Dinsdag 22 april 2025
 |
| Indira van der Zande en Friso Timmenga in De Beurs van Leeuwarden |
Woke juist wel bespreken
Laat het woord ‘woke’ vallen en de discussie barst los.
Wat ooit begon als een oproep om sociale onrechtvaardigheden aan te pakken, roept nu – terecht of onterecht – beelden op van ‘cancel culture’ en van overgevoelige identiteitspolitiek.
Voor velen lijkt ‘woke’ een fenomeen dat zich vooral afspeelt binnen de Amsterdamse grachtengordel, ver weg van het Friese platteland.
Maar Indira van der Zande (vice-decaan en universitair hoofddocente van Campus Fryslân) en promovendus Friso Timmenga zien dat anders.
Zij geloven dat ‘woke’ juist voor Fryslân verrassend relevant kan zijn.
Tijdens hun lezing van Studium Generale Leeuwarden vanavond in De Beurs te Leeuwarden duiken Indira en Friso dieper in de filosofische ideeën achter ‘woke’.
Samen met ons verkennen ze vragen als:
- Hoe ga je om met culturele verschillen?
- Welke rol speelt de regio tegenover de stad?
- Is kennis altijd universeel, of juist lokaal gebonden?
Stuk voor stuk zijn dit vragen die we volgens Indira en Friso juist ook in Fryslân moeten bespreken; en dat gaan we dus vanavond doen.
Deze lezing vindt overigens plaats in het kader van de huidige ‘Maand van de Filosofie’ en sluit perfect aan bij het jaarthema ‘Mij een zorg’.
Indira en Friso over Woke
Woke-cultuur stimuleert een cancel-cultuur.
Volgens enkele reactie uit de zaal is woke: alert zijn, minderheden respecteren, en anti-populistisch.
Eigenlijk is 'woke' een heel ongrijpbaar begrip. Het is in elk geval: zelfbewust en gespitst op sociaal onrecht en racisme; tegen sociaal onrecht en tegen racisme.
Diversiteit en inclusie wekken weerstand op; kijk maar naar bijvoorbeeld het gedachtegoed van Donald Trump.
Diversiteit kun je op verschillende manieren bekijken, bijvoorbeeld ook waarderend.
Bij diversiteit gaat het vooral over persoonlijke identiteit, gender, raciaal, seksueel, met name groepsidentiteit en uitgesloten van ‘de norm’.
Systeemdenken
Woke beschouwt discriminatie niet als incident, maar als (een onderdeel van een) systeem. Daarmee laat het systeem haar ware gezicht zien, en daar zou dan één en ander in moeten worden veranderd, aldus de woke-aanhangers.
Incidenten zijn - zo wordt geredeneerd - een uitdrukking van het systeem.
- Maar hoe verander je dan het systeeem?
1. Door inclusie: door gedeeltelijke verandering, verandert het geheel uiteindelijk;
2. Door transformatie: zonder het geheel te veranderen, hebben gedeeltelijke veranderingen geen zin.
De vraag is:
- Wat nu de beste wijze is: door inclusie, òf door transformatie. En/of is er ook een middenweg?; en - zo ja - hoe kun je die dan bewandelen?
Woke is systeemdenken.
Voorlopers van het systeemdenken zijn bijvoorbeeld.: Karl Marx, Simone de Beauvoir, Michel Foucault, Franz Fanon. Dezen zeggen: de maatschappij maakt jou.
Er is sprake van complexe identiteiten, want je kunt niet spreken over alleen maar die ene, of alleen maar die andere identiteit van de mens; zo spreken we bijvoorbeeld over 'de zwarte, homoseksuele vrouw'.
Identiteitsproblematiek
- Kunnen we de ander in zijn/haar/hun uniciteit zien en begrijpen?
We kunnen niet anders dan etiketten plakken op de dingen die we zien. Het is namelijk zoals het is.
Niet de unieke persoon wordt onderdrukt, maar de hele groep waar die persoon deel van uitmaakt, wordt onderdrukt.
Ethisch moeten we 'de persoon' proberen te zien voorbij het hokje.
Politiek moeten we als groep handelen; het kan ook strategisch zijn om groepen als één geheel te behandelen.
Identiteitspolitiek is niet per definitie woke.
Woke blijft dus nog altijd een vaag begrip, maar het gaat uiteindelijk om 'kritiek op het systeem'. Maar ja, hoe veranderen we dat systeem?
De Plaats in de filosofie van woke
- Wat heeft woke Fryslân te bieden?
- Waarom is het zo interessant?
We (h)erkennen de geconstrueerde verschillen tussen bijvoorbeeld boeren en burgers.
Fryslân kent relatief weinig wetenschappelijk geschoolde inwoners. En hier is het percentage niet-westerse migranten heel laag. Dat zijn wezenlijke verschillen tussen Fryslân en de Randstad.
Het begrip ‘plaats’ zou daar verandering in kunnen brengen.
Indira en Friso zien dat begrip 'plaats' als een (niet geografische) ruimte met een bepaalde betekenis. Die komt tot stand in een bepaalde machtscontext. Die betekenis is dan een samenspel tussen een deel (Fryslân) en een geheel (Nederland of de wereld).
Een basis kan ook de basis zijn voor een groepsidentiteit, bijvoorbeeld voor wat betreft 'De Friezen'.
- Welke plaats(en) heeft (hebben) de macht?
De Friese identiteit vormt de basis voor verzet, en een roep om gehoord en gezien te worden.
- Maar is dat dan 'woke'?
De Argentijns-Mexicaanse filosoof, historicus en theoloog Enrique Dussel geeft aan dat ook kennis geografisch gekleurd is. Kennis uit de periferie wordt uitgesloten van internationale kennissystemen. De betekenis van ervaringen wordt geduid vanuit een eenzijdig perspectief. Zo is bijvoorbeeld Latijns-Amerika (te) perifeer, en wordt wereldwijd (onterecht) uitgesloten. Zo en daarmee is er sprake van dominantie van bepaalde kennis.
Dit alles roept veel vragen op, zoals:
- Bestaat er zoiets als een Friese identiteit?
- Hoe moet Fryslân zich verhouden tot de rest van Nederland?
- Moet Fryslân beter worden ingebed in het Nederlandse staatsbestel?
- Moeten we naar een regionaal Nederland, met structureel meer aandacht voor provincies? Vraagt dat om een nieuw kiesstelsel?
Fryslân zou haar identiteit kunnen benadrukken met de zogenoemde 'Friese kennis', en met Fries activisme, zoals indertijd de Turfstaking van 1890 en Kneppelfreed in 1951.
Campus Fryslân gaat er óók van uit dat het mondiale samenhangt met het lokale. Juist het perspectief van de regio is in haar ogen belangrijk bij het oplossen van wereldwijde problemen.
Kennisdiversiteit wordt aangemoedigd.
- Woke duidt onder andere op het bevorderen van diversiteit en inclusie in ruime zin.
- Woke bevat ook spanningen en paradoxen, en nodigt uit tot verder nadenken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten