De lange weg naar eerherstel van verzetsvrouw Esmée van Eeghen

Donderdag 17 april 2025

 

Hessel de Walle in Tresoar

Eerherstel pas na 80 jaar

Aan Esmée van Eeghen (1918-1944) zijn al verscheidene boeken, artikelen en documentaires gewijd. 

Maar de inhoud van die publicaties is vooral een herhaling van zetten, namelijk: het uitgekauwde beeld van een 'femme fatale' en een mannenverslindster, en daarmee een onontwarbare kluwen van waarheid en verdichting over een jarenlang verguisde vrouw. 

Op 15 mei 2024 kreeg Esmée van Eeghen in het Fries Verzetsmuseum van Leeuwarden eerherstel. Nota bene tachtig jaar na haar dood. 

• Waarom moest dit zo lang duren? 

Nieuwe inzichten

Op 11 april 2025 verscheen het boek ‘Verzetsvrouw Esmée van Eeghen: van een kort leven en een lange weg naar eerherstel’, geschreven door Hessel de Walle.

Dit boek is een analyse van Van Eeghens korte leven, en van de lange periode na haar vroegtijdige dood. 

Hessel de Walle vertelt ons vandaag tijdens zijn lunchlezing in Tresoar te Leeuwarden over zijn onderzoek in openbare en persoonlijke archieven. 

Daarbij kwam veel onbekend materiaal boven water, wat leidde tot tal van nieuwe inzichten. Vragen en onduidelijkheden uit eerdere geschiedschrijving over haar, krijgen nu eindelijk zorgvuldig onderbouwde en gedocumenteerde antwoorden.

Cold Case Van Eeghen

• De zaak van Van Eeghen wordt ook wel de 'cold case' van de eeuw genoemd. 
• Er zijn middels veel archieven open gegaan, en bij aanvang van Hessel de Walle zijn onderzoek was de puzzel zeker nog niet compleet. Hessel had het idee dat de documentatie van haar leven wel beter kon.
• Esmée van Eeghen is op 7 september 1944 doodgeschoten bij het Van Starkenborghkanaal in Groningen, door de Sicherheitsdienst, volgens het sectierapport met 6 á 7 schoten.
• In het monument van het Verzetsmonument in Leeuwarden heeft haar foto 80 jaar ontbroken, inmiddels is dat hersteld. 
• Er is een hele mythevorming over haar ontstaan na de Tweede Wereldoorlog.
• Ze was een jonge vrouw die vrijheid wilde. Afkomstig uit de gegoede klasse. Had een traumatische jeugd, was avontuurlijk, meer een doener dan een denker, geboren in Amsterdam in 1918. Had een twee jaar jongere broer: Dave. 
• Haar kleuterjaren bracht ze door in Bussum; haar ouders scheidden toen Esmee 8 jaar oud was. Haar vader ging in 1926 naar Amerika. Waarschijnlijk heeft hij zijn kinderen daarna nooit meer gezien. Vader overlijd daar aan kanker.
• Moeder hertrouwde in 1930 met baron Schimmelpenninck van der Oye, drie maanden na zijn scheiding. In 1931 krijgt Esmee uit dat tweede huwelijk van haar moeder nog een halfbroertje, die de oorlog wel heeft overleefd.
• Esmée ging in Overveen naar de lagere school en naar de HBS. Haar HBS-rapport beschrijft naar bijzondere persoonlijkheid. 
• In 1934 maakte ze samen met andere jongeren een reis naar Amerika. 
• Later gaat Esmée naar de HBS in Baarn. 
• Op haar 17e gaat Esmée naar Zwitserland, omdat ze op de HBS zwanger raakte. Ze wordt daar geaborteerd, en geraakt dan in mentale problemen. In 1936 kwam ze weer terug uit Zwitserland.
• Met haar stiefvader reist ze door Europa. Ze zou een ster zijn geweest op balls, en onderhield contact met buitenlandse officieren, maar dat laatste is niet met zekerheid te zeggen.
• In december 1939 - aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog - gaat Esmée als verpleegster aan het werk in het ziekenhuis van Haarlem. Dat duurde tot augustus 1940, omdat ze zakte voor haar examen en vandaar gedwongen moest vertrekken. Dan gaat ze weer terug naar huis, waar ze ook is tijdens de meidagen van 1940.
• Na een half jaar gaat ze in 1941 aan de slag in het Amsterdamse Burgerziekenhuis.
• Vermoed wordt dat ze verzetswerk heeft gedaan voor de Commissaris van de Koning van de provincie Utrecht.
• Daarna vertrekt Esmée naar Fryslân, naar Leeuwarden, in juni 1943. Daar geraakt ze betrokken bij het verzetswerk, en woont dan bij een hospita.
• Ze krijgt een relatie met een zekere Kluvers, en vertrekt uit Leeuwarden. Kluvers verbreekt de relatie met Esmée, en dan gaat zij terug naar Baarn, naar haar moeder.
• Toch gaat ze later wéér terug naar Fryslân, waar ze in 1943 betrokken is bij het Fries verzetswerk, maar wat ze precies heeft gedaan, en in welke aantallen is niet met zekerheid vast te stellen. Toch heeft ze haar verzetswerk hier wel gedaan.
• In het voorjaar van 1944 krijgt ze een relatie met een Duitse officier. Ze komt dan ook in contact met Ans Jaakke, die later haar verraadster werd. 
• Half mei 1944 ging Esmée overspannen terug naar haar moeder in Baarn. 
• Op 6 juli 1944 heeft ze een afspraak met Jaakke in Amsterdam. Op de 7e juli gaat Esmée terug naar Leeuwarden, waar zij bij de Duitse officier woonde. 
• In juli 1944 komt het Fries verzet in de problemen. Namen van veel verzetsmensen liggen op straat, en er volgen arrestaties van verzetslieden. 
• Esmée wordt dan de hoofdverdachte van dat verraad, omdat het verzet vermoedt dat zij verraad pleegde.
• Esmee gaat weer terug naar Baarn, en verblijft af en toe in Bussum.
• In Leeuwarden graaft de Sicherheitsdienst in haar dossier, en dan wordt ze in Amsterdam gevangen genomen, en naar het Scholtenshuis in Groningen overgebracht. 
• Op 7 september 1944 wordt Esmée van Eeghen dan in Groningen doodgeschoten, en voorlopig begraven in Noorddijk. 
• Na de oorlog identificeert haar moeder Esmée aan de hand van foto’s, van sieraden en van foto’s van de overleden Esmée, en dan wordt Esmée herbegraven in Baarn.
• Na de oorlog is niet duidelijk geworden wat er in het Scholtenshuis is gebeurd. Wel zijn er positieve getuigenissen van medegevangen over haar.
• Het Friese verzet houdt na de oorlog vol dat Esmée een verraadster was.
• Ans Jaakke wordt na de oorlog ter dood veroordeeld, hetgeen later wordt veranderd in 12 jaar gevangenisstraf.
• Wat er allemaal ook is onderzocht, Esmée is indertijd nooit erkend als verzetsvrouw. 
• In 1960 doet Pieter Wijbenga nieuw onderzoek. Hij interviewt nauw betrokkenen, en pleit Esmée deels vrij, maar het Fries verzet gaat hier niet in mee.
• In de 80-er en 90-er jaren wordt Esmée wederom deels vrijgepleit, ondanks dat er nog steeds geen toegang is tot alle archieven. 
• In 1995 doet Ype Schaaf nog eens onderzoek, en ook hij pleit Esmée vrij, maar ook dan is er nog geen toegang tot de archieven. 

• In 2024/2025 doet Hessel de Walle onderzoek, als alle archieven inmiddels wel toegankelijk zijn, met daarin ook eerder nog onbekende getuigenissen, vooral ook voor wat betreft het Scholtenshuis in Groningen. Hessel de Walle pleit Esmée vrij van verraad, en pas dan krijgt ze eerherstel. Dan verschijnt ook het boek van Hessel de Walle over Esmée van Eeghen.
• Het verhaal over haar is door het onderzoek van Hessel de Walle ontmythologiseerd, waardoor Esmée terug werd gebracht tot normale proporties, waarmee overigens het beeld van een redelijk normale vrouw ontstond.