Het mysterie van Jakob Minor

Vrijdag 26 augustus 2022
 

Cover van 'Het mysterie van Jakob Minor'

Auteur Heleen Pasma

Heleen Pasma werkt al jarenlang als vrijwilliger in kerk en synagoge. Met haar kennis van het bijbels Hebreeuws en met haar ervaring in het werk van Kerk & Israël geeft ze leiding aan leerhuizen. Ook schrijft ze verhalen en gedichten, vooral over bijbelse figuren in de kantlijn van de Schriften.

Op grond van haar praktijkervaring leeft en werkt zij vanuit de volgende drie handelingsperspectieven: 

• Zoek het gesprek met het levende jodendom;
• Blijf studeren en lezen, niet alleen zelf, maar ook samen met anderen;
• Dank God en leef met vreugde.

Pelgrimeren met de Brief van Jakobus

Eén van de boeken die Heleen Pasma schreef, is het boek 'Het mysterie van Jakob Minor', dat zij als subtitel meegaf: "Op weg naar Santiago met de Brief van Jakobus'.

Die naam 'Santiago’ is voor Heleen Pasma als het ware een raam, waardoor ze – achterwaarts – naar haar eigen levensweg kijkt. Daarom ook het kerkraam op de cover van haar boek.

De 'Brief van Jakobus' - onderdeel van het Nieuwe Testament in de Bijbel - is ten behoeve van haar boek haar kapstok. 

De leidraad voor haar betoog in dit boek is de ontmoeting met Jakobus, de '(half)broer' van Jezus en tevens beschouwd als de leider van de eerste christelijke gemeente in Jeruzalem. In deze brief van deze Jakobus herkent Pasma haar eigen ervaringen en levensvragen:

• Hoe ben ik beland waar ik nu ben? 
• Heb ik deze weg bewust gekozen? 
• Kan ik leven met mijn eigen missers? 
• Hoe wìl ik eigenlijk leven? 

Om voor zichzelf antwoorden te vinden op deze levensvragen zoekt Heleen haar toevlucht tot een verhaal. Ze giet daartoe haar gedachten in woorden naar aanleiding van en over een man die wegtrekt uit zijn familie, uit zijn vaders huis, op zoek naar zichzelf, op zoek naar vrede. Het verhaal over een zoon die verloren dreigt te lopen door de gebeurtenissen in zijn leven. 

Welke Jakob (Minor)?

Voor een goed begrip bij de lezing van dit boek is het van belang om te weten van welke Jakob deze brief in de Bijbel is. Er wordt namelijk onderscheid gemaakt tussen in elk geval drie verschillende Jakobussen, die allen een rol speelden als man rondom Jezus, te weten:

• 'Jakobus Major' (de Meerdere) was evenals zijn broer Johannes één van de apostelen van Jezus Christus. Hij wordt in de Bijbel - evenals Johannes - aangeduid als zoon van Zebedeus;
• 'Jakobus Minor' (de Mindere / de Jongere) was ook één van de apostelen van Jezus, aangeduid als zoon van Alfeus;\
• De derde Jakobus, de 'andere' Jakobus, die óók wel 'Jakob Minor' of 'Jakobus de Rechtvaardige' wordt genoemd, wordt beschouwd als één van de (half)broers van Jezus. Van deze Jakobus wordt verondersteld dat hij de eerste kerkleider was van de christelijke gemeente van de volgelingen van Jezus in Jeruzalem, en dat deze Jakob de 'Brief van Jacobus' heeft geschreven of gedicteerd. En dit is derhalve de 'Jakob Minor' wiens briefteksten - volgens de 'Bijbel in Gewone Taal' (NBG, 2014) - centraal staan in dit boek van Heleen Pasma. 

De reis door het leven

In haar boek ’Het mysterie van Jakob Minor’ beschrijft Heleen Pasma aan de hand van enkele fictieve voorbeelden wat de reis door het leven een mens kan brengen. 

Op haar reis - tijdens haar pelgrimstocht - ziet de ik-figuur (Heleen) van dit boek de mensen onderweg die haar een richting wijzen naar de toekomst. Ze ontmoet onderweg namelijk mensen die haar met hun luisteren en middels hun vragen terugbrengen naar zichzelf, naar de bijbelse bedoeling van haar leven. Daardoor is ze op een verrassende wijze thuisgekomen. 

Leven blijkt soms verloren ronddolen, maar vooral ook een zoeken naar vrijheid, naar bevestiging, naar erkenning. En ten diepste is dat een zoeken naar houvast en veiligheid. Tot de mens een veilig thuis vindt waar hij of zij het niet verwacht. 

Al lezend in de 'Brief van Jakobus' uit de Bijbel, in een ontmoeting met bekende en onbekende tochtgenoten, heeft Heleen als pelgrim-auteur haar weg gevonden. Dat is de weg die haar geleid heeft naar vrede met zichzelf, vrede met de wereld en vrede met God.

Ik wil weg, op hoop van zegen

De Camino (de weg) is een in populariteit toenemend fenomeen. In onze tijd is het vooral een manier om zingeving te vinden. Het is een op zoek gaan naar jezelf, naar het doel van je bestaan, en naar de zin in je leven.

In haar woord vooraf schrijft Heleen Pasma dat je niet over de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela kunt schrijven, wanneer je die niet zelf hebt gelopen, maar dat je niet concreet naar dat Spaanse bedevaartsoord hoeft te lopen om je levensweg als pelgrimstocht te ervaren.

Bij je pelgrimstocht naar Santiago de Compostela gaat het niet zozeer om de eindbestemming, want de weg zelf is het doel. Voor wie is vastgelopen in zichzelf, kan zo'n pelgrimage ten diepste een zoeken zijn naar houvast en zekerheid. Een zoeken naar vrijheid, naar bevestiging, naar erkenning. Bevrijd zul je leven! Je zult jezelf en elkaar niet (opnieuw) vastketenen aan dogma's, leerstellingen of persoonlijke visies. En gedraag je niet als meerdere.

Voor Heleen Pasma is het in elk geval een kwestie van: 'Ik wil alleen maar wèg, op hoop van zegen...' 

Een exemplaar van de 'Brief van Jakobus' ging mee, alhoewel onderin haar rugzak. Die brief komt echter onderweg wel tevoorschijn, en krijgt betekenis.

Ga op pad, op zoek naar jezelf

Mensen van allerlei slag lopen de Camino (de weg van de pelgrim). Heleen - zichzelf betitelend als een verward persoon - gaat niet op zoek naar gezelschap of gesprek, maar ze realiseert zich wel dat mensen haar onderweg aan zullen spreken, en dat blijkt inderdaad ook te gebeuren. Ze wordt wandelend onderweg aangesproken door heel verschillende - weliswaar fictieve - personen, die allen een andere naam hebben, die qua naam overigens alle wel verwant zijn aan de naam van Jacobus (Jakob, Coba, Jack, Ko, Jacqueline, Ja'acov).

Zoals gebruikelijk op de Camino beginnen de gesprekken met: Waar kom je vandaan? en waar ga je naar toe?

En dan begint een serie reflectieve gesprekken, met elke keer een levensles, refererend aan een inhoud van de 'Brief van Jacobus'.

• Alles willen hebben, het is het probleem van nu.
• Je schuift de schuld op een ander, en je negeert je eigen verantwoordelijkheid. Langzaam ga ik beseffen dat ik inderdaad zèlf verantwoordelijk ben.
• Ik vertel. De man naast me luistert mij open. Hij geeft geen commentaar zoals de meeste mensen doen. Wat luisteren teweeg kan brengen! Luisteren zonder oordeel. 
• Hoe kan ik nu aan een vreemde lopen vertellen over wat ik zo diep had weggestopt, dat ik het zelf bijna niet meer kon vinden?
• Durf te kijken in de spiegel van je eigen geschiedenis. Dan kun je met jezelf verder.
• Er zal nog veel te leren zijn.
• Dat doen niet veel mensen, zomaar iets regelen voor een vreemde.
• Ga maar gewoon waar mijn voeten mij brengen.
• Eigenlijk wil je het liefst, dat anderen jou alleen maar zien zoals je op je best bent.
• Ik wist wel dat je op een pelgrimsreis vooral jezelf kon tegenkomen, maar tot nu toe kom ik vooral ànderen tegen, die mij een spiegel voorhouden.
• Wees voorzichtig met wat je bidt, het zou je gegeven kunnen worden.
• Uiteindelijk hoop ik met mezelf en de wereld in vrede te kunnen leven.
• Als mijn eigen hart er niet bij betrokken is, hoe kan ik dan verwachten dat mijn gebed Gods hart bereikt?
• Juist de steeds oplaaiende ongebreidelde hartstocht en hebberigheid brengt mijn leven in problemen.
• Ik zal geduld moeten hebben met de wereld, maar vooral met mezelf.
• De mens leeft onder Gods bescherming in plaats van bij de gratie van zijn bankrekening.
• Ik wil leven in eerlijkheid.
• Nu zich eindelijk woorden van toekomst vormen, is het alsof er een lamp aangaat in het duister van mijn weg.

Levenslessen uit de Brief van Jakobus: "Dit is mijn inspiratiebron geworden! Dit is mijn voedsel voor onderweg"

Jacobus geeft een aantal aanwijzingen voor het dagelijkse leven en voor het samenleven in de gemeente, daarbij ook verwijzend naar Mozes, bijvoorbeeld aangaande: barmhartigheid en zachtmoedigheid.

Tussen woorden en daden, tussen geloof en werken, kan in de ogen van Jacobus geen onderscheid bestaan. Die zijn niet los te maken van elkaar. Geloof zonder werken is dood.

Jacobus roept op om snel te zijn met luisteren, om langzaam te zijn om te spreken, en om geduldig te zijn.

• Als je verleid wordt om slechte dingen te doen, komt dat altijd door je eigen slechte verlangens.
• Woorden maken veel kapot. Let op je woorden. Denk eerst goed na voordat je iets terugzegt. Wees voorzichtig met je woorden. Zeg alleen maar goede dingen.
• Blijf altijd vriendelijk. Doe alles weg wat slecht is.
• Je moet geloven, maar ook doen. Je moet ook doen wat God van je vraagt. Dan zul je gelukkig zijn.
• Behandel alle mensen goed.
• Andere mensen zijn ook door God gemaakt, en ze lijken op God, net als wij!
• Slechte verlangens zijn gevaarlijk. Ruziemaken met elkaar komt doordat je luistert naar je eigen slechte verlangens.
• Je laat zien dat je wijs bent als je leeft zoals God het wil.
• Bid voor elkaar.

Als kerk kunnen we zeggen: 

alle volken zijn op weg naar Jeruzalem.

We gaan aan de hand van Mozes, in navolging van Jezus, 

in het spoor van Israël.

Wie eerlijk naar het eigen leven durft te kijken 

in de spiegel van de Bijbel,

zàl uiteindelijk z'n bestemming vinden.