Hersentjeschudding

Woensdag 12 november 2025
 

Even bijkomen van de schrik en van de klap

Even bijkomen
Aan het begin van de middag vliegt een roodborst pardoes tegen één van onze ramen.

Vooral als er rovers zoals de buizerd en katten in de buurt zijn, wil een vogel nogal eens heel snel vluchten om het vege lijf te redden, maar daarbij ondertussen iets onvoorzichtiger zijn in de vluchtroute, met een botsing tegen een raam als gevolg, zoals hier ook het geval is.

Gelukkig overleeft de roodborst deze klap, maar is die wel even van de kaart. Stokstijf blijft de roodborst zitten bij de gevel, waarvan ik met de telelens even een foto maak, onderwijl in de gaten houdend dat niet een rondlopende poes dit verkeersslachtoffertje - met waarschijnlijk een lichte hersenschudding - te grazen zal nemen.

Na enkele minuten draait de roodborst weer met het kopje op en neer en heen en weer, en dan nog enkele minuten later als de roodborst is bekomen van de schrik en de klap, vliegt deze onfortuinlijke roodborst - hopelijk zonder verder letsel - gelukkig weer op, en verdwijnt uit het zicht.

Reanimatiemeldingen en de rol van Burgerhulpverlening

Dinsdag 11 november 2025

 

Panelgesprek met de medewerkers van de 112-Meldkamer Noord-Nederland

Publieksacademie: Achter de schermen van de Meldkamer Ambulancezorg

Verkeersongelukken, hartinfarcten, mensen met onbegrepen gedrag: soms is er met spoed medische hulp nodig. 

• Maar wat gebeurt er nadat je 112 hebt gebeld? 
• Waarom komt er soms geen ambulance? 
• En wat kun je zelf doen bij een noodgeval?

De LC-Publieksacademie, in samenwerking met de Leeuwarder Courant (LC) en met de theatergroep Pier 21, zoomt deze herfst van 2025 in op een deel van de zorg dat meestal in de schaduw staat, namelijk: de 112-meldkamer voor ambulancezorg. 

Maar weinig mensen weten hoe daar dag en nacht beslissingen worden genomen die letterlijk van levensbelang zijn.

• Wie zijn de mensen achter 112? 
• Hoe word je verpleegkundig centralist? 
• En hoe gaan zorgverleners om met de emotionele kanten van hun werk? 

Journaliste en schrijfster Kirsten van Santen gaat in gesprek met de mensen van de ambulancezorg en met hun samenwerkingspartners. Samen geven zij een uniek kijkje achter de schermen. 

De volgende drie avond-thema’s komen hierbij achtereenvolgens aan de orde:

• • 14 oktober 2025: Ervaar wat er allemaal in gang wordt gezet zodra je 112 belt;
• • 11 november 2025: Een leerzame avond over reanimatiemeldingen en de rol van burgerhulpverlening;
• • 25 november 2025: Ontdek hoe de ambulancezorg, in samenwerking met de GGZ Friesland, acute zorg biedt aan mensen met psychische problemen.

Vanavond zijn Durkje en ik ook aanwezig bij deze tweede LC-Publieksacademie-lezing, die plaats vindt op de Meldkamer Noord-Nederland aan het Noorderend in Drachten. 

112  

Het avondprogramma wordt met een theater-act geopend door actrice Hiske Oosterwijk van Pier 21 (als Floor) met een indringende 112-melding. 

Medisch meldkamer-centraliste Floor: "Pas as ik in oar helpe kin, bin ik wa’t ik bin".

Dit tweegesprek met de meldkamer wordt gevolgd door een song van Hiske Oosterwijk uit haar theatervoorstelling 'En ik dan?'

Dan spreekt het Hoofd Meldkamer Ambulance Hendina de Jong: "We zijn in het gebouw van de multi-meldkamer voor ambulance, politie en brandweer, waar elke seconde wel iets plaatsvindt, waar nauw samen wordt gewerkt met politie, brandweer, en ambulance; en over het laatste gaat deze avond. Hier werken zo’n 80 centralisten en 20 andere medewerkers. Ze bedienen heel Noord-Nederland: Fryslân, Groningen en Drenthe". 

• Per dienst krijgt een centraliste zo’n 70-80 telefoontjes van bijvoorbeeld 112 en van huisartsen.
• Er zit een behoorlijke stijging in het aantal telefoontjes dat per jaar binnenkomt bij de meldkamer. 
• Ze werken op de meldkamer met urgentiecodes van A0 (hoge urgentie, van bijvoorbeeld reanimatie) tot C2 (alleen een adviesgesprek, en geen hulpverlening op locatie). 
• Gemiddeld wordt zo’n vier keer per dag burgerhulpverlening ingezet. 

Daarna gaat Kirsten van Zanten in panelgesprek met vier medewerkers van de Meldkamer Noord-Nederland: Katryn en Inge van de meldkamer, Remco als ambulance-verpleegkundige, en Bart is burgerhulpverlener-instructeur. 

Hieronder volgt een impressie van hetgeen daarin vanavond aan de orde komt, ook aan de hand van de vragen uit de zaal.

Reanimatiemeldingen

We luisteren eerst naar een nagespeelde 112-melding (die overigens ooit wel echt is gebeurd) voor wat betreft een persoon die niet wakker is en niet meer ademt. De ambulance gaat op signaal van de meldkamer direct al rijden. Dan wordt vanuit de meldkamer aan de meldster gevraagd wat er precies is gebeurd. We gaan starten met de reanimatie. De voordeur moet eerst open. De reanimatie-instructie wordt vanuit de meldkamer gegeven aan de meldster. De meldster doet wat de medisch centraliste zegt. Ondertussen komt iemand binnen, waarschijnlijk een burgerhulpverlener, en dan neemt even later de  professionele hulpverlening het van de melder/burgerhulpverlener over.

Kirsten begint met een vraaggesprek met Hiske (Floor), waarbij Hiske vertelt dat ze hier eerst stage heeft gelopen in de meldkamer, als input voor de rol van Floor in haar theatervoorstelling. 

Daarna bevraagt Kirsten een Aanname-centraliste van de meldkamer. Hoe kalmeer je mensen? Door bijvoorbeeld te zeggen dat de ambulance/hulp al onderweg is. En verder brengt jouw rust als meldkamer-centraliste ook rust in de situatie. Soms helpt het als centraliste om even stil te zijn, wat dan  een handige aanleiding kan zijn om weer adequaat contact met elkaar en volle aandacht voor elkaar te hebben.

• Met reanimeren moet je heel snel zijn. De eerste minuten zijn daarin van levensbelang.
• Vanuit de Aanname-afdeling van de meldkamer, gaat direct ook de Uitgave-afdeling van de meldkamer aan de slag: een ambulance gaat op signaal van de meldkamer direct rijden.
• De uitdaging zit er in om op elke locatie zo snel mogelijk en op tijd de juiste hulp en zorg te bieden. 
• Je moet als meldkamer je district goed bezet houden met ambulances. 
• Bij een reanimatie gaat er altijd een tweede ambulance ook op pad, want dan moet er heel veel gebeuren, waarbij 'alle hens aan dek' moet om zo goed mogelijk zorg te leveren. Overigens gaat dan ook de politie, en eveneens de burgerhulpverlening direct op pad.
• De ambulance-verpleegkundigen moeten direct bij aankomst op locatie een hele snelle scan maken van de situatie; er moet een veilige werkruimte komen, er moet kordaat worden gehandeld, en direct wordt de reanimatie overgenomen van de burgerhulpverlener. 
• De eerste minuten zijn cruciaal om te weten wat je kunt en moet doen. 
• Op de gekste plekken moet soms hulp worden verleend, binnen of buiten.
• Vaak zijn mensen op de plek van de gebeurtenis in paniek. Die moet je als meldkamer-centraliste zo adequaat mogelijk gerust stellen.
• De centralisten krijgen intern nazorg aangeboden (zeker bij hulpverlening aan kinderen); zij hoeven er niet eens zelf om te vragen. 
• De centraliste van de meldkamer hopt de hele werkdag (dienst) van de ene hulpvraag naar de andere hulpvraag.
• Bij een hartinfarct in de ambulance gaat de ambulance-verpleegkundige direct reanimeren. Dat moet hij/zij dan (eerst) alleen doen, en dat red je niet, dus roep je zo snel mogelijk een tweede ambulance op, van waaruit dan een ambulancemedewerker overstapt om achterin de ambulance de reanimerende collega te ondersteunen. De chauffeur kan dan met de ambulance doorrijden naar het ziekenhuis. 
• De reanimatie duurt zolang als de ambulance-medewerker bepaalt. Als er helemaal geen activiteit meer in het hart zit, is de kans miniem om de patiënt weer tot leven te laten komen. De ambulance-medewerker bepaalt of door wordt gegaan, of dat wordt gestopt met de reanimatie.
• Je weet vooraf en nadien nooit of je er goed hebt gedaan qua reanimatie, maar desondanks blijf je op het moment van reanimatie je uiterste best doen. 
• Verstaan de centralisten de verschillende talen? (bv. Fries/Gronings/Drents/buitenlandse/vreemde talen), zo wordt gevraagd. Centralisten kunnen de inzet bij het niet begrijpen van elkaar als melder en centralist zonodig overdragen aan een collega van de meldkamer. Je kunt ook appen naar de meldkamer, en dan wordt de gemelde tekst automatisch vertaald naar het Nederlands; wat bij vreemde talen behulpzaam is.
• De rode lamp op de werkplek van de centralist betekent dat je in gesprek bent. De rode of de gele lamp eronder geeft aan of je op de afdeling Aanname of op Uitgifte werkt.
• Bij hectiek kan het zelfs zo zijn dat de meldkamer van Drachten moet worden gepasseerd, om de melding door een andere meldkamer (tot zelfs in Limburg) te laten overnemen.
• Geijktijdig werken in principe drie Uitgifte-centralisten, en vijf doen de afdeling Aanname, met dan ook nog ongeveer zes collega s die daarnaast de zogenoemde planbare zorg (geen 112) doen.
• In de praktijk merk je veelal een rustige sfeer op de werkvloer van de meldkamer, maar bij een groot incident is onderling veel overleg nodig, met dan een hoog volume en hectiek op de werkvloer.
• Als je aan het eind van je werkdag je uniform uit doet, laat je – als het goed is – je werk achter als je terug gaat naar je thuissituatie. 
• De regie bij een meervoudige inzet van hulpverleners zoals ambulance, politie en brandweer ligt bij een calamiteitenmedewerker, die er altijd voor de coördinatie is ten behoeve van iedereen die er dan bij betrokken wordt en is.
• De meldkamer zoekt altijd de beste melder, indien er meer melders tegelijk zijn op één melding.
• Qua reanimatie loopt Nederland voor op de ons omringende landen, met wie de Nederlandse Reanimatieraad in bijvoorbeeld congressen overigens wel afstemt.
• Centralisten zijn van origine verpleegkundige, en krijgen als centralist(e) daarna nog een specifieke training op hun werk.

De rol van burgerhulpverlening

• Je wordt burgerhulpverlener om ervoor te zorgen dat de tijd tussen de melding en de eerste hulpverlening (vaak door de nabije burgerhulpverlener) zo kort mogelijk zal zijn. Je gaat dus zo snel mogelijk naar het aan jou gemelde adres. 
• Het helpt je heel erg om direct al met z’n tweeën als burgerhulpverleners bij de patiënt te zijn, want dan kun je elkaar bijstaan in het vele dat heel snel en zo goed mogelijk moet worden gedaan (de één begint direct met reanimeren en de ander pakt alvast de AED uit). 
• Landelijk gezien ligt de overlevingskans bij reanimatie tussen de 25-30%.
• Vanuit de ambulance wordt de burgerhulpverlening van groot belang geacht, vooral ook omdat de burgerhulpverlener al zo dicht op de plek van de melding aanwezig is, en meestal veel sneller dan dat de ambulance er kan zijn.
• Elke politieauto heeft een AED, en politie mag met grote spoed naar een locatie, dus dat kan van doorslaggevende betekenis zijn. Politie-agenten zijn opgeleid om als hulpverlener met een AED actief te zijn.
• Als je bij een oproep binnen een minuut bij de AED kunt zijn, haal die dan eerst op. Zo niet, ga dan eerst naar de patiënt, en begin met reanimeren, in afwachting van de komst van anderen met een AED, die daar dan ook al toe zijn opgeroepen.
• Je kunt op verzoek als burgerhulpverlener ook de nodige nazorg krijgen. Praat het vooral van jezelf af, want je moet er zelf niet ziek van worden, of anderszins mee in de problemen komen.
• Bart had drie maanden geleden zelf de burgerhulpverlening nodig. De huisarts was snel ter plekke. Bart had één van de 20 beschreven oorzaken voor hartfalen. De ambulance was heel snel ter plekke. Bart was zich van alles bewust. Snel in de ambulance, en naar het ziekenhuis. Nog maar een kilometer op weg kreeg hij al een hartstilstand. De ambulance stopt, en hij wordt gereanimeerd door de beide ambulance-verpleegkundigen, óók met de AED. Toen kwam hij weer bij en werd er weer gereden, maar bij een tweede incident in de ambulance even later werd hij in een razend tempo toch direct naar een ziekenhuis vervoerd. Het liep gelukkig goed af.
• Ook met een pacemaker mag je aan de AED worden aangesloten.
• Wat doe je als iemand niet gereanimeerd wil worden?, wordt gevraagd vanuit de zaal. De 112-centraliste vraagt daar wel naar. Bij jonge mensen wordt die vraag echter niet gesteld, maar start je de reanimatie direct op. De burgerhulpverlener start in principe de reanimatie op, en de centraliste kan dan de burgerhulpverlener melden dat gestaakt mag worden met de reanimatie. Als overduidelijk is dat niet gereanimeerd hoeft te worden, mag de ambulance-medewerker de reanimatie direct stopzetten. Een burgerhulpverlener mag het duidelijke signaal van ‘geen reanimatie-wens’ respecteren, en mag dan de reanimatie ook stopzetten.

De Turfroute voor Fietsers wandelen van Donkerbroek naar Terwispel

Maandag 10 november 2025
 

Bij de trambrug over de Opsterlandse Companonsvaart in Wijnjewoude

Wandelen & fietsen vanaf de Turfroute in Zuidoost-Friesland

De turfvaarten in Zuidoost-Fryslân zijn eeuwenoud en vaak met de hand gegraven. 

De zogenoemde 'Turfroute' verbindt sinds 1974 al die vaarten met elkaar. De kanalen met haaks daarop sloten, bossen, elzensingels, heide, weiden en beekdalen geven het gebied een eigen charme. 

In twintig pakkende verhalen en routes slaan de journaliste Janneke Donkerlo en de schrijver van routegidsen Fokko Bosker als het ware bruggen tussen de vaart en het omliggende landschap. Zij nemen het water als vertrekpunt voor hun rondwandelingen en fietstochten door dit rijk geschakeerde landschap van coulissen van elzen- en eikensingels, in een fijnmazig patroon van vaarten en wijken.

Resultaat van hun werk is de in 2024 uitgegeven routegids 'Wandelen & fietsen vanaf de Turfroute in Zuidoost-Friesland'.

23 tochten met een totale lengte van 746,9 kilometer

Deze routegids bestaat uit 11 fietstochten en 12 wandeltochten, die Durkje en ik van plan zijn om alle te gaan wandelen. 

• Tien fietstochten hebben een totale lengte van 387,4 kilometer, waarvan de kortste 13,7 km en de langste 63,4 km lang is.
• De twaalf wandeltochten hebben een totale lengte van 134,5 kilometer, waarvan de kortste 4,6 km en de langste 15,9 km lang is.
• De veel langere 'Fiets-Turfroute' door Zuidoost-Fryslân heeft een totale lengte van 225 kilometer.

De 23 tochten hebben derhalve een totale lengte van 746,9 kilometer. We zijn van plan die afstand te bewandelen in 36 dagetappes, variërend tussen de 15 en 33 kilometer per dag, zo mogelijk in combinaties van (delen) van die wandeletappes en fietsetappes.

Eerst van Terwispel naar Donkerbroek

Vandaag zijn we van plan om onze tiende etappe van de 225 kilometer lange 'Turfroute voor Fietsers' te bewandelen, van Donkerbroek naar Terwispel, met een lengte van 17,9 kilometer.

We vertrekken daartoe vanuit Feinsum om 8:30 uur, en rijden dan met de auto naar Terwispel.

Onze auto laten we daar achter bij de brug over de Nieuwe Vaart, en dan rijden we met de andere auto naar Donkerbroek, waar we de auto parkeren op de Herenweg nabij de Opsterlandse Compagnonsvaart.

Bij vertrek vanmorgen in Feinsum was het 6 graden Celsius, en in Donkerbroek is de temperatuur bij aankomst om 14:30 uur inmiddels opgelopen naar 9 graden Celsius.

Het is de hele dag bewolkt, en het waait enigszins. Halverwege de dag breekt heel even en heel licht de zon door, maar dat is nauwelijks van enige betekenis. Op zich is het goed wandelweer.

Van Donkerbroek via Petersburg naar Moskou 

Bij de brug over de Opsterlandse Compagnons-vaart draaien we van de Herenweg de Vosseheer op. Aan de overzijde van de vaart staan nog enkele oude, gelijkvormige huisjes van weleer.

Buiten de bebouwde kom van Donkerbroek gaat de Vosseheer over in de Petersburg, die we volgen totdat we in het buurtschap Petersburg via de vaartbrug van de Peelrug de turfvaart oversteken.

Door het buurtschap Moskou en over de Moskouwei gaat het dan verder naar de brug over de Opsterlandse Compagnonsvaart.

Vanuit Klein Groningen langs de Opsterlandse Compagnievaart

Daar arriveren we in het buurtschap Klein Groningen. We weten dat iets ten oosten van deze vaartbrug een Rustpunt is, waar je binnen koffie kunt drinken. Daar aangekomen, blijkt dat het toeristisch vaarseizoen hier is afgesloten en daarmee is ook het mooie Rustpunt gesloten. Daarom nemen we buiten het Rustpunt bij de speeltuin plaats op een picknickbank, waar we onze koffiepauze houden.

Daarna gaat het verder langs de Opsterlandse Compagnonsvaart.

Even later kruisen we de N381 door onder de Turfbrêge door te lopen.

Om 11:15 uur arriveren we in Wijnjeterp bij de oude trambrug over de vaart.

In een klein bosperceel aan de noordzijde van de vaart zien we her en der de rijpe vruchten van de hulst fel rood opvallen tussen het donkergroen van de hulsttakken. 

Verderop zijn twee bomen in een tuin gerooid. Je kunt goed zien waar de boomstam in de tuin heeft gelegen, namelijk te midden van de langs de boomstam gesnoeide takken, die in de lengterichting nog het silhouet van de boom tonen.

Enkele minuten later passeren we de sluiskolk met de vaartbrug van Wijnjeterp.

De Nijverheid van De Hemrik 

Ter hoogte van Hemrik passeren we de inmiddels zwaar vervallen gebouwen van de voormalige cichorei- en zuivelfabriek, die later ook werd gebruikt als grasdrogerij. De gevelsteen van deze vroegere fabriek vermeldt de naam van de fabriek: De Nijverheid.

Ten zuiden van Lippenhuizen komen we langs de woning van Fokko Bosker en zijn echtgenote. Fokko is de schrijver van de wandelgids waarvan we nu een etappe lopen. Fokko is op stap, zoals een wandeljournalist betaamt, maar zijn vrouw Jeanette is wel thuis, met wie we een gezellige ontmoeting hebben, waarmee we dan wel haar mooie pianospel tijdelijk onderbreken, die wij vanaf buiten al zachtjes hoorden klinken.

Om 12:50 uur wandelen we aan de oostzijde de bebouwde kom van Gorredijk binnen.

Langs de Nieuwe Vaart van Gorredijk naar Terwispel

Door Gorredijk lopen we naar de zuidzijde, naar de Koartsweachsterbrêge.

Die brug steken we over, om dan langs de Nieuwe Vaart het centrum van Gorredijk binnen te wandelen.

In het dorpscentrum lunchen we in de horecaruimte van de Albert Heijn-supermarkt, en dan gaat het verder over de Kerkewal langs de vaart.

Na het oversteken van de Overtoom, volgt dan nog het laatste traject langs de Nieuwe Vaart over het fiets- en wandelpad van de Warme Hoek naar de Spaltenbrêge, waarover we het dorp Terwispel binnenwandelen.

Bij de brug over de Nieuwe Vaart staat onze auto geparkeerd. We stappen om 14:30 uur in, en rijden dan terug naar Donkerbroek, waar we de andere auto afhalen, om tot slot terug te keren naar huis, waar we rond 16:00 uur aankomen.

Sing In met de Bliid Boadskip Sjongers in Stiens

Zondagavond 9 november 2025

 

De Bliid Boadskip Sjongers in De Hege Stins van Stiens

Sing In in De Hege Stins

Vanavond verzorgen de Bliid Boadskip Sjongers een Sing In in De Hege Stins te Stiens.

Deze avondkerkdienst wordt georganiseerd door de Evangelisatiecommissie van de Protestantse Gemeente te Stiens.

Het gospelkoor uit Berltsum staat onder leiding van dirigent Piet Marinus en volgens de aankondigingen wordt het koor begeleid door een combo bestaande uit piano en basgitaar, maar die hebben we vanavond niet gezien. Wel heeft het koor ten behoeve van de samenzang de medewerking van organist Anne Minnema. 

Het repertoire van dit gospelkoor is tamelijk breed, volgens de vooraankondiging voornamelijk in het Engels, Nederlands en het Fries. Vanavond wordt echter niet in het Fries gezongen, niet door het koor en ook niet in samenzang.

Het koor komt met een programma-aanbod waarin het gospelkoor de gehele kerkdienst invult met afwisselend gospelkoorzang, samenzang uit de protestants-evangelische liedbundel Hemelhoog, aangevuld met twee gebeden gedichten.

Dit zijn de namen bij Alliade in Stiens

Zondag 9 november 2025

 

Prachtige fanfare-muziek van Wilhelmina Easterein bij Alliade in Stiens

Kerkdienst bij Alliade in Stiens

Vanmiddag zijn Durkje en ik aanwezig bij de kerkdienst die door en bij de zorggroep Alliade wordt georganiseerd in de sport- en spelzaal van Alliade aan de Ieleane in Stiens. Bij aanvang van deze bijzondere kerkdienst met en voor de bewoners van Alliade is de zaal gevuld met kerkgangers van dichtbij en veraf.

Voorganger van deze middagdienst is dominee-geestelijk verzorger Jaap Overeem, en muzikale medewerking wordt verleend door de fanfare Wilhelmina - onder leiding van dirigent Wilbert Zwier - uit het Friese Easterein. 

Deze kerkdienst is evenals de andere kerkdiensten in Alliade een samenwerking tussen Alliade en de Protestantse Gemeente te Stiens.

Wilhelmina uit Easterein

Voorafgaand aan de dienst verzorgt het muziekkorps een muzikale introductie met haar vertolking van 'Verso Libre'.

Nadat een aantal instrumenten van het korps bij ons zijn geïntroduceerd, zingen we onder leiding van Wilhelmina met zijn allen: 'Kom in de kring van Gods gezin'.

De kleurrijke - symbool voor ons allen staande - Paaskaars is al aangestoken, en straks krijgen we via de dominee de groeten van God, nadat we bij de Paaskaars eerst het lied 'Kom bij ons, o Heer' hebben gezongen. 

Die groeten van God worden door Wilhelmina beantwoord met het koraal 'Consolation', dat verwijst naar de vertroosting die je kunt krijgen na een verlies van een dierbare, of na een anderssoortige teleurstelling. De vertolking van dit muziekstuk is volgens de dirigent een 'wereldpremière', want dit stuk wordt voor het eerste gespeeld naar een arrangement van Jaap Overeem voor de fanfare Wilhelmina. Wie goed luistert, hoort in dit werk van Bach het geruststellende kerklied 'Wie maar de goede God laat zorgen'.

Dit zijn de namen 

Dan geeft dominee Jaap een uitleg over het thema van deze kerkdienst 'Dit zijn de namen', die in het kader van Allerzielen deze keer verwijzen naar onze geliefden die er niet meer zijn, maar die nog wel een speciaal plekje in ons hart hebben. We gaan het vandaag dus hebben over de 'mensen van voorbij', die nog wel altijd belangrijk voor ons zijn.

We bidden met elkaar - in de hoop dat de woorden die we zingen en de noten die we spelen elkaar sterker maken, zoals mensen elkaar ook kunnen versterken; en dan zingen we aansluitend 'Lees je Bijbel, bid elke dag'.

Daarop leest dominee Jaap een bijbelgedeelte uit Exodus 1, waarin de namen van de zonen van Jakob worden genoemd. Deze bijbeltekst over vader Jakob en zijn zonen is nog van vóór het moment dat zij met hun volk naar Egypte trokken, en dan maken we een sprongetje in de tijd, want het volgende lied gaat over het tijdperk waarin het volk Israël (bijna) vertrok uit Egypte om terug te gaan naar het beloofde land, namelijk het lied 'When Israël was in Egypt Land'. 

Nu volgt uitleg over het komende ritueel met de gedachtenis-stenen. Iedereen die een lieveling mist door overlijden of door een andere oorzaak wordt uitgenodigd om een witte steen te beschrijven met de naam van wie je mist, om daarna die steen vóór bij de kaars op de grote tafel te leggen, om zo samen te herdenken wie hier vandaag door ons zo node worden gemist. 

Tijdens dit ritueel speelt Wilhelmina en zingt dominee Overeem het bijpassende lied 'De mensen die wij missen'.

Voorbij het verdriet

Na afloop van dit gevoelige ritueel laten we het verlies-verdriet zoveel mogelijk achter ons, en dat doen we door over te gaan naar de meer vrolijke kant van deze kerkdienst, daartoe geholpen door de fanfare als tegenwicht de song 'Innuendo' van Queen te laten spelen.

Als verwerkende toelichting bij het thema van vandaag over de betekenis van namen vertelt dominee Jaap dat als God een naam noemt, Hij dat altijd zal (blijven) doen. God onthoudt namelijk alle namen, ook als wíj die al lang hebben vergeten.

Vervolgens zingen we met z'n allen het lied 'Ik zal er zijn'. 

Daarna danken we voor alle mooie momenten die we beleven, èn voor onze namen; en bidden we om troost; om een liedje dat ons kan vertroosten.

Aansluitend wordt gecollecteerd voor het Steunfonds van de Protestantse Kerk in Nederland, dat zorgt voor vakanties voor mensen met een beperking. Ondertussen speelt het muziekkorps een daverende mars uit de speelfilm '1941'.

Na de collecte zingen we gezamenlijk het lied 'Heer, Uw licht en Uw liefde schijnen, waar U bent, zal de nacht verdwijnen'.

Zegen en vervuld van Uw zegen zingen

Deze kerkdienst sluiten we met zijn allen af met Gods Zegen via de voorganger.

Die zegen beantwoorden we met het zingen van het lied: 'Vervuld van Uw zegen, gaan wij onze wegen'.

Voordat we in de kantine allemaal worden getrakteerd op thee en koffie met een lekkere koek erbij, krijgen we nog een opzwepende muzikale uitsmijter van Wilhelmina, als ze een medley van songs van Abba spelen. 

Deze kerkdienst bij Alliade was wederom een heerlijke 'happening', waarin aandacht voor zowel een lach als een traan. 

We blijven ons de namen herinneren van al die geliefden die ons voorgingen, en daarnaast mogen we ook genieten van ons leven, en daar hebben de enthousiaste korpsleden van Wilhelmina uit Easterein ons een mooi muzikaal voorbeeld van laten horen en zien. Wat was het heerlijk om hierbij te (kunnen) zijn, om met al onze verschillen samen zo de herinneringen en het heden te mogen vieren. Zo is Kerk bedoeld, en onze Vader in de hemel zal vast en zeker hebben gezien 'dat het goed was'.

Tot slot is er nog alle tijd om gezellig met elkaar na te praten over onder andere deze waarde(n)volle kerkdienst met de bewoners van Alliade.

Grijs & Groen in Feinsum

Zaterdag 8 november 2025
 

It Kanael tussen de Holdingawei en de Hege Hearewei

Herfst in Feinsum

Het is vandaag tamelijk grijs & groen in Feinsum.

Het is gedurende het grootste deel van de dag enigszins mistig en stil.

Op de eerste honderden meters is het zicht nog prima, maar daarachter ligt het landschap verscholen in een muur van mist.

Mistig, dus nauwelijks wind, en daardoor ligt het water van It Kanael er tussen de Holdingawei en de Hege Hearewei nagenoeg rimpelloos bij.

Resultaat daarvan is dan wel dat het houten wandel- en fietsbruggetje aan het eind van de Holdingawei over It Kanael mooi weerspiegelt op het oppervlak van het vaar(t)water.

Twee kleuren voeren vandaag in dit herfsttafereel de boventoon: groen van gras en bladeren met grijs erboven en erachter. Wel mooi, trouwens.

CNV-ledenbindingsavond 2025 van Regio Fryslân in Joure

Vrijdag 7 november 2025

 

Theatergroep HympHamp in 't Haske te Joure

CNV-Platform voor Friese vakmensen

Als verenigingsleden van de vakbond CNV zijn we in groten getale naar partycenter 't Haske gekomen in Joure, voor de zogenoemde Ledenbindingsavond van de CNV-regio Fryslân. 

Na de opening door de regio-voorzitter met een CNV-praatje krijgt CNV-voorzitter Piet Fortuin het woord om de bijna volle theaterzaal toe te spreken over de actuele stand van zaken, waarbij uiteraard ook de hedendaagse politieke situatie zo vlak na de recente Tweede Kamer-verkiezingen worden besproken. Piet geeft ze aan dat we in de huidige tijd vooral zouden moeten werken aan verbinding, want daarin schuilt onze kracht als vakbond. 

Daarna wijdt hij waarderende woorden aan enkele CNV-vrijwilligers die zich tientallen jaren met verve hebben ingezet voor het vakbondswerk in onze Friese regio. 

Theatervoorstelling van HympHamp

Daarna volgt een Friestalige theatervoorstelling van de Friese theatergroep HympHamp. 

De voorstelling begint met een zogenaamde televisie-opname van Omrop Fryslân

Wat volgt, is een avondvullend theaterprogramma, waarin vóór en na de pauze een groot aantal typetjes ten tonele verschijnt, met hilarische taferelen.

 

Zo wonen we de vergadering bij van de dames van de 'Vereniging Volledig Vrouw Zijn'. De twee dames van het vrouwenverenigingsbestuur doen hun best om de vergadering ordentelijk te laten verlopen, maar zijn af en toe nogal de kluts kwijt als het om hun eigen damesleden gaat, want welke bloemen en met welke tekst op het bijgevoegde kaartje zijn gegaan naar de familie van het overleden lid en/of naar het huwelijksjubilerende dameslid?

We luisteren naar heit Harm op zijn papadag, en ook zijn gesprek met de juf van zijn niet te tomen tweeling, en dat allemaal na een dubbelscène over een koppel in huwelijkstherapie, met wellesnietes-getraumatiseerd manlief, nog steeds opgezadeld met een personal coach. 

 

Aandoenlijk is de scène van het oudste lid van de 'Vereniging Volledig Vrouw Zijn', die na het overlijden van haar man nu op zeer hoge leeftijd in een zorginstelling zit, die met zo'n hoge nood 'nei it húske' moet, maar daar maar niet komt, omdat de zorgende in opleiding nog niet het nodige vinkje heeft bij de daartoe benodigde zorghandeling, en die bovendien het Fries van de oude vrouw jammerlijk en herhaaldelijk niet begrijpt.  

Samen met de beide muzikanten Paul & Geert brengen de spelers Jelmar & Fokke een programma vol prachtige liedjes, en ook enkele mooie non-verbale scènes.

De sketches worden gelardeerd met zang en muziek van het muzikale duo Paul & Geert.

We maken ook kennis met het 'Veiligheid Voor Alles Team', bestaande uit de grootste Lokale Unit Leider. 

Van der Heide met zijn stagiaire Sietske, waarbij het maar de vraag blijft of Van der Heide zijn stagiare en de situatie ten tijde van een reanimatie ooit ook nog eens onder controle krijgt. Volgens Van der Heide is hier alles is onder controle! Nou ja, alles..?, het meeste dan.

Uw nalatenschap goed geregeld

Donderdag 6 november 2025

 

Spreker: notaris Hendrik Helmer in de Slingehof te Drachten

De notaris spreekt

Vanavond woon ik de informatieavond bij van De Laatste Eer in de Slingehof te Drachten, waar voor zo'n 45 genodigden informatie wordt gegeven over wat er zoal komt kijken bij een testament, bij een levenstestament en bij schenken. 

• Hoe zit het bijvoorbeeld met de erfbelasting, en met andere regels rondom schenken?

Notaris Hendrik Helmer van notariskantoor Helmer te Beetsterzwaag is deze avond de gastspreker.

Testament

Het avondprogramma wordt geopend door Hilda de Haan, directrice van de Drachtster uitvaartvereniging De Laatste Eer.

Notaris Helmer stelt vooraf dat het van groot belang is dat je je nalatenschap tijdig en goed regelt.

• Een testament is een juridisch document dat bij de notaris wordt vastgelegd, waarin je regelt wat er met je nalatenschap gebeurt na je overlijden. Het testament geldt pas na je overlijden,
• We krijgen uitleg over de systematiek van de wettelijke verdeling indien er geen testament is opgemaakt.
• Een testament voorkomt veelal conflicten en onduidelijkheden.
• Indien testamentair een executeur is benoemd, dan regelt hij of zij bijvoorbeeld de uitvaart en de belastingaangiftes, verkoopt de woning en verdeelt de inboedel van de overledene. Als er geen executeur is benoemd, regelen bijvoorbeeld de langstlevende partner en/of de kinderen van de overledene de nalatenschap.
• Een testament kan ook een en ander regelen voor de minderjarige kinderen van de overledene, bijvoorbeeld voor wat betreft de voogdij (kan bij familie of bijvoorbeeld bij vrienden worden belegd). Bij die voogdij kun je ook het bewind over de vrijgevallen gelden regelen.
• Je kunt ook legateren aan onder andere goede doelen, of aan een (ander) familielid. Erfgenamen moeten alles verdelen, maar een legataris heeft slechts een vordering op een geldbedrag of op een goed. Het toekennen van legaten gaat vóór op wat er verder valt te verdelen. Een legaat kun je in de vorm van een geldbedrag noemen, maar je kunt het (zo adviseert de notaris) ook met een percentage (maar niet meer dan bijvoorbeeld het bedrag dat vrij van erfbelasting valt) van het vrij te vallen vermogen doen.
• Je kunt bij testament ook kleinkinderen iets schenken.
• Kinderen mag je vrij van erfbelasting momenteel € 25.0000,- schenken; en dat geldt ook voor kleinkinderen, bij eerste en/of tweede (langstlevende) overlijden. Dat is dus fiscaal aantrekkelijk. Je kunt testamentair opnemen dat het kleinkindsdeel af gaat van het bedrag dat hun ouders zouden krijgen. Wat een kleinkind krijgt, kun je testamentair ook onder het bewind stellen van bijvoorbeeld diens ouders. 
• Indien er sprake is van een huwelijk van beide ouders kunnen ook bonuskleinkinderen ieder een bedrag belastingvrij erven van 25.000 euro.
• Volgens de wettelijke verdeling gaat de erfenis altijd naar de bloedverwant, en niet naar de aanverwant. Maar dat laatste zou je wel via een testament kunnen regelen.
• Kun je je kinderen (en/of diens nakomelingen) onterven? Soms zijn er redenen om dat wel te doen. Het kan dus wel als je dat bij testament benoemt. Je kunt het ook indirect doen door ze uitdrukkelijk niet al erfgenamen te benoemen. Elk kind heeft overigens binnen vijf jaar na de overlijdensdatum nog wel recht op de zogenoemde legitieme portie (zijnde de helft van waar een kind bij wettelijke verdeling recht op heeft).
• Maar wat nu als het geld in een koophuis zit. Dan kun je iets als een soort opvullegaat geven aan de langstlevende echtgenoot. Met zo'n opvullegaat stel je dan de erfbelasting uit tot het moment van overlijden van de langstlevende.
• Binnen 8 maanden na overlijden moet de aangifte voor de erfbelasting worden ingediend.
• Hoe meer de langstlevende zich toeëigent, hoe meer moet worden opgemaakt voor de zorg, als de langstlevende in een zorginstelling wordt opgenomen.
• En wat als vader en moeder samenwonen met kinderen, zonder dat er een testament is? Dan erft de langstlevende samenwoningspartners niets automatisch, want alleen de kinderen (de bloedverwanten) zijn dan de wettige erfgenamen. Bij een zogenoemd verblijvingsbeding kun je overigens wel nadrukkelijk iets toedelen aan de langstlevende samenwoningspartner. In een samenlevingsovereenkomst regel je wel het gemeenschappelijk vermogen, maar niet de beide privévermogens.
• Maar wat als je alleenstaande bent, zonder partner, zonder kinderen. Als er in zo'n geval tot de 6e graad geen familie is, gaat de erfenis naar de staat.

Levenstestament

• Een levenstestament wordt ook vastgelegd bij de notaris, en dat is tijdens je leven geldig, want bij overlijden stopt die regeling. Je kunt in een levenstestament bijvoorbeeld regelen wie jouw zaken behartigt indien je wilsonbekwaam wordt. Dat kun je nu direct al doen, want dan hoef je het later niet meer te regelen als de nood aan de man is.
• Denk wel goed na aan wie je de volmacht geeft. Als je gevolmachtigde partner na je overlijden ook wegvalt, heb jij als eerder overledene in dat geval geen gevolmachtigde meer. 
• Je kunt de gevolmachtigde ook de bevoegdheid geven om diens volmacht door te geven aan een ander.
• Het advies van de notaris is om minimaal twee volmachten aan te wijzen, ook al omdat zij dan alles met elkaar moeten afstemmen.
• Een dergelijk volmacht kan worden verstrekt op financieel en ook op zorg- en medisch gebied. Het mogen twee verschillende personen zijn qua volmacht. Bij twee of meer volmachten moet je opnemen dat ze beiden volledig bevoegd zijn, maar bij grote beslissingen zouden ze de plicht kunnen krijgen om dan vooraf met elkaar tot overeenstemming af te stemmen. 
• Je kunt hierin desgewenst ook je passieve levensbeëindiging in regelen ingeval je bijvoorbeeld geen kwaliteit van leven meer ervaart. 
• Euthanasie wordt niet altijd opgenomen in notariële aktes, want daarover is het beter om dat aan je artsen over te laten.
• Je kunt regelen dat de gevolmachtigde een persoonsgebonden budget kan aanvragen.
• Je kunt ook regelen dat je zolang mogelijk in je woning kunt blijven wonen, mits dat uitvoerbaar is.
• Je kunt met een levenstestament ook een curator, en/of bewind en/of een mentor regelen. 
• Bij de uitspraak van de rechter tot benoeming van een bewindvoerder, vervalt het levenstestament geheel.
• Toezichthouders op de volmacht(en) kunnen alleen bij levenstestament worden vastgelegd.
• Een levenstestament kan ook ophouden als de gevolmachtigde komt te overlijden, of als hij/zij zelf niet meer gevolmachtigde kan of wil zijn.
• De notaris moet zelf beoordelen of de volmachtgever bij het opstellen van een levenstestament nog wilsbekwaam is.
• Ieder heeft een eigen levenstestament, dus ook echtelieden hebben ieder een eigen levenstestament.
• Levenstestamenten regelen derhalve de volmachten en beslissingen alleen tijdens leven, want een levenstestament stopt namelijk bij overlijden.

Schenkingen

Schenken kun je doen om je vermogen te verkleinen.

Schenken kan op papier, of in contanten.

• Bij schenken in contanten maak je het geld over, en de ontvanger kan het dan direct besteden.
• Kinderen mag je momenteel ieder ruim 6.000 euro schenken en aan kleinkinderen zo’n 2.600 euro per jaar. Bij grotere bedragen moet de ontvanger schenkbelasting betalen.
• Schenken op papier moet altijd bij de notaris, en altijd in aanwezigheid van de wilsbekwame schenker, want de schenker moet er zelf voor tekenen.
• Bij schenken op papier (bijvoorbeeld bij het bezit van een woonhuis) ga je een schuld aan aan je kinderen, dus dat is een administratief proces. Nadeel is dan wel dat de schenker van de vordering rente moet betalen aan de ontvanger, bijvoorbeeld 6% aan je kinderen. Daarentegen: kinderen mogen ook iets schenken aan hun ouders.
• Een ander nadeel is dat de kinderen een vordering  krijgen, waar ze geldelijk nog niet over kunnen beschikken (dat zit immers nog in de woning). Hun fiscaal vermogen wordt dan echter met dat bedrag wel verhoogd, waarover vervolgens belasting betaald moet worden volgens geldende regelingen.
• Als je elk jaar schenkt, loopt het rentebedrag per jaar natuurlijk ook op; houd daar dus vooraf rekening mee.
• Schenkingen moeten dus bij notariële akte, ook elk jaar als je dan weer opnieuw schenkt.
• Als je gaat schenken, moet je rekening houden met de uitsluitingsclausule, teneinde het bedrag van de schenking uitdrukkelijk als privévermogen van je eigen kind (bloedverwant) te houden (het valt diens partner dan niet toe).
• Een schenking kan onderhands, behalve bij een schenking op papier, want die moet notarieel plaatsvinden. Dat notarieel vastleggen voorkomt dan dat de schenkingsovereenkomst ergens zoekraakt.

 Voordelen en tips

De voordelen om bovenstaande allemaal wel te regelen:

• Het zorgt voor rust en duidelijkheid;
• Dit voorkomt conflicten;
• Je eigen wensen worden gerespecteerd;
• Wat je regelt blijft flexibel, want het is altijd nog te wijzigen.

Tips:

• Ga bovenstaande tijdig opstellen (wacht niet tot het te laat is);
• Regel het bij een notaris;
• Bespreek je wensen met je familie;
• Houd je documenten hieromtrent actueel.

Autocracy Inc.

Woensdag 5 november 2025
 

Cover van 'Autocratie bv'

Autocratie bv
Van Aagje & Jelke kregen wij vorig jaar |(2024) het boek 'Autocratie bv' kado, dat is geschreven door Anne Applebaum.

Het is de Nederlandstalige vertaling door Peter Albersen van het van oorsprong Engelstalige boek uit 2024 met als titel 'Autocracy Inc.'

Voor de Nederlandstalige boekenmarkt kreeg dit boek als subtitel: 'Over dictators en de redding van de democratie'.

Over dictators en de redding van de democratie

De in Polen wonende historica-schrijfster Anne Applebaum, waarschuwt de lezers van dit boek voor de samenwerking tussen autocratieën wereldwijd. 

Een 'autocratie' is 'een regeringsvorm, waarbij ongelimiteerde macht wordt uitgeoefend door één persoon'.

Je kunt Applebaums boek beschouwen als een urgente wake up call om democratieën te verenigen, en weerstand te bieden tegen deze dreiging van (wereldwijd met elkaar samenwerkende) autocratieën.

• Wie denkt dat dictators alleen op hun eigen land gericht zijn, heeft het mis. Huidige autocratieën zoals Rusland en China wisselen onderling kennis en middelen uit. 
• Corrupte bedrijven in het ene land doen zaken met corrupte bedrijven in het andere land, en het ene nationale politiekorps traint en bewapent het andere. 
• Bovendien verkondigen de autocratische regimes dezelfde boodschap over de gevaren van de westerse democratie. 
• Deze groep landen functioneert als een concern van verschillende bedrijven, die Applebaum in dit boek betitelt als: Autocratie bv. 
• De verschillende autocratieën hangen dan wel verschillende ideologieën aan, maar de leiders delen een onstilbare honger naar macht en welvaart, die in veel gevallen helaas vóór het welzijn van de eigen bevolking gaat.

Anne Applebaum werpt daarom met dit boek haar licht op de meest prangende geopolitieke kwestie van deze tijd, en wijst ons in haar betoog op wat democratische landen te doen staat om dit wereldwijde netwerk van dictators een halt toe te roepen.

 

Inleiding: Autocratie bv

Hieronder geef ik puntsgewijs een impressie van wat Anne Applebaum in haar boek in de hieronder genoemde hoofdstukken betoogt:

• Tegenwoordige autocratieën (zoals Rusland, China, Venezuela, Noord-Korea en Iran) worden geleid door ingewikkelde netwerken, die steunen op kleptocratische financiële structuren, een complex van veiligheidsdiensten, militairen, paramilitairen, politie en technologische experts, die zorgen voor bewaking, propaganda en desinformatie. Ze zijn niet alleen met elkaar verbonden, maar doen zaken met corrupte (consortia van) bedrijven en andere dictaturen, en de propagandisten delen hun middelen. 
• Mildere autocratieën en hybride democratieën in dezen zijn bijvoorbeeld: Turkije, Singapore, India, de Filippijnen en Hongarije.
• Ook landen zoals Nicaragua, Angola, Myanmar, Cuba, Syrië, Zimbabwe, Mali, Wit-Rusland, Soedan, Azerbeidzjan beschrijft Applebaum (in 2024) als landen die hun burgers reële invloed of zeggenschap ontnemen, die elke vorm van transparantie of verantwoordingsplicht ontwijken, en die iedereen elimineert die de leiders tart, en die nietsontziend streven naar rijkdom. Ook dergelijke landen zijn ingericht om hun leiders (straffeloos) aan de macht te houden. Ze lijken zich op hun gemak te voelen bij het regeren over ingestorte economieën en samenlevingen.
• In het begin van deze eeuw verborgen de meeste dictaturen hun ware bedoelingen nog achter uitgebreid, zorgvuldig georkestreerd vertoon van democratie, maar vandaag de dag kan het hen meestal niet meer schelen dat ze bekritiseerd worden. Ze zijn ongevoelig voor internationale kritiek op het gebruik van openlijke wreedheid.
• Leiders van autocratieën ondermijnen de ideeën van burgers die oproepen tot transparantie, verantwoording, rechtvaardigheid en democratie.

Verbonden door hebzucht

• Aanvankelijk ging iedereen er nog van uit dat in een meer open, onderling verbonden wereld, de democratie en de liberale ideeën zich zouden verspreiden naar de autocratische staten. Niemand kon zich toen nog voorstellen dat autocratie en onvrijheid zich in plaats daarvan zouden verspreiden naar de democratische wereld.
• Autocratie is een politiek systeem, een manier om de samenleving te structureren, en om macht te organiseren. Geen enkel land is voor altijd veroordeeld tot autocratie, zoals ook geen enkel land verzekerd is van democratie. Politieke systemen veranderen.
• Vanaf het begin streefden Poetin en de zijnen naar een autoritair regime, dat geregeerd werd door een hechte clique, die democratie eerder als decoratie dan als fundament gebruikten.
• Een autocratische kleptocratie is een maffiastaat, die er volledig op is ingericht zijn leiders te verrijken. In Rusland waren de begunstigden de oligarchen, wier fortuin afhing van hun politieke connecties.
• Westerse bedrijven en financiële instellingen hebben meegeholpen aan de opbouw van autocratieën en wetteloosheid, en niet alleen in Rusland.
• Regelgeving is iets om te omzeilen.
• Kleptocratie en autocratie gaan hand in hand, versterken elkaar, maar ondermijnen andere instellingen die ze aanraken. Ze ondermijnen de rechtsstaat.

Uitgezaaide kleptocratie

• Kleptocratie: stelend regeren; een regering geleid door dieven, die zelfverrijkend en corrupt zijn.
• Wat veel autocratische landen bindt, is olie, anti-Amerikanisme, verzet tegen hun eigen democratische bewegingen, een gedeelde behoefte om de kunst van het sancties omzeilen te leren, samenwerkend op basis van gedeelde grieven en gedeeld belang.

Greep op het verhaal

• Technologie is een welkome verdediging tegen tirannie geworden.
• China absorbeerde de technologie die het nodig had.
• De ervaring van tirannie en onrechtvaardigheid kan mensen altijd radicaliseren.
• Autocratieën roepen hun burgers niet op een betere wereld te creëren, maar leren de mensen cynisch en passief te zijn, omdat er geen betere wereld ís om te creëren. Burgers moeten zich met hun eigen zaken bemoeien, en zich niet met politiek in te laten, en nooit te hopen op een democratisch alternatief.
• Autocratische leiders zoals Poetin en Maduro liegen voortdurend, schaamteloos en overduidelijk. Soms is het niet de bedoeling om mensen een leugen te laten geloven, maar om ze bang te maken voor de leugenaar.
• Als er zoveel verklaringen zijn, hoe kun je dan weten wat er echt is gebeurd?
• Autocratieën hebben er een enorm belang bij om de hopeloosheid en het cynisme te verspreiden.
• China doet systematische pogingen om media en burgers over de hele wereld te kopen of te beïnvloeden. Chinese beïnvloedingscampagnes zie je op verschillende gebieden van cultuur, media, de academische wereld en in de sport. China scheidt propaganda, censuur, diplomatie en media niet in aparte compartimenten, en ziet ze niet als afzonderlijke activiteiten. Chinese propagandisten geven er de voorkeur aan dat hun standpunten in de buitenlandse pers verschijnen.
• Anti-democratische retoriek is de hele wereld overgegaan.
• Langzaam komen de Chinese en Russische tactieken dichter bij elkaar. De Chinezen experimenteerden, creëerden netwerken, en bereidden zich misschien voor op verdere verstorende operaties in Russische stijl.
• De verdeeldheid in Spanje is heel oud en volkomen authentiek.
• Autocratische informatieoperaties overdrijven de verdeeldheid en woede, die normaal zijn in de politiek.
• Autocratie bv is erop uit de regels van het internationale systeem zelf te herschrijven.

Een nieuw besturingssysteem

• China wil een actieve rol spelen in het leiden van de hervorming van het mondiale bestuurssysteem.
• In Poetins definitie omvat soevereiniteit het recht om burgers thuis te mishandelen en anderen in het buitenland lastig te vallen.
• Terwijl China probeert het taalgebruik van diplomaten en bureaucraten binnen de Verenigde Naties te veranderen, concentreert Rusland zich vooral op het veranderen van de publieke conversatie in de hele wereld.
• Rusland is een reëel gevaar voor iedereen in de omgeving van Rusland.
• Langzaam creëren de landen die de aanval op de taal van rechten, menselijke waardigheid en de rechtsstaat leiden, hun eigen instituties.
• De autocratische leden van de Shanghai Cooperation Organisation beloven elkaars 'soevereiniteit' te erkennen, elkaars autocratisch gedrag niet de bekritiseren, en zich niet te mengen in elkaars binnenlandse politiek.
• Transnationale onderdrukking tast ook de rechtsstaat aan in de landen waar de misdaden plaatsvinden.
• Dictators van Venezuela, Zimbabwe en Wit-Rusland worden overeind gehouden door propaganda, bewakingstechnologie en economische hulp van de autocratische wereld.
• Russische, Syrische en Iraanse troepen deden samen hun uiterste best om elke mogelijke norm en elk onderdeel van het internationaal recht te schenden.
• Een enorme hoeveelheid tegenstrijdig materiaal is ook bedoeld om mensen ervan te overtuigen dat de waarheid onmogelijk te achterhalen valt.

Democraten in een kwaad daglicht

• De strijd voor vrijheid en democratie slokt je op.
• Lastercampagnes werken.
• Gericht geweld is vaak genoeg om gewone mensen helemaal weg te houden van de politiek, door ze ervan te overtuigen dat het een wedstrijd is die ze nooit kunnen winnen.
• Dode helden kunnen martelaren worden. Een martelaar kan een politieke beweging inspireren, terwijl een succesvolle, geraffineerde lastercampagne er één kan vernietigen.
• De anti-extremisme-wetgeving in Rusland werd gebruikt om iedereen te blokkeren die een politiek tegengeluid liet horen.
• Beschuldigingen van corruptie aan het adres van dissidenten leiden de aandacht af van de corruptie van de regerende partij. 
• Beschuldigingen van corruptie versterken het natuurlijke cynisme, dat autocratieën bij hun burgers cultiveren.
• Autocratische regimes kunnen ook gebruikmaken van financiële onderzoeken, druk op echtgenoten en werkgevers, impliciete bedreigingen of van echt geweld.
• Gecoördineerde grootschalige intimidatiecampagnes zijn vaak een signaal van democratisch verval.
• Antidemocratische leiders kweken openlijk haat tegen personen, en wachten dan af wat er gebeurt.
• Donald Trump heeft geprobeerd om woede en zelfs geweld aan te wakkeren tegen mensen die hij niet mag.
• Trump wil na zijn terugkeer als president vergelding jegens zijn vijanden.

Epiloog: Verenigde democraten

• Door ervaringen uit te wisselen, leer je de autocratische patronen te begrijpen, te anticiperen op de tactieken die tegen hen gebruikt kunnen worden, en je voor te bereiden om je ertegen te verzetten.
• De Wit-Russische dictator probeerde zijn buren te destabiliseren door vluchtelingen uit het Midden-Oosten te lokken en die te helpen illegaal Europa binnen te komen.
• De autocratieën houden elkaars nederlagen en overwinningen in de gaten, en timen hun eigen acties om maximale chaos te creëren.
• De veelkantige, onderling verbonden en zichzelf versterkende multi-crisis liet in haar samenhang zien hoe diverse autocratieën hun invloed hebben uitgebreid, en laten zien hoeveel schade ze kunnen aanrichten aan het beschadigen van democratieën en van democratische waarden.
• Veel landen passen niet volledig in één van beide categorieën, want zij zijn democratie noch autocratie.
• Sommige democratieën hebben leiders gekozen die eerder geneigd zijn mensenrechtenverdragen te schenden, dan ze te handhaven. 
• Omdat autocratische allianties grotendeels transactioneel zijn, kunnen ze verschuiven en veranderen, en dat gebeurt ook vaak.
• Het is niet gemakkelijk of zelfs niet wenselijk om de Amerikaanse en onze Europese handelsbetrekkingen met China abrupt te beëindigen.
• De autocratieën willen een wereldwijd systeem creëren dat in het voordeel is van dieven, criminelen, dictators en plegers van massamoorden. We kunnen ze stoppen.
• We hoeven geen enkele corruptie te tolereren. We kunnen gewoon een einde maken aan het hele corrupte systeem.
• Machtige mensen profiteren van het bestaande systeem, willen het in stand houden, en hebben connecties in het hele politieke spectrum.
• Geen enkele politicus, partij of geen enkel land kan het systeem op eigen houtje hervormen. Een internationale coalitie zal de wetten moeten veranderen, moet een einde maken aan obscure praktijken, en het internationale financiële systeem weer transparant maken.
• De Verenigde Staten en hun bondgenoten kunnen een internationale anti-corruptie-alliantie opbouwen, georganiseerd rond het idee van transparantie, verantwoording en eerlijkheid.
• Moderne alleenheersers begrijpen dat het niet alleen belangrijk is om de opinie in hun eigen land te controleren, maar dat ze ook debatten over de hele wereld moeten beïnvloeden.
• Er is sprake van zware uitgaven van de social media-bedrijven, waarvan de algoritmes emotionele en verdeeldheid-zaaiende inhoud promoten. Tegen de tijd dat de correcties (bijvoorbeeld middels factchecken) zijn aangebracht, heeft de onwaarheid de wereld al rondgereisd.
• Mensen worden aangetrokken door samenzweringstheorieën, en zullen niet per se op zoek gaan naar betrouwbaar nieuws.
• Social media-platforms zijn niet zo makkelijk te bespelen. De weerstand tegen zelfs een beschaafde discussie over regulering van social media is enorm.
• Toen Elon Musk Twitter had gekocht, werd dat platform al snel een krachtigere versterker van extremistische, antisemitische en pro-Russische verhalen.
• Tiktok blijft een krachtige en slecht begrepen bron van desinformatie, niet in het minst omdat het volledig ondoorzichtig is.
• Geen enkele democratie mag er ooit van uitgaan dat argumenten voor democratie of voor de rechtsstaat vanzelfsprekend zijn.
• Goede informatie moet bijdragen aan positieve verandering. Waarheid moet leiden tot gerechtigheid.
• Russische bedrijven treden op als agenten van de Russische staat, die de belangen van het Kremlin vertegenwoordigen in talloze commerciële en politieke transacties.
• De risico's van een te grote afhankelijkheid van de handel met Rusland, China, of andere autocratieën zijn niet alleen economisch van aard. Ze zijn existentieel.
• Ondertussen wordt 80% van de essentiële mineralen verwerkt door één land: China.
• Rusland gebruikt zijn pijpleidingen als chantagewapen.
• We hebben tarieven, verboden en exportcontroles nodig om ervoor te zorgen dat China onze industrieën niet kan ondermijnen met overheidsgeld.
• We zijn er niet in geslaagd om social media de reguleren, met negatieve gevolgen voor de politiek over de hele wereld. Als we er niet in slagen om Artificial Intelligence te reguleren voordat het bijvoorbeeld politieke conversaties verstoort, zou dat op termijn een catastrofale impact kunnen hebben.
• We zijn er al voor gewaarschuwd dat onze industrieën, ons economisch beleid, en onze onderzoeksinspanningen de economische en zelfs militaire agressie van anderen mogelijk maken.
• Russische invloedcampagnes en Chinese commerciële belangen bepalen nu al onze politiek, en beperken nu al onze keuzes.
• Er bestaat geen liberale wereldorde meer, en het streven om er één te creëren lijkt niet langer reëel.
• De zogenoemde 'verenigde democraten', zijnde de burgers van de Verenigde Staten, en van de democratieën in Europa, Azië, Afrika en Latijns-Amerika moeten zich verbonden gaan voelen met elkaar en met de mensen die hun waarden delen, ook binnen autocratieën.

De Turfroute voor Fietsers wandelen van Ravenswoud naar Donkerbroek

Dinsdag 4 november 2025

 

In het Fochteloërveen wandelen langs de Lycklemevaort

Wandelen & fietsen vanaf de Turfroute in Zuidoost-Friesland

De turfvaarten in Zuidoost-Fryslân zijn eeuwenoud en vaak met de hand gegraven. 

De zogenoemde 'Turfroute' verbindt sinds 1974 al die vaarten met elkaar. De kanalen met haaks daarop sloten, bossen, elzensingels, heide, weiden en beekdalen geven het gebied een eigen charme. 

In twintig pakkende verhalen en routes slaan de journaliste Janneke Donkerlo en de schrijver van routegidsen Fokko Bosker als het ware bruggen tussen de vaart en het omliggende landschap. Zij nemen het water als vertrekpunt voor hun rondwandelingen en fietstochten door dit rijk geschakeerde landschap van coulissen van elzen- en eikensingels, in een fijnmazig patroon van vaarten en wijken.

Resultaat van hun werk is de in 2024 uitgegeven routegids 'Wandelen & fietsen vanaf de Turfroute in Zuidoost-Friesland'.

23 tochten met een totale lengte van 746,9 kilometer

Deze routegids bestaat uit 11 fietstochten en 12 wandeltochten, die Durkje en ik van plan zijn om alle te gaan wandelen. 

• Tien fietstochten hebben een totale lengte van 387,4 kilometer, waarvan de kortste 13,7 km en de langste 63,4 km lang is.
• De twaalf wandeltochten hebben een totale lengte van 134,5 kilometer, waarvan de kortste 4,6 km en de langste 15,9 km lang is.
• De veel langere 'Fiets-Turfroute' door Zuidoost-Fryslân heeft een totale lengte van 225 kilometer.

De 23 tochten hebben derhalve een totale lengte van 746,9 kilometer. We zijn van plan die afstand te bewandelen in 36 dagetappes, variërend tussen de 15 en 33 kilometer per dag, zo mogelijk in combinaties van (delen) van die wandeletappes en fietsetappes.

Eerst van Donkerbroek naar Ravenswoud

Vandaag zijn we van plan om onze negende etappe van de 225 kilometer lange 'Turfroute voor Fietsers' te bewandelen, van Ravenswoud naar Donkerbroek, met een lengte van 23,5 kilometer.

We vertrekken daartoe vanuit Feinsum om 8:15 uur, en rijden dan met de auto naar Donkerbroek.

Onze auto laten we daar achter bij de brug over de Opsterlandse Compagnonsvaart, en dan rijden we met de andere auto naar Ravenswoud, waar we de auto parkeren op de Compagnonsweg bij de rijksmonumentale ophaalbrug over de Eerste Wiek.

Bij vertrek vanmorgen in Feinsum was het 12 graden Celsius, en in Donkerbroek is de temperatuur bij aankomst om 15:30 uur inmiddels opgelopen naar 16 graden Celsius.

Vanmorgen is het bewolkt, en het waait nauwelijks. Later in de ochtend steekt de wind op, en vanaf het begin van de middag schijnt de zon aangenaam; het waait nog enigszins, dus al met al is het goed wandelweer.

Door het Fochteloërveen

We gaan van start op de Compagnonsweg bij de monumentale klapbrug over de Eerste Wiek.

Na het oversteken via deze markante brug van Ravenswoud lopen we langs de Eerste Wiek over de Bokslootsweg naar de Lycklemevaort aan de zuidzijde van het Fochteloërveen.

Waar dat kan, volgen we het betonpad langs de Lycklemevaort in noordwestelijke richting.

Bij de Vierde Opwiek aangekomen, draaien we ter hoogte van de Bruustingerplas af in noordelijke richting.

Voorbij de in afbraak zijnde werkschuur van Natuurmonumenten gaat het dan verder in zuidoostelijke richting, langs het Kijkscherm van het Fochteloërveen.

Vlak vóór het bereiken van de Veenweg staat bij de ingang van het voormalige WOII-werkkamp IJbehaer een houten bank, waarop we in de luwte van het bosperceel plaatsnemen voor onze koffiepauze. 

Door de Weperpolder 

Over de Veenweg lopen we naar de Helomaweg. Die volgen we maar een klein eindje, want als we ter hoogte van de Weperbult zijn, gaan we langs die voormalige vuilstortplaats.

Bovenop deze Weperbult staat het kunstwerk Utsjochpunt, gemaakt door de Friese kunstenaar Ids Willemsma.

Op de Weperpolder aangekomen, stappen we van die N919 over op de N918, óók de Weperpolder genaamd.

Spoedig slaan we linksaf in de richting van de Weper. Rechts van ons over de Veenpettenweg komt een fietsster over het fietspad in onze richting. Op de kruising gaat ze rechtsaf, vóór ons uit, maar direct daarna blijft ze staan en kijkt om naar ons. Het is Petra Agema, mijn vroegere collega van de hogeschool in Leeuwarden, die ik al enkele jaren niet had gezien. Ook zij is inmiddels gestopt met haar werk voor de hogeschool, en maakt vandaag een fietstocht door dit mooie Friese landschap. We blijven lang bij elkaar staan voor een gezellig onderhoud midden in het open landschap.

Schrappinga en Jardinga 

Op de Schrappinga aangekomen, gaan we in zuidelijke richting, om iets verderop door de beukenlaan van het buurtschap Jardinga te lopen.

Op de picknickbank bij de eier- en versautomaat van Jardinga houden we onze lunchpauze.

Daarna vervolgen we onze route door de beukenlaan van Jardinga.

Op de T-kruising met de Prandinga gaan we De Pegge op, om direct daarna de rivier de Tjonger (Kuinder/Kuunder) over te steken.

Verderop aan weerszijde van De Pegge wordt momenteel gewerkt aan de aanleg van een middenspanningsleiding. De gleuf is al gegraven, en de drainagebuizen liggen er al over een lang traject in, opdat de electriciteitsdraden er op afzienbare termijn aangesloten en bij ingelegd kunnen worden.

Wij nemen het fietspad vanaf De Pegge naar de Kloosterweg, in noordelijke richting. 

Daarna gaat het nog verder in noordelijke richting over de Herenweg, totdat we linksaf gaan, de Bovenweg op, in zuidwestelijke richting.

Donkerbroek

Op het Bovenveld aangekomen, gaat het nog eens weer in noordelijke richting, totdat we op de kruising met de Molenweg rechts van ons, linksaf de Koelandsweg op kunnen gaan.

Die Koelandsweg volgen we een eindje in zuidelijke richting, totdat we overstappen op de Kerkereed, onder andere langs een begraafplaats, waar we even later onze plaats van bestemming Donkerbroek binnenwandelen, ter hoogte van de Sintrumtsjerke.

Tot slot lopen we over de Herenweg naar onze auto nabij de brug over de Opsterlandse Compagnonsvaart. Bij de dorpssupermarkt halen we nog boodschappen voor vandaag en morgen, alvorens we de andere auto ophalen uit Ravenswoud, waarna we terug rijden naar huis, waar we rond 17:00 uur arriveren.

Gezinsweekend 2025 bij Hoge Hexel

Zondag 2 november 2025
 

In het Speelbos van de Nijverdalse Berg bij Haarle

Eergisteren en gisteren
Eergisteren zijn Durkje en ik met onze kinderen en kleinkinderen voor ons gezinsweekend 2025 bijeengekomen in een groepsaccommodatie van Recreatiecentrum De Tolplas nabij het Twentse Hoge Hexel. 

Gisterochtend hebben de kleinkinderen naar hartenlust kunnen spelen in de speeltuin van dit park, totdat het pijpenstelen begon te regenen, en vanwege het regenachtige weer hebben we gisteren besloten om de middag in het zwembad De Kolk van het nabije Wierden door te brengen.

Vandaag en morgen

En vandaag, aan het eind van de ochtend, reizen we af richting Haarle, om tussen Nunspeet en Haarle op de Sallandse Heuvelrug eerst een boswandeling te maken op het Kabouterpad, waar de kleinkinderen enthousiast van kabouter naar kabouter rennen, want op heel veel plekken in het bos is langs dit pad van alles te zien wat te maken heeft met kabouters.

Daarna lunchen we bij het Buitencentrum van de Sallandse Heuvelrug, waarna we de Nijverdalse Bergweg oversteken, om dan in het bosgebied van de Nijverdalse Berg met zijn allen een bezoek te brengen aan het Speelbos. Daar is voor iedereen - jong en oud - volop gelegenheid om zich al spelend te vermaken in het bos.

Teruggekeerd in het familiehuis van De Tolplas genieten we met zijn allen van de laatste gezamenlijke avondmaaltijd, en dan gaan alle kinderen en kleinkinderen terug naar huis, en blijven Durkje en ik nog een avond en nacht alleen achter in deze groepsaccommodatie, om alles in gereedheid te brengen voor ons vertrek van morgenochtend.

Inspiratiemiddag Routebureau Fryslân in Sneek

Donderdag 30 oktober 2025

 

Kennismakingspresentatie van Maartje de Vreede en Marieke Paijens

Routebureau Fryslân

Routebureau Fryslân houdt zich bezig met recreatieve routes. 

Daarbij speelt het bureau een coördinerende en regisserende rol: het beheert bestaande routes, ontwikkelt nieuwe, en zorgt voor een goede ontsluiting van routes via het Open Database Platform (ODP). 

Het Routebureau is een initiatief vanuit het programma ‘Gastvrij Fryslân 2028’ van Provincie Fryslân en borduurt voort op de eerdere inspanningen van ‘Dagrecreatieve Netwerken’. 

Routebureau Fryslân bestaat sinds half april 2025, en is ondergebracht bij Recreatieschap Marrekrite. 

Binnen Marrekrite opereert het Routebureau als netwerkorganisatie, met korte lijnen naar onder andere 'Merk Fryslân' en Regio Marketing Organisaties. 

Samen met routepartners, overheden, terreinbeheerders en andere betrokkenen gaat het Routebureau ervoor zorgen dat het route-aanbod actueel, goed onderhouden en aantrekkelijk blijft voor bewoners èn voor bezoekers van Fryslân.

Opstartfase

Het Routebureau bevindt zich dus momenteel nog in de opstartfase. 

Dit betekent dat men zich verdiept in lopende en in nieuwe projecten, en dat actief wordt gewerkt aan een netwerk van betrokken organisaties. 

In deze beginfase is en wordt bijvoorbeeld gewerkt aan de volgende projecten:

• De Fiets-Elfstedentocht (nieuwe routekaart, stempels en stempelkaart); 
• Fiets & veer: rond het IJsselmeer (pontjes-fietsroute);
• De ontwikkeling van een recreatieve samenwerking in de Friese Trynwâlden, en rondom het Burgumer Mar; 
• Positionering van Routebureau Fryslân;
• Opzetten van een vrijwilligersnetwerk;
• TOP 100-routes.

100 Routes actualiseren: online èn in het veld

Een eerste focus voor het Routebureau is het verwerken van eerder ontvangen feedback over recreatieve routes. 

Het Routebureau is routes gaan verkennen vanuit het perspectief van de recreant, en heeft praktische knelpunten in kaart gebracht, zoals onduidelijke routeaanduidingen, verouderde GPX-bestanden en ontbrekende knooppuntmarkeringen. 

Dankzij deze inzichten kan het Routebureau de communicatie, vormgeving en gebruiksvriendelijkheid van routes - zowel online als in het veld - verder verbeteren. 

Zodra de eerste feedback is verwerkt, werkt men verder aan het actualiseren van routes, te beginnen met de honderd meest populaire. 

Hiertoe is het Routebureau een vrijwilligersnetwerk aan het opbouwen om ‘ogen in het veld’ te krijgen, zodat zo efficiënt mogelijk kan worden gewerkt. 

Stap voor stap wordt zo gewerkt aan een betrouwbaar, gebruiksvriendelijk en actueel routeaanbod voor iedereen die eropuit wil.

Medewerkers van het Routebureau

Werkzaam op het Routebureau zijn Marieke Paijens als coördinatrice en Maartje de Vreede als tweede medewerkster.

Marieke heeft ervaring met beleidsontwikkeling, het verbinden van stakeholders en het aansturen van samenwerkingen. 

Maartje brengt haar kennis in op het gebied van technologie en online marketing binnen de toerismesector.

Ze combineren hun ervaring in projectcoördinatie, regiomarketing en recreatieve infrastructuur, en samen zetten ze zich in voor een nog aantrekkelijker en toegankelijker routeaanbod in de provincie Fryslân.

Inspiratiemiddag in Sneek

Vanmiddag organiseert het Routebureau Fryslân haar eerste netwerkmiddag in Sneek. Zo'n 70 mensen zijn naar dit middagprogramma gekomen.

De beide medewerksters willen tijdens deze middag graag persoonlijk kennis maken met de mensen uit het veld van recreatie en toerisme in Fryslân.

Verder vertellen ze vanmiddag over hun rol en werkwijze, en horen ze graag van de deelnemers waar hun organisatie zoal mee bezig is. 

Deze bijeenkomst biedt dus voor iedereen de gelegenheid om gezamenlijke kansen te verkennen. 

Durkje en ik zijn vanmiddag aanwezig bij deze Inspiratiemiddag, die plaatsvindt in Lokaal 55 te Sneek. 

De dagvoorzitter vanmiddag is Roelof Lousma. Hij opent het middagprogramma om 13:15 uur: 

Wandelen is heel populair, zo vertelt Roelof.

Na tien jaar praten over een Routebureau voor Fryslân is het er uiteindelijk toch van gekomen, en in dit geval bij Marrekrite ondergebracht.

Projecten en doelen van Routebureau Fryslân

Maartje & Marieke introduceren eerst het Routebureau en haar projecten en doelen.

Qua routebeheer kiezen ze voor de volgende fasen: 

• 1. Aanbod analyseren van bijvoorbeeld routes voor: wandelen, fietsen, varen, gemotoriseerd rijden en ruiters;
• 2. Richtlijnen opstellen waar een goede route aan moet voldoen.
• 3. Aanbod filteren: wat houden we dan over qua aantrekkelijke routes.
• 4. Aanbod verrijken, door het nog aantrekkelijker te maken, met onder andere informatie, foto’s en tips.
• 5. Aanbod onderhouden: de insteek is om alle routes eenmaal per jaar te checken (met vrijwilligers), zowel in het veld als online.

Het Routebureau beheert de routes, en Marrekrite beheert de knooppunten (markeringen) in het veld. De vrijwilligers doen tweemaal per jaar een check in het veld.

• De toegankelijkheid van de routes wordt getest met rolstoelen, duofietsen, kinderwagens en met scootmobiels. De resultaten daarvan worden daarna verwerkt in/bij de betreffende routes.
• Verder is er extra aandacht voor zaken zoals: bereikbaarheid, ondergrond, obstakels, toegankelijke voorzieningen, en verschillende vervoersmiddelen-toegankelijkheid. 
• Verder wordt gewerkt aan de website-optimalisatie om websites vooral eenduidiger, context-gericht en gebruiksvriendelijk te maken. 
• Ook wordt getracht om de beleving van de routes te vergroten, zoals daaraan momenteel al wordt gewerkt aan de Elfsteden Fietsroute. 
• Als doelen voor het Routebureau wordt met betrekking tot de bewerkte routes gesteld dat moet worden voldaan aan de criteria: Actueel, Toegankelijk, en Beleefbaar voor iedereen.

Opzet en impact van Beleefroutes 

Bianca Grote Beverborg gaat vervolgens in op de opzet en impact van de zogenoemde Beleefroutes. Hoe kun je bijvoorbeeld beleving creëren aan de hand van iemand die ergens maar drie maanden is geweest, zoals bijvoorbeeld Vincent van Gogh (in Drenthe).

• Bij het definiëren van beleefroutes worden items genoemd zoals: in beweging brengend, zintuigenprikkelende tocht (met onder andere beeld, geluid, geur, tast), spel, avontuur, informatie, passend bij de plek, en het creëren van een onvergetelijke ervaring.
• Verschillende opdrachtgevers hebben verschillende doelen, en hun eigen behoeftes en wensen, zoals bijvoorbeeld: natuurbeleving, educatie, erfgoed, biodiversiteit, verbinding, zintuiglijkheid, interactief, verhalen vertellen, recreatief aanbod vergroten,
• Soms hebben/krijgen routes een veel grotere impact dan ooit gedacht, zoals bijvoorbeeld: trots op lokale geschiedenis, en/of een positieve associaties met erfgoed.
• Als er voor een dergelijk ontwikkelproces geen subsidies komen, gebeurt er op dit moment niets, en komt de ontwikkeling van routes niet op gang. 
• De stappen die je kunt zetten bij het ontwikkelen van bijvoorbeeld beleefroutes zijn: Analyseer het landschap en je doelgroepen, Werk met lokale partijen, Ontwikkel een thema / verhaal / route, Bepaal de vorm / content / middelen, Focus op ontwikkeling en productie, en Maak de route online en offline zichtbaar.  
• Inspirerende voorbeelden waar we vervolgens naar kijken, zijn beleefroutes zoals: Foodsteps, Over ’t Veld, Stropersjacht, Dieuwertje door Drenthe, Nachtkijkers, Wetterpaad Tytsjerksteradiel (werktitel voor een multimediale beleefroute) en Elfstedenbeleving.   

Campagne Zin in… Kilometers Geluk 

Rens Kalsbeek vertelt na de pauze in het volgende programma-deel over de campagne ‘Zin in… Kilometers Geluk’ van de regio Noardwest Fryslân.

• De vier speerpunten van het meerjarenplan (tot 2028) zijn: Zichtbaarheid van kleinschalige aanbod, Slow toerisme uitbouwen, Inzetten op Bezinningstoerisme, Versterken van ambassadeurschap (mijn dorp, mijn geluk). 
• Daarbij wordt gewerkt met de volgende vijf verhaallijnen: Pelgrimeren / lange afstandswandelen, Lokaal eten, Regio als geschiedenisboek, Werelderfgoederen, Bruine vloot.
• Ingezet wordt met name op Bezinningstoerisme, dat vooral concreet gemaakt moet worden, waarbij dan ook de aanduiding ‘ZIN IN’ in de naam van de campagne wordt geschreven. 
• Dit wordt samen met ondernemers opgezet, samen werkend aan 'kilometers geluk'. 
• Pelgrimeren is de kunst van het (ver)dwalen met of zonder doel. De weg is bij pelgrimeren belangrijker dan de bestemming. 
• Deze campagne wordt gepositioneerd in Noardwest Fryslân.
• Begonnen is met het produceren van een Gelukswijzer Noardwest Fryslân, waarin veel routes met ook 90 zogenoemde geluksplekken. Deze Gelukswijzer is ook gemaakt om ondernemers aan elkaar te verbinden. Dat blijkt ook al te werken.
• Verder zijn er mini-sabbaticals gemaakt, puur ter inspiratie, met hierin ook diverse geluksplekken. 
• Volgend jaar (2026) gaat men aan de slag met: Gelukstokens 100.000 voetstappen-challenge en met de Thuisgeluk Zadenkaarten.
• Onder deze campagne door loopt een social media-campagne.

Beleving van wandelen en buiten zijn 

Jannie Slot vertelt tot slot over de beleving van wandelen en buiten zijn.

Ze heeft een Mindfulness-route ontwikkeld in De Alde Feanen.

• Daarbij was de vraag hoe je toerisme mogelijk kunt maken in hele kwetsbare gebieden, zonder daar de natuur te belasten. Daartoe werd gewerkt in samenwerking met verschillende partijen van bijvoorbeeld natuurbescherming, natuurbeheer, natuureducatie en gezondheidszorg.
• Het moest een soort ‘expeditie wildernis’ worden in De Alde Feanen. 
• Deze route is ontwikkeld om mensen bewust de natuur te laten ervaren, in dit geval bijvoorbeeld zonder telefoon, zonder afleiding, terug naar stilte en verbinding. Beleving gaat hierbij boven vermaak. 
• Door echt te ervaren, ontstaat weer liefde voor de natuur. Groeiende liefde voor de natuur leidt tot bescherming van de natuur,
• De natuur is de plek voor herstel en rust. De natuur vermindert stress. 
• De zintuigen worden onderweg geprikkeld, en gehoopt wordt dat mensen de natuur (weer) in gaan en (weer) respect krijgen voor de natuur. 
• Deze route door De Alde Feanen is in al haar facetten alleen maar te doen met het bijbehorende routeboek bij je, want alleen daarin staan de mindfulness-opdrachten.

Pubquiz & Netwerkborrel

Na deze presentatie volgt een kennisquiz in groepsverband over de vandaag gepresenteerde routes en over Fryslân.

Voorafgaand aan de afsluiting van deze middag wordt een netwerkborrel aangeboden met een hapje en een drankje, waarin ruimte is voor ontmoeting, en voor het wederzijds stellen van nog resterende en aanvullende vragen.