Jeruzalem - Rome - Santiago

Woensdag 11 maart 2015

De cover van 'Jeruzalem - Rome - Santiago'

Op weg met een pelgrim
Eén van de geschenken die ik kreeg bij mijn afscheid als voorzitter van het Regiocomité Fryslân van de VU-Vereniging is het boek 'Jeruzalem - Rome - Santiago'. Dit wandelbelevenissenboek is geschreven door Joop Smit, voorheen docent Bijbelwetenschappen, die sinds zijn pensionering regelmatig pelgrimswegen bewandelt. Smit gaf zijn boek als subtitel: 'Op weg met een pelgrim'. En dat is nu precies waar dit boek over gaat: verhalen en bespiegelingen van een pelgrim, die onderweg is naar achtereenvolgens Jeruzalem, Rome en Santiago.

Voorwoord
Als wandelend pelgrim onderweg naar eerst Jeruzalem, daarna Rome en tenslotte Santiago de Compostela heeft Joop Smit een dagboek bijgehouden. Aan de hand van de verder uitgewerkte aantekeningen neemt hij met dit boek de lezer mee op zijn drie toch wel heel verschillende pelgrimstochten.
Als lezer krijg je een indruk van hoe het is om elke dag weer in en door een andere omgeving op pad te gaan, en maak je kennis met wat er tijdens het wandelen zoal in het hoofd van een pelgrim omgaat.
Aan de hand van zijn persoonlijke belevenissen komt Joop Smit in dit boek uit bij enkele meer algemene thema's rond bijvoorbeeld kerk, geloof en spiritualiteit. Door zo in het wandelen en in het denken een eindje mee op te trekken met de auteur, deel je als lezer in de boeiende ervaringen van de drie uiteenlopende pelgrimages van Joop Smit.
Deze wandelaar-schrijver wilde met dit boek een onderhoudend verhaal op schrift zetten, als prettige lectuur, die de lezer af en toe stof tot nadenken geeft. De bijna ononderbroken stroom van gedachten onderweg heeft Joop aangenaam verrast, en is de reden tot dankbare verwondering.

Omzien in verwondering
In dit eerste hoofdstuk beschrijft Joop Smit het eerste deel van zijn pelgrimstocht richting Jeruzalem, over zijn voettocht van Utrecht naar Venetië, in de periode van 10 mei tot 13 augustus 2004.
Zoals bij ieder beginnend pelgrim hangen ook bij Joop bij aanvang van zijn wandeltocht twijfel en onzekerheid in de lucht, bijvoorbeeld: "Hoe kom ik in 's hemelsnaam elke avond onder dak?" Na enkele wandeldagen zijn die krampachtigheid en de stress voorbij en groeit het rustig vertrouwen dat alles wel goed komt; je hoeft dan niet meer zo nodig, en je bent ontspannen genoeg om van de eenvoudige dingen te genieten.
Joop Smit:

• Wat telt, is niet de geweldige omvang van de taak, maar de grootsheid van de volharding.
• Vertrouwen in mezelf, de mensen, in God, dat hoop ik een beetje te leren op deze tocht.
• (Het gewicht van) mijn rugzak heeft al veel meer van mijn aandacht genomen dan me lief is.
• Een wandelaar bezichtigt niet, een wandelaar wandelt.
• Voor mijn gevoel word ik steeds meer een anonieme wandelaar. Geleidelijk raak je los uit de kringen waarbinnen je een bepaalde status hebt.
• Het instituut kerk heeft twee kanten. Het kan een mens van zichzelf vervreemden, maar het kan ook een veilige bedding en een waardevolle steun zijn.
• De kerk heeft mensen veel te bieden aan saamhorigheid, geborgenheid, troost, bevestiging, maar de kerk moet dan wel een duidelijk, eigen gezicht laten zien.
• Wat je voor niets krijgt, heeft nauwelijks waarde.
• Traditie is een ander woord voor voortdurend hergebruik.
• De wereld die het habijt vertegenwoordigt, is voorbij.
• De kerkelijke godsdienstigheid is inmiddels door velen opzij geschoven. Kerk en theologie maken plaats voor religie en spiritualiteit.
• Ik moet de (roepings)verhalen (de Stem van God) zo doorvertellen en ze zo toegankelijk en aansprekelijk maken, dat ook anderen de echo's van de Stem horen, en ontdekken waartoe zij geroepen zijn, en welke weg zij moeten gaan.
• Deze tocht was een vorm van retraite; een tocht naar binnen, een pelgrimage.

Bijbelse voetsporen
In dit tweede hoofdstuk beschrijft Joop Smit het tweede en laatste deel van zijn pelgrimstocht naar Jeruzalem, over zijn vervolg-voettocht van Venetië naar Jeruzalem, in de periode van 4 april tot 7 juni 2005. In grote lijnen volgt hij de route van de apostel Paulus, en onderweg realiseert Joop zich dat hij van Paulus heeft geleerd hoe Joods de wortels van de christelijke beweging zijn.
Joop Smit:

• In de media en in de wetenschappelijke wereld wordt met 'God' als mogelijkheid eigenlijk geen rekening meer gehouden. God is praktisch uit ons spreken en denken verdwenen.
• De Bijbel houdt een mogelijke dimensie van de werkelijkheid open, die geheel uit het zicht dreigt te verdwijnen.
• Religiositeit, geloof in God, komt tot leven doordat er over God verteld en gesproken wordt. De Bijbel is een soort leerschool van hoe te spreken, te denken en te handelen. De Bijbel voorkomt wel dat we opgesloten raken in een één-dimensionale werkelijkheid en geen notie meer hebben van het Geheim waarin wij leven, bewegen en zijn.
• Zo'n wandeling is een soort vrije ruimte, een time-out. Het spelen van de gewone rollen wordt even opgeschort.
• We vinden elkaar als wandelaars, pelgrims op weg naar Jeruzalem. Een soort kameraadschap-van-de-weg verbindt ons, en dat is heel plezierig.
• Als iemands leven op het spel staat, is consistentie meestal ver te zoeken. En zelfs als je leven niet direct wordt bedreigd, heb je dan toch niet meerdere beelden van jezelf, die niet altijd goed bij elkaar passen?
• Gods levensadem geeft de aarde een nieuw gezicht.
• Wie is zo gek om te gaan lopen als het met de auto zoveel sneller en comfortabeler kan?
• De openheid van Jezus schept de ruimte waarin mensen elkaar op een nieuwe manier kunnen ontmoeten.
• In Israël maak je als wandelaar steeds oneigenlijk gebruik van een voorziening die een ander doel dient.
• Nu het lopen voorbij is, maken vermoeidheid en lusteloosheid zich van mij meester. Nu dit project is afgerond, zijn er gevoelens van voldoening en dankbaarheid. Maar deze worden overstemd door een gevoel van spijt, omdat het voorbij is. Het einde van de reis laat een leegte achter; ik ervaar een duidelijk gemis.

Toch pelgrim
In dit derde hoofdstuk beschrijft Joop Smit zijn pelgrimstocht naar Rome, over zijn voettocht van Martigny naar Rome, over de 'Via Francigena', in de periode van 6 juni tot 26 juli 2006.
Joop realiseert zich onderweg dat een pelgrimstocht je meezuigt, losmaakt van thuis, veel doet vergeten, of liever: afstand schept en hopelijk ook wat wijsheid brengt. De weg zelf is een spirituele ruimte, je loopt in de voetstappen van je voorgangers die allemaal iets hadden met God. Een soms lastig probleem vormen de zeeën van tijd die je hebt, en die in zekere zin moet zien door te komen.
Joop Smit:

• Zo ga je in het leven op weg. Je krijgt een naam en gaat op pad, zonder dat je weet wie je zult worden en waar het leven je zal brengen. Het vertrek is definitief, de bestemming ongewis.
• We zijn allemaal pelgrims, van voorbijgaande aard.
• De mensen in de dorpen onderweg herkennen, bestempelen en bejegenen je als pelgrim. Dat geeft je een soort nieuwe identiteit.
• Misschien moet ik veel meer leren anderen gewoon de ruimte te gunnen, en dat ook aan mijzelf te doen.
• Wij kunnen alleen maar in menselijke taal, beelden en symbolen over God spreken, en het is maar de vraag of er buiten die taal een werkelijkheid is die daaraan beantwoordt. Is er God buiten onze taal over God?
• Het eind komt plotseling heel duidelijk in zicht. Ik kijk er eerlijk gezegd niet naar uit. Het wandelen bevalt me prima. Ik voel me een pellegrino; de weg is belangrijker dan het doel.
• De traditie helpt ons om ogen en oren te krijgen voor God, om iets te kunnen aanvangen met die Aanwezigheid, die ons met een oorverdovende stilte omgeeft.
• Als er al even een moeilijkheid dreigde, waren er steeds behulpzame lieden die direct voor een oplossing zorgden. Ik vermoed dat er medewerking van hogerhand in het spel was om deze tocht zo goed te doen slagen.
• Deze pelgrimstocht was als het lezen van een interessant en boeiend boek dat je helemaal in beslag neemt. Die reis sluit je af met het dubbele gevoel van enerzijds dankbaarheid & vreugde om het leesplezier, en anderzijds spijt omdat het verhaal afgelopen is.
• Bij alle inspanning die je als pelgrim zelf levert, besef je toch dat elke etappe die je aflegt je ook gegeven wordt, dat elke dag een geschenk is dat je ontvangt.
• Het 'Nieuwe Jeruzalem' waarin alles heel is en voltooid, is onbereikbaar, maar onderweg lijkt het dichterbij.
• Gaandeweg is een pelgrim op zoek naar wie hij is en welke richting hij heeft te gaan.
• Een pelgrim vertraagt zijn tempo, neemt de dingen onderweg zoals ze komen, en beleeft het leven stap voor stap.

Sant Yago omarmd
In dit vierde en laatste hoofdstuk beschrijft Joop Smit zijn pelgrimstocht naar Santiago de Compostela, over zijn voettocht van Sevilla naar Santiago de Compostela, over de 'Vía de la Plata', in de periode van 12 mei tot 26 juni 2008.
Joop Smit:

• Een pelgrim heeft recht op stilte, tijd om zichzelf te zijn, tijd om wat na te denken en te schrijven. Een pelgrimage is uiteraard altijd ook een eenzaam avontuur.
• De rust en de stilte helpen je om bij jezelf te zijn.
• Bij volledige aanpassing verliest zowel de kerk als de religieuze gemeenschap de eigen identiteit.
• Met de opmars van televisie, e-mail en internet worden bidden, mediteren en liturgie steeds minder vanzelfsprekend, en steeds kwetsbaarder.
• De weg heeft vermoedelijk zijn eigen logica. Je moet hem lopend ervaren, ondergaan.
• Als ze je thuis vragen waarom je dit doet, is dat nog niet eens zo gemakkelijk uit te leggen.
• Niet-lopen staat voor mij gelijk met eindeloze verveling.
• Een verblijf in de stad is niet aan een pelgrim besteed. Je behoort op de weg, je behoort aan de weg, de weg is je thuis en je bestemming.
• 'De weg is het leven', ook in die zin dat je het moet nemen zoals het komt.
• Jezus' evangelie voor de armen is een grote uitdaging voor de rijken, en zijn goede nieuws voor de randfiguren provoceert de zogenaamde rechtvaardigen.
• Ik ontken niet dat er enige samenhang is tussen hoe je je gedraagt en wat je overkomt, maar merk toch telkens op dat er meer is, dat veel je zomaar gegeven wordt.
• Ik ben een onderdeel van een wonderlijk en ondoorgrondelijk geheel, een Geheim dat ik niet kan omvatten.
• Het lopen gaat regelmatig en vanzelf. Het lichaam doet uit eigen beweging wat het moet doen in een rustgevende cadans.
• De weg gaan is een dagelijkse oefening in vertrouwen, in jezelf, in het pad, in wie en wat je daarop tegenkomt.
• Het leven eindigt, maar de weg gaat door.
• Gelukkig de mens die wandelt.
• Anonimiteit hoort bij de weg en wordt meestal niet verbroken. Maar als je langer dan een paar dagen met dezelfde mensen onderweg bent, komt de anonimiteit geleidelijk onder druk te staan. Zo geven pelgrims hun anonimiteit maar heel langzaam en voorzichtig en in kleine kring prijs. Ze zijn meestal alleen met hun voornaam onderweg, op zoek naar zichzelf.
• Ik vraag me nogmaals af wat er gebeurt als je je biddend richt tot 'onze Vader die in de hemel is'. Je gaat een vertrouwensrelatie aan met een 'vader' die - zoals Jezus zegt - weet wat je nodig hebt, en wiens barmhartigheid navolging verdient.
• Op dit pad word je een pelgrim die weet heeft van de betrekkelijkheid van de normale wereld en van eigen beperktheid en vergankelijkheid. Een pelgrim gaat voort en gaat voorbij. Het leven is van voorbijgaande aard; daarvan raakt een pelgrim gaandeweg doordrongen. Maar ook groeit het besef dat het precies zo de moeite waard is.
• Blijkbaar brengt een pelgrimstocht de deelnemers er toe uiteindelijk de keuzes die ze in hun leven gemaakt hebben, de persoon die ze geworden zijn, de situatie waarmee de vergroeid zijn, te aanvaarden.
• Het onmogelijke willen, is onvruchtbaar.
• 'Het is zoals het is' betekent geen stilstand. Als dat eenmaal is gezegd, kun je meer ontspannen verder.

De weg naar Santiago vraagt grote inzet en taai uithoudingsvermogen van ieder die deze weg gaat. Maar gaandeweg ontdek je een andere dimensie en krijg je toegang tot het rijk van de hoop, de saamhorigheid, de verbeelding.

We zijn aangekomen, maar de ziel is nog onderweg. De verwachting van de komende tocht is weg en we moeten er nu mee leven dat dit het is. De tocht was fysiek en mentaal goed om te doen, goed voor het lichaam en geest. De tocht is voorbij, maar voorlopig nog niet afgesloten.

Als elke pas je volle aandacht heeft,

als je er in elke ontmoeting voor allen bent,

dan is pelgrimeren: jezelf overstijgen.

 

De waarde van de weg bestaat in de liefde die je zelf onderweg geeft.