Brief van Jakobus: "Dit is mijn inspiratiebron geworden! Dit is mijn voedsel voor onderweg"

Jacobus geeft een aantal aanwijzingen voor het dagelijkse leven en voor het samenleven in de gemeente, daarbij ook verwijzend naar Mozes, bijvoorbeeld aangaande: barmhartigheid en zachtmoedigheid.

Tussen woorden en daden, tussen geloof en werken, kan in de ogen van Jacobus geen onderscheid bestaan. Die zijn niet los te maken van elkaar. Geloof zonder werken is dood.

Jacobus roept op om snel te zijn met luisteren, om langzaam te zijn om te spreken, en om geduldig te zijn.

• Als je verleid wordt om slechte dingen te doen, komt dat altijd door je eigen slechte verlangens.
• Woorden maken veel kapot. Let op je woorden. Denk eerst goed na voordat je iets terugzegt. Wees voorzichtig met je woorden. Zeg alleen maar goede dingen.
• Blijf altijd vriendelijk. Doe alles weg wat slecht is.
• Je moet geloven, maar ook doen. Je moet ook doen wat God van je vraagt. Dan zul je gelukkig zijn.
• Behandel alle mensen goed.
• Andere mensen zijn ook door God gemaakt, en ze lijken op God, net als wij!
• Slechte verlangens zijn gevaarlijk. Ruziemaken met elkaar komt doordat je luistert naar je eigen slechte verlangens.
• Je laat zien dat je wijs bent als je leeft zoals God het wil.
• Bid voor elkaar.

Als kerk kunnen we zeggen: 

alle volken zijn op weg naar Jeruzalem.

We gaan aan de hand van Mozes, in navolging van Jezus, 

in het spoor van Israël.

Wie eerlijk naar het eigen leven durft te kijken 

in de spiegel van de Bijbel,

zàl uiteindelijk z'n bestemming vinden.

Wie bestaat

Donderdag 25 augustus 2022
 

Cover van de dichtbundel van Huub Oosterhuis

Nieuwe gedichten

Bij een feestelijke gelegenheid kreeg ik bijna tien jaar geleden van mijn gewaardeerde hogeschool-collega Ann Mannen een dichtbundel van Huub Oosterhuis kado. Huub Oosterhuis is neerlandicus, filosoof en theoloog.

Het heeft even geduurd, en de wil om deze poëziebundel (2008) ooit eens te gaan lezen, was voldoende om de bundel van kaft tot kaft te lezen. De titel van deze dichtbundel is 'Wie bestaat', en de bundel kreeg als subtitel mee: 'Nieuwe gedichten'.

In deze persoonlijke dichtbundel brengt de dichter Huub Oosterhuis alle facetten van zijn leven onder een poëtische noemer. De dichter stelt zich daarbij zeer open op, maar behoudt de distantie van de ware kunstenaar.

Dichten over een mensenleven

Deze poëziebundel laat zien hoe een mensenleven (in dit geval het leven van Huub Oosterhuis) eruit ziet, inclusief de kwetsbaarheid en de eindigheid ervan. Maar de gedichten getuigen ook van hoop, vreugde en verwondering; om nieuw leven bijvoorbeeld. 

Deze vrije poëzie heeft een eigen geluid, is persoonlijk en doorleefd. Ze spreekt van verlangen naar God, van de liefde voor kinderen en kleinkinderen, en over historische momenten en gelegenheden die de dichter hebben geraakt, zoals bijvoorbeeld de uitvaart van prins Claus, en ook de Schipholbrand.

Bij de dichtbundel is een CD gevoegd, waarmee geluisterd kan worden naar het voorlezen van alle in de bundel opgenomen gedichten, voorgelezen door de dichter zelf.

Dit boek is opgedeeld in de volgende vijf thema's (A tot en met E):

A. Titel en Proloog

• Neem de betekenis van de woorden voor kennisgeving aan, of zelfs voor lief.....
• Wie de zinsnede 'God bestaat' verstaat, kan zich er in bewegen.
• Op ronde wielen naar, en op vierkante wielen terug.
• Mens wie ben je dat je wordt geweten (Psalm 8, vrij).
• Ook schreef ik voor de kerken gezangen volgestouwd met mijn onberedeneerbaar godsverlangen.
• Mensen bedenken God omdat zij eenzaam zijn.
• Woorden die niet hoog te paard gewapend maar op een ezelsveulentje mij naderen, zijt gij.
• Waar vriendschap is en liefde, daar is god.

B. Afscheid van Claus

• Deze geboren vreemdeling, toont zijn wonden, spreekt zijn woorden, deze geboren koning.

C. De bodem van de zee

• "Wat af is, is niet gemaakt."
• Zolang de oorlogen duren, de levenden sterven, de doden niet opstaan, zullen wij zingen.
• In driehonderd stukken val je omhoog, je ontwaakt in de hemel, dit is wat ze noemen sterven.
• Jankend zult gij sterven aan Uzelf.

D. Bedevaart

• Vrees niet, alles van jou zit veilig tussen mijn oren.
• Toen begon in mij wat ik vandaag nog hoop.
• Moge het delen van dit brood en deze beker ons sterken in de hoop dat een wereld komen zal waar brood en liefde is voor allen.

E. Epiloog

• Neem de betekenis van de woorden voor kennisgeving aan, of zelfs voor lief....., de dichter moet ze beter weten, genezen van misverstand.
  
  

Zonsondergang in Feinsum

Woensdag 24 augustus 2022
 

Zonsondergang in Feinsum

Collegiale wandeletappe op het Jabikspaad langs Feinsum

Dinsdag 23 augustus 2022
 

Drie Jabikspaad-wandelaars bij Refugio Ultreia Feinsum

Collega's op het Jabikspaad
Drie wandelende dames naderen vanuit het noorden op de Hege Hearewei het Friese dorp Feinsum. Twee met rugzak en één zonder. Als we wandelaars met een rugzak onze Refugio Ultreia Feinsum zien passeren, zijn het soms pelgrims op weg naar Santiago de Compostela, of veelal (ook) wandelaars die het Jabikspaad lopen als langeafstandswandelpad. 

Ze zien de pelgrimsvlag bij onze refugio hangen, en ook de naam van de refugio met daarbij de wulk, het symbool van het Jabikspaad, en besluiten poolshoogte te gaan nemen bij de refugio.

Na een eerste kennismaking nodigen we hen uit voor een kopje koffie of thee in onze refugio. Dan horen we dat ze al jarenlang drie collega-verpleegkundigen zijn, afkomstig uit de Noordoostpolder, Staphorst en Heerenveen, en de goede gewoonte hebben om af en toe een wandeletappe samen te lopen. Eén van hen blijkt een collega van Durkje - van het Friesland College - te zijn. 

Verder na het Jabikspaad?

Eerder zijn ze al van start gegaan in de Groate Kerk van Sint-Jacobiparochie (de startplaats van het Jabikspaad), en vandaag lopen ze gedrieën over het Jabikspaad via Feinsum, Stiens, Britsum, Koarnjum en Jelsum naar Leeuwarden.

Het eerste doel is om het Jabikspaad te bewandelen, en dan zien ze wel weer hoe dan verder. Dus - zoals het bij zoveel andere Jabikspaadwandelaars gaat - het zou er best nog wel eens van kunnen komen dat één van hen, of twee, of wellicht ook alle drie zo positief geraakt zal/zullen worden door het pelgrimeren op het Jabikspaad, dat het eindpunt van dit pelgrimspad in Hasselt zomaar eens het begin kan inluiden van die lange pelgrimstocht naar het Spaanse bedevaartsoord Santiago de Compostela. 

In elk geval krijgen ze een pelgrimsstempel van onze refugio in hun stempelkaart van het Jabikspaad, dus het begin van een lange tocht - gepaard gaand met mooie pelgrimsstempels - staat op de kaart.

Na een gezellige ontmoeting gaan ze weer verder; Feinsum uit, de Hyltsjebrêge over, en dan op de Hege Hearewei verder op het Jabikspaad. 

Wachten op de aardappelrooier in Feinsum

Maandag 22 augustus 2022

Aardappelakker langs de Hege Hearewei bij Feinsum

Nog even wachten

Aardappelrooimachines rijden momenteel af en aan in onze regio rond Feinsum. 

Enkele uitzonderingen daargelaten, worden de percelen met aardappelen gerooid door aardappelrooimachines die steeds geavanceerder worden.

Aan de westzijde van Feinsum ligt momenteel een aardappelakker nagenoeg gereed in afwachting van de aardappelrooimachine, die op afzienbare termijn in enkele uren de hopelijk rijke oogst van het land zal halen.

Het is elk jaar weer een feestelijk gezicht om te zien dat de gronden rondom ons dorp zorgen voor rijke oogsten, en evenzo is het een feest om te zien hoe hoog de bulten aardappelen liggen opgestapeld in de landbouwwagens die van de akkers naar de aardappelloodsen rijden.

Nog even, dan zal ook deze akker bij Feinsum worden en zijn gerooid.

Vervoersverbod ook bij Feinsum

Zondag 21 augustus 2022
 

Vervoersverbod op de Hege Hearewei vanuit Feinsum

Ten westen en ten zuiden van Feinsum

Vogelgriep is een dierziekte die voor kippen, kalkoenen en eenden gevaarlijk is. Deze besmettelijke ziekte kan jaarlijks terugkomen in Nederland. 

Op de website van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) van de Overheid kun je lezen of en waar vogelgriep heerst in ons land. Daar kun je ook lezen of er maatregelen gelden om de ziekte te bestrijden, zoals een ophokplicht voor pluimveebedrijven, een afschermplicht voor hobby-houders of een vervoersverbod.

Zo is er onlangs een Vervoersverbod-verkeersbord geplaatst op de Hege Hearewei bij de ingang van Feinsum, waarmee duidelijk wordt gemaakt dat ook het tracé van de Hege Hearewei vanuit Feinsum in zuidelijke richting momenteel valt onder het vervoersverbod van pluimvee. 

Op de landkaart van Nederland op de website van de NVWA is te zien dat een groot gebied van noordwest-Fryslân ten zuiden en ten westen van Feinsum onder het actuele Vervoersverbod valt. De Hege Hearewei en de Holdingawei van Feinsum vormen respectievelijk de oost- en noordgrens van dit gebied waarvoor het vervoersverbod nu geldt.

Nederlands Kustpad deel 3: Van Arwerd naar Delfzijl

Vrijdag 19 augustus 2022
 

De Vrouwenbrug over het Damsterdiep in Appingedam bij de hangende keukens

Lange-afstand-wandelpad 5-3 Stavoren-Nieuweschans

• In de periode van 4 april 2008 tot en met 25 oktober 2015 wandelden Durkje en ik alle zeven etappes van het Friese Kustpad (LAW 5-4), over een afstand van 150,5 kilometer. Deze wandelgids beschreef de route van Stavoren naar Lauwersoog.
• Er bestond in die jaren ook een lange-afstand-wandelgids dat de kust van Groningen volgde. Die wandelgids had als titel 'Wad- en Wierdenpad' (LAW 5-5). Deze wandelgids beschreef de route van Lauwersoog naar Nieuweschans, over een afstand van 123 kilometer.
• Beide wandelgidsen maakten deel uit van het 'Hollands Kustpad', dat loopt van Bergen op Zoom tot aan Nieuweschans.
• En dat Hollands Kustpad maakt deel uit van de lange Europese wandelroute 'E9' van het Franse Hendaye naar het Poolse Gdansk.
• Durkje en ik waren aanvankelijk van plan het Wad- en Wierdenpad te gaan wandelen, als vervolg op het Friese Kustpad.
• Maar inmiddels heeft de uitgever van deze twee wandelgidsen beide wandelgidsen gebundeld in één nieuwe uitgave (2013), die nu de naam kreeg: 'Nederlands Kustpad Deel 3 Friesland - Groningen', met als ondertitel 'Lange-afstand-wandelpad 5-3 Stavoren - Bad Nieuweschans 268 km'.

Nederlands Kustpad Friesland - Groningen

• Inmiddels hebben we deze nieuwe combi-editie van het Nederlands Kustpad Deel 3 gekocht, om daarmee het vervolg op het Friese Kustpad te gaan wandelen, zijnde de etappes van Lauwersoog naar Bad Nieuweschans; door Hunsingo, Fivelingo en Oldambt.
• Maar behalve dat bovengenoemde twee wandelgidsen gebundeld zijn, heeft de uitgever nog enkele andere etappes toegevoegd, en wel als volgt:
• a. Proloog Afsluitdijk (32,4 kilometer). Deze hebben Durkje en ik grotendeels gelopen op 25 augustus 2007, en de resterende aantak-route op 14 mei 2022.
• b. Variant W Wadroute: 5 etappes in noord-Groningen, over een afstand van 34,6 kilometer;
• c. Dagwandelingen Waddenwandelen: 21 etappes in het noorden van Fryslân en van Groningen, over een afstand van 148,5 kilometer.
• Aan de hand van deze nieuwe combi-wandelgids, gaan we in de komende tijd naast de etappes van Lauwersoog naar Bad Nieuweschans ook nog de 5 variant-etappes lopen en eveneens de 21 dagwandelingen.
• Vandaag wandelen we door het Groningse Fivelingo, van Arwerd naar Delfzijl, over een totale afstand van 13,5 kilometer.

Van start in Arwerd

Nu onze zomerpelgrimage van 2022 in Frankrijk en Spanje achter de rug is, en we weer thuis zijn, gaan we verder met het bewandelen van het Nederlands Kustpad deel 3. 

Om 8:00 uur vertrekken Durkje en ik vanuit Feinsum, om met de auto - met achterop twee fietsen - eerst naar de Groningse zeehavenplaats Delfzijl te rijden. De temperatuur is dan 17 graden Celsius, en die loopt in de loop van de middag op naar 27 graden Celsius. Vergeleken met de dagtemperaturen van onze recente zomerpelgrimage - die soms meer dan tien graden hoger lagen - is dat een heel aangename wandeltemperatuur. 's Morgens is het onbewolkt, maar vanaf het moment dat we vanmiddag Delfzijl binnenwandelen, neemt de bewolking toe. Pas als we deze etappe hebben voltooid, volgt lichte regen, maar de lucht is veel dreigender dan de neerslag feitelijk is. 

Om ongeveer 9:20 uur halen we de fietsen van de fietsendrager van de auto, en laten we de fietsen achter bij het gemeentehuis van Delfzijl. Dan rijden we vervolgens naar Arwerd, waar om 9:45 uur onze etappe aanvangt. We wandelen direct dit buurtschap uit.

Over de Kloosterweg naar Nijenklooster

We verlaten Arwerd in zuidelijk richting, en passeren een boer die hier een akker ploegt, maar die nu samen met een ander geniet van een koffiepauze op het land.
Bij boerderij De Klip (1882) passeren we eerst de voormalige boerenschuur waarvan de dakbedekking is verwijderd, en verderop gaan we langs de nieuwere schuur en de woning van de boerderij.

We vervolgen de Kloosterweg, en komen dan langs Nijenklooster, de locatie waar Emo van Romerswerf rond het jaar 1200 zijn klooster stichtte, maar in 1213 dit klooster al verliet om zich als de inmiddels beroemde abt Emo van Huizinge te vestigen in het door hem gestichte klooster Bloemhof van Wittewierum. De nonnen bleven achter in Nijenklooster (later Rozenkamp genoemd), totdat het in 1594 werd gesloten, en later afgebroken. Nu staat op deze locatie een grote boerderij, en is van het klooster niets meer te zien, dan alleen nog de door riet omkranste kloosterdobbe bovenop de wierde, die je vanaf de Kloosterweg nog duidelijk kunt zien.

Wierhuizerweg en Damsterweg

Hier verlaten we de Kloosterweg, om dan over de Wierhuizerweg verder te lopen naar de afgegraven wierde van Wierhuizen. Bij de boerderij van Wierhuizen zien we het vee in de koestal staan.

Verderop ontmoeten we de boerin, met wie we in gesprek raken over hun EAZ-windmolen, die zie van Pieter hebben gekocht. De molen staat op een mooie locatie en rendeert goed. We zien daar overigens - omgeven door oude bomen - nòg een verhoging in het landschap, maar kunnen op deze afstand niet goed zien of het een door een aarden wal omgeven kuilbult is, of dat hier nog een tweede terp (wierde) in het landschap ligt.
Met links van ons de meanderende Kleine Heekt gaat de route verder over een smal voet- en fietspad tussen de weilanden door, naar de Damsterweg. Ten westen van de Damsterweg staat een tractor met een veewagen midden in het weiland. Jongvee graast er rondom, en als we achter de veewagen langslopen, zien we dat het meeste jongvee in de schaduw in de veewagen ligt.

Aan de andere zijde van de kruisende spoorlijn Groningen-Delfzijl is een boer al vroeg in het seizoen aan het hekkelen. Als we nog maar net de spoorwegovergang en de hekkelende boer zijn gepasseerd, horen we dat de spoorbomen naar beneden gaan, en even later passeert de Arriva-trein van Delfzijl richting Groningen.

Via Tjamsweer naar Appingedam

De Damsterweg gaat over in de Tjamsweersterweg. Waar die kruist met de Ds. Klinckhamerlaan staat op de T-splitsing een zogenoemde Weggeefkast, waar passanten gratis spullen uit mogen meenemen.

Dan komen we bij de kerk van Tjamsweer. Onze route gaat onder langs de kerktoren van deze kerk, die dateert van 1538. Opvallend is de grote neo-gotieke grafkelder (1883) op het kerkhof, van de familie Alberda van Ekenstein.

Over het Ds. Sijperdapad verlaten we het buurschap Tjamsweer, om dan direct de N360 over te steken, om daar onmiddellijk de bebouwde kom van Appingedam binnen te gaan.

Appingedam langs het Damsterdiep

Over het Jonkerspad en de Jonkerslaan lopen we naar de Westersingel. Daar gaan we verder over de Fivelkade langs de woonboten in het Damsterdiep. Via de Corn. Albertsstraat lopen we naar het zogenoemde Gouden Pand (voorheen stadsapotheek), waarvan je aan de zijmuur duidelijk kunt zien dat dit pand oorspronkelijk is gebouwd van kloostermoppen, misschien wel van kloosters die in de buurt van Appingedam zijn afgebroken. 

Door de laat-middeleeuwse Solwerderstraat gaat het dan verder. Ook hier staan enkele eeuwenoude karakteristieke panden, die het historische zeevaart-karakter van Appingedam (1200) onderstrepen. Eén ervan is bijvoorbeeld het pand Eben Haëzer.

Direct daarna komen we bij de Vrouwenbrug, genoemd naar de Heilige Maagd Maria (Onze Lieve Vrouwe), aan wie de Nicolaïkerk verderop was gewijd. 

Deze sierlijke gietijzeren brug ligt over het Damsterdiep.

Bij het oversteken van het Damsterdiep krijg je mooi zicht op de zogenoemde hangende keukens van Appingedam, waardoor Appingedam ook wel het 'Venetië van het noorden' wordt genoemd.

Aan de overzijde van het Damsterdiep is een terras aan het water, waar we koffiedrinken in de schaduw van een grote parasol, met uitzicht op met name de hangende keukens van Appingedam.

Nicolaïkerk en raadhuis van Appingedam

We komen daarna in de Dijkstraat, waar we in gesprek raken met een ouder echtpaar, dat zich al jaren inzet voor humanitaire goederentransporten naar Roemenië. Vroeger deden ze dat met een plaatselijke werkgroep, maar momenteel zijn zij de laatste twee die nog actief zijn; vandaag met de verkoop van tweedehands goederen vanuit het voorste deel van een leegstand pand aan de Dijkstraat. Als we staan te praten, zakt plotseling het veel te vol en dus te zwaar volgehangen kledingrek dat tegen de gevel staat. We helpen het even overeind te halen, en nemen dan afscheid van deze bevlogen mensen.

Door de Oude Kerkstraat lopen we naar de 13e eeuwse Nicolaïkerk van Appingedam, die opengesteld is vandaag, en die we dus gaan bezichtigen.

Heel bijzonder van deze kerk zijn de plafondschilderingen.

Helaas is een zijkapel van de kerk gesloten voor het publiek, omdat deze kapel zichtbaar lange en dikke scheuren heeft opgelopen als aardbevingsschade, waaraan deze regio zo lijdt. Achterin de kerk is het bijzondere kerkorgel van deze grote kerk.

Als we buiten om de carillontoren heen lopen, passeren we het oude raadhuis (één van de kleinste van Nederland), gebouwd in renaissancestijl. 

Op het plein bij het raadhuis eten we een broodje alvorens we verder gaan. Het is kwart over twaalf als we er luisteren naar de klanken van het carillon linksboven ons.

Telefoon verloren en gevonden

Na deze broodjespauze is het moment gekomen om Appingedam te verlaten. Via de Nieuwe Kerkstraat en de Dijkstraat steken we het Damsterdiep weer over, om dan parallel aan het Damsterdiep richting Delfzijl te gaan. Daartoe volgen we achtereenvolgens de Solwerderstraat, het Trekpad en de Delfzijlsterweg, totdat we komen bij de grens van Appingedam en Delfzijl, ter hoogte van de Uitwerdermaar.

Twee fietssters komen ons tegemoet. We maken een praatje met een man die gaat kanovaren op het Damsterdiep. Als we verder lopen, vind ik een smartphone in een grijs fietshoesje op het wegdek. Het glas van de telefoon is versplinterd, omdat er waarschijnlijk een auto overheen is gereden, maar de telefoon doet het nog wel. We pakken hem in en vragen de kanoër of de telefoon van hem is. Als dat niet het geval is, pakken we hem in in een plastic zakje, om hem straks in Delfzijl af te geven op het politieburo tegenover het gemeentehuis, waar onze fietsen staan. Als we verder lopen, worden we een tijdje later ingehaald door dezelfde twee fietssters van zojuist. Als ik hen in het voorbijgaan vraag of ze wellicht een telefoon kwijt zijn, stoppen ze direct, en reageren blij verrast, omdat de door ons gevonden telefoon inderdaad van één van hen is. Ze had hem op de fietstas gelegd, en was vergeten hem eraf te halen toen ze verder fietsten. Helaas is het telefoonglas kapot, maar doet de telefoon het nog, en de vrouw is vooral blij dat ze de simkaart daarmee weer terug heeft, want, zegt ze: 'Daar staat immers alles van mij op." Met veel woorden van dank nemen ze afscheid van ons. De kapotte telefoon in de fietstas.

Maigret nog wel, maar de LTS niet meer 

Bij de Delf aangekomen, verlaten we het Trekpad, en gaan we rechtsaf verder langs het Damsterdiep, waardoor we niet de langere meander van het Damsterdiep hoeven te volgen. We blijven alsmaar het voet- en fietspad langs het Damsterdiep volgen, totdat we op het Vlotterspad komen. Daar kunnen we royaal bramen plukken, want een enorme bramenstruik hangt hier bomvol overrijpe bramen.

Over het Jaagpad lopen we naar het beeld van Maigret. De Belgische schrijver George Simenon schreef zijn eerste Maigret-boek in Delfzijl, en het boek 'Maigret in Holland' speelt zich trouwens helemaal af in Delfzijl. 

Vanaf deze plek maken we heel even een klein uitstapje over de Rijksweg naar de kale locatie waar vroeger de Lagere Technische School heeft gestaan, de school waar ik 43 jaar geleden mijn onderwijscarrière begon, met mijn allereerste les Nederlands aan de examenklas Electrotechniek van de latere scholengemeenschap 'Oldenij'. Ik was toen nog maar 20 jaar, en mijn oudste leerling in die klas was al 19 jaar. Toen was het 1979, en nu is er van die hele school niets meer te zien, slechts één groot vlak grasveld resteert.  

Teruggekomen bij Maigret vervolgen we onze route, waar we al snel bij het Damsterdiep-bruggetje van Midscheeps het plaatsnaambord van de buurplaats Farmsum passeren.

Kruiskerk met eigentijds Stiltecentrum

De Rijksweg volgen we tot aan het oude bolwerk van Delfzijl (1272), ter hoogte van de Menno van Coehoornsingel. Daar komen we langs de ons welbekende Kruiskerk van Delfzijl, waar Durkje en ik kerkten in de jaren 1979-1987; waarvan de laatste vier jaar samen als echtpaar. 

Onze oudste zoon Jan Wijbe, die in Delfzijl is geboren in 1987, is in deze kerk gedoopt.

De kerkdeur staat open, dus wellicht kunnen we de kerk binnen bekijken. Als we de kerk in gaan, blijkt dat die grondig is verbouwd, en wel op een hele mooi manier. 

Aan de kant van de voormalige kerkdeur is nu een Stiltecentrum gecreëerd, van waaruit je door een glazen wand een prachtig zicht krijgt op het interieur van deze mooi vernieuwde kerkzaal. Fijn dat men deze kerk zo mooi up to date heeft gemaakt. 

Prachtig is ook het ronde en kleurrijke kerkraam op de plek van de voormalige entree van deze protestantse kerk.
In dit mooie stiltecentrum kun je op adem komen, stilte vinden, een gebed bidden, een kaarsje aansteken, en bijbellezen in vele talen. Een meeneem-folder ligt voor alle bezoekers klaar, met daarin teksten om te lezen, erbij stil te staan, en/of om te overdenken. Heel waarde(n)vol!

Tot slot van deze etappe gaan we over de Menno van Coehoornsingel verder, langs de voormalige zeevaartschool Abel Tasman, naar het gemeentehuis van Delfzijl, tegenover het politieburo en het NS-station. Hier eindigt deze etappe van het Nederlands Kustpad deel 3.

Sightseeing Delfzijl

Het is nu 14:00 uur en ons rest daarmee nog drie uren, omdat we hebben afgesproken dat we rond vijf uur vanmiddag op familiebezoek gaan in Meerstad. We hebben dus nog volop tijd om eerst het centrum van Delfzijl weer eens te bezoeken. Tot 1987 hebben we hier gewoond, en het centrumgebied hebben we al vele jaren niet meer bezocht. Kortom, we maken een wandeltour door de hoofdwinkelstraten van Delfzijl. 

Veel is hier nieuw, maar er zijn toch ook zeker nog wel de nodige herkenningspunten van nu al weer precies 35 jaar geleden. 

Door de Waterpoort brengen we ook een bezoek aan de Zeehaven van Delfzijl, waar ook het nodige is veranderd. Een groot zeeschip verlaat - samen met een loodsboot - juist op dit moment de zeehaven. 

Vanaf de zeehavenkade gaan we Handelskade Oost over, om bij het grote cortex-stalen kunstwerk het Baaisterhoofd op te gaan.

Vanaf het hoge Baaisterhoofd krijgen we een prachtig uitzicht over het nieuwe Zeestrand bij het Eemshotel. 

Verderop zien we het Muzeeaquarium, en heel in de verte ook de Eemshaven. Achter ons krijgen we een mooi uitzicht over het centrum van Delfzijl.

Buitengewoon bijzondere kerk in Krewerd

Dan is het moment aangebroken om terug te gaan naar onze fietsen bij het gemeentehuis, want we moeten nog wel op de fiets terug van Delfzijl naar Arwerd. Bovendien pakken dreigende luchten zich samen boven Delfzijl, en ten noorden daarvan, en dat is ook de route die we moeten fietsen naar Arwerd. Het zou dus zo maar kunnen zijn dat we overvallen worden door fikse regen.

Op het fietspad onder aan de voet van de zeedijk fietsen we langs de kust in noordelijke richting. Daarbij passeren we onder andere de Kustweg-flat waar ik van 1979-1983 eerst alleen heb gewoond, en daarna - na onze trouwdag - nog vier jaar samen met Durkje. In januari 1987 werd onze zoon Jan Wijbe hier geboren, en in de zomer van 1987 kreeg ik een nieuwe baan in het Middelbaar Middenstandsonderwijs te Hoogeveen, waardoor wij verhuisden naar die plaats in Drenthe.

Benoorden Delfzijl gaan we verder over het fietspad langs de N977, om vervolgens door de plaats Holwierde naar het dorpje Krewerd te fietsen. Als we in Holwierde zijn. begint het licht te regenen, maar het is al weer nagenoeg droog als we in Krewerd zijn.

We zijn nog vroeg, dus hebben ruim de tijd om de Mariakerk van Krewerd te bezichtigen, en daar krijgen we geenszins spijt van, want dit is een buitengewoon bijzondere Romano-gotische zaalkerk uit 1280. Heel bijzonder, want dit is de enige kerk in Nederland met een gemetseld doksaal. Dit doksaal wijst erop dat deze kerk vroeger werd gebruikt door de monniken van het klooster van Wittewierum, waarover ik hierboven in de blog al schreef. 

Verder heeft deze kerk het op één na oudste nog bespeelbare kerkorgel van Nederland, dat ook visueel bijzonder is, want het orgel (1531) kent twee geschilderde zijpanelen (1643), waardoor het orgel veel groter lijkt dan het feitelijk is.

Na dit bijzondere kerkbezoek fietsen we van Krewerd nog het laatste stukje naar Arwerd. Het regent dan heel licht, maar daar hebben we helemaal geen last van. In Arwerd laden we onze fietsen op de fietsendrager van de auto, en dan rijden we naar Meerstad. Vanavond rijden we na de avondmaaltijd pas door naar huis.

Pelgrimeren van Naintré naar Buxerolles

Pelgrimsroute van Parijs (F) naar Santiago de Compostela (S)

Via Turonensis van Parijs naar Saint-Jean-Pied-de-Port (GR655)

Van Naintré naar Buxerolles

Zaterdag 13 augustus 2022 – 22,5 km.

Dag 24:  499,5 – 522 km.

 

Pelgrim tussen de pelgrims van Buxerolles

Een half uur eerder beginnen op een hete dag

De wekker wekt ons vanmorgen om 5:45 uur in onze caravan op Camping ‘Le Petit Trianon’ in Saint-Ustre.  

We hebben op voorstel van onze taxi-chauffeuse van gisteren bij de VVV van Châtellerault taxi Bruno gereserveerd, die ons vanmorgen om 8:00 uur gaat afhalen op de parkeerplaats bij de Lidl-supermarkt van Buxerolles.

Het wordt vandaag weer een hete dag, want vandaag loopt de middagtemperatuur hoog op, tot 40 graden Celsius, en daarmee wordt het onze warmste wandeldag van deze zomerpelgrimage 2022.

Na het ontbijt verlaten we met onze auto om 7:00 uur onze camping, om dan van Saint-Ustre naar Buxerolles te rijden. Als we om 7:35 uur het parkeerterrein bij de Lidl-supermarkt op rijden, zien we dat onze taxichauffeur al met zijn taxi op de afgesproken plaats klaar staat. Wij zijn met bijna een half uur van tevoren nogal vroeg op locatie, maar hij was er nota bene nog eerder. Dat is – net als gisteren - een ware meevaller, want nu kunnen we direct instappen en vertrekken. Dit betekent dat we ons tijdschema van vandaag met bijna een half uur naar voren trekken, en dat is op zo’n hete dag als vandaag een grote meevaller. Hoe eerder je begint, hoe beter het voor je is.

Beginnen op de Romeinse heerweg

De taxi-chauffeur rijdt ons van Buxerolles naar Naintré, tot vlakbij de locatie waar wij straks de antieke Romeinse heerweg weer op gaan. Daar stappen we uit, en dan lopen we over een steenachtig pad naar het beginpunt van onze etappe van 22,5 kilometer van vandaag. We starten vlakbij het buurtschap Coudreau.

De route voert ons eerst in de richting van de D23, maar het veldpad dat we vervolgen, loopt even later parallel aan die D23. Eerst gaat dit pad door een open weidegebied, en verderop gaan we het bos in, en lopen we over een mooi en schaduwrijk bospad.

Nadat we de D23 hebben overgestoken, komen we weer in een open landschap, waarin we ook enkele kleine wijngaarden passeren, die waarschijnlijk door particulieren worden beheerd. Er hangen overigens wel hele dikke blauwe druiventrossen aan de wijnranken.

In een klein buurtschap lopen we langs onder andere een kleine voormalige boerderij, die momenteel ook wordt geëxploiteerd als gîte. In de tuin staat nog een hele oude ploeg als tuindecoratie, en langs het doorgaande pad staat een grote houten stellage, waarin paarden vroeger konden worden beslagen.

We klimmen overigens wel veel, met als resultaat dat we op een gegeven moment een prachtig uitzicht hebben over de vallei, met daarin ook Naintré, waar we vanmorgen onze etappe aanvingen.

Karel Martel versus Abd-Er-Rahman

Als we op een gegeven moment weer terug zijn op de Romeinse heerbaan, komen we op de grote herdenkingsplek, waar de Fransen de heroïsche slag tegen de Moren herdenken. Onze taxi-chauffeur vertelde ons vanmorgen al dat de Franse Karel Martel hier in het dal het leger van Abd-Er-Rahman versloeg. Op deze herdenkingsplek wordt met verschillende informatiepanelen onder andere duidelijk gemaakt in welke tijd die slag plaatsvond, en wie de twee legeraanvoerders waren.

Ook met stripfiguren wordt een deel van de geschiedenis zichtbaar gemaakt. 

Als we verder lopen, vragen we een man in de tuin bij zijn huis of we vers water in onze Dopper kunnen krijgen. Dat kan niet, zegt de man gekscherend. We raken tamelijk lang met hem in gesprek. Hij vertelt dat hij zo vroeg mogelijk – op 52-jarige leeftijd - met pensioen is gegaan, omdat zijn werk als politieagent in Parijs hem na al die jaren politiewerk te zwaar was geworden. Hier kocht hij een oud huisje, brak het deels af, en bouwde er een nieuw huis. Nu heeft hij met zijn echtgenote hier een prachtige rustige plek tegen een heuvelhelling, met een mooi uitzicht over de vallei. 

Van La Haute Flotte via Vilaine naar Traversais

Over een nieuw asfaltwegdek gaat de route met de nodige bochten verder door de heuvels. We komen langs de golfbaan van La Haute Flotte, en zien het clubgebouw iets verderop staan, vanaf de plek waar wij het bos weer in moeten. 

We besluiten even van de route af te wijken, om verderop in de golfclub een kop koffie te gaan drinken. Even later zitten we op het terras van de golfclub met koffie. Vanaf deze hoge locatie hebben we een mooi uitzicht over de golfbaan en over het meer van het Parc de Loisir de Saint-Cyr. 

Na deze koffiepauze gaan we het bos weer in. Over mooie bospaden gaat het dan verder in de schaduw. 

Nadeel is dat er hier wel uitzonderlijk veel vliegen rondvliegen, die voortdurende de aanval op ons inzetten. Het beste is om dan maar gewoon vlot door te lopen, en een boerenzakdoek helpt je ondertussen om de voortdurend in de aanval gaande vliegen rond je hoofd weg te wapperen.

Vanuit het bos wandelen we het buurtschap Vilaine binnen. Daar ontmoeten we een vrouw in haar tuin, die ons vraagt naar onze pelgrimage. Ze vertelt dat ze inmiddels vier dagen met een vriendin meeliep, die negen dagen pelgrimeerde langs de Loire. Enkele huizen verderop verlaten we Vilaine al weer.

In een afdaling heuvelafwaarts lopen we het dorpje Traversais binnen. Van binnenlopen, is overigens eigenlijk geen sprake, want al direct bij het plaatsnaambord moeten we de plaats ook al weer verlaten.

Le Gresils

Het loopt al tegen twaalven als we het buurtschap Le Gresils naderen, ter hoogte van het wegkruis langs de doorgaande weg. Hier heb je ook een mooi uitzicht over de vallei.

We wandelen Le Gresils binnen, op zoek naar een geschikte zitplaats voor onze lunchpauze in de schaduw. 

Schaduw lukt nog wel bij een huis dat aan de weg is gebouwd, maar een zitplaats is hier niet voorhanden. Daarom gaan we in de schaduw naast dat huis op de hoge stoeprand langs de dorpsweg zitten, om hier tenminste in de schaduw iets te eten en te drinken.

Vlak buiten Le Gresils staan bij een kruispunt enkele stenen palen. Als we erbij staan, zien we dat uit één van die stenen een Jacobsschelp is gebeiteld, en dat op de andere stenen paal staat vermeld dat het vanaf deze plek nog 1.457 kilometer is naar Santiago de Compostela.

Kilometers in de voetsporen van de Romeinen

Na een behoorlijke omweg over mooie veldpaden ten zuiden van Saint-Cyr en ten oosten van Dissay komen we weer terug op de oude Romeinse heerweg door deze regio. We weten dat we vanaf hier vele kilometers deze oude Romeinse heerbaan moeten volgen. 

De route is overduidelijk, en die gaat grotendeels alsmaar rechtdoor, maar we lopen hier nagenoeg permanent onbeschermd tegen de hitte van de brandende zon, en het waait nauwelijks. Durkje gebruikt met succes de paraplu om zoveel mogelijk schaduw te hebben tijdens het lopen.  

En verder zetten we de blik op oneindig, en gaan we eerst maar enkele kilometers rustig klimmen en dalen in de richting van Bois Vayres.

Af en toe kruisen we een verharde weg. Ter hoogte van de plaats Saint-Georges-lès-Baillargeaux passeren we een gerestaureerd wit wegkruis.

Iets verderop komen we langs het plaatsnaambord van dit dorp.

Geen horeca in Fontaine

In Bois Vayres pauzeren we even en drinken we iets. Onderweg drinken we veelvuldig van de grote hoeveelheid drinken die we voor vandaag hebben meegenomen. We hebben genoeg bij ons, maar het gaat allemaal wel op voordat we bij de auto arriveren.

Als we op behoorlijke hoogte het Bois Vayres uit lopen, zien we rechts van ons in de vallei de vele gebouwen van het Franse attractiepark Futuroscope van Poitiers.

Heel veel gebouwen van dit complex hebben ook futuristische vormen gekregen.

Vanaf deze hoogte zien we het gehucht Fontaine liggen. Afdalend naar dit buurtschap hopen we hier iets van horeca aan te treffen, waar we wellicht iets kouds kunnen kopen en drinken. 

In het plaatsje volgen we de Romeinse weg, de Voie Romaine.

Tegen de tuinmuur van één van de huizen hangt een streng met Jacobsschelpen. Op elke schelp staat de naam van een pelgrimsroute naar Santiago de Compostela.

Onderaan het dorp, bij de doorgaande weg, zien we wel een oude schuur op een erf, maar een horeca-gelegenheid is hier niet te bekennen.

Daarom steken we de weg over, en eten we verderop in de schaduw een banaan, en drinken we weer iets. 

In Buxerolles 40 graden Celsius

En dan na Fontaine gaan we weer die hete Romeinse weg op, nog eens weer onbeschermd tegen de zinderende zon, weer door een glooiend landschap, en alsmaar rechtdoor, vier kilometers lang.

Vlak vóór Buxerolles gaan we na een heel kort bospaadje door een grote ronde tunnel onder de N147 door.

Nu zouden we volgens onze wandelkaart eigenlijk al vrij snel bij onze auto moeten arriveren, bij de supermarkt van Lidl. Maar de bewegwijzering gaat niet rechtsom, maar linksom, en die volgen we, totdat we ons zouden gaan verwijderen van onze auto. 

Op het kruispunt bij de watertoren gaat de route nu linksaf, maar de gps op onze smartphone geeft aan dat we rechtdoor moeten lopen, in de richting van onze auto. 

Daarom beëindigen we hier bij de watertoren de doorgaande route, en wandelen we nog 450 meter rechtdoor naar de auto. 

Daarbij komen we langs de rotonde, waarop men een mooi kleurrijk mozaïek heeft gemaakt met erbij de plaatsnaam Buxerolles. 

En naast de rotonde staan twee pelgrims van cortex-staal. De ene figuur is gesneden uit de andere stalen plaat.

Voor de terugreis van morgen halen we nog de laatste boodschappen bij de supermarkt en verderop bij de warme bakker, en daarna rijden we met de auto terug naar onze camping in Saint-Ustre. De temperatuurmeter van onze auto geeft voortdurend aan dat het buiten nu 40 graden Celsius is, en daarmee weten we nu zeker dat deze laatste wandeldag van onze zomerpelgrimage ook de heetste van alle 20 etappes is geweest.

 

Terugblik op onze Zomerpelgrimage 2022

Hiermee is een eind gekomen aan onze zomerpelgrimage in deze zomervakantie van het jaar 2022. Een goed moment om even terug te blikken op de afgelopen wandeldagen:

In de periode van 20 juli 2022 tot en met vandaag – 13 augustus 2022 – hebben we 20 dagen in Frankrijk en Spanje gepelgrimeerd. We begonnen bij de Gendarmerie van Maubourguet in Frankrijk, en eindigden bij de supermarkt van Buxerolles, ook in Frankrijk. Daartussen was echter niet sprake van één doorgaande route, doch van drie afzonderlijke trajecten, van drie verschillende pelgrimspaden: twee in Frankrijk en één in Spanje, en wel als volgt:

• I. We begonnen met een serie van 6 dagen op de Franse Via Tolosana, van Maubourguet tot aan Oloron-Sainte-Marie. Dit is de Lourdes-variant van de Via Tolosana. Daarmee sloten we de gehele Via Tolosana af. 
• II. Daarna vertrokken we naar Spanje, om daar onze laatste 4 etappes te wandelen van de Camino Aragonés, namelijk van Puente-la-Reina de Jaca naar Puente la Reina (in het Spaans) oftwel Gares (in het Baskisch). Daarmee sloten we de gehele Camino Aragonés af.
• III. Tot slot reden we terug naar Frankrijk, om daar nog 10 etappes te pelgrimeren, beginnend in de plaats waar we vorig jaar (2021) stopten, namelijk Chouzy-sur-Cisse, en eindigend in Buxerolles, een voorstad van Poitier. Deze tien etappes zijn onze voortzetting van de Via Turonensis (tevens de GR655).

• I. Van Maubourguet tot Oloron-Sainte-Marie liepen we om te beginnen in Frankrijk in de periode van 20 juli 2022 tot en met 25 juli 2022 de 6 etappes over een afstand van 133,1 kilometer, wat neerkomt op een gemiddelde van 22,2 kilometer per dag.
• II. Van Puente la Reina de Jaca tot Puente la Reina liepen we (inmiddels) in Spanje in de periode van 28 juli 2022 tot en met 31 juli 2022 de 4 etappes over een afstand van 104 kilometer, wat neerkomt op een gemiddelde van 26 kilometer per dag.
• III. Van Chouzy-sur-Cisse tot Buxerolles liepen we (weer terug) in Frankrijk in de periode van 3 augustus 2022 tot en met 13 augustus 2022 de 10 etappes over een afstand van 198,8 kilometer, wat neerkomt op een gemiddelde van 19,9 kilometer per dag.  

Totaal waren dat 20 etappes, over een totale afstand van 435,9 kilometer, wat neerkomt op een gemiddelde van 21,8 kilometer per dag.

De kortste etappe had dit jaar een lengte van 16,5 kilometer, en onze langste etappe was 30 kilometer.

In de voorgaande twee jaren hebben wij tijdens onze zomerpelgrimage van 2020 en 2021 de afstand overbrugd van het Belgische Maaseik tot het Franse Chouzy-sur-Cisse, waarmee de afstand van onze vierde pelgrimage door België en Frankrijk was opgelopen naar 825,5 kilometer.

Daarbij de tien etappes van Chouzy-sur-Cisse tot aan Buxerolles opgeteld van deze zomerpelgrimage 2022 komt die totale afstand op 1.024,3 kilometer.

Voor het heen- of terugverkeer hebben we tijdens deze zomerpelgrimage 2022 dagelijks gebruik gemaakt van een taxi. Daardoor konden we elke pelgrimsdag weer terugkeren naar onze eigen caravan, om daar te eten en te overnachten.

We hebben de weersomstandigheden dit jaar qua maximale dagtemperatuur als extreem ervaren, want een groot aantal dagen eindigden we een etappe met een temperatuur die lag tussen de 35 en 40 graden Celsius. Het heeft slechts een enkele keer geregend; twee keer een korte bui en voor de rest een enkele keer alleen lichte motregen, veelal veroorzaakt door laaghangende bewolking in de Pyreneeën. 

Behoudens mijn aanhoudende linker knieklachten gedurende de laatste 17 van de 20 wandeldagen, zijn we in alle vier weken niet ziek geweest, en we hebben gelukkig ook geen ongelukken gehad onderweg.

De ruim 435 kilometer lange tocht van dit jaar heeft ons door een enorm gevarieerd en boeiend landschap laten gaan; door stille bossen, door buurtschappen, dorpen en steden, langs beekjes en rivieren, door onmetelijke graanstoppelvelden, klimmend en dalend, over zwarte asfaltwegen en groen-overwoekerde paadjes met veel variatie aan fauna en flora, door de kale, dorre en onherbergzame ‘badlands’ van Spanje, helaas ook langs door recente bosbranden verwoeste stukken, langs moderne architectuur en langs en door eeuwenoude gebouwen, waaronder kloosters, kapellen, kerken, een basiliek en een kathedraal, met ook dit jaar weer mooie Jacobalia.

De etappes van de Via Tolosana waren redelijk goed bewegwijzer. Die van de Camino Aragonés zelfs buitengewoon goed, veelal (ook) met de gele camino-pijlen. De bewegwijzering van de eerste etappes van de Via Turonensis van Maubouguet tot aan Vouvray lieten te wensen over (soms was die er gewoon niet), maar vanaf Vouvray was de bewegwijzering weer prima.

Op de Franse Via Tolosana hebben we slechts enkele medepelgrims ontmoet. Dat werd al meer op de Spaanse Camino Aragonés, maar op de Franse Via Turonensis was het slechts sporadisch dat je een medepelgrim ontmoette.

Het is ons niet elke wandeldag gelukt om een pelgrimsstempel in onze credencials te krijgen, maar uiteindelijk hebben we gedurende deze 20 pelgrimsdagen wel 23 nieuwe stempels in onze pelgrimspaspoorten ontvangen.

Wat nu van onze GR655-pelgrimsgids (van de Via Turonensis) nog volgt, is het traject via Poitiers en Mirambeau naar Saint-Jean-Pied-de-Port, tot aan de voet van de Pyreneeën. En we zouden ook nog eens de variant van de westroute van de Via Turonensis vanuit Lozère naar Tours kunnen lopen. De tijd zal ons leren of dat gaat lukken en – zo ja – wanneer en hoe dat dan zal gaan plaatsvinden.

In elk geval kunnen Durkje en ik met grote tevredenheid en dankbaar stellen dat we ook dit jaar wederom een schitterende – zij het hete - zomerpelgrimage achter de rug hebben, die ons in grote mate motiveert om ook de rest van deze pelgrimsroute ooit nog eens af te maken. Wij zijn gezegend met elkaar en tot nu toe beiden ook met een goede gezondheid, en we hopen dat het ons zal worden gegeven om ook deze (onze) vierde pelgrimage te zijner tijd te voltooien.