Artificial Intelligence in de praktijk

Donderdag 30 november 2023
 

Lector Klaas Dijkstra

Computer Vision & Artificial Intelligence

Stel je voor dat je een computer kunt laten kijken en die kunt laten leren zoals mensen. Dit is waar zaken zoals 'Computer Vision' en 'Artificial Intelligence' (AI: kunstmatige intelligentie) bij om de hoek komen kijken. Deze technologie stelt ons nu en in de toekomst in staat om beelden automatisch te analyseren. De mogelijkheden daarvan lijken grenzeloos.

• In de wereld van de landbouw kan Computer Vision nu al helpen bij het identificeren van ziekten en schadelijke insecten, waardoor boeren hun gewassen kunnen beschermen en opbrengsten kunnen vergroten. 
• In de gezondheidszorg kunnen we met behulp van deze technologie bacteriekolonies in watermonsters tellen om ziektes zoals legionella te voorkomen, of we zijn zelfs al in staat om de bloedstroom doorlopend te meten tijdens delicate darmwandoperaties. Het detecteren van afwijkingen in röntgenbeelden wordt nauwkeuriger en sneller, wat levens kan redden.
• AI maakt het ook mogelijk om bijvoorbeeld textiel- of plasticsoorten te herkennen, wat recyclingprocessen aanzienlijk verbetert. 
•  Het verbeteren van verkeersveiligheid is ook al een realiteit geworden door het met Computer Vision analyseren van verkeersgedrag.

Wat deze technologie nog krachtiger maakt, zijn de recente doorbraken in kunstmatige intelligentie. In sommige gevallen overtreft AI nu zelfs de menselijke prestaties. 

Om dit mogelijk te maken, heb je de volgende drie essentiële ingrediënten nodig: 

• 1. data van hoge kwaliteit, 
• 2. immense rekenkracht en 
• 3. slimme algoritmen.

Lezing van lector Klaas Dijkstra over AI

Vanavond laten we ons als het ware meenemen op een reis vol mogelijkheden tijdens een lezing van lector Klaas Dijkstra van NHL Stenden Hogeschool.

Durkje en ik zijn vanavond aanwezig bij de lezing van Dijkstra in De Beurs van Campus Fryslân te Leeuwarden. Deze lezing van Studium Generale Leeuwarden heeft als titel: 'A.I. in de praktijk'. 

We gaan vanavond ontdekken hoe Computer Vision en AI onze wereld kan transformeren en verbeteren. Daarbij leren we over de kracht, de kansen en de grenzen van deze technologie aan de hand van inspirerende praktijkvoorbeelden.

Klaas Dijkstra is lector 'Computer Vision & Data Science' aan de NHL Stenden Hogeschool te Leeuwarden. Hij is gepromoveerd op het gebied van kunstmatige intelligentie aan de Rijksuniversiteit Groningen en leidt momenteel de onderzoeksgroep Computer Vision & Data Science. 

Hij is voorzitter van het Cluster Computer Vision Noord-Nederland (CCVNN), een platform van meer dan dertig bedrijven in Noord-Nederland, die actief zijn op het gebied van Computer Vision. 

Hij is mede-ontwikkelaar van de HBO-master-opleiding Computer Vision & Data Science en van de gelijknamige minor van NHL Stenden Hogeschool.

Klaas heeft uitgebreide ervaring met het initiëren, leiden en uitvoeren van hands on-onderzoeksprojecten, is uitvinder van een patent voor een medisch apparaat, en is (co)auteur van wetenschappelijke publicaties in zowel het Artificial Intelligence en (hyperspectrale) imaging-domein als in de verschillende toepassingsgebieden ervan (zoals bijvoorbeeld in sectoren als kunststoffen, landbouw, medisch, microbiologie, techniek); zowel dichtbij (lokaal, regionaal) als veraf (landelijk en internationaal).

Machine Learning & Deep Learning

• Bij AI gaat het om het zogenoemde 'machine learning', over hoe je een computer bepaalde taken leert vanuit verzamelde, beschikbare data. Daarbij moet je heel veel data hebben, die representatief zijn voor je casuïstiek (bijvoorbeeld een praktijkprobleem).
• Hierbij is sprake van 'neurale netwerken', die zijn gecrëerd door 'Deep Learning'. Neurale netwerken maken deze Computer Vision-techniek mogelijk, waarbij vooral wordt gewerkt met beelden en video’s, waardoor het derhalve 'Computer Vision' wordt genoemd.
• Bij AI gaat het over slimme software, en die kun je op heel veel manieren toepassen, bijvoorbeeld op het tellen van bacterie-kolonies
• Deep Learning heeft in onderzoeksland een enorme golf veroorzaakt. Deep Learning kan er namelijk voor zorgen dat iets door de computer beter en sneller kan worden gedaan dan door de mens. Zo kun je bijvoorbeeld met gebruik van een drone en een computer aardappelplanten tellen en analyseren op akkers, en/of ook aardappelziektes op zo'n akker opsporen.
• Vervolgens legt Dijkstra uit hoe Machine learning' werkt. Zo leer je een computer onder andere 'associaties', bijvoorbeeld om het woord 'kat' aan een 'afbeelding' van een kat te koppelen; maar andersom kan het ook.
• Bij alle lopende trajecten binnen de hogeschool heeft de onderzoeksgroep behalve slimme medewerkers ook studenten, externe bedrijven en video-rekenkracht nodig. Algoritmen zijn heel duur om te trainen, dus dat vraagt uiteraard ook grote budgetten.
• Je moet niet onderschatten wat je nodig hebt om deze techniek steeds verder te brengen. Zo is bijvoorbeeld een te gering set data - of een dataset met te weinig variatie erin - al een probleem, daar waar je juist heel veel data nodig hebt om effectief tot machine learning te kunnen komen. En als dat niet lukt, moet je wel heel creatief zijn om dat gebrek aan data en gebrek aan variaties op te lossen.
• Als AI je een antwoord geeft op een vraag, moet je beslist blijven oppassen of dat antwoord wel klopt. Bij teksten als uitkomst zul je de tekst moeten verifiëren, en bij visuele uitkomsten kun je wellicht zelf wel zien of iets al dan niet klopt.
• Bij de aangedragen praktijk-casuïstieken blijkt het in de werkpraktijk onderzoekstechnisch nog een probleem te zijn om het actuele gat tussen 'big data' en 'small data' te overbruggen. Maar de creativiteit van de mens is groot en de ontwikkelingen gaan snel, dus ook dergelijke problemen zullen op termijn vast en zeker worden opgelost.

Sneeuwval in november in Feinsum

Woensdag 29 november 2023
 

Sneeuwval rond It Kanael in Feinsum

Droge sneeuw blijft liggen

Doordat de temperaturen in de afgelopen dagen lager werden, hebben we in de voorgaande dagen af en toe al een heel klein beetje winterse neerslag gehad, in de vorm van wat lichte natte sneeuwvlokjes en lichte hagel.

Nu de temperatuur inmiddels zo rond het vriespunt schommelt, wordt ook de kans groter dat we in meer winterse sferen komen.

Dat gebeurt vanmiddag, als we een korte tijd te maken krijgen met sneeuwval in Feinsum. 

Dat duurt slechts even, maar omdat het tamelijk grote en droge sneeuwvlokken zijn, blijft de sneeuw in elk geval langer liggen dan in de afgelopen dagen. 

Het wegdek door ons dorp is al snel weer sneeuwvrij, en nat van de gesmolten sneeuw, maar op de takken van de bomen en op het gras blijft het dunne laagje sneeuw tot nader order liggen. Resultaat is een licht winters sfeerplaatje.

Laatste bestuursvergadering van Stifting Nijkleaster

Dinsdagavond 28 november 2023
 

In de kapel onder het voorhuis van Klooster Nijkleaster-Westerhûs

Van kloosterstichting naar dienstenstichting
Op 22 april 2008 is Stifting Nijkleaster opgericht, met de bedoeling om op termijn een nieuw protestants klooster te stichten in Friese context.

Vijftien jaar later openden we eindelijk dat nieuwe klooster in het stille weidegebied tussen Fûns, Bears en Hilaard, en kreeg het klooster tijdens de opening op Tweede Pinksterdag 2023 de naam 'Nijkleaster-Westerhûs', genoemd naar onze stichting en naar locatie It Westerhûs onder de klokslag van Hilaard.

Die Tweede Pinksterdag 2023 was tevens de dag waarop de Protestantse Gemeente Westerwert werd getransformeerd in de Protestantse Kloostergemeente Nijkleaster-Westerwert, en op dezelfde feestelijke dag werden de eerste 17 kloosterlingen verbonden aan deze nieuwe Friese kloostergemeente.

De volgende stap die we in deze beweging beogen, is dat de Protestantse Kloostergemeente Nijkleaster Westerwert en de stichting waarvan Nijkleaster uit gaat met ingang van 1 januari 2024 onder één gezamenlijk nieuw bestuur zullen gaan vallen, dat vanaf de jaarwisseling 2023-2024 de 'Kleasterried' zal worden genoemd.

Vanaf dat moment zal Stifting Nijkleaster de dienstenstichting worden voor de nieuwe kloostergemeente, van waaruit materiale zaken zullen worden gefaciliteerd, waarvan het hele kloostercomplex van klooster, kloosterwoningen en gastenkamers de meest in oog springende zaak zal zijn. Daartoe zal de oorspronkelijke, huidige kloosterstichting 'Stifting Nijkleaster' notarieel worden voortgezet als dienstenstichting 'Stichting Nijkleaster-Westerhûs'.

In 2023 hebben de kerkenraad van de protestantse (klooster)gemeente en het bestuur van de kloosterstichting al regelmatig met elkaar vergaderd, en zal in dat samenwerkingsverband de laatste gezamenlijke bestuursvergadering nog in december aanstaande plaatsvinden. En voor Stifting Nijkleaster betekent bovenstaande dat haar stichtingsbestuur vanavond voor het laatst in de tot nu toe nog gebruikelijke setting van bestuursvergadering bijeen is voor haar laatste reguliere bestuursvergadering.

Statutenwijziging

Deze laatste bestuursvergadering van Stifting Nijkleaster vindt vanavond plaats in het kloostercomplex van Nijkleaster-Westerhûs in Hilaard.

Een belangrijk punt dat vanavond ter bestuurstafel komt, is het resultaat van de gesprekken die we hebben gevoerd met de kerkjurist van de Protestantse Kerk in Nederland, waarin we alle ins en outs met elkaar hebben bestudeerd en besproken, die van belang zijn bij het wijzigen van de actuele statuten van onze Stifting Nijkleaster. Als voorbereidingsgroep rapporteren we in het stichtingsbestuur wat de gewenste veranderingen in de stichtingsnotulen zijn, en spreken we af dat de tekstwijzigingen na vanavond zullen worden voorgelegd aan de notaris, opdat we in de gezamenlijke bestuursvergadering van de kloostergemeente en van de kloosterstichting over enkele weken een akkoord kunnen geven op de beoogde statutenwijzigingen. De gewijzigde statuten zouden dan eind december van dit jaar kunnen worden ondertekend door het huidige stichtingsbestuur, om ze per aanstaande jaarwisseling dan over te dragen aan de Kleasterried van de kloostergemeente en van haar dienstenstichting.

Bestuurszaken afsluiten met gezamenlijke Avondviering in de kapel

Na dit belangrijke agendapunt komen nog andere bestuurszaken ter tafel, bijvoorbeeld met betrekking tot de Begroting(en) voor 2024, aflopende en nieuw te starten bouwzaken, actualiteiten vanuit het kloosterburo over zakelijk leiderschap en de nieuwe website, overdrachtszaken voor afscheidnemende en aantredende bestuurders, diaconaal Compassiefonds, en de actuele Actielijst en Jaarkalender.

Rond half tien beëindigen we deze laatste bestuursvergadering van Stifting Nijkleaster, om een kwartier later onze bijeenkomst op geheel andere wijze voort te zetten in de Avondviering die elke avond om 21:45 uur - voor iedereen die daarbij wenst te zijn - wordt gehouden in de kapel onder het voorhuis van klooster Nijkleaster-Westerhûs. Als bestuursleden, kloosterlingen en kloostergasten vieren we de verstillende korte avondviering, alvorens de nachtrust en haar nachtelijke stilte over het klooster valt.

Streekpad 'Noardlike Fryske Wâlden' van Gytsjerk naar De Houtwiel

Dinsdag 28 november 2023

 

Koffiepauze bij de rijksmonumentale ophaalbrug over de Moark in Aldtsjerk

Streekpad 'Noardlike Fryske Wâlden'
In 2018 publiceerde Stichting Wandelnet de wandelroutegids van een nieuw streekpad, namelijk van de 'Noardlike Fryske Wâlden', met als subtitel 'Wandelen door het Nationaal Landschap'.

Je wandelt over dit Streekpad nummer 20 door het Nationale Landschap Noardlike Fryske Wâlden. Dat is een fantastisch gebied in het noordoosten van de provincie Fryslân, waar je als wandelaar nog aanmerkelijk authentiek kunt wandelen. Je wandelt hier namelijk door een kleinschalig coulisse-landschap, met veel zandpaden en veldwegen door een gebied met veelal kleine landbouwpercelen, die zijn omzoomd door boomwallen, braamstruiken en elzensingels. Dit landschap met agrarisch gebied, natuur en cultuurhistorie is tamelijk intact gebleven, onder andere omdat hier voorheen geen grote ruilverkavelingen waren. 

Wandelroute

De wandelroute gaat globaal gesproken vanuit Burgum via Oentsjerk en Damwâld naar Kollum, om dan via Buitenpost, Surhuisterveen en Earnewâld weer terug te gaan naar Burgum. 

De totale afstand van alle etappes is zo’n 165 kilometer lang, door de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Kollumerland, Smallingerland en Tytsjerksteradiel. De route loopt ook door natte natuurgebieden en langs oude statige buitenverblijven van Friese adellijke families.

Durkje en ik wandelen dit streekpad in totaal acht dagen, van gemiddeld ruim 20 kilometer per etappe.

Wandelgids 'Noardlike Fryske Wâlden'

De wandelgids geeft een korte routebeschrijving met voldoende gedetailleerd kaartmateriaal. De route is in beide richtingen beschreven, en als Streekpad ook in die beide richtingen geel-rood gemarkeerd.

Verder vermeldt de routegids ook informatie over bezienswaardigheden langs de route, informatie over voorzieningen zoals openbaar vervoer-haltes, horeca- en logiesverblijven en een legenda bij het kaartmateriaal.

De negen thema's van de 27 wandeletappes zijn achtereenvolgens: Noardlike Fryske Wâlden, Singelier folk, Flora en fauna, Halepaden, Boeren en natuur, Veenklooster, De arme Friesche heide, De Leien, en Nationaal Park De Alde Feanen.

Thema's 'Singelier folk' en 'Flora en fauna'

Onze tweede etappe van Gytsjerk naar De Houtwiel loopt over een afstand van 19,7 kilometer door de volgende twee thema-gebieden: 'Singelier folk' en 'Flora en fauna'.

• Met 'Singelier folk' worden doorgaans de dorpsfiguren bedoeld, die om één of andere reden in dorp en regio opvielen, bijvoorbeeld door hun uiterlijk, afkomst qua woonplek of familie, wegens hun bijzondere gaven, of door hun gedrag. Aan dergelijke bijzondere figuren worden ook ettelijke Friese volksverhalen ontleend.
• Met 'Flora en Fauna' wordt verwezen naar de grote variatie aan landschappen waar dit streekpad doorheen loopt. Waardevol onderdeel van dit besloten en kleinschalige landschap is de rijke variatie aan planten en dieren, die we ook hier vandaag tijdens onze etappe aantreffen in het coulisselandschap van de Trynwâlden en in het open veld van het uitgestrekte natuurgebied Bûtefjild.

Gytsjerk uit

Het is vanmorgen 7:40 uur als we vertrekken vanuit Feinsum. Het is dan nog donker, en het vriest één graad. De temperatuur loopt gedurende deze etappe op tot 3 graden Celsius. Het is aanvankelijk nog droog, en het waait nauwelijks.

Eerst rijden we naar De Houtwiel nabij Broeksterwâld, waar we de ene auto parkeren bij de Goddeloaze Singel. Dan rijden we met de andere auto terug naar Gytsjerk, waar we de auto parkeren bij café De Canterlanden.

Op de Canterlandseweg begint vlak vóór half negen onze tweede etappe van dit Noardlike Fryske Wâlden-pad. We wandelen vandaag van Gytsjerk naar De Houtwiel. 

We volgen de Canterlandseweg tot aan de 12e eeuwse Martinuskerk van Gytsjerk. 

De laatste naar huis terugkerende ouders hebben hun kinderen naar de basisschool gebracht, en de jeugd van het voortgezet onderwijs fietst ons voorbij, op weg naar hun school in Leeuwarden. 

Op de doorsteek naar de Sanjesreed lopen we over een graspad, dat op het eerste deel nog een smal betonpaadje is langs de Giekerkervaart. De prachtige kleuren van het ochtendlicht schijnen mooi op het wateroppervlak van de sloot naast het betonpad.

Oentsjerk met haar Unia State en Stania State

Waar we vanaf het polder-graspad op de Sanjesreed komen, staat een schaap in de berm naast een weiland waarin een kleine kudde schapen graast.

Langs de Praktijkschool voor Veehouderij maken we de doorsteek van de Sanjesreed naar de Wynzerdyk. Die volgen we naar de 13e eeuwse Mariakerk van Oentsjerk. 

De toren van deze kerk staat in de steigers, en rondom de toren zijn alle graven afgedekt met houten schotten, om beschadiging van de grafstenen te voorkomen tijdens de torenwerkzaamheden.

Een vrouw die op de Wynzerdyk haar hond uitlaat, vraagt ons of wij wellicht pelgrims zijn.

In het centrum van Oentsjerk steken we de N361 over, om dan langs de Rengersweg naar Unia State te lopen.

Voorbij deze witte villa gaan we het landgoed van Stania State (1813) op, om daar door de landschapstuin - naar een ontwerp van de tuinarchitect Lucas Roodbaard - te wandelen.

Door Grikelân en Turkije naar de Moark in Aldtsjerk

Aan de noordoostzijde van het landgoed lopen we over de Rode Singel naar het bosgebied van Grikelân en Turkije. We doorkruisen Grikelân en Turkije over hier en daar nogal drassige bospaden door het Oudkerkster Oudland. Ondertussen begint het heel licht te sneeuwen, en even later breekt de zon door, en wandelen we in een met prachtig winterzonlicht doorschenen bos.

Aan de westkant verlaten we dit bosperceel, om dan de Van Sminiaweg op te gaan.

Ter hoogte van de lange oprijlaan naar landgoed De Klinze wandelen we het Friese Aldtsjerk binnen.

De weg door het dorp voert ons naar de monumentale ophaalbrug over de Moark (Murk). Bij dit mooie rijksmonument - dat dateert van de twintiger jaren van de vorige eeuw - houden we op een bankje aan het water onze koffiepauze.

De kleurenrijke herfstbladeren van de bomen rondom contrasteren mooi ten opzichte van de goed in de verf zittende ijzeren delen van de ophaalbrug, en bovendien afstekend tegen een prachtige winterse lucht. Het zonnetje schijnt zowaar.

En dit prachtige plaatje weerspiegelt schilderachtig in het kalme wateroppervlak van de Moark.

Na deze koffiepauze wandelen we over de Zwarte Singel naar het landgoed van De Klinze. Dan lopen we door de parktuin naar de 17e eeuwse Klinze, en weer terug. Hier in de Klinze is momenteel een opvanglocatie voor enkele tientallen Oekraïeners, die door de Russische inval hun land uit zijn gevlucht.

Readtsjerk

Daarna blijven we de Zwarte Singel volgen, die aan de overzijde van de Klaas Douwesweg wordt voortgezet als veldpad langs een smal en lang bosperceel aan de noordzijde.

Dan maken we door een ander bosperceel door het Oudkerkster Oudland de doorsteek naar het buurtschap Zevenhuizen.

Via de Boskwei, de Koaiwei en de Tsjerkwei wandelen we door naar het 12e eeuwse Readtsjerkje van Readtsjerk.

Na een rondje om de kerk wandelen we Readtsjerk uit.

It Bûtefjild van Zwarte Broek naar Looden Hel

Buiten het dorp gaan we de Ottemawei op, om al vrij snel daarna het natuurgebied van It Bûtefjild in te gaan. Bij de overstap naar het graspad staat een informatiepaneel van het Streekpad 'Noardlike Fryske Wâlden'. 

Als we het natuurreservaat inlopen, komen we eerst nog langs een aantal lisdoddevelden, die hier - ook bij wijze van proef - zijn aangelegd in dit natte weidegebied.

De lisdodden steken prachtig af tegen de lucht.

Met een grote omtrekkende beweging lopen we eerst om de Zwarte Broek, en daarna rond de langwerpige Leienspet.

Gelukkig liggen de veldpaden hier bovenop de lage polderdijkjes rondom de plas-dras-graslanden rondom ons. Zo kunnen we prima - droog - voort langs de Zwarte Broek en verderop langs de Koarte Suwei.

Omdat het buiten het broedseizoen is, mogen we nu ook langs De Mear door dit laaggelegen, natte natuurreservaat wandelen.

In de grote waterplas ten westen van Landgoed Mariahoeve zie ik een aalschover stokstijf boven op een uit het water uitstekende houten paal zitten, en verderop in de rietkraag zie ik een blauwe reiger staan.

Aan de noordkant van De Wiel gaan het dan verder. 

Op een bankje tussen de waterpartijen houden we onze lunchpauze. Het is fris weer, maar wel weer droog, en de zon schijnt licht, dus prima weer om zo even langs de brede waterplas een broodje te eten.

Voorbij de Looden Hel steken we de asfaltweg van het Bûtefjild over.

Naar De Houtwiel bij de Goddeloaze Singel

Aan de overzijde van de asfaltweg gaat in de richting van het Krúswetter verder, niet zozeer dwars door het Bûtefjild, maar overwegend aan de noordzijde van De Wiel, de Feanwâldster Feart en de Falomster Feart langs het Bûtefjild. Daarbij komen we langs het keien-monument van de 'Skosse', dat is geplaatst tegenover een aantal smalle eilandjes en landtongen (skossen) in de waterplas ten noorden van De Wiel.

We blijven het geasfalteerde fiets- en wandelpad in oostelijke richting volgen, tot we het laatste eind nog ten noorden van de Falomster Feart lopen.

Deze etappe eindigt voor ons waar dit pad kruist met de Schwarzenbergloane, de Mûnewei en de Goddeloaze Singel, bij de brug over de Falomster Feart, tegenover het Goddeloas Tolhûs.

Vanaf hier rijden we om 13:15 uur met de auto terug naar Gytsjerk, waar we onze andere auto afhalen, om tot slot naar huis terug te rijden. 

Memoriazondag 2023 in De Hege Stins van Stiens

Zondag 26 november 2023
 

Liturgisch centrum klaar voor het aansteken van alle Memoria-kaarsen

Zoekend naar licht, hier in het duister,

zoeken wij U, waarheid en kracht.

Maak ons Uw volk, heilig, vol luister,

schijn in de donkere nacht.

Christus, ons licht, schijn door ons heen, 

schijn door het duister.

Schijn ook vandaag, hier in Uw huis.

Eeuwigheidszondag

Vandaag op deze Memoriazondag - ook wel Eeuwigheidszondag genoemd - gedenken we ook als Protestantse Gemeente te Stiens alle dierbaren, die ons in het afgelopen kerkelijk jaar (dat vandaag ten einde komt) zijn ontvallen. We vieren dat vanmorgen in De Hege Stins van Stiens als kerkelijke gemeente, samen met de nabestaande familieleden van de overleden gemeenteleden van onze kerk.

Zo'n kerkdienst wordt door velen zorgvuldig en uitgebreid voorbereid, en daarom hopen we dat de Eeuwige ons vandaag op deze bijzondere zondag - de laatste van ons kerkelijk jaar - zal bemoedigen en troosten met Zijn zegen. 

Als we de kerkzaal vanmorgen binnenkomen, staat op het liturgisch centrum vóór de viertafel een wit gedekte tafel met daarop de kaarsenstandaards waarop straks de dan brandende herdenkingskaarsen zullen worden gezet, opdat zij gedurende de kerkdienst ons zullen beschijnen. Voor iedere overledene brandt dan een kaars, die symbool staat voor hun aanwezigheid diep in onze hoofden & harten. 

Heer, herinner U de namen

van hen die gestorven zijn.

Dit zijn de namen

Voorgangers van deze ochtendkerkdienst zijn kerkelijk werkster Tine de Vries en dominee Jak Verwaal. 

Onze gemeenteband United zorgt voor de muzikale inbreng en voor de begeleiding van de samenzang.

Dat deze kerkdienst van Memoriazondag zorgvuldig is voorbereid, blijkt alleszins uit het goede verloop van deze ochtendviering. Tine de Vries vangt de kerkdienst aan, en nodigt enkele malen na het voorlezen van de namen van zes overledenen de in de kerk aanwezige nabestaanden uit om naar voren te komen, om van haar een herdenkingskaars in ontvangst te nemen, die dan aan te steken aan de Paaskaars vóór in de kerk, waarna de brandende kaarsen worden geplaatst op de kaarsenstandaards op het Liturgisch Centrum van De Hege Stins. Als zo alle 27 overledenen één voor één zijn herdacht, wordt ook nog één kaars aangestoken voor wie vandaag in andere kerken of elders geen kaars wordt aangestoken, die wij wel in het midden van onze families en vriendenkringen missen.

Er is een land van louter licht waar heiligen heersers zijn.

Nooit gaat de gouden dag daar dicht in duisternis of pijn.

Tot Heil & Zegen

Als alle 28 kaarsen op het Liturgisch Centrum branden, draagt Tine de Vries het vervolg van deze ochtendviering over aan dominee Jak Verwaal. 

We zingen waarde(n)volle liederen samen, lezen uit de Bijbel, bidden, en luisteren naar de bemoedigende uitleg van dominee Verwaal bij de bijbelteksten die zojuist zijn voorgelezen.  

Een bijzondere vermelding verdient vandaag ook de muziekband United, die met haar muziekinstrumenten en haar zang bij ons allen de juiste snaren weet te raken, om het herdenken en gedenken van onze zo geliefde overledenen op goede wijze vorm en inhoud te geven. Wij mogen ons als kerkelijke gemeente o zo gelukkig prijzen met de passende wijze waarop hun bemoedigende muziek ons ter ore komt, en gevoelig doorklinkt tot diep in onze harten.

Wij denken aan al die geliefde mensen die wij zo node missen, en realiseren ons maar al te zeer hoe hun naam en nagedachtenis ons tot Heil & Zegen zijn; gisteren, vandaag en morgen, en al de dagen die daarop volgen.

Hij die het licht roept in de nacht,

Hij heeft ons heil teweeggebracht,

dat wordt ons niet ontnomen.

Fedde Schurerlezing 2023: Vrede met alle geweld? Of is pacifisme ook een optie?

Zaterdag 25 november 2023

 

Nanne Kalma & Ankie van der Meer zingen van Fedde Schurer

Vrede of Pacifisme

Aan de rand van Europa is het oorlog, al bijna twee jaar in Oekraïne, en sinds kort ook in Israël/Palestina. Daarom staat de jaarlijkse Fedde Schurer-lezing dit jaar in het teken van de vraag of pacifisme nog een optie kan zijn om de vrede in de wereld te bewaren, òf te krijgen. Is dreiging en desnoods gebruik van militair geweld noodzakelijk, òf kan het ook zonder? 

Sinds het jaar 2010 organiseert de Ried fan de Fryske Beweging samen met Tresoar, de Fryske Akademy en met de Leeuwarder Courant een lezing over een thema, dat verbonden is met wat Fedde Schurer bezig hield. Fedde Schurer (1898-1968 ), dichter / journalist / politicus, was pacifist op christelijke grondslag. Als zodanig is hij lid geweest van 'Kerk en Vrede', dat nog steeds bestaat. Schurer werd als onderwijzer in Lemmer ontslagen vanwege zijn vredesstandpunt.

Vanmiddag ben ik in Tresoar te Leeuwarden aanwezig bij de Fedde Schurerlezing 2023, die als titel draagt: 'Vrede met alle geweld? Of is pacifisme ook een optie?'

Lezing met zang

Voor deze middaglezing zijn de volgende twee sprekers uitgenodigd:

• Harry Pals, theoloog en lid van 'Kerk en Vrede'. Hij is de spreker uit de pacifistische hoek, en wil graag "een beetje gaan schudden aan de gewetens van mensen, zeker in deze tijd van militarisering en toenemend geweld"
• Hans van den Brink, luitenant-kolonel b.d. (voormalig hoofd 'Nationale Operaties van de Luchtmobiele Brigade'); Hij is de 'tegen'spreker, die als militair naar deze problematiek kijkt, om "uit te leggen wanneer en waarom er soms wèl sprake moet zijn van geweld; weliswaar als laatste redmiddel".

Nanne Kalma & Ankie van der Meer zingen tussen de bedrijven door liedjes van Fedde Schurer.

Middagvoorzitter - namens de deelnemende organisaties - is Reinder Reitsma, van de Ried fan de Fryske Beweging.

Lezing van Harry Pals 

De eerste ‘profeet’ die aan het woord komt, is Harry Pals. Hij is opgegroeid in het Friese Wommels, was voorheen predikant op Vlieland, en is inmiddels met emeritaat.

Pals vertelt dat Fedde Schurer vond dat wij de oorlog af moeten wijzen, omdat die zondig is; en daarom mag een christen daar niet aan mee doen. 

Pacifist ben je vanuit je persoonlijke levensstijl, dat gebruik je als politiek instrument, mede omdat je schatplichtig bent aan het profetisch getuigschrift van Jezus en Paulus. 

We komen dan bij de vraag wat geweld ons door de eeuwen heen nu heeft opgeleverd aan goeds. 

In conflicten komen wij - wijzend op de ander - qua schuldvraag altijd uit bij die ander, en nooit bij mijzelf; maar – let wel – 'Ken uzelf'.

Bij het dreigen met kernwapens spreek je in principe tegelijk uit dat je ook bereid bent om die kernwapens in te zetten.

Persoonlijk verhaal

Harry Pals beschouwt zijn antimilitarisme en zijn geloof in wereldvrede als onderdeel van zijn persoonlijke levensweg. Als 17-jarige begon voor hem het proces van pacifisme. 

De Vietnam-oorlog met de Amerikanen leek in zijn ogen aanvankelijk nog wel acceptabel, maar toen hij dieper na begon te denken over de vraag of het ook zo zou kunnen zijn dat de Amerikanen daar eigenlijk alleen maar voor hun eigen belangen vochten, veranderde dat zijn beeld. Pas later werd hem duidelijk dat de Verenigde Staten door haar geschiedenis heen eigenlijk uit het gebruiken van geweld is ontstaan en gegroeid. Denk daarbij bijvoorbeeld maar aan hun gewelddadige gedrag jegens de indianen en de slaven. 

Huidige vormen van geweld zijn vaak ook gebaseerd op dezelfde gronden, zoals macht en geld.

Politiek anti-militarisme

• Pacifisme is ook politiek georiënteerd. 
• In heel veel landen is politiek vaak gericht op strijd en oorlog, kijk maar naar Amerika en Rusland.
• Geweld ontmenselijkt slachtoffers èn daders. Daders worden altijd schuldig aan hun geweld. 
• Wie heeft er tegenwoordig nog oog voor al die doden, zoals bijvoorbeeld wereldwijd de slachtoffers van al die conflictgebieden. 
• Ieder mens heeft primaire gevoelens van woede of wraak. 
• Geweld past in een cultuur waarin in geweldsoplossingen wordt gedacht, en trekt mensen aan die uit zijn op geweld. Dat verdwijnt vaak in doofpotten. Dat stemt ons somber. 
• Toch zijn er ook militairen die juist uit zijn op de toepassing van zo weinig mogelijk geweld. 
• Hoe vrijer de wapenhandel wordt, hoe meer dood en doodslag dat brengt.

De profetische traditie van de Bijbel

• De Kerk staat niet los van de maatschappij, want die wordt erbij bepaald.
• Het gaat uiteindelijk als het ware om een door ons te bewandelen weg, als we de bijbelse woorden en Jezus’ daden bij ons te binnen brengen. Bij Jezus gaat het om ‘heel zijn’. Jezus aanvaardde liever Zijn eigen dood, dan dat Hij geweld zou gaan gebruiken, want zó mag het niet gaan. Daarin herkennen de mensen Jezus zijn God-gelijkheid. Zó ver is dus geweldloosheid geworteld in het geloof in Jezus en in God.
• Heb je vijanden lief. Maar wat moet je daar nu nog mee? Kijk maar naar Oekraïne. Daar kun je toch in de huidige samenleving niets mee?
• Wij moeten meer dan het gewone doen, méér dan de wet, méér dan het volkenrecht. Ga daar bovenuit, wees barmhartig! Wees geraakt van binnen over wat er met mensen gebeurt. 
• Desalniettemin worden vijanden niet verontschuldigd. Daar moet en zal het slecht mee aflopen, zegt ook de Bijbel. Maar volgelingen van Jezus mogen hun vijanden niet demoniseren, want ook zij zijn schepselen van God. Ook je vijanden vallen allemaal onder ‘Heb je naast lief als jezelf’. Heb dus je naaste – ook je vijand - lief, want die is als jij. 
• Wat heb ik in mij waardoor ik een vijand van een ander zou kunnen worden? Die vraag zou je je dagelijks moeten stellen. Dat zou je basis voor christelijke politiek kunnen zijn.
• De apostel Paulus zegt in de Bijbel ook dat je je niet moet wreken op de ander. Laat dat maar aan God over. Overwin het kwade derhalve door/in het goede, ofwel: op een zacht-moedige weg.
• De Kerk roept wel op tot vrede, en bidt wel voor vrede, maar gaat (helaas) niet veel verder. 
• Ook binnen de Kerk zou je nooit met geweld moeten leven, maar daar - en ook elders - altijd zoeken naar een andere weg, naar een weg van vrede; in plaats van die gebruikelijke, automatische weg van overheden (namelijk die van geweld tegen geweld).
• Christenen zijn allereerst burgers van Gods Koninkrijk, en dat gaat veel verder dan alleen van ons Nederlandse koninkrijk.
• De geweldloosheid van Jezus vraagt van ons om een ander manier van leven. Dat vraagt om een andere economie, waarin de behoeften van velen centraal staan, in plaats van de belangen van enkelen.
• Ook in onze tijd zouden wij moeten zoeken naar - en kiezen voor - andere wegen dan geweld.

De huidige tijd

• In 2024 verhoogt Nederland haar defensiebudget met 40%, en daarmee komen we nog niet aan de minimale lidstaat-bijdrage aan de NAVO. Met hoeveel procent zouden we dan het defensiebudget eigenlijk nog verder moeten verhogen? Is dat acceptabel?
• Juist in de oorlog moet je pacifist zijn. Ook in Oekraïne zijn er wel degelijk pacifisten, maar daar hoor je niet veel over.
• Het geweld vanuit Gaza is eenvoudiger te verklaren dan de oorlog in Oekraïne. De vroegere Sovjet Unie-president Michail Gorbatsjov (1931-2022) wilde een Vredeshuis, waarin ook de NAVO had kunnen opgaan. Maar de NAVO koos er daarentegen voor zich te versterken, zelfs tot aan de Russische grens. Rusland kon die weerstand niet tegengaan. En Poetin wil dat niet accepteren. Het Westen heeft hier in de tijd van Gorbatsjov haar kansen laten liggen. Maar, let wel, dat doet niets af aan de brute inval van Rusland in Oekraïne. 
• Veiligheid voor allen kan er alleen maar zijn als die gedeeld wordt. Dat zien we in Oekraïne en in Gaza. 
• Elke dode op het slagveld/slachtveld is één teveel. Wat is daar nog het doel van? Is het dat allemaal waard? 
• Duidelijk in onze ogen is dat Rusland deze oorlog met Oekraïne zou moeten stoppen. Wij als Westen zouden ervoor kunnen kiezen om te stoppen met het blijven steunen van de Oekraïens-Russische strijd. Dat zou dan echter wel de weg moeten openen voor overleg tussen de strijdende partijen. 
• We moeten er naar toe dat van elkaar verwijderde buurvolken, weer met elkaar gaan samenwerken.
• Oorlog staat gelijk aan: steden en dorpen worden verwoest, en het land wordt voor decennia verpest.
• Er zijn geen rechtvaardige oorlogen. 
• Geweld heeft een eigen dynamiek, die altijd tot nog meer geweld leidt.
• Ken jezelf, en ken je vijand, want dat is de kern van de bijbelse boodschap.

Aansluitend zingt het duo Ankie van der Meer & Nanne Kalma de volgende twee liedjes van Fedde Schurer:

1. De Fisker, over 'op 'e fang nei alle leave dingen'

2. Kamperfoelje, over 'weromsjen op een âlde leafde'.

Tegenlezing van Hans van den Brink 

Ook van Van den Brink krijgen we een persoonlijk verhaal te horen. Toen hij in 1980 opging voor de dienstplicht, wist hij al dat hij (later via de KMA) beroepsmilitair wilde worden.

Hij komt met een relaas om daarmee alle militaire inzet van de afgelopen decennia te verantwoorden. Hij gaat daarbij ook in op de juridische context van oorlogen.

Hij begint met de ervaringen van zijn vader in de Tweede Wereldoorlog. Hans zijn vader ging bijvoorbeeld met diens moeder in de Tweede Wereldoorlog op voedseltocht. 

• Wie is goed, en wie is kwaad? en Wat is goed, en wat is kwaad?
• Menselijke waardigheid kan zelfs in de donkerste dagen (in de hel voor mensen, bijvoorbeeld in de concentratiekampen in de oorlog) blijven bestaan. 
• We hebben geen dienstplicht, en ook geen tanks meer in Nederland. Wij redden het met onze militaire middelen niet meer. Nederland voldoet al niet meer aan de vereisten die de NAVO aan haar lidstaten stelt. 
• Het verdedigen van ons grondgebied en van onze medelandgenoten is een plicht van en voor ons allen. Daarom is ook de krijgsmacht verankerd in de Grondwet. 
• Een militair wordt geleerd om verantwoording af te leggen, want hij handelt - als het goed is - conform verdragen en oorlogsrecht. 
• Militair zijn is een vak. In vredestijd bereid je je voor op een eventuele oorlog. De Finnen en de inwoners van de Baltische staten realiseren zich dat bijvoorbeeld maar al te goed. 
• We spreken tegenwoordig al lang niet meer over alleen fysieke en hybride oorlogen, want ook mogelijkheden van oorlogsvoering in de ruimte zijn al aan de orde.
• De tijd heeft ons inmiddels ingehaald. Daarom worden de defensie-uitgaven NAVO-breed al opgeschroefd. 
• Oorlog is vernietigend.
• Rusland kan de oorlog met Oekraïne lang volhouden. Al die doden - ook de eigen Russische oorlogsslachtoffers - tellen niet in de ogen van Poetin; dat zie je overigens al heel lang in de hele oorlogsgeschiedenis van Rusland.
• Er is ook in de deze week net afgeronde verkiezingstijd weinig aandacht geweest voor 'veiligheid aan onze buitengrenzen'. 
• Het leger wordt overigens al regelmatig ingezet in Nederland, omdat er bij de politie te grote tekorten zijn.
• Nederland droeg indertijd bij aan de internationale Vredesmacht in Korea. Daar sneuvelden 123 Nederlanders. De Zuid-Koreanen zijn daarvoor Nederland nog steeds heel dankbaar. Dit was de enige Hete Oorlog in de tijd van de Koude Oorlog.
• Als de wereld op springen staat, is het van belang wie dan de leiders zijn, denk maar aan de tijd van Reagan en Gorbatsjov.  
• Hoe moeten we ons eigen land beschermen tegen aanvallen van buitenaf? Weten we dat nog wel?
• Overal op aarde is er wel een vorm van kwaad.
• Hans van den Brink vraagt zich elke keer af wat er zou zijn gebeurd als er in die gebieden waar dat - achteraf gezien - ontbrak wèl militaire inzet was geweest in, bijvoorbeeld, Irak en Joegoslavië, 
• Oorlogsvoering mag alleen met een rechtvaardige reden, en als laatste redmiddel. 
• Over de conflicten in het Midden Oosten, met haar duizenden jaren voorgeschiedenis, kun je niet zomaar 1-2-3 iets zeggen. 
• De dreigingen vliegen ons tegenwoordig om de oren. Zie bijvoorbeeld alle oorlogen, de slavernij, resultaten van verkiezingen, klimaatproblemen, de Sahel, en ook ons eigen ego. 
• Verder zijn er heel veel humanitaire rampen, zoals bijvoorbeeld met betrekking tot de Rohingia-genocide in Myanmar en bij de onderdrukte en gediscrimineerde Oeigoeren in China. Zo zijn er heel veel reële conflicten in de wereld. Genoeg om ons zorgen over te maken, en om ons voor te bereiden op mogelijk toekomstige conflicten. 
• Wie de vrede wil, bereidt zich voor op oorlog; als natie, en als mens.
• Behandel anderen, zoals jij door anderen zou willen worden behandeld.

Aansluitend zingt het duo Ankie van der Meer & Nanne Kalma het volgende lied van Fedde Schurer:

3. Hospes Tryn  

Erik Hoekstra in gesprek met sprekers en deelnemers

Na deze beide lezingen treedt Erik Hoekstra van de Fryske Akademy op als plenair gespreksleider.

Wellicht kunnen we door aan elkaar door te vragen naar wat er achter onze denkbeelden schuil gaat, proberen elkaars visie en missie te begrijpen, en gaan we daarmee op zoek naar verbinding tussen al onze persoonlijke visies en missies. Want ja, eigenlijk is het juist in deze tijd van oorlogen, vergelding, wraak, van oppervlakkige gedachtegangen - aangewakkerd door schreeuwenden op bijvoorbeeld social media - nodig om over vrede te praten.

Hieronder kort enkele van de besproken items:

• Harry Pals heeft een vraag aan Hans van den Brink. Pals miste in het verhaal van Van den Brink – bij 'wat als' – dat het zo weinig ging over ons zelf. Hoe kunnen wij zelf ervoor zorgen dat oorlog niet nodig is? Wat kunnen wij daar wel aan doen?
• Hans van den Brink reageert: Toch zijn wij in alle conflicten altijd wèl heel erg op onszelf gefixeerd. Ik vind trouwens wel dat wij ons in het verleden bijvoorbeeld veel te weinig op de belangen van Rusland hebben georiënteerd. 
• Harry: We hadden desalniettemin meer en beter kunnen onderzoeken of er wellicht toch nog andere manieren waren geweest om dergelijke conflicten te voorkomen.
• Hans: We hebben Poetin onderschat, en toen zagen we ineens dat ‘het beest’ loskwam. 
• Beiden - Harry en Hans - zijn het er wel over eens dat Poetin wel een hele nare man is.  
• Oorlog lost niets op, volgens Harry.
• Als de overheid het zwaard mag voeren – bijbels gezegd – dan heeft dat niets te maken met het leger, maar wel met de politietaak, aldus Harry.
• Welke oorlogen mogen worden beschouwd als rechtvaardige oorlog? Oorlog kan volgens Pals nooit worden gerechtvaardigd. Van den Brink noemt daarentegen het verweer tegen de bezetter in de Tweede Wereldoorlog, en ook tijdens de oorlog in Korea wel als gerechtvaardigd.
• Geweld is een afspiegeling van onze maatschappij, aldus een deelnemer in de zaal. 
• Zouden we alle burgers – jong en oud – wellicht technieken van ‘geweldloos verzet’ moeten aanleren? Dat zou in de ogen van beide sprekers goed zijn, en ze geven voorbeelden van waar dat ook al in enige mate - zij het op te kleine schaal - gebeurt.  
• Een andere deelnemer in de zaal vindt dat we hier vanmiddag in de reacties op beide sprekers minder verwijtend, maar wel meer verbindend zouden kunnen zijn.
• Een volgende vragensteller in de zaal vraagt wat je zou moeten doen als anderen je kwaad doen, want er zijn immers ook kwade mensen. Wat had bijvoorbeeld Oekraïne (dan) moeten doen toen Rusland haar land binnenviel?

De metafoor van het Spakenburger Hart 

Bij aanvang van deze lezing van Hans van den Brink gebeurde nog iets opmerkelijks.

Hans had vanuit Spakenburg namelijk een hele grote koek meegenomen, een zogenaamd 'Spakenburgs Hart', waarop hij een aantal steekwoorden van zijn lezing had laten spuiten door de bakker.

Vlak nadat die grote koek was geplaatst op een flipover-statief, schoof het in de verpakking onderuit, en viel het op de grond. Je raadt het al: helemaal aan gruzelementen. Op zich niet erg, want de koek was bedoeld om na de lezingmiddag met elkaar te consumeren in de nazit in de zaal hiernaast, dus er werd gelukkig luchtig op gereageerd.

Maar ...., 

wat zegt dit voorval van deze gebroken koek over de gebrokenheid van onze wereld?

Zo onverwacht, en zo dichtbij.

Peregrino's Heart

Donderdag 23 november 2023
 

Cover van 'Peregrino's Hart'

Illegaal de grens over
In het jaar 2005 publiceerde de Amerikaans-Cubaanse psychologe en schrijfster Cecilia Samartin (1961) haar roman 'Peregrino's Heart'. Haar boek werd vertaald naar het Nederlands door Nienke van der Meulen, waarna dit boek met de titel van 'Peregrino's Hart' werd uitgegeven voor de Nederlandstalige markt in hetzelfde jaar (2005).

Deze roman gaat over Jamilet, een jonge Mexicaanse vrouw. Nadat haar moeder is overleden, steekt Jamilet illegaal de Mexicaans-Amerikaanse grens over, en gaat ze bij haar tante in Los Angeles inwonen, om daarna daar in de Verenigde Staten met illegale papieren (een vervalste Green Card) als verpleegster aan het werk gaan in een psychiatrische kliniek. In die privé-kliniek krijgt Jamilet een bijzondere patiënt toegewezen. 

Dat is Antonio Peregrino, een zeer norse oude man, die voor zijn verpleegsters on(be)handelbaar (b)lijkt te zijn. Maar, tussen Jamilet en Señor Peregrino klikt het wel. Ze maken samen de afspraak dat Jamilet zal luisteren naar Antonio's verhalen, en hij zal haar (als analfabete) dan leren lezen en schrijven.

Verhaallijnen

Verschillende verhaallijnen lopen in dit boek door elkaar. Zo lezen we bijvoorbeeld over Jamilets kinder- en jeugdjaren in Mexico, haar illegale migratie over de Rio Grande naar de Verenigde Staten, het wonen bij tante Carmen, over haar zorgvuldig bewaarde geheimen, de ontluikende liefde van Carmen voor Eddie en van Antonio en Tomas voor Rosa, en we lezen over Jamilets werk in de psychiatrische kliniek, en over de levensveranderende pelgrimstocht van de jonge Peregrino (pelgrim) op de Camino naar Santiago de Compostela. 

Antonio Peregrino vertelt Jamilet elke keer een deel van zijn levensverhaal, specifiek handelend over zijn vroegere voettocht - als voorbereiding op zijn priesterschap - naar het Spaanse bedevaartsoord Santiago de Compostella. Antonio pelgrimeert met zijn vriend Tomas, en leert onderweg met name de mede-pelgrim Rosa kennen, die de grote liefde van zijn leven wordt. 

Over mensen

• Mensen zijn bang voor dingen die ze niet begrijpen.
• De wereld is vol wonderen. We hoeven alleen maar de wonderen die voor óns zijn, te vinden.
• Angst en moed duwen elkaar voort, alsof ze vrienden zijn.
• Alleen de beste verhalen kunnen dingen veranderen.
• Een oude man heeft het privilege wel verdiend om zich over zijn vroegere talenten te verheugen.
• Het maakt helemaal niet uit hoe je eruitziet.
• Zelfs de grootste heiligen zijn in verzoeking gebracht.
• Wat is uiterlijke schoonheid meer dan een masker, dat met de tijd vergaat, om de menselijkheid van ons allen te onthullen?
• Het was niet gebruikelijk dat een man een vrouw aansprak, tenzij ze naar behoren aan elkaar voorgesteld waren, zeker in een openbare plaats.
• Misschien moeten we gewoon afwachten.
• Sommige vragen kunnen beter niet gesteld worden.
• Het is allemaal illusie. Werkelijkheid is niets meer dan het deel dat je wilt geloven.
• Alles zou nu toch goed moeten gaan, maar dat bleek niet zo te zijn.
• Jongens zijn hard vanbuiten en zacht vanbinnen, en bij meisjes is het andersom.
• Het maakt niet uit dat je bang bent. Hoe kun je anders weten wanneer je dapper bent?
• Dromen kunnen met andere dromen samengaan, en elkaar bemoedigen als goede vrienden.
• Je kunt net zo min besluiten iemand te haten, als van iemand te houden.
• Een verstandig man gehoorzaamt de geboden van zijn hart.
• Wonderen worden uit geloof geboren, en we hebben de macht ze zelf te maken.
• Het ingewikkelde aan waanbeelden en het daarbij horende gedrag is dat het vaak is opgebouwd uit halve waarheden, en dan wordt het bijna onmogelijk te onderscheiden waar de waarheid ophoudt en de fantasie begint.
• Luister naar je hart.
• U kunt de waarheid niet ontlopen.
• Het doet haar meer pijn het niet te weten.
• Ze wist dat u uiteindelijk sterker zou zijn dan uw angst.
• Als we vandaag geen tijd hebben, dan is er morgen weer een dag.

Over de liefde

• We waren allen in één klap verliefd op het moment en het leven dat we kenden.
• Hoe weet je of het liefde is, of een obsessie?
• Maar alles van werkelijke waarde zal de tand des tijds doorstaan. En zo is het ook met de liefde.
• In liefde is er altijd teleurstelling. Dat is niet te vermijden, en het beste is om die met al het andere te omarmen.
• Maar Rosa en ik liepen binnen de warmte van onze liefde, en de koude windvlagen konden onze harten niet deren.
• Liefde is de grootste kracht ter wereld.
• Als er liefde was, kon de geest alleen zien wat het hart haar liet zien.
• Liefde vereist eerlijkheid.

Over de Camino

• De pelgrimstocht naar Santiago de Compostela is een oude reis voor zowel gelovigen, als niet-gelovigen. Deze reis is bedoeld om de geest helder te maken, en de ziel te reinigen.
• Er waren weinig zaken die voor heiliger werden gehouden, dan het gebed van een pelgrim.
• Het doel van mijn reis was te ontdekken welk leven voor mij was voorbestemd.
• De Spaanse zonsopgang straalt de oude overleveringen uit van het land waarin ze opkomt. God Zelf sprak tegen me met het aarzelende gouden licht van de dageraad.
• Hij genoot ervan dezelfde tocht af te leggen als vroeger.
• Ieder heeft een eigen reden om hetzelfde pad (de Camino) af te lopen, dat in meer dan duizend jaar door pelgrims uitgetreden en verhard was.
• Overal waar we stilhielden, veranderde de pelgrimsgroep van samenstelling.
• Ik was tevreden om een pelgrim onderweg te zijn, en ik nam iedere dag en elke stap zoals hij kwam.
• We zullen aan het eind van deze tocht als andere mannen naar ons dorp terugkeren.
• De regen bevorderde de uren van introspectie.
• We twijfelden er niet aan dat de wonderbaarlijke helende kracht van 'de liefde van Santiago' hun pijn en onze zorgen zou verzachten.
• In Santiago de Compostela zullen we - denk ik - allen de kracht vinden om te aanvaarden wat we moeten aanvaarden.
• Op de Camino hadden mijn hart en mijn geest - samen met het stampen van mijn voeten - een vredig ritme gevonden.
• Santiago de Compostela was in iets veranderd dat veel meer was dan een bestemming als gedachteoefening: het was de voltooiing van wat het betekent mens te zijn.
• Rosa had de pelgrimage gemaakt in de hoop dat door de kracht van haar geloof haar mismaaktheid zou verdwijnen. Die maakte haar zowel teder als mededogend, maar die maakte haar ook sterk.

Streekpad 'Noardlike Fryske Wâlden' van Burgum naar Gytsjerk

Woensdag 22 november 2023
 

Bij de vogelkijkhut van It Bûtenfjild

Streekpad 'Noardlike Fryske Wâlden'
In 2018 publiceerde Stichting Wandelnet de wandelroutegids van een nieuw streekpad, namelijk van de 'Noardlike Fryske Wâlden', met als subtitel 'Wandelen door het Nationaal Landschap'.

Je wandelt over dit Streekpad nummer 20 door het Nationale Landschap Noardlike Fryske Wâlden. Dat is een fantastisch gebied in het noordoosten van de provincie Fryslân, waar je als wandelaar nog aanmerkelijk authentiek kunt wandelen. Je wandelt hier namelijk door een kleinschalig coulisse-landschap, met veel zandpaden en veldwegen door een gebied met veelal kleine landbouwpercelen, die zijn omzoomd door boomwallen, braamstruiken en elzensingels. Dit landschap met agrarisch gebied, natuur en cultuurhistorie is tamelijk intact gebleven, onder andere omdat hier voorheen geen grote ruilverkavelingen waren. 

Wandelroute

De wandelroute gaat globaal gesproken vanuit Burgum via Oentsjerk en Damwâld naar Kollum, om dan via Buitenpost, Surhuisterveen en Earnewâld weer terug te gaan naar Burgum. 

De totale afstand van alle etappes is zo’n 165 kilometer lang, door de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Kollumerland, Smallingerland en Tytsjerksteradiel. De route loopt ook door natte natuurgebieden en langs oude statige buitenverblijven van Friese adellijke families.

Durkje en ik wandelen dit streekpad in totaal acht dagen, van gemiddeld ruim 20 kilometer per etappe.

Wandelgids 'Noardlike Fryske Wâlden'

De wandelgids geeft een korte routebeschrijving met voldoende gedetailleerd kaartmateriaal. De route is in beide richtingen beschreven, en als Streekpad ook in die beide richtingen geel-rood gemarkeerd.

Verder vermeldt de routegids ook informatie over bezienswaardigheden langs de route, informatie over voorzieningen zoals openbaar vervoer-haltes, horeca- en logiesverblijven en een legenda bij het kaartmateriaal.

De negen thema's van de 27 wandeletappes zijn achtereenvolgens: Noardlike Fryske Wâlden, Singelier folk, Flora en fauna, Halepaden, Boeren en natuur, Veenklooster, De arme Friesche heide, De Leien, en Nationaal Park De Alde Feanen.

Thema's 'Noardlike Fryske Wâlden' en 'Singelier Folk'

Onze eerste etappe van Burgum naar Gytsjerk loopt over een afstand van 21 kilometer door de volgende twee thema-gebieden: 'Noardlike Fryske Wâlden' en 'Singelier Folk'.

• De 'Noardlike Fryske Wâlden' kenmerken zich door kleinschalig boerenland met een rijke flora en fauna, met kleine percelen; een coulisselandschap omzoomd door boomwallen, braamstruiken en elzensingels. Omdat dit zo'n bijzonder gebied is, is het als één van Nederlands twintig Nationale Landschappen aangewezen. Daarin versterken natuur, milieu en landschap elkaar, waardoor natuurbelangen en economische belangen niet langer elkaars tegenpolen hoeven te zijn. In dit gebied passeer je ook dobben, die hier in deze regio pingo's en poelen worden genoemd.
• Met 'Singelier folk' worden doorgaans de dorpsfiguren bedoeld, die om één of andere reden in dorp en regio opvielen, bijvoorbeeld door hun uiterlijk, afkomst qua woonplek of familie, wegens hun bijzondere gaven, of door hun gedrag. Aan dergelijke bijzondere figuren worden ook ettelijke Friese volksverhalen ontleend.

Ga je mee door Burgum?

Het is vanmorgen 8:20 uur als we vertrekken vanuit Feinsum, bij een ochtendtemperatuur van 3 graden Celsius. De temperatuur loopt gedurende deze etappe op tot 6 graden Celsius. Het is droog, en dat blijft het voorlopig nog wel enkele uren.

Eerst rijden we naar Gytsjerk, waar we de ene auto parkeren bij café De Canterlanden. Dan rijden we met de andere auto door naar Burgum, waar we de auto parkeren aan de noordzijde van het winkelcentrum. 

Bij De Pleats aan de Schoolstraat begint dan onze eerste etappe van dit Noardlike Fryske Wâlden-pad.

Bij Glinstra State vervolgen we onze weg over de Schoolstraat.

Via de Kloosterlaan komen we op de Nieuwstad, waar we langs de 13e eeuwse Kruiskerk wandelen.  

Boven de haag van het kerkhof hangt een groot spandoek, waarop het jaarthema van de Protestantse Kerk in Nederland staat vermeld, namelijk: 'Ga je mee?' Luisteren, Ontmoeten, Samen jong, Samen doen en Verbinden zijn dit seizoen de speerpunten van deze kerkelijke gemeente, die op het spandoek naast het jaarthema staan vermeld.

Even later wandelen we Burgum uit.

Door Noardermar en Ritske Bosch

Vlak voor het plaatsnaambord van het buurtschap Noardermar verlaten we de Noordermeer, om dan over de Tsjoegensreed onverhard verder te gaan.

We krijgen dan direct al te maken met de gevolgen van de langdurige regenval van de afgelopen dagen, want het singelpad is drassig, en aan beide zijden van de Tsjoegensreed zien we het bijzonder hoge waterpeil van de sloten.

Als we op de Noordermeer in de richting van de Syl lopen, komen we langs een boom waaraan een Sint-Jacobsschelp hangt met daarop de afbeelding van een zwaardkruis. Er hangt een bordje bij waarop staat dat de ons welbekende Camino (het pelgrimspad) naar het Spaanse bedevaartsoord Santiago de Compostela vanaf hier nog een lengte heeft van 2663 kilometer. 

Via de Syl en de Menno van Coehoornweg gaan we het Ritske Bosch in. Aan de vele waterputten die we hier links en rechts van het bospad zien, wordt het ons onmiskenbaar duidelijk dat we hier door een waterwingebied wandelen.

Door het Toutenburgbos via Noardburgum naar Quatrebras

Via de Zomerweg en de Bossingel lopen we naar het Toutenburgbos. Daar gaan we het bosperceel in, om over het smalle bospad richting Noardburgum te lopen. Wederom worden we geconfronteerd met een hoge waterstand, en wel zodanig dat we niet verder kunnen over het bospad vóór ons. Halverwege dit bospad staat het pad, en ook bermen aan weerszijden helemaal onder water, dus hier kunnen we niet verder. Daarom steken we haaks op het pad door het bos, waarbij we steeds na elke smalle bosstreek een met water gevulde bosgreppel moeten oversteken. Zo komen we uiteindelijk op een parallel bospad, en lukt het ons om verderop de juiste route te vervolgen  

We verlaten dit bosgebied ter hoogte van de Klompenmakerij en het Klompenmuseum van Scherjon.

Dit bedrijf is gevestigd in het voormalige armenhuis van Noardburgum.

Als we bijna bij de Rijksstraatweg zijn, buigt de route naar het westen af, waarna we parallel aan de Rijksstraatweg verder lopen over een onverhard pad achter het Waterpompstation van Vitens langs.

Aan het eind van de Klaas Piersreed moeten we nog een stukje over de Zomerweg, om dan via het Terluinslaantje dan wèl naar de Rijksstraatweg (de N355) te lopen.

Over de parallelweg langs de N355 wandelen we naar het buurtschap Quatrebras, waar we onze koffiepauze houden op een bankje in één van de abri's aan dit kruispunt van wegen.

Door Feanwâldsterwâl naar It Bûtenfjild

Voorbij Quatrebras blijven we de Rijksstraatweg in westelijke richting volgen. Dan steken we met het viaduct de Centrale As (de N356) over.

Aan de overzijde nemen we de Langedyk, en dan gaan we verderop onder de N355 door.

Via de Foksegatten wandelen we even later het buurtschap Feanwâldsterwâl binnen.

Aan het eind van It Oare Ein - ter hoogte van het café 't Dûke Lûk - gaan we De Wâl op.

Waar de Veenwoudsterwalvaart onder de spoorlijn Leeuwarden-Groningen door gaat, kunnen wij ook onder de spoorlijn door, om vervolgens parallel aan het spoor over het Koekoekspaed in westelijke richting te lopen. Nadat dit fiets- en wandelpad is afgebogen naar het noorden, langs It Amelân rechts van ons, komen we na het oversteken van de Wâlster Mûzeryd bij de vogelkijkhut aan de zuidrand van het natuurgebied It Bûtenfjild.

Eerst lopen we langs de zuidrand van het broekbos van It Bûtenfjild, en even later gaat het over een graspad verder in noordelijke richting, ook langs de grens van It Bûtenfjild.

Route langs de Bouwepet enkele maanden gestremd

Aangekomen bij de Ottemaweg moeten we tijdelijk afwijken van de normale route van het Noardlike Fryske Wâlden-pad.

Onze wandelgids geeft aan dat we de Ottemaweg moeten oversteken, om dan over een grasdijk door de polder aan de noordzijde van een waterplas naar de Bouwepet te lopen.

Maar de actuele Routewijzigingenlijst van het Noardlike Fryske Wâlden-pad op internet geeft aan dat we die waterplas aan de zuidzijde moeten nemen naar de Bouwepet.

Gisteravond zag ik echter op de wandknooppuntenkaart van de Friese Marrekrite dat dit polderdijkpad verderop voor de periode van oktober tot en met december 2023 geheel is gestremd wegens werkzaamheden in de polder.

We besluiten derhalve via de noordelijker gelegen Halligenweg verder te gaan, en dan zien we op het damhek bij de oorspronkelijke route een informatiebord, waarop staat dat deze route zelfs tot aan juni 2024 is gestremd.

Op de Halligenweg zien we bij een oprijlaan naar een huis een rij bolbomen staan, waarvan de linkerkant al geheel zonder blad is, maar waarvan aan de luwe rechterkant nog veel gele bladeren hangen. Een zwart Fries paard dat graast in het frisgroene weiland ervóór kleurt dit mooie plaatje verder in.

Langs het Geologisch Monument naar Mûnein

Waar de reguliere route weer terugkomt bij de Halligenweg, hangt aan het hek van het weiland ook een informatiebord met daarop de informatie over de maandenlange afsluiting van deze polderdijk. Op deze plek vlak vóór Mûnein is ook het Geologische Monument, dat is gemaakt van de in deze regio ongeveer 100.000 gevonden Scandinavische zwerfkeien em -stenen. Maar ook daar kun je niet komen, want het ijzeren hek op de dam is met een slot afgesloten.

Vanaf de Halligenweg kunnen we overigens door de bomenrij heen wel iets zien van dit zwerfkeienmonument.

Aan het eind van de Halligenweg komen we langs een oud huisje waarvan de gevel onder de schoorsteen is bedekt met een dikke laag klimop. Het is zo karakteristiek voor deze streek. In Fryslân noemen we zo'n huis ook wel een "wâldhúske' of een 'spultsje'.

Over de Jelle Binneswei wandelen we de bebouwde kom van het Friese dorp Mûnein binnen.

We verlaten de Jelle Binneswei om over de Ekkelreed door een bosperceel ten zuiden van Mûnein verder te gaan.

Regen in Oentsjerk & Gytsjerk en stemmen in Hijum

Over het Flokhernepaed lopen we naar de zuidoostelijke hoek van Oentsjerk, om vervolgens door de boszoom zuidelijk onder Oentsjerk door te lopen. 

Op dit moment begint het heel licht te regenen. We hadden verwacht en gehoopt dat we net vóór de regen klaar zouden zijn met deze etappe, maar dat lukt net niet.

Aan de overzijde van de N361 hoeven we door Gytsjerk alleen nog maar een eindje over de Rina van Nautaweg te lopen, totdat we rond 13:45 uur bij café De Canterlanden bij onze auto arriveren.

Met deze auto rijden we terug naar Burgum, om daar onze andere auto af te halen. 

Op de Rinia van Nautaweg zijn we zojuist in Gytsjerk al langs het grote verkiezings-spandoek gelopen, waarmee we er ten overvloede op zijn gewezen dat het vandaag ook de dag van de Tweede Kamerverkiezingen is, dus getrouw aan onze maatschappelijke verantwoordelijkheid rijden we ons dorp Feinsum op de terugweg even voorbij, om eerst te gaan stemmen in De Kampioen van Hijum, waarna we naar huis terugrijden, terugkijkend op een mooie eerste etappe-dag op het pad van de Noardlike Fryske Wâlden.

Klooster Claercamppad

Dinsdag 21 november 2023
 

Cover van de routegids 'Klooster Claercamppad'

Klooster Claercamppad

Op 1 juni 2022 presenteerde de wandel-journalist Fokko Bosker zijn nieuwe fiets- en wandelgids, van het zogenoemde 'Klooster Claercamppad', met de volgende subtitel aangeduid: 'Wandel- en fietsroutes door de Friese Waddendelta'.

Deze nieuwe gids bevat voor wandelaars: 

• 13 wandel-etappes, 
• 3 rondwandelingen, 
• 1 wadlooptocht, 
• 2 stadswandelingen en 
• 3 fietstochten.

In de Friese Waddendelta ontmoeten water en land elkaar. Dit kustgebied is door de golven en getijdenwerking in duizenden jaren gekneed uit zand, klei en veen. Op de kwelderruggen vestigden zich de eerste Friezen en legden zij de basis voor hun rijk, dat zich uitstrekte vanaf Noord-Frankrijk tot aan Denemarken. 

Het Klooster Claercamppad brengt deze bijzondere landstreek, de natuur en geschiedenis in veelkleurige verhalen en met afwisselende wandel- en fietsroutes tot leven. 

De route van dit pad loopt in grote lijnen vanaf Lauwersoog over Zoutkamp naar Dokkum, en voert dan verder naar Sint-Jacobiparochie (de startplaats van het pelgrimspad 'Jabikspaad'), Franeker en de Hanzestad Bolsward, om vervolgens met een lus over Makkum en Harlingen langs de kust en over de dijken terug naar Sint-Jacobiparochie te leiden. 

De eeuwenoude cultuurgeschiedenis van terpen, deltawerken, middeleeuwse kerken, kloosters en florerende handelssteden vertelt ons een bijzonder gelaagd verhaal.

Wandelen, ook op fietspaden

Inmiddels hebben Durkje en ik alle wandel-etappes, rondwandelingen en stadswandelingen van het Klooster Claercamppad gelopen. 

En ja, er staan ook nog drie fietstochten in deze routegids. 

Waar je kunt fietsen, kun je vrijwel altijd ook wandelen. Andersom is dat vaker niet het geval, omdat sommige wandelpaden - bijvoorbeeld graspaden door de weilanden - niet toegankelijk zijn voor fietsers. Maar wandelen op fietsroutes kan vrijwel altijd wel. Dus we hadden het plan opgevat om ook de drie fietsroutes van dit routeboekje te gaan lopen. Bovendien deden we dat in de winter en in het vroege voorjaar; een periode waarin sommige onverharde wandelpaden slecht toegankelijk zijn. Fietspaden zijn in de winter en in het voorjaar vrijwel altijd wel goed toegankelijk, dus de afgelopen wintermaanden waren heel geschikt om de van de routegids voor ons nog resterende fietsroutes te gaan wandelen. Zo gezegd, zo gedaan.

Eindresultaat is dat we - op die ene wadlooptocht na - alle trajecten van de routegids van het Klooster Claercamppad hebben bewandeld.

Inhoud van de routegids 'Klooster Claercamppad'

Fokko Bosker begint deze routegids met een inleiding over de Friese Waddendelta, met als titel: 'Een gebied dat tot de verbeelding spreekt'.

• Daarna volgt de beschrijving van de 13 wandel-etappes. De kortste etappe heeft een lengte van 10,2 kilometer en de langste etappe is 24,4 kilometer lang. Wie ze allemaal loopt, legt daarbij een afstand van 240 kilometer af. Twee etappes hebben wij gecombineerd met twee Rondwandelingen, die ook in deze gids staan beschreven.
• In de wandelgids staan drie Rondwandeling beschreven, met een totale lengte van 50,6 kilometer, waarvan we één Rondwandeling hebben gecombineerd op één wandeldag met Etappe 9.
• Het wadlopen van Holwerd naar Ameland hebben we gelaten voor wat het is.
• Tot slot worden dan nog drie fietsroutes beschreven, met een totale lengte van 268,1 kilometer, die wij in 2 + 6 + 3 = 11 etappes hebben gelopen, waarover hieronder meer.
• Al met al hebben we uiteindelijk 26 wandeldagen genoten van dit mooie Klooster Claercamppad.

Hier onder onderstaande overzichtskaart staat per wandeldag aangegeven welke route(s) we op die dag hebben gewandeld.

 

26 wandeldagen op het Klooster Claercamppad

Gedurende deze 26 wandeldagen hebben Durkje en ik de totaal 543,2 kilometers Klooster Claercamppad gelopen, wat neerkomt op een gemiddelde afstand van 20,9 kilometer per wandeldag.

Dat verliep als volgt:

I. Wandel-etappes

• Etappe 1 van 13,9 kilometer van Lauwersoog naar Zoutkamp hebben we gelopen op 30 september 2022.
• Etappe 2 van 17,6 kilometer van Zoutkamp naar Kollumeroord hebben we gelopen op 7 oktober 2022.
• Etappe 3 van 17,5 kilometer van Kollumeroord naar Dokkum hebben we gelopen op 16 oktober 2022.
• Etappe 4 van 20,7 kilometer van Dokkum naar Ferwert hebben we gelopen op 18 oktober 2022.
• Etappe 5 van 24,4 kilometer van Ferwert naar Hallum over Wyns hebben we gelopen op 25 september 2022.
• Etappe 6 van 21,6 kilometer van Hallum naar Sint-Jacobiparochie hebben we gelopen op 28 oktober 2022.
• Etappe 7 van 22,3 kilometer van Sint-Jacobiparochie naar Franeker hebben we gelopen op 5 november 2022.
• Etappe 8 van 23,3 kilometer van Franeker naar Bolsward hebben we gelopen op 19 november 2022.
• Etappe 9 van 10,2 kilometer van Bolsward naar Makkum - in combinatie met Rondwandeling Bolsward over Burgwerd en Hartwerd van(plus) 15,5 kilometer (totaal derhalve 25,7 kilomeer) -  hebben we gelopen op 26 november 2022.
• Etappe 10 van 17,2 kilometer van Makkum naar Witmarsum hebben we gelopen op 3 december 2022.
• Etappe 11 van 17 kilometer van Witmarsum naar Harlingen - in combinatie met Rondwandeling Harlingen van(plus) 3,2 kilometer (totaal derhalve 20,2 kilometer) - hebben we gelopen op 9 december 2022.
• Etappe 12 van 16,6 kilometer van Harlingen naar Sexbierum hebben we gelopen op 17 december 2022.
• Etappe 13 van 17,7 kilometer van Sexbierum naar Sint-Jacobiparochie hebben we gelopen op 24 december 2022.

II. Rondwandelingen

• Rondwandeling Holwerd over Blije van 21 kilometer hebben we gelopen op 11 november 2023.
• Rondwandeling Firdgum over Koehool van 14,1 kilometer hebben we gelopen op 11 januari 2023.

III. Bewandelde Fietsroutes

De drie fietsroutes van het Klooster Claercamppad hebben we als volgt bewandeld:

A. Fietstocht Noardeast Fryslân:

• Etappe 1 van 25,5 kilometer van Paesens naar Hiaure hebben we gelopen op 3 januari 2023.
• Etappe 2 van 25 kilometer van Hiaure naar Paesens hebben we gelopen op 15 januari 2023.

B. Meerdaagse fietstocht met wandeling Noarderleech Noard-Fryslân Bûtendyks:

• Etappe 1 van 24 kilometer van Leeuwarden naar Nieuwebildtzijl hebben we gelopen op 21 januari 2023.
• Etappe 2 van 27,1 kilometer van Nieuwebildtzijl naar Bitgum hebben we gelopen op 27 januari 2023.
• Etappe 3 van 22,2 kilometer van Bitgum naar Mantgum hebben we gelopen op 4 februari 2023.
• Etappe 4 van 22,6 kilometer van Mantgum naar Bolsward hebben we gelopen op 19 februari 2023.
• Etappe 5 van 23 kilometer van Bolsward naar Scharnegoutum hebben we gelopen op 11 maart 2023.
• Etappe 6 van 25,5 kilometer van Scharnegoutum naar Leeuwarden hebben we gelopen op 18 maart 2023.

C. Fietstocht Noardwest Fryslân:

• Etappe 1 van 24,9 kilometer van Harlingen naar Pingjum hebben we gelopen op 24 maart 2023.
• Etappe 2 van 22,7 kilometer van Pingjum naar Wijnaldum hebben we gelopen op 31 maart 2023.
• Etappe 3 van 25,6 kilometer van Wijnaldum naar Harlingen hebben we gelopen op 8 april 2023.

Gospel Event Leeuwarden 2023

Zaterdag 18 november 2023 

 

Het Projectkoor samen met The Young Christian Singers op het podium

Gospelkoor en Projectkoor

Al weer voor de achtste maal organiseert het Leeuwarder gospelkoor 'The Young Christian Singers' haar periodieke 'Gospel Event Leeuwarden'. Evenals in 2019 vindt dit gospel event vanavond plaats in de Stadskerk De Wijngaard te Leeuwarden. Durkje en ik zijn er vanavond bij als in een bijna volle zaal met zo'n 900 gasten de gospel-muziekavond wordt geopend.
The Young Christian Singers - bestaande uit een koor en een band - hebben voor het concert van vanavond ook een projectkoor samengesteld van ongeveer honderd koorleden. Vijf maal hebben de projectkoorleden gekregen om een avondvullend repertoire in te studeren, samen met The Young Christian Singers. Aangezien onze neef Jan in het gospelkoor zingt en onze zwager Anne in het projectkoor zijn wij uiteraard nu benieuwd naar hun gezamenlijke performance. Vanavond gaan wij met vele honderden aanwezigen genieten van dit muzikale spektakel, dat onder leiding staat van de muzikaal veelzijdig dirigent Wilco Kloosterman.
Koor en projectkoor beginnen het concert met het lied 'You're the Fire', want - zo wordt erbij gezegd - de koorleden willen het vuur van het geloof brandend houden.

 

Eerste helft

Vervolgens zingt het gospelkoor 'I'm so blessed', waarna ze in wisselzang en samen met het projectkoor èn met alle gasten in de zaal het lied 'Angels' zingen.
Vervolgens wordt door het gospelkoor 'Redeemer' gezongen, met een uitdrukkelijke glansrol voor het strijkersensemble dat de gospelband voor deze gelegenheid de hele avond ondersteunt. Daarop volgen hun songs 'My feet are on the Rock' en 'Need You more'.

Gospelkoor en Projectkoor zingen daarna 'Ain't no grave' en 'The Lord's Prayer' (Het Onze Vader), waarvan met betrekking tot het laatstgenoemde nummer wordt verteld dat de beide koren dit lied maar eenmaal samen hebben kunnen instuderen, en dat ze het toch aandurfden om het op de bühne te brengen.

Alle mannen van beide koren zingen vervolgens samen de song 'Help is on the way', waarbij een videoclip van eigen makelij wordt vertoond. 

Voordat de pauze aanvangt, zingen de beide koren het lied 'Holy Water', dat het gospelkoor in de Corona-periode online heeft ingestudeerd, en dat vanavond dubbelkorig ten gehore wordt gebracht, waarbij aangetekend dat de beide koren ook worden ondersteund door de derde partij, namelijk die van de online productie op de grote beamerschermen in de zaal.

 

Tweede helft

Na de pauze gaat het concertprogramma verder, en ook dan zingen de koren geheel niet in het Nederlands en ook niet in het Fries. De teksten van de anderstalige liederen worden vertaald naar het Nederlands tijdens het zingen wel op de beamerschermen getoond, maar wellicht had af en toe een Nederlandstalig en Friestalig lied - en een meer ingetogen lied - de muziek en vooral de Blijde Boodschap ervan dieper in de harten van het publiek kunnen leggen. 

Het gospelkoor begint met het lied 'Confidence', gevolgd door 'My Weapon'.

Vervolgens zingen Projectkoor en Gospelkoor samen Het Onze Vader nogmaals, maar nu in de Afrikaanse vertolking van het lied 'Baba Yetu', in het Swahili, ondersteund met mooie natuurbeelden op de projectieschermen boven de koren.

Vervolgens worden twee negro spirituals gezongen, waaronder 'Down by de Riverside', met beide koren ondersteund door de Keallepoaten als een soort 'New Orleans Brassband', en daarna volgt 'Your Spirit' door het Gospelkoor.

In massale samenzang zingen we vervolgens een lied ten afscheid en weerzien:

Goodbyes are not forever, 

goodbyes are not the end, 

they simply mean we’ll miss you, 

until we meet again.

In mijn beleving is het mooiste lied met buitengewoon krachtige solo-vertolking voor het eind bewaard, als we luisteren naar de geweldige performance van het lied 'As long as I got King Jesus'

Daarin hoor je echt dat een Gospel het goede nieuws - de Blijde Boodschap van het Evangelie - tot je laat doordringen. Dit is in mijn ogen de absolute topper van dit Gospel Event. 

En als afsluiting komen de Keallepoaten nogmaals de zaal in, en spelen zij en zingen de beide koren samen met het publiek nogmaals de negro spiritual 'Down by the river side'.

Een welverdiende staande ovatie van het publiek beloont alle medewerkenden van dit Gospel Event Leeuwarden 2023.