Zonsondergang in Feinsum

Donderdag 24 februari 2022
 

Zonsondergang in Feinsum

Drenthepad van Midlaren naar Gieten

Woensdag 23 februari 2022
 

Fietspad & zandpad van de Zeegsersteeg bij Schipborg overstroomd

Wandelen door Nationale Parken

In 1996 publiceerde Nivon Natuurvrienden Nederland haar wandelgids van het Drenthepad, dat deel uitmaakt van het landelijk netwerk van doorgaande, meerdaagse wandelroutes in Nederland. In 2021 kreeg ik voor mijn verjaardag van onze kinderen onder andere de routegids van dit pad, in de 6e druk van 2019. Dit Drenthepad is een zogenoemd Streekpad, nummer 6, waarmee je het oer-Drenthe ontdekt, al wandelend door Drenthes Nationale Parken en door het Geopark, op het oudste naoorlogse langeafstandswandelpad van Nederland. Het is een pad om te genieten van Drenthe, over paden en wegen, langs akkers en weiden, door bossen en over heide, over het zand en door het veen. In Geopark De Hondsrug maak je kennis met de prehistorie van de provincie Drenthe. Onderweg ervaar je de rust en ruimte van deze mooie provincie.

• Nadat je bent vertrokken uit Beilen, kom je al snel in één van de mooiste natuurgebieden, om daar de uitgestrektheid van het Nationaal Park Dwingelderveld te ervaren. 
• Via Havelte, door het Holtingerzand en door Diever kom je in het Nationaal Park Drents-Friese Wold. Uitgestrekte bossen, heide en stuifduinen laten je genieten van Drenthe op zijn mooist. 
• Tussen Leek en Eelde (in de Drents-Groningse Wolden) beleef je de Onlanden en voert het Drenthepad je langs schitterende landgoederen. 
• Je betreedt het Nationaal Park Drentsche Aa; een gebied dat als stroomdal is opgebouwd uit tientallen diepjes, stroompjes en romantisch kronkelende beken, in een landschap van heide, kleurrijke hooilanden en esdorpen.  
• Al snel kom je daarna in het UNESCO-Geopark. Op de Hondsrug wandel je door de Strubben en het Kniphorstbosch op het oostelijk deel van het Drenthepad. De route voert hier door het ‘Pompeï van Drenthe’: het enige archeologische reservaat van Nederland. met grafheuvels, hunebedden en middeleeuwse karrensporen. De route leidt je over de Hondsrug langs grafheuvels, hunebedden en middeleeuwse karrensporen naar het grootste hunebed van Nederland in Borger en je komt langs het Hunebed-centrum. 

Onderweg op het Drenthepad maak je ook kennis met Pingo-ruïnes, ontstaan in de laatste ijstijd. 

Kortom, dit is een langeafstandswandeling door het ontstaan van het gebied, van de provincie Drenthe.

Drenthepad in 58 etappes

Het Drenthepad bestaat uit 58 afzonderlijke etappes, welke allemaal omschreven zijn de wandelgids, met daarin veel informatie over de route en over wetenswaardigheden onderweg. De kortste etappe is 2,5 kilometer en de langste etappe is 7,5 km. Tussen Beilen (start) en Beilen (finish) kun je zelf de lengte van elke dag-etappe bepalen.

Achtereenvolgens loop je:

• 32,5 kilometer door het Dwingelderveld;
• 19 km over de Havelterberg;
• 20,5 km door het Drents-Friese Wold;
• 20,5 km door het Fochteloërveen en Veenhuizen;
• 31 kilometer door Noord-Drentse esdorpen;
• 17,5 km door de Drents-Groningse Wolden;
• 33,5 km door de Drentse Aa;
• 57 km over de Hondsrug;
• 35,5 km door Zuid-Drentse esdorpen;
• 62 km door het Hart van Drenthe.

Drentse Aa

Anderhalve week geleden wandelden Durkje en ik de tocht van Roderwolde naar Midlaren.

De 30e tot en met de 32e etappe van vandaag zijn de laatste drie etappes door het stroomdal van de Drentse Aa, en de vandaag daarop volgende etappes 33 en 34 lopen over de Hondsrug.

De totale afstand van de vijf etappes die we vandaag wandelen, is 25,5 kilometer. 

We beginnen in Midlaren en lopen vandaag naar Gieten.

Van start in Midlaren

Met de auto rijd ik om 7:40 uur van Feinsum naar Gieten. Durkje rijdt vanuit Klazienaveen-Noord naar Gieten, dus in Gieten ontmoeten we elkaar om 9:00 uur. Het is bijna onbewolkt. De temperatuur is vanmorgen 4 graden Celsius, en die loopt vandaag op naar 10 graden Celsius. Het blijft nagenoeg onbewolkt, dus de zon schijnt onafgebroken. Gedurende onze hele wandeldag blijft het droog. Naarmate het later op de dag wordt, begint het wel iets harder te waaien, maar dat stelt in het geheel niets voor bij de drie zware stormen die Nederland in de afgelopen week hebben geteisterd. Het voelt buitengewoon aangenaam om na zoveel storm en zoveel regen vandaag zo volop te genieten van het heerlijke voorjaarsweer. Op heel veel plekken bloeien de eerste krokussen al in soms grote groepen, hetgeen de voorjaarssfeer onderstreept.

We laten één van de auto's achter in Gieten. Vanuit Gieten rijden we met de andere auto samen naar Midlaren, waar we de auto om 9:30 uur achterlaten op de Esweg van Midlaren, want Midlaren is het startpunt van vandaag.  

Schade langs het Zuidlaardermeer

Midlaren uit lopend, gaan we langs de Groningerstraat om het natuurgebied Van Bonlanden heen. In dit gebied in het Hunzedal zien we enkele Schotse Hooglanders bij een bijvoeder-ruif verzameld. 

Waar de Plankensloot begint, wordt momenteel een houten huis gebouwd, waarvan de voorzijde op betonnen palen boven het begin van de Plankensloot is geplaatst. 

Wij volgen het Palenpad over de grasdijk langs de Plankensloot. Op de speelweide aan de zuidkant van het Zuidlaardermeer is de boomstam van een dikke knotwilg geknakt als gevolg van de zware storm die ook hier over het noorden van Drenthe heeft gewoed. Het is het eerste bewijs van heel veel schade die we vandaag aan bomen zullen zien.

Behalve die stormschade aan bomen zullen we vandaag ook heel veel tekenen zien van de grote hoeveelheden neerslag die we in de afgelopen dagen hebben gehad. Zo ook hier. Bij een houten steiger heeft ooit een verbodsbordje 'verboden toegang' gestaan, maar dat dobbert nu op het water van het buiten haar oevers getreden Zuidlaardermeer. Je mag de steiger niet op, maar als je dat wel zou doen, zou je vanaf de meeroever meters ver door het water moeten waden om verderop nog een stukje steiger te kunnen betreden dat niet onder water staat.

Bij paviljoen Meerzicht laten we het Zuidlaardermeer achter ons.

Watersnoodroute naar Zuidlaren

Over de Noordma lopen we door de Noordlanden naar het veldpad dat door de weilanden naar Het Hoge Holtje over het Havenkanaal gaat ter hoogte van De Groeve. Het Drenthepad volgt dat veldpad, maar dat is nu beslist geen optie, want dit veldpad staat tot aan de brug over het Havenkanaal vrijwel geheel onder water. Ook hier is de brede sloot naast het veldpad ver buiten haar oevers getreden. 

Er zit dus niets anders op dan niet over dit weidepad en langs het Havenkanaal naar Zuidlaren te lopen, maar over het vervolg van de Noordma richting Zuidlaren te gaan. In Zuidlaren komen we dan wel weer op de reguliere route. Bij de Groningerstraat gekomen, volgen we die. 

Ook hier weer dikke omgewaaide bomen en afgewaaid dood hout langs de weg. Als we het Sprookjeshof van Zuidlaren passeren, steekt een jonge vrouw met twee kinderen de weg over van het parkeerterrein naar het Sprookjeshof, om daar met de kinderen het Sprookjeshof te gaan bezoeken op deze zonnige voorjaarsvakantiedag.

Tussen Laarwoudbos en Dennenoord

Bij de Kerkbrink - vlakbij de dorpskerk van Zuidlaren - steken we de N386 over, om aan de overzijde langs de 17e-eeuwse havezate Laarwoud het Laarwoudbos in te gaan. Ook hier is in de afgelopen dagen al gewerkt om de omgewaaide bomen te verwijderen waar ze over de bospaden zijn gevallen. 

Voorbij het Laarwoudbos passeren we de zuidkant van de Grote Brink van Zuidlaren.

De wandelroute gaat verder over de Brink ZuidZijde, en komt daar langs de Synagoge van Zuidlaren. Op de muur van de synagoge staan de namen van de Zuidlaarder Joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Een informatiepaneel bij de kerk verhaalt over de lange historie van deze synagoge.

Over de Veldakkerslaan en de Wilhelminalaan lopen we tot aan de rotonde van de Stationsweg. Daar betreden we in zuidwestelijke richting het bos- en parkgebied van Dennenoord, op het eind van de 19e eeuw aangelegd ten behoeve van een gesticht van de 'Vereeniging tot Christelijke Verzorging van Krankzinnigen en Zenuwlijders in Nederland'. Halverwege dit terrein passeren we het hoofdgebouw van Dennenoord.

Daarna wandelen we om het geitenkamp van Dennenoord heen. Achter ons zien we de oude watertoren hoog boven de bomen en gebouwen uitsteken.

Aan de rand van Dennenoord ligt een bult boomstammen en takken, van de geruimde bomen die hier aan de bosrand zijn omgewaaid.

Overstroming in het stroomgebied van het Schipborger Diep

Ten zuiden van Westlaren gaan we door een kleurrijk tunneltje onder de N34 door. 

Dan volgen we de Randweg en de Zeegserweg, langs de camping, waar momenteel op het kampeerterrein wordt gewerkt om alles weer gereed te maken voor het kampeerseizoen dat over ruim een maand aanvangt.

Als we op de driesprong met de Zeegsersteeg en de Ruiterweg aankomen, zien we dat het laagliggende weidegebied tussen de Zeegserweg en de meanders van het Schipborgse Diep geheel onder water staat. Het wegdek van de Johannes Hovenkampbrug ligt net boven het water, dus je kunt droog over de brug richting Zeegse. We horen dat het wegdek van deze houten brug gisteren nog onder water stond.  

Maar, als we enkele meters voorbij de brug kijken, zien we dat van de Zeegsersteeg zowel het fietspad als het brede zandpad ernaast geheel onder water staan.

Drie inzittenden in een groene Land Rover uit het begin van de tachtiger jaren durven het aan om hobbelend over het overstroomde zandpad te rijden in onze richting, met een moedige wielrenner in hun kielzog.

Medewerkers van het Waterbedrijf Groningen zijn hier bezig om de waterkwaliteit van het Schipborgse Diep te meten.

Op de brug staan een man en een vrouw - beiden met fiets - en een in de buurt wonend wandelend echtpaar, en verderop vanaf waar de Zeegsersteeg overstroomd is, staan een wandelaar en een fietser; alle zes vertwijfeld te kijken hoe ze deze watervlakte toch nog droog over kunnen steken. Dat is echter onmogelijk, dus ze kiezen eieren voor hun geld en gaan de watervlakte niet op.

Wij gaan Restaurant De Drentsche Aa binnen, die bij deze brug aan het Schipborgse Diep staat, want na de eerste negen kilometers wandelen van vandaag hebben we wel zin in een flinke kop koffie. Zo gezegd, zo gedaan.

Door De Strubben

Na deze koffiepauze wandelen we over de Ruiterweg en de Borgweg naar de Holle Drift. Die volgen we rond de es van Schipborg, en dan zien we verderop boven op de Kymmelsberg een schaapskudde.

We wandelen de Strubben in; een prachtig golvend natuurlandschap, in vele eeuwen gevormd, en het eerste archeologische reservaat van Nederland, met hunebedden en grafheuvels. De vochtige bosbodem is her en der bedekt met dikke lagen mos. De zon schijnt er mooi over heen, waarmee je een mooi oplichtend groen krijgt onder de bomen van dit natte broekbos.

Even later doorkruisen we het open gebied dat vroeger diende als militair oefenterrein.

De bomen aan weerszijden van het pad zijn ook bedekt met een laag mos. Door het mooie zonovergoten mos op de kronkelige boomstammen en takken ontstaat een prachtig lijnenspel van bomen.

Als we vlakbij de schaapskooi zijn, zien we een grote groep Drentse heideschapen vóór ons op de heide.

We lopen over een heidepad tussen de schapen door, en komen dan in het open heidegebied.

Ook hier weer die prachtig vormgegeven en bemoste bomen op de heide.

Even later komen we langs een klein berkenbosje. De witte berken staan midden in het water langs het heidepad.

Verderop komen we op een breder karrenspoor, waar we af en toe de randen moeten opzoeken om droog om de grote waterplassen en drassige ondergrond verder te kunnen. Maar op een gegeven moment moeten we door een kom die vol staat met water, dus dan zit er niets anders op dan aan de andere kant van het draadhek over de heide te gaan lopen. Daarbij volgen we de schapenpaadjes over de heide, totdat we verderop naast ons zien dat het zandpad weer betrekkelijk droog toegankelijk is voor ons.

Van het Kniphorstbos via Anloo over de Zuidesch

Van de heide en het bos van De Strubben gaan we over in het Kniphorstbos. Als we langs de bosrand het Kniphorstbos verlaten, lopen we over het oeverpad van een lange rechte sloot. Deze sloot is ondiep, en omdat het water hier nogal stevig vanaf de hoger gelegen Noordesch naar De Strubben stroomt, heeft de waterstroom prachtige ronde stroompatronen gevormd in de zandbodem van de sloot.

Langs de Noordesch van Anloo lopen we naar Anloo. Bij het informatiecentrum van Staatsbosbeheer vinden we een zitbank, uit de wind, en vol in de zon, dus voor ons wordt en is dit een geschikte plek voor onze lunchpauze. Even later lopen we langs de eeuwenoude Magnuskerk van Anloo, gebouwd rond het jaar 1100.

Voorbij deze romaanse Magnuskerk wandelen we al snel daarna dit Drentse dorp uit. We gaan nu de Zuidesch van Anloo op, om even later het uitgestrekte Landgoed Terborgh te betreden. Als we over het bospad met links het bosperceel en rechts de es lopen, worden we wederom geconfronteerd met veel stormschade aan bomen, en bovendien ook met al weer een drassige ondergrond van dit bospad.

Als we even later langs de zuidkant van de Zuidesch lopen, zien we dat de bosbodem van Landgoed Terborgh bovenop de es veel droger is dan zojuist in De Strubben. De vegetatie van de bosbodem laat hier niet al die mossen zien, maar een veel drogere vegetatie.

Landgoed Terborgh in Unesco Global Geopark De Hondsrug

We gaan het bosperceel van Landgoed Terborgh dieper in, en volgen daar de inmiddels aangepaste, goed bewegwijzerde route. In het bos komen we eerst langs een groot hunebed, waar in de naaste omgeving ook enkele grafheuvels uit de IJzertijd liggen. Ook hier rondom dit hunebed een behoorlijk aantal grote bomen, die gesneuveld zijn door de stormen van de afgelopen dagen.

Een eindje verder komen we bij het Pinetum Ter Borgh.

Dit is een unieke naaldbomentuin in dit deel van het landgoed, in het Evertsbos op de Hondsrug nabij Anloo, op particulier initiatief aangelegd in het jaar 1953, met inmiddels een verzameling van zo'n 500 naaldbomen. Bij alle bomen staan de namen van de soorten. Het zonlicht creëert hier een schitterende entourage. 

Daar vlakbij lopen we langs de ingang van het Urnenveld Anloo, een bijzondere begraafplaats voor urnen, waar tegenwoordig urnen kunnen worden begraven, in dit gebied dat bekend staat om haar zeer oude urnenvelden en grafheuvels. Op de toegangsbalk van dit eigentijdse urnenveld staat geschreven: "..als een reis uit het verre verleden via het heden naar de eeuwigheid.."

Even later ontmoeten we een wandelend echtpaar uit Noord-Holland, dat op een kruispunt van paden in het bos niet meer weet welke kant ze op moet. Zij lopen evenals wij het Drenthepad, en als we even om ons heen zoeken, zien we dat we alle vier enkele meters terug een wegwijzer hebben gemist op een boom die iets van het pad af staat, waarop staat aangegeven dat we een nogal smal bospaadje moeten nemen. We volgen dat paadje en steken even later de Kerkweg over.

Dan komen we langs een open heideveld. Verderop zien we een kudde schapen grazen op een hoger gelegen heuveltje, een grafheuvel. 

Vlak daarvoor passeerden we ook al zo'n grafheuvel op de rand van het bos en de heide. Met een grote boog gaan we aan de noordzijde om dit heidegebied heen in de richting van de Rijksweg N34.

Omlopen wegens stormschade en wateroverlast

Bij het Jippingsveen slaan we rechtsaf, om dan over mooie bospaden in de lengterichting door een bosperceel te lopen. Maar, om bij de Annerweg te komen, moeten we enkele fikse hindernissen nemen. Eerst ligt er een hele dikke boom vol takken haaks over het bospad. We kunnen er niet over heen, dus moeten we er om heen. Gevolg is dat we het bos in moeten, om tussen het dichte struikgewas van bomen en stekelige struiken met een royale bocht om de opengevallen boomwortel heen te lopen. En we kunnen niet direct weer terug naar het bospad, want dat staat daar - zien we - over tientallen meters geheel onder water. Dus langzaam gaan we stap voor stap door de stekelige bosvegetatie. Als we dan de bosrand hebben bereikt, denken we vlot door te kunnen lopen naar de Annerweg, maar daar komt al weer een hindernis. Ook hier staan zowel het boszoompad als het grasland ernaast geheel onder water.

Weer moeten we langs de iets hogere randen van het bospad door het struikgewas, totdat we niet verder kunnen. Dan rest ons niets anders dan een aantal dikke takken achter elkaar in het water te gooien, en dan kunnen we balancerend met de wandelstokken van Durkje tak voor tak door en vlak over het water op het bospad. Zo komen we toch nog met droge voeten bij de Annerweg.

Over de Hondrug met zicht op het Hunzedal

Als we in het volgende bosperceel voorbij de Hooidijk de Heiakkers kruisen, kunnen we heel goed de hoogteverschillen in dit gebied zien. Rechts van ons zien we de Heiakkers hoger liggen, en links van ons zien we vele meters lager de Heiakkers en de Krommedijk verderop vanuit het Hunzedal de Hondsrug op klimmen. Links van de weg staat een boom, die lang geleden in een draai is gescheurd, waarvan de ronding van de boomstam in de loop van de tijd is begroeid met de klimplant hedera. Een mooie speling van de natuur. 

Over de Oude Groningerweg lopen we in de richting van het Zwanemeerbos. In dit bos ten noorden van Gieten lopen we hoog langs het Zwanemeer.

Links zien we veel dieper het Hunzedal, en rechts zien we het diepgelegen Zwanemeer. Vlak boven de waterkant loopt een smal hellingpad onder de hoge aardenwal langs dit bosmeer.

Als we vlakbij de N33 zijn gekomen, passeren we over drassige, maar prima bewegwijzerde smalle kabouterbospaden het zwembad Zwanemeer Gieten, in dit bos. Over het parkeerterrein van het zwembad wandelen we door naar de Oude Groningerweg, die we onder de N33 door volgen tot in de bebouwde kom van Gieten, waar we om 15:45 uur arriveren.

Ter hoogte van de Julianalaan verlaten we de doorgaande route van het Drenthepad, omdat we verderop onze auto vanmorgen hebben geparkeerd. 

Aansluitend rijden we van Gieten naar Midlaren, om daar onze andere auto af te halen. Vanuit Midlaren rijden we via Drachten - voor een koffievisite aan mim - weer terug naar huis, waar we rond 19:00 uur arriveren. 

Liefdevolle hulp voor onze Wit-Russische vrienden

Dinsdag 22 februari 2022

 

Ansichtkaart voor Wit-Russische vrienden

Wit-Russische kinderen te gast in Stiens

In deze onzekere tijd leven velen tussen hoop en vrees. In óns land is alles nog redelijk te overzien; zèlfs in deze crisistijd van de huidige Corona-pandemie. Wij hebben in Nederland, Fryslân, Stiens en omstreken nog wel redelijk vertrouwen in de toekomst. Dat is echter anders in Wit-Rusland. 

Het is al weer meer dan 25 jaar geleden dat de Diaconieën van Stiens in samenwerking met Stichting Rusland Kinderhulp (SRK) uit Hollandscheveld een actie opzetten om Wit-Russische kinderen uit de door de kerncentraleramp besmette Tsjernobyl-regio naar Stiens te halen. Die kinderen verbleven in opeenvolgende groepen in onze kerkelijke gemeenschap acht weken als gastkind in gezinnen in Stiens en naaste omgeving. Veel gastouders hebben nog steeds contact met hun toenmalige gastkinderen, die inmiddels al volwassen zijn, en die vaak zelf ook al kinderen hebben. Zo zijn veel betekenisvolle, levenslange vriendschappen ontstaan.

Spanningen in Wit-Rusland

We weten dat onze Wit-Russische vrienden in de afgelopen jaren hard zijn geraakt door onder andere sociale en economische veranderingen, en ook door de spanningen in de samenleving na de presidentsverkiezingen van 2020, en door de gevolgen die daaruit voort zijn gekomen. Duizenden mensen zijn opgepakt, omdat ze meededen aan een demonstratie, of gewoon omdat ze op straat liepen op een voor hen verkeerd moment. Veel mensen zijn in de gevangenissen verdwenen en gemarteld. We herinneren ons daarvan nog de tv-beelden van het NOS-Journaal.

Wij weten van o.a. Amnesty International hoe belangrijk het is dat de mensen die nu gevangen zijn gezet, aandacht krijgen. Deze gevangenen hebben het erg moeilijk. Een kaartje steekt hen een hart onder de riem. 

Stuur een kaartje naar een gevangene in Wit-Rusland

Je kunt een kaartje sturen naar een gevangene in Wit-Rusland. Op de website https://www.lphr.org/en/birthday-congratulation-political-prisoners-belarus/ vind je de namen, verjaardagen en postadressen van Wit-Russen, die je onverwacht kunt verblijden met bijvoorbeeld een verjaardagskaart, of met een andere kaart. 

Koop of maak een mooi kaartje, doe er een internationale postzegel op van € 1,55 en adresseer die met het Wit-Russische adres dat op die website staat. Schrijf de afzender linksboven op de achterkant van de kaart. Kan zo in de brievenbus. Zet op de kaart in het (Wit-)Russisch een korte groet, een zegenbede en/of Bijbeltekst. Je mag er rekening mee houden dat ook de gevangenenbewakers voor het overgrote deel een Russisch-Orthodoxe achtergrond hebben, en niet snel een bijbeltekst zullen willen verscheuren, dus de kans is reëel dat zo’n kaartje aankomt bij de gevangene. Schrijf geen politiek getinte boodschappen, want dan zal de kaart de gevangenen niet bereiken. Met Google Translate kun je je Nederlandse tekst vertalen en dat dan op de kaart schrijven of plakken.

SRK heeft speciale ansichtkaarten - met bijbelteksten erop - gemaakt, zie daartoe de twee foto’s bij deze column. Als je die wilt versturen, kun je dat SRK te Hollandscheveld laten weten, want dan kun je via info@ruslandkinderhulp.nl ansichtkaarten met bijbehorende adresstickers van SRK krijgen. 

SRK in actie voor hulpbehoevende Wit-Russen

Al vele jaren ondersteun ik Stichting Rusland Kinderhulp in de beleidsadvisering omtrent o.a. de wenselijkheid en haalbaarheid van humanitaire hulp aan Wit-Russen. We weten dat die hulp heel erg nodig is, en proberen zorgvuldig te helpen waar dat mag en waar dat kan. 

Ook weten we dat er in de afgelopen weken aan de Wit-Russisch-Poolse grens Wit-Russen via Polen naar het buitenland zijn gevlucht. En inmiddels weten we ook dat het incidenteel om een vroeger gastkind gaat, dat zich meldde bij het vroegere gastadres in Nederland. Dat roept bij zo’n gastgezin allerlei vragen op, en SRK probeert daarin te adviseren, als gastouders zich daartoe bij SRK melden.

Maar de focus ligt bij SRK momenteel vooral op de vroegere Nederlandse gastgezinnen en op de Wit-Russische gastkinderen van voorheen. In de recente SRK-Nieuwsbrief hebben we verschillende suggesties en tips gegeven om onze geliefde gastkinderen en hun families een hartverwarmend teken van medeleven te sturen. Wij kunnen ons maar nauwelijks voorstellen hoe belangrijk het is voor onze Wit-Russische vrienden om post vanuit Nederland te krijgen. Laten we vooral doen wat we mogen doen en wat we kunnen doen. Ook het kleine is groot.

Doet u mee? Doe je mee?

Wie iets wil doen aan liefdevolle hulp voor onze Wit-Russische vrienden, kan zich melden via info@ruslandkinderhulp.nl. SRK kan je bijvoorbeeld haar Nieuwsbrief sturen, die Stichting Rusland Kinderhulp in december jongstleden heeft gezonden aan alle voormalige gastgezinnen en SRK-werkgroepen in heel Nederland. In die Nieuwsbrief staan allerhande suggesties over wat je zou kunnen doen om onze Wit-Russische vrienden te laten merken dat wij hen niet vergeten, maar dat we voor hen bidden, en dat wij hen ook bijstaan met bijvoorbeeld een wenskaart, een brief of een cadeau-pakket. Zulke kleine gebaren doen groots werk. Als u mee wilt doen, laat het SRK in Hollandscheveld dan maar weten, dan word je verder geholpen op weg naar jouw liefdevol gebaar vanuit Nederland aan onze Wit-Russische vrienden.

Column

Deze (mijn) column werd (met enigszins aangepaste inhoud) gepubliceerd in de Twaklank van februari 2022.

Twaklank is het informatie- en opinieblad van de Protestantse Gemeente te Stiens.

De gids voor de pelgrim

Zondag 20 februari 2022
 

Cover van 'De gids voor de pelgrim'

12-eeuwse Codex Calixtinus
De 'Codex Calixtinus' is een 12e-eeuws document, dat verhaalt over het pelgrimeren naar het graf van de heilige Jacobus, in het Spaanse bedevaartsoord Santiago de Compostela.

Dit eeuwenoude boek bevat levendige teksten met fascinerende details; geestig, met toespelingen en parodieën, en met groot ontzag voor heiligen en hun relieken. Het leest als een propagandaboek voor het pelgrimeren naar Jacobus’ graf in Santiago de Compostela, maar het is uitdrukkelijk geen wandelroutegids. Wel is het een verhandeling over heiligenverering, met Jacobus als heilige bij uitstek.

De elf hoofdstukken van dit eeuwenoude document vertellen je over de wegen vanuit Frankrijk naar Santiago de Compostela; over de toenmalige dag-etappes in Spanje, over de dorpen en steden langs de routes, over haar opvangcentra (waaronder de refugio's), over rivieren en regio’s, over hun bewoners en hún eigenaardigheden. En natuurlijk over de bedevaartsstad Santiago de Compostela, en Jacobus zijn graf aldaar, over de kathedraal èn over hoe de pelgrims ontvangen moeten worden.

21e-eeuwse gids voor de pelgrim

Het vorig jaar gepubliceerde boek 'De gids voor de Pelgrim' is deels een heruitgave van dat twaalfde-eeuwse document, dat als hoofdstuk 5 deel uitmaakt van de Codex Calixtinus, die ook wel 'Liber Sancti Jacobi' (boek van de heilige Jacobus) wordt genoemd.

De tekst van deze nieuwe gids, in een vertaling (1992) uit het Latijn van Jan van Herwaarden, is voorzien van een Inleiding, en het boek sluit af met het hoofdstuk 'Achtergrond en duiding', met daarin een aantal beschouwingen over specifieke onderwerpen, onder meer over het pelgrimeren in de 12e eeuw, de wegen naar Santiago, over de heiligen en hun relieken langs de route, over de Codex Calixtinus en de (kerk)politieke context in het Spanje van de 12e eeuw.

Het is een aantrekkelijk vormgegeven boek geworden, met mooie foto’s en kaarten, voornamelijk in kleur. Een boek dat voor de pelgrim in spe een goede introductie in het pelgrimeren biedt, en dat voor de ervaren pelgrim leidt naar het feest der herkenning.

Dit boek voor de pelgrim kreeg als subtitel mee: 'Op weg naar Santiago. Een twaalfde-eeuws handschrift vertaald en toegelicht'.

Op de omslag van het boek staat op de voorkant een foto van de brug over de rivier de Arga, in het Spaanse pelgrimsstadje Puenta la Reina. Dit is de brug waar Durkje en ik ook overheen wandelden tijdens onze eerste pelgrimage naar Santiago de Compostela, op 3 mei 2012.

Het boek is uitgegeven door ons pelgrimsgenootschap, het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. De samenstelling en de redactie van dit pelgrimsboek werd gedaan door de 'Werkgroep Geschiedenis en Cultuur' van ons pelgrimsgenootschap. De bijdragen zijn van Herman Holtmaat, Rijk Scheer, Piet den Otter, Wolter van der Zweerde en Ad Gruijters

De gids voor de pelgrim

De wegen naar de heilige Jacobus

• Hoofdstuk 1 beschrijft aan de hand van een aantal plaatsnamen vier wegen in Frankrijk, die leiden naar Sint Jacobus, met vermelding van belangrijk halteplaatsen.
• De volgende vier Franse pelgrimswegen komen in het Spaanse Puente la Reina samen, en gaan samen verder naar de  heilige Jacobus in Santiago de Compostela: de Via Tolosana (ofwel Via Egidiana), de Via Podiensis, de Via Lemovicensis, en de Via Turonensis.

De dagreizen over de weg naar de heilige Jacobus

• Hoofdstuk 2 beschrijft de dag-etappes via de Col du Somport en via de Col de Cize op de Camino Franchés, die de Spanjaarden zo noemden, omdat veel Franse pelgrims deze route volgenden.

De namen van plaatsen langs de weg naar de heilige Jacobus

• Hoofdstuk 3 somt een groot aantal dorpen en steden langs de Camino Franchés op, en noemt daarbij ook de kenmerken van die plaatsen.
• Omdat de apostolische stad Santiago de Compostela het kostbare lichaam van Sint Jacobus onder haar hoede heeft, wordt zij de allervoortreflijkste, gelukkige en meest verheven stad van heel Spanje genoemd. 
• De pelgrims droegen letterlijk bij aan de bouw van de kathedraal.

De drie pelgrimsverblijven van de wereld

• Hoofdstuk 4 noemt de drie pelgrimsherbergen (als heilige plaatsen, godshuizen, die verkwikking bieden, als rustplaats en ter vertroosting) in Jeruzalen, in Mont-Joux en in Santa Christina, voor de pelgrimage naar Jeruzalem, Rome en Santiago de Compostela.
• Verricht vanuit een onvoorwaardelijk geloof, dragen goede werken bij aan het zielenheil van de gestorvenen.

De namen van enige reizigers die de weg naar Sint Jacobus hebben hersteld

• Hoofdstuk 5 geeft een inkijkje in de staat van de wegen (en de bruggen), en van het belang deze te onderhouden.

De gezonde en ongezonde rivieren die men op weg naar Sint Jacobus ontmoet

• Beschreven wordt in hoofdstuk 6 uit welke rivieren onderweg al dan niet gedronken kon worden. Het rivierwater was ook van belang om je (ritueel) te wassen.

De namen van landstreken en de aarde van de mensen die men op weg naar Sint Jacobus ontmoeten

• De gids beperkt zich in hoofdstuk 7 tot de Via Turonensis, vanuit Tours, via Poitier en Bordeaux, door Baskenland en Navarra naar Santiago de Compostela. Daarbij wordt een beschrijving gegeven van de landstreken, de aard van de bewoners, en Baskische en Naverrese woorden.
• Tolgaarders mogen helemaal geen tol vragen van pelgrims.
• De negatieve framing van de ander kan worden gezien als een uiting van etnisch bewustzijn, dat zich in de 12e eeuw in Noord-Frankrijk ontwikkelde. Men begon namelijk de eigen streek en het eigen volk te zien als het nieuwe centrum van christelijke beschaving.

De lichamen van heiligen die langs de route naar Sint Jacobus rusten en die zijn pelgrims moet bezoeken

• Hoofdstuk 8 laat je middels een opsomming kennismaken met heiligen en hun relieken, bijzonder populair in de 12e eeuw. 
• In dit hoofdstuk lezen we ook over de concurrentiestrijd over het bezit van een reliek, en over wie het alleenrecht erop heeft.
• Beelden van vrouwengedaanten beelden deugden uit, zoals: dienstvaardigheid, zachtmoedigheid, geloof, hoop en liefde.
• Hebt vrede en waarheid lief.
• Wie ook de mis leest, het is Christus zelf die de mis opdraagt.

De gesteldheid van stad en basiliek van de heilige apostel Jacobus in Galicië

• Hoofdstuk 9 beschrijft de stad Santiago de Compostela en alle pracht en praal van haar kathedraal in de 12e eeuw. Ook de Jacobsschelp wordt als pelgrimsteken genoemd. Dit hoofdstuk wordt als propagandatekst beschouwd om de stad en de kathedraal te bezoeken.
• Op het altaar van de gelukzalige Jacobus mag niemand anders de mis celebreren dan een bisschop, een aartsbisschop, de paus of een kardinaal.
• De bouw van de kerk vond plaats tussen 1078 en 1122.
• Santiago de Compostela werd de zetel van het aartsbisdom.
• De zeven vruchten van de Heilige Geest (de zeven Geesten Gods) zijn: wijsheid, verstand, raad, sterkte, wetenschap, vroomheid en de vrede Gods.

Het aantal kanunniken van Sint Jacobus

• Hoofdstuk 10 beschrijft het aantal (72) kanunniken en over hun logistieke organisatie, waaronder de verdeling van de (wij)geschenken.

Hoe de pelgrims van Sint Jacobus behoren te worden ontvangen

• Dit 11e hoofdstuk geeft aanbevelingen met betrekking tot de zorgzaam gastvrije ontvangst van pelgrims, ongeacht of ze arm of rijk zijn; zij hebben allen het recht om te worden ontvangen, en liefdevol te worden verzorgd.
• Wie u ontvangt, ontvangt Mij.
• Het huis waarin de dienaren Gods gastvrijheid verlenen, bleef door Gods genade ongeschonden.
• Karel de Grote moest de sterrenweg gaan naar Santiago de Compostela, die liep van Fryslân tot het graf van Jacobus.

Achtergronden en duiding

(Kerk)politieke achtergrond van de Jacobusverering in Spanje eind elfde, begin twaalfde eeuw

• De kloosters van de orde van Cluny bevorderden het pelgrimeren, en waren betrokken bij de infrastructuur van de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela.
• Er werd geïnvesteerd in de bescherming, opvang en verzorging van de vele pelgrims.
• Ook ten noorden van de Pyreneeën was Jacobus populair.

Codex Calixtinus: een lofzang op de heilige Jacobus

• De Jacobsschelp is een vast attribuut van Jacobus èn van zijn pelgrims geworden.
• Het onderscheid tussen 'waar' en 'onwaar' werd voor de 12e-eeuwers niet ontleend aan kritisch bronnenonderzoek, maar aam het gezag van algemeen aanvaarde autoriteiten.
• De Codex Calixtinus is de oudst bewaard gebleven verzameling van verhalen, die begin 12e eeuw over Jacobus de ronde deden.

Pelgrimeren naar Jacobus in de twaalfde eeuw

• Op pelgrimstocht gaan, was in de 12e eeuw bijzonder populair.
• Al vanaf de Karolingische tijd hadden pelgrims een bijzondere juridische status, met het recht op gastvrijheid en onderdak, op veilige doorgang en tolvrijstelling.
• Pelgrims mochten rekenen op een gastvrij onthaal.
• Het belangrijke pelgrimsattribuut de Jacobsschelp is zowel erecode als herkenningsteken.
• Niet alleen het gewone volk, ook de elite ging graag op pelgrimstocht.
• Relieken stimuleerden de economie en de welvaart van een plaats. Ze waren ook van belang om je te onderscheiden van andere plaatsen.
• Jacobus - door Herodus gemarteld en onthoofd - is de eerste apostel-martelaar.
• Santiago is het eindpunt in een netwerk van relieken, pelgrimsoorden en pelgrimswegen.

Heiligen, relieken en wonderen langs de wegen naar Jacobus

• Heiligen, relieken en wonderen zijn niet weg te denken uit de middeleeuwse geloofsbeleving.
• Relieken vormen als het ware het spirituele en fysieke contactpunt met de hemel.
• Wonderen zijn interventies vanuit de bovennatuur in de leefwereld van de mens.
• Heiligen fungeerden als invloedrijke voorsprekers en bemiddelaars bij God. Ze manifesteerden zich via hun wonderen.
• Wonderen boden de gelovige structuur en houvast in een wereld vol onbegrepen en niet te beheersen natuurkrachten en grote bestaansonzekerheid.
• De apostel Jacobus richtte zijn wonderen voornamelijk op de adel en de geestelijkheid, op de elite van vechters en bidders; minder op de gewone man.
• De relatie tussen gelovige en heilige is niet vrijblijvend: ik geef, opdat jij iets (terug)geeft.
• Oprecht geloof, devotie, pelgrimages, geschenken of andere goede daden (een christelijke levenswandel) waren essentieel voor een goede relatie met de heilige.
• Straf werd pas ongedaan gemaakt na berouw en boetedoening, niet zelden in de vorm van een pelgrimstocht.
• Wonderen bevestigen geloofswaarheden.
• Naar moderne wetenschappelijke maatstaven lopen realiteit en fictie in de verhalen in De Gids nogal door elkaar.
• Bestaande heiligen en heruitgevonden heiligen weerspiegelen veranderingen in kerk en maatschappij.
• Sterven in de strijd tegen de ongelovigen als christelijke martelaar past in de context van de 12e eeuw, in de tijd van de Kruistochten en van de Reconquista.

De vijf wegen

• De Gids heeft tot eind 19e eeuw een betrekkelijk verborgen bestaan geleid.
• Voor de auteur/samensteller van De Gids (waarschijnlijk de Franse monnik Aimeri Picaud, die schreef onder de pseudoniem van paus Calixtus II) stond niet de weg voorop, maar de heilige en zijn reliek. 
• Pelgrims gingen in de 12e eeuw op gezag van de plaatselijke bevolking van dorp naar klooster, stad of pelgrimsoord, en zo verder richting een volgende bestemming. Zo waren ze er ook van verzekerd zoveel mogelijk relieken te kunnen bezoeken.
• Oude Romeinse heirwegen/heerwegen zijn mogelijk deels bepalend geweest voor een aantal hoofdpelgrimsroutes.
• De vier Franse pelgrimswegen moeten we niet al te letterlijk nemen. Je kunt beter niet spreken van pelgrimswegen, maar van een netwerk van handels- en verbindingswegen waarover de pelgrims gelopen zullen hebben.
• Gevoelde authenticiteit van pelgrimsroutes is geen bewijs voor historische wortels.
• Er zijn voldoende aanwijzingen dat de Camino Franchés in de 12e eeuw al min of meer gereed was.
• De hedendaagse belangstelling voor de vier Franse pelgrimswegen lijkt vooral op een vorm van 'reinventing pilgrimage', dus van pelgrimeren aan de hand van een herinterpretatie van oude bronnen.

Santiago en zijn kathedraal

• Een belangrijk kenmerk van een pelgrimskerk is de kooromgang. Deze ommegang diende om de grote stroom middeleeuwse pelgrims in goede banen te leiden.

Religieuze voorstellingen in De gids

• Christus is de nieuwe Adam, de nieuwe mens. Door Adam kwam de dood in de wereld; door Christus het leven. Zondeval en verlossing zijn centrale thema's in de heilsleer van de kerk.
• Opdrachtgevers en beeldhouwers wilden primair de grootsheid van God en Zijn heiligen tot uitbeelding brengen. Daarnaast hadden hun beelden ook een didactische functie: de gelovigen de bijbelverhalen en de geloofswaarheden bij te brengen, en hen aan te sporen tot een christelijk, deugdzaam leven. Indruk maken zal zeker ook de bedoeling zijn geweest. 

Regenboog na de storm in Feinsum

Zaterdag 19 februari 2022
 

Regenboog bij Feinsum

Zuur
Gistermiddag, gisteravond en vannacht heeft de storm met de naam Eunice ons land geteisterd.

Vier mensen zijn omgekomen door deze allesontwrichtende storm, en voor velen is de stormschade vandaag nog niet te overzien.

Foto's, filmbeelden en nieuwsberichten over de vreselijke schade die Eunice in bijna heel Nederland- maar ook in de landen om ons heen - heeft aangericht, schokken ons bij het zien en horen ervan.

Rond 3:00 uur vannacht was de grootste kracht van de zeer zware storm met af en toe windstoten van orkaankracht over zijn hoogtepunt heen. 

Langzamerhand matigt de storm, maar ook de rest van de dag blijft het behoorlijk waaien.

Zoet

Overal - en ook in ons dorp Feinsum - wordt waar dat nu al kan direct de schade zo goed als mogelijk hersteld, en de rest zal in de komende week of komende weken vast wel worden aangepakt.

Vanmorgen tussen negen uur en half tien breekt zelfs de zon even door, en dat maakt het qua sfeer direct een stuk aangenamer om naar buiten te kijken, en weer naar buiten te gaan.

Omdat het ten westen van Feinsum regent, duurt het maar even, of de regenboog staat kleurrijk aan het firmament; een teken van hoop, verwachting, van ... nooit weer; passend bij het spreekwoord 'Na regen komt zonneschijn', en misschien ook wel voor 'Na het zuur komt het zoet'.

Water wijst de weg

Donderdag 17 februari 2022
 

Startscherm van de lezing over klimaatverandering

Leven in de delta

Leven in een delta is niet vanzelfsprekend.

Snelle klimaatverandering leidt tot meer weersextremen.

Hoe houden we Nederland nu en in de toekomst veilig en leefbaar?

De klimaatverandering in Nederland gaat sneller dan verwacht, en die gaat grote effecten hebben. Dat blijkt het uit het Klimaatsignaal’21 van het KNMI. De zeespiegel stijgt en wateroverlast door extreme hoosbuien en droogte komt steeds vaker voor.
De Nederlandse waterschappen merken deze gevolgen in hun dagelijks werk en investeren jaarlijks 1,8 miljard euro in het klimaatbestendig maken van Nederland. Ze doen dat door bijvoorbeeld dijken te versterken, regenbuffers aan te leggen en zoetwater vast te houden.
Echter, het watersysteem loopt tegen haar grenzen aan. We kunnen het water niet langer naar onze hand zetten. 

Ingrijpende maatregelen zijn onvermijdelijk. Dit vraagt ook om ruimtelijke keuzes en aanpassingsvermogen van iedereen. We moeten samen aan de slag voor een toekomstbestendig Nederland.

Dijkgraaf van Wetterskip Fryslân
Tijdens de lunchlezing in Tresoar te Leeuwarden ontmoeten we rond het middaguur Luzette Kroon, sinds 2019 de dijkgraaf van Wetterskip Fryslân. 

Dit waterschap zorgt in Fryslân en in het Groninger Westerkwartier onder andere voor sterke dijken, een goed waterpeil en voor schoon water.
In haar toespraak neemt ze ons mee in de dilemma’s en uitdagingen in het waterbeheer.
Luzette Kroon:
“We hebben ons land te leen van onze toekomstige generaties.

• Hoe gaan we met die lening om?
• Wat hebben we er met elkaar voor over om ons land nu en in de toekomst veilig en leefbaar te houden?”

De kerntaken van het waterschap
Op deze stormachtige dag - storm Dudley trekt nu over Nederland - verwachten we vannacht een behoorlijke opstuwing van het zeewater, en dus een hogere waterstand tegen onze Friese Waddenzeedijk. En daarmee hebben we ook direct een passende link naar het lezing-thema van vandaag.
Wij hebben de aarde niet geërfd van onze ouders, maar lenen haar van onze (kinds)kinderen. Dat geeft ons de verantwoordelijkheid de aarde goed door te geven aan onze volgende generatie(s).

Eerst vertelt Luzette Kroon een en ander over de functie van het Friese waterschap, waar momenteel 581 medewerkers werken. 

Haar beheersgebied is het grootste van Nederland, maar haar aantal inwoners is betrekkelijk klein. Daarom is ook de mogelijkheid om voldoende inkomsten van de Friese belastingplichtigen te verkrijgen een uitdagende opgave voor het waterschap. 

We hebben veel meren, kanalen, vaarten, en veel kilometers aan waterkeringen/polderdijken (3.300 kilometer) en 200 km zeedijken. 

Verder is ons (polder)boezemsysteem tamelijk fijnmazig. Een kwart van alle Nederlandse gemalen staat in Fryslân. 

Eén van de taken van ons waterschap is het anticiperen op effecten van klimaatverandering en van bodemdaling.
De kerntaken van het waterschap liggen op het terrein van: 

• water-veiligheid, 
• voldoende water, 
• waterkwaliteit (schoon water).

Ons watersysteem bereikt zo langzamerhand haar grenzen. Belangrijk is dat sloten en vaarten regelmatig gebaggerd/gehekkeld worden, en verder moeten de exoten worden bestreden, bijvoorbeeld de muskusrat onder de dieren en de waternavel onder de planten. 

Wetterskip Fryslân houdt toezicht op het watersysteem. Daarbij gaat het bijvoorbeeld over 8.000 (boezemwater)peilvakken en bijvoorbeeld 1.000 Friese poldergemalen.
Het waterschap controleert en verbetert ook de kwaliteit van het oppervlaktewater.
Bij klimaatveranderingen zullen onze riool-overstorten vaker overlopen, waardoor vuil rioolwater in het oppervlaktewater terecht komt.
De dijkgraaf zit het algemeen bestuur van het waterschap voor, waarin 25 leden zitten, afkomstig uit diverse politieke partijen, aangevuld met leden van de zogenoemde 'geborgde zetels' voor bestuursleden uit de sectoren Landbouw, Bedrijven en Natuur.

Klimaatverandering en de betekenis voor het waterschap
Klimaatverandering is iets van alle tijden; alleen door actueel menselijk ingrijpen versnellen de klimaatveranderingen op onnatuurlijke manier. 

De maakbaarheid van onze watersystemen nadert mede daardoor haar grenzen. Het hele systeem moet daarop worden aangepast, want alleen noodmaatregelen (zoals bijvoorbeeld noodpompen) helpen niet afdoende bij de huidige en toekomstige extremiteiten.
Friese inwoners, huiseigenaren en landeigenaren zijn belastingplichtig. Zij betalen zowel een watersysteemheffing als een zuiveringsheffing.
Effecten van klimaatverandering waar wij en onze waterschappen mee te maken krijgen, zijn:

• zeespiegelstijging, 
• bodemdaling, 
• extreme neerslag, 
• (langere) droogte (leidend tot bijvoorbeeld dijkscheuren), 
• hitte(stress) (resulterend in meer blauwalg-ontwikkeling), 
• minder zoet water(aanvoer) en 
• verzilting door opkomend zout kwelwater. 

We hebben nu nog wel de enige tijd om daartegen maatregelen te nemen, maar stilzitten en niets doen, is al lang geen acceptabele optie meer.
De zogenoemde 'waterbom' van Limburg van afgelopen zomer 2022 kan ook zomaar een keer in Fryslân vallen. Daar kan het vooral in de laagliggende gebieden van onze provincie enorme materiële en financiële schade toebrengen. 
 

Klimaatadaptatie
De vraag is dan natuurlijk: Wat gaan we daar doen qua klimaatadaptie?

Het waterschap probeert de verwachte klimaatschade zoveel mogelijk te beperken, door onder andere:

• energiebesparing, 
• duurzame energie zelf opwekken, 
• duurzame inkoop, 
• CO2-uitstoot terugdringen, 
• droogtebestrijding, 
• boezemuitbreiding.

Verder wil het Wetterskip Fryslân in 2025 energieneutraal zijn, en in 2030 klimaatneutraal. Dat is dus de forse eigen opgave van en voor het waterschap.
Enkele sub-opgaven en maatregelen die daaruit voortvloeien, zijn onder andere:

• aanpassing van het watersysteem, 
• water en bodem worden meer sturend bij ruimtelijke ontwikkelingen, 
• beperken van bodemdaling;
• verlagen van de CO2-uitstoot, 
• werken aan waterkwaliteit en 
• transities in de landbouw, bijvoorbeeld op het gebied van stikstof.

Dit is wat we in Fryslân - vooral ook samen - gaan doen qua toekomstbestendig waterbeheer.

Dat gaat we doen met allerlei partijen zoals: overheden, kennisinstituten, bedrijfsleven, maar ook samen met alle inwoners van Fryslân. Dus ook wijzelf kunnen meedoen en ons steentje bijdragen; soms ook heel letterlijk, door bijvoorbeeld het zogenoemde 'tegelwippen': haal een tegel uit je tuin en zet daar een plant voor in de plaats.
Voor het waterschap en voor ons zelf resteert elke dag de vraag:

Wat doen we morgen met water?

Fietspelgrim op het Jabikspaad passeert Feinsum

Dinsdag 15 februari 2022
 

Fietspelgrim Marcel bij Refugio Ultreia Feinsum

Anders pelgrimeren
Wat doe je als je als wandelende pelgrim al enkele malen de pelgrimspaden van Portugal en Spanje hebt bewandeld, en je wel eens iets anders wilt?

Voor die vraag heeft pelgrim Marcel uit het Noordhollandse Kwadijk zichzelf gesteld.

Hij kocht daarop een degelijke fiets, met de nodige toebehoren, om meerdaagse fietstochten te gaan maken.

Maar ja, dan wil je ook wel eens even een aantal dagen proeffietsen, om ervaring op te doen in het langeafstandsfietsen.

Daarom vatte hij het plan op om in deze week van het Fries-Overijsselse pelgrimspad - het 'Jabikspaad' - de oostelijke fietsroute te fietsen als testcase.

Pelgrimeren op de fiets op het Jabikspaad

Deze wandelende pelgrim en nu dus ook fietspelgrim in spe meldde zich vroegtijds bij onze refugio met de vraag of hij op de eerste dag van zijn fietspelgrimage de nacht mag doorbrengen in onze Refugio Ultreia Feinsum.

Dat kon, dus gistermiddag arriveerde fietspelgrim Marcel - na de nodige harde wind-kilometers - bij onze refugio in Feinsum, nadat hij na zijn treinreis tot aan Dronryp, via Sint-Jacobiparochie, Zwarte Haan, Nieuwe Bildtzijl en Oude Bildtzijl de eerste ruim twintig kilometers van het Jabikspaad had gefietst. Zijn eerste pelgrimsstempel had Marcel bij de Groate Kerk van Sint-Jacobiparochie gehaald, en het tweede pelgrimsstempel krijgt hij nu van onze refugio.

Gisteravond hadden we een gezellige avond met deze ervaren pelgrim Marcel, waarin we veel ervaringen van onze wederzijdse wandelpelgrimages hebben uitgewisseld.

Vanmorgen hebben we gezamenlijk ontbeten, en daarna nemen we afscheid en vertrekt Marcel vanuit Refugio Ultreia Feinsum, en vanuit Feinsum, om dan via onder andere Stiens en Leeuwarden naar Terband te fietsen, waar hij vannacht als pelgrim de nacht zal doorbrengen in de kerkrefugio van Terband.  

We hebben wat te kiezen in Feinsum

Maandag 14 februari 2022
 

Het gemeenteraadsverkiezingsbord in Feinsum

Gemeenteraadsverkiezingen 2022

Eén keer in de vier jaar vinden in Nederland gemeenteraadsverkiezingen plaats. 

Op woensdag 16 maart 2022 zijn de eerstvolgende gemeenteraadsverkiezingen. Die dag is het 'verkiezingsdag'; dan zijn alle stembureaus open. 

Echter, ook al op maandag 14 maart en dinsdag 15 maart zijn in deze Corona-periode in elke gemeente al een aantal stembureaus open. 

Door je stem uit te brengen, bepaal je mee wat er de komende jaren in je eigen gemeente gebeurt.

Door gemeentelijke herindelingen is het aantal gemeenten in Nederland al teruggebracht van 774 (in 1992) naar 345 gemeenten op 1 januari 2022. 

De omvang van een gemeenteraad hangt af van het aantal inwoners van de gemeente. 

Opkomst-bevordering door overheden

Gemeente en politieke partijen zijn al vroeg begonnen met de voorbereiding van de volgende gemeenteraadsverkiezing. De griffie van de gemeenteraad ondersteunt de partijen bij haar activiteiten die te maken hebben met opkomstbevordering. Deze lokale activiteiten zijn een gemeentelijke aanvulling op de opkomst-bevorderende campagne van de Rijksoverheid. 

Zo zijn er binnen onze gemeente Leeuwarden - onder andere in ons dorp Feinsum - gemeentelijke publicatieborden geplaatst. Die borden zijn tenminste zes weken vóór de verkiezingsdag geplaatst.

Momenteel is het zo dat de promotieposters van de aan de gemeenteraadsverkiezing deelnemende politieke partijen door de gemeente op de verkiezingsborden zijn geplakt. Zelf daarop posters plakken is niet meer toegestaan; ook niet meer aan, op of boven de openbare weg of grond, of aan gemeentelijke eigendommen.

Negen van de tien in Feinsum

Zo staat er nu ook een Verkiezingsbord bij de speeltuin/jachthaven van Feinsum. 

Van de tien partijen die deelnemen aan de gemeenteraadsverkiezing van onze gemeente Leeuwarden, hangen er negen aan het publicatiebord, dus kennelijk heeft één van de deelnemende partijen haar verkiezingsposters niet (tijdig) bij de gemeente aangeleverd om meegenomen te worden in de promotie. Desalniettemin blijft er voldoende keus om komende maand in het stemhokje te kiezen uit een politieke partij en uit de kandidaten die door de afzonderlijke tien partijen worden voorgedragen aan alle stemgerechtigden van onze gemeente.

De zin van het leven

Zondag 13 februari 2022
 

Cover van 'De zin van het leven'

Zin & essentie

Bij mijn afscheid van de Bestuursstaf van het College van Bestuur van NHL Stenden Hogeschool kreeg ik vorig jaar het boek 'De zin van het leven' onder andere kado. Dit boek is geschreven door Fokke Obbema, en hij gaf het boek als subtitel mee: 'Gesprekken over de essentie van ons bestaan'. Het is een boek vol inspirerende antwoorden op vragen die we ons allemaal wel eens stellen, maar die we zelden ook beantwoorden. 

Begonnen met een hartstilstand

In september 2018 schreef Volkskrant-journalist en schrijver Fokke Obbema een aangrijpend artikel over de hartstilstand die hij het jaar daarvoor had gehad. Het stuk maakte veel los bij lezers, en kreeg meer dan duizend reacties. De ervaring riep bij Obbema zelf grote levensvragen op, wat resulteerde in deze interview-bundel van 2019.

Zijn gesprekskanditaten zocht hij in sterk uiteenlopende beroepsgroepen, om daarmee een zo breed mogelijk scala aan opvattingen te verkennen. De eerste vraag van deze veertig prikkelende gesprekken was telkens: ‘Wat is de zin van ons leven?’ 

Dit boek is een bundeling van deze 40 vraaggesprekken in het tijdsbestek van een jaar (2018-2019), met daaraan voorafgaand het artikel waarmee dit interview- en schrijfproces begon. Daarin schrijft Obbema dat deze vraaggesprekken ook een weerslag zijn van zijn eigen zoektocht naar antwoorden.

Journalist en schrijver Fokke Obbema

• In 2017 ging ik plotseling even dood.
• Dat ik al in een nieuwe levensfase verzeild was geraakt, drong nog niet door.
• De moderne mens lijdt onder zijn verouderde stress-respons-systeem.
• Stress speelde geen rol in mijn leven, dacht ik.
• Wij mensen verschillen van binnen net zoveel als van buiten.
• Een vaste baan is belangrijk bij ziekte.
• Alle aandacht voor stress bleek ook een nadeel te hebben - ik raakte gestresst.
• Het leven viel me gaandeweg zwaarder.
• Rouwen heet in het Duits niet voor niets: 'Trauerarbeit'.
• De verwerking van mijn hartstilstand bleef ik als een enorme opgave zien.
• Terwijl het fysieke herstel min of meer lineair verloopt, is het geestelijk herstel grillig.
• Juist onze eindigheid verschaft ons inzicht in wat belangrijk is, en waar onze prioriteiten liggen.
• De dood kan ons helpen onze kijk op het leven te scherpen.
• Wat meer reflectie op de dood, kan geen kwaad.

Spiritueel leraar Jan Geurtz

• De vluchtigheid ziet hij als de essentie van het leven: "Het stelt eigenlijk niets voor".
• Ik kan niet meer genieten, nu ik niet meer echt iemand hoef te zijn.
• De gedachte aan het kunnen voldoen aan voorwaarden, geeft het leven zin, althans voor ons ego.
• We zijn werkelijk bewustzijn.
• Veiligheid blijkt een mentale constructie. De onveiligheid moet je leren waarderen.
• De werkelijkheid is God.

Filosofe Sanneke de Haan

• Ze verdreef God uit haar gedachten.
• Het leven is niet ergens goed voor; het heeft genoeg aan zichzelf. Een betere vraag is: wat maakt het leven betekenisvol? Met als vervolg de morele vraag: wat is dan een goede manier van leven?
• Ons hele leven is van betekenis doordrenkt.
• Er zit veel rijkdom in het leven zelf, veel om gelukkig over te zijn. En dan bedoel ik vooral onze verbondenheid met anderen.
• Een hiernamaals, een opperwezen of een hogere macht bestaat volgens mij niet.
• Je kunt je ook in je eentje verbonden voelen.
• Het gevaar van 'goed voor'-denken is dat er geen einde aan komt.
• Het gaat bovenal om je relaties met anderen.
• Er is ook een behoefte iets na te laten.
• Kinderen geven veel zin aan het bestaan.
• De dood is heel krachtig om je te helpen bij de vraag: doe ik de dingen die ik wil doen?
• We jagen onszelf vaak op met voorwaarden voor geluk.

Schrijver A.L. Snijders (Peter Müller)

• Hij creëerde zijn eigen literaire genre: het 'ZKV' (Zeer Korte Verhaal).
• Het leven is een klein spleetje licht tussen twee eeuwige perioden van duisternis.
• Mensen hebben behoefte aan troost.
• Ik kies voor de geest. Een ziel is mij te religieus.
• Uit grote ambitie is veel ellende voortgekomen.
• Ik wil leven zonder ambitie, en zonder gezeik over van alles.
• Leef in het verborgene, dus zonder poeha.
• De weg is bestendig daadloos, nochtans blijft niets ongedaan.
• Mensen moeten zich hoeden voor iedere vorm van dogmatiek, van regels.
• Vrij zijn, dat is in elk geval de zin van mijn leven.
• Boeken zijn voor mij altijd belangrijker dan de werkelijkheid geweest.
• Mijn ideaal is dat de zin van het leven geleefd wordt.
• Tao is zonder oordelen; alle wegen die de mens bewandelt, zijn goed.

Predikante Claartje Cruijff

• Ze ervoer onvrede over het leven, wanneer dat niet om 'wezenlijke zaken' draaide.
• Ik ben er achter gekomen dat ik er als verbindende schakel in een groter verbond van leven wel degelijk toe doe, en er ook mag zijn. 
• Voor iedereen is de zin van zijn of haar leven anders, omdat we allemaal uniek zijn.
• We zijn op zulke complexe manieren verbonden, dat we die helemaal niet kunnen begrijpen.
• Afhankelijkheid is er altijd.
• We zijn verbonden met de ander, met al wat leeft, zo je wilt met God. Op die manier geven we ons leven betekenis.
• Gelovigen en ongelovigen zetten God vast in beelden.
• Ik heb het voordeel dat ik meer ruimte kan toelaten.
• Ik heb het idee dat we onszelf momenteel te zeer naar binnen keren in microgemeenschappen.
• Als je echt uit liefde leeft, moet je durven vaststellen dat je evengoed die vreemdeling had kunnen zijn.
• Het komt altijd anders goed dan je verwacht.
• Durf te vertrouwen dat het goed komt. Als je dat doet, kun je ook meer ontvangen.
• Het leven is veel verliezen, veel afscheid nemen.
• Je kunt ook winnen aan leven, door op zoek te gaan naar licht en menselijkheid.
• Met het ouder worden, ervaar je in toenemende mate je kwetsbaarheid ,en krijg je meer mildheid, meer compassie met mensen om je heen. Ik denk dat je steeds dichter bij de kern komt.
• Als je kwetsbaar bent, moet je leren ontvangen van anderen; je grenzen erkennen. En dat brengt je heel veel.
• Het niet-weten is ook mooi, dan kun je leren.
• Tijdens ons leven laten we ons maar beperkt zien.
• Mensen zijn niet eenduidig, het leven is dat niet.

Psychiater Jan Mokkenstorm

• Hij weet dat zijn begrafenis op afzienbare termijn gaat plaatsvinden; moet zich op zijn einde instellen.
• De polen hebben we allemaal in ons. De kunst is om die polen vrede met elkaar te laten sluiten; of te kiezen.
• Er is geen keuze zonder verlies. De zin van het ons leven is: leren, ontdekken, het ervaren van empathie en liefde.
• Nu vind ik het in overeenstemming met je roeping als psychiater om liefde voor je patiënt te hebben.

Celbiologe Anna Akhmanova

• Bij problemen stoot je hier als eerste je werk af.
• De zin van het leven is om het weer voort te zetten. De zin van menselijk leven kan op dezelfde manier worden gedefinieerd.
• Het unieke van leven is dat het zich steeds aanpast aan de omstandigheden. Daardoor blijft het voortbestaan.
• Je inspireerde anderen met je voorbeeld, en dat geeft zin aan je bestaan.
• Elk organisme heeft twee capaciteiten: het doorgeven van informatie, en het vermogen zich aan de omgeving aan te passen.
• Na je overlijden blijft er iets bestaan, voor enige tijd.
• Je moet vooral iedere dag doen waar je zin in hebt.

Directeur Kim Putters

• Er lopen steeds hardere scheidslijnen door de samenleving, zoals die tussen hoog- en laagopgeleiden.
• Als het gaat om de oplossingen, dan zie je de politiek daar vaak met een grote boog omheen lopen.
• Het helpt om iets goeds te doen voor de wereld en voor anderen. Daar kun je gelukkig van worden.
• Het maakt wel degelijk uit hoe je hebt geleefd.
• Volgens mij hoort een kerk in te sluiten; niet uit te sluiten.
• Jouw goede leven grenst aan dat van de ander, en gaat soms ook over die grens heen.
• Mensen houden vast aan gevestigde belangen en posities.
• Mensen zien zelfbeschikking als hoogste goed, maar houden intussen de overheid voor veel verantwoordelijk.
• Verliezen mensen het onderlinge contact, dan groeit het onbehagen over 'die ander'.

Sociologe Jolande Withuis

• Probeer het goed te hebben met jezelf. Als je vriendelijk over jezelf kunt denken, ben je aardiger voor anderen.
• Dat het geen zin heeft, geeft eindeloos veel kansen.
• Wat je te doen staat, is: ontwikkel je talenten, zorg dat je je tijd goed besteedt, zorg voor je naasten, je poes en je tuin; en doe anderen geen verdriet.
• De meeste moslims zijn vast aardig, maar hun geloof roept op tot narigheid.
• En houd het klein - zorg dat je het naar je zin hebt, en zorg voor je naasten. 
• Wees hoffelijk tegen gelovigen, maar wees scherp en meedogenloos tegen hun religies.
• Iedereen mag geloven wat hij wil, maar geloven en culturen verdienen geen respect. Die verdienen kritische bevraging.
• Als er iets de zin van het leven is, is het wel: je eigen behoeften vinden, je eigen wensen, het vak waar je je talenten in kunt ontplooien.

Oud-ambassadeur Edy Korthals Altes

• De langste reis van het leven is de reis naar binnen (Dag Hammerskjöld).
• Korthals Altes kwam tot een drastische stap na een droom over Jezus.
• Een grote mentaliteitsverandering is nodig om onze verhouding tot elkaar en tot de natuur in overeenstemming te brengen met de grondwet van ons leven.
• Zelf noem ik die oergrond: God.
• Mens, wat doe jij, in de korte tijd die je is gegeven?
• Er is een groeiende kloof in de samenleving, doordat het individualisme zo is doorgeschoten.
• Het leven is kiezen; je maakt nu eenmaal vieze handen in het bestaan.
• Er wordt maar gepraat, maar we dringen niet tot de kern door: die zin in ons gedrag.
• Christus' waarden houden een samenleving samen - het streven naar vrede, gerechtigheid en solidariteit met de zwakkeren.
• Ik zie het leven als een tijdelijke fase: we komen van God, en keren naar Hem terug.
• Zet je in voor een nieuwe, rechtvaardige samenleving, en een nieuw denken over vrede en veiligheid. Met hart en ziel.

Biologisch psychologe Sarah Durston

• We zijn bezig de radio uit elkaar te halen om te kijken waar de muziek zit.
• Zingeving is iets wat wij de hele dag doen.
• Zingeving is iets wat hoort bij mens-zijn; het hoort bij bewustzijn, want daar vindt het plaats.
• We zijn zo gefocust op ons individuele bewustzijn, dat we het grotere bewustzijn uit het oog hebben verloren.
• Ik denk dat wat mensen 'God' noemen, eigenlijk 'liefde' is.
• Als er een hoger doel in het leven is, dan zou dat wel eens het streven naar liefde kunnen zijn.

Actrice en cabaretière Funda Müjde

• Je moet je niet afvragen waarom je iets overkomt, maar hoe je ermee kunt omgaan.
• Angst en onvrijheid zitten meer in onszelf dan in de buitenwereld. En tegenslagen maken je niet alleen sterker, maar helpen ook jezelf te ontplooien.
• Ik ervaar de zin van mijn leven wanneer ik iemand help.
• Ervaringen opdoen, ontdekken en delen, daar gaat het om.
• Dankbaarheid is mijn antidepressivum; het geeft me een intens blij gevoel.
• Verzet je niet tegen je lot, laat het over - het komt goed.
• Afwachten is een gevaarlijke vorm van slachtofferschap. Het leidt tot fatalisme.
• Je mag mensen geen valse hoop geven. Maar hun hoop van ze afnemen, vind ik erger.
• Ik moet terug naar mijn gehecht zijn aan het leven.
• Ik wil bewijzen dat wij als mensen aardiger voor elkaar zijn, dan wij vaak denken.
• Allesbepalend voor hoe wij in het leven staan, is hoe we vervolgens met de herinnering aan die emotie omgaan.

Advocaat Pieter Riemer

• Als je je eenzaam voelt, moet je iets voor een ander doen.
• Wanneer je iets voor een ander doet, doe je dat voor je eigen geluksgevoel.
• Naarmate ik verder in het leven kom, heb ik meer behoefte aan zingeving.
• Wat je te doen staat, is te excelleren op de vlakken waar je kwaliteiten liggen. Want dan voel je je volkomen, en heb je een geluksbeleving.
• Er is een onvoorstelbare behoefte om dingen goed te regelen.
• Iedereen kijkt anders tegen een probleem aan. Dat is de bron van creativiteit.
• Het bestaan is niet vanuit elk individu maakbaar. Je bent onderdeel van het grotere geheel.
• Ik ben ervan overtuigd dat we op weg zijn allemaal één te worden.
• De elite wendt zich momenteel te veel af.
• We moeten ophouden steeds grotere hekken om onze huizen te bouwen, en ons naar de maatschappij gaan keren.
• Denk niet dat de ander echt een ander is, maar identificeer je met hem. Dat is in je eigen belang.

Schrijfster Bregje Hofstede

• Iedereen vertelt fictie over zichzelf om zijn leven betekenis te geven.
• Betekenisvolle ervaringen of gedachten ongezegd voorbij laten gaan, vind ik onmogelijk. Dan heb ik het gevoel dat de betekenis er meteen weer uit loopt.
• De mens alleen is nooit genoeg. Het is zaak een verhaal voor je leven te bedenken, en verbanden met anderen te leggen.
• Schrijven is de meest complexe en genuanceerde manier van communiceren die we als mensen hebben uitgevonden.
• Juist de dingen die pijnlijk zijn, wil ik van een betekenis voorzien; juist daar wordt schrijven zinvol.
• Ik was alleen bezig een goede leerling te zijn. Dan blijf je onzeker of je het wel goed doet.
• Voor veel mensen is het onduidelijk wat er van hen wordt verwacht.
• Om weer nieuwe betekenis te vinden, vraagt een enorme inspanning.

Astrofysicus Gerard Bodifee

• De werkelijkheid heeft geen zin van zichzelf; die moeten wij eraan toevoegen.
• Het feit dat je bestaat, is een zinvol gegeven. Maar dat kun je alleen zeggen als je een zekere waarde aan het bestaan toekent.
• God zag dat het goed was. Dat is het geloof waarop onze hele cultuur steunt.
• Alles wat niet goed is, wordt een opdracht.
• Het werk is onvoltooid en de wereld schreeuwt om hulp, want er is zoveel kwaad.
• De wetenschap blijft één van de mooiste dingen die de mens heeft voortgebracht, maar we moeten haar begrenzingen zien.
• Het woordje 'god' betekent in essentie voor mij: het volkomen goede.
• Ethische groei is er zeker.
• Ons vermogen bewust te zijn van de realiteit van verleden en toekomst, groeit.

Schrijver Henk Blanken

• Mijn dood is niet van mij.
• Ik zag de schoonheid, de troost ook die het geloof kan bieden.
• De mens is niet gebouwd op groepen van meer dan honderdvijftig soortgenoten.
• Acceptatie is voor mij het sleutelwoord.
• Er zit schoonheid in het lijden.
• Aftakelen met al zijn kwetsbaarheid wordt kunst als je het mooi opschrijft.
• Schrijven is voor mij het ultieme geluk.

Vastgoedonderneemster Monique Maarsen

• De zin is het leven zelf, en het is aan jou er iets van te maken.
• Neem de signalen die je van jezelf krijgt, altijd serieus.
• Je kunt jezelf heel lang voor de gek houden, maar uiteindelijk moet je door allerlei lagen van eerlijkheid heen en naar jezelf luisteren. Dan kun je weer een heel persoon worden.

Vogelexpert Theunis Piersma

• De mens is vooral een product van zijn omgeving.
• Nu zijn mensen dominant, en dat gaat vermoedelijk fout aflopen.
• De kern waar ik steeds op uit kom, is: de relatie tot anderen.
• Het geven van een onvoorstelbaar welkom, liefde. Zou dat niet de zin van het leven zijn?
• Met je familie deel je DNA, maar veruit het belangrijkst zijn toch de gedeelde ervaringen.
• Mensen zijn gespecialiseerde dieren.
• De mens is wat hij eet; hij is wat hij doet.
• We zijn voor een groot deel emotie en een klein beetje redenering. We hebben niet meer dan een vernisje ratio, dat is onze specialiteit. Maar er zijn een heleboel dingen die wij niet kunnen.
• Verlangen speelt een grote rol; dat kan niet anders.
• Het gevoel van diepgaand verbonden zijn met onze omgeving, is verdwenen.
• De mens is zich ecologisch arrogant gaan gedragen.
• Ik geloof niet dat we een ziel hebben. Maar we zijn wel bezield; onze bezieling is de interactie met anderen.

Bestuurskundige Willemijn Dicke

• Voor mij is twijfel juist belangrijk.
• De zin van ons leven is: liefde zijn, en liefde doen.
• Vergeef me dat ik ben vergeten dat ik wijsheid ben, dat ik liefde ben, dat ik schoonheid ben, dat mijn waarde oneindig veel meer is dan deze verschijningsvorm.
• Alles is liefde; alles komt goed. Dat is ook de oorspronkelijke boodschap van het christendom.
• Iedereen is wijs, maar we laten ons door gebeurtenissen in ons leven ervan wegleiden.
• Wat ik jammer vind, is dat atheïsten niet de mogelijkheid openhouden dat een andere benadering dan de rationeel-wetenschappelijke van waarde kan zijn.
• Mijn kinderen zijn stevig genoeg om het leven aan te kunnen.
• We zijn zoveel vrijer dan we denken te zijn.

Auteur en theatermaker Mounir Samuel

• We leven in een samenleving die aan grote geestelijke armoede lijdt. Daardoor klampen mensen zich vast aan een eendimensionale identiteit.
• Voor mij is de zin van het leven het volbrengen van onze goddelijke bestemming; voor mij is dat om lichtdrager te zijn.
• Ik leef om mijn naasten te dienen.
• Zoals men ijzer scherpt met ijzer, zo scherpt men een mens zijn medemens (Spreuken).
• Een kind is nog in contact met zijn creatieve zelf.
• Durf voor een talent te kiezen op een manier die overeenstemt met Gods gedachten.
• Met alle heilige boeken weten we nog niet 1 procent van God. In dit leven gaan we Hem of Haar nooit helemaal begrijpen.
• Ik was naar Marokko gegaan om een eind aan mijn leven te maken.
• Als je mijn verhaal hoort, ga je in God geloven.
• Ik ben boos op reformatorisch en katholiek Nederland, omdat door hen zoveel mensen uit de armen van God zijn gedreven.
• Er is een breed gedeeld ongemak in het praten over zingeving.
• Hoe meer je in het licht staat, hoe harder het duister trapt.
• Met woorden als liefde en verbinding hoop ik mensen uit hun vaste denken over hun identiteit te halen. Zodra je meent te weten wie je bent, is er geen beweging meer. Blijf je open, dan is groei mogelijk.

Sterrenkundige Vincent Icke

• Ons leven behoort tot hét leven.
• Als leven een doel heeft, waarom zit het dan zo slordig in elkaar?
• De notie van 'zin als bedoeling' wordt onderuitgehaald door de fundamentele rol die toeval speelt.
• Ons gehele morele besef dient ertoe om ons als mensgroep te laten samenwerken. Wij zijn in staat met 150 man samen te werken, maar wordt de groep groter, dan gaat het mis.
• De reden dat we in het vrije Westen zo 'beschaafd' kunnen zijn, is dat we het ons kunnen permitteren. Ethische vooruitgang zie ik eerlijk gezegd nauwelijks.
• Het zingen van een lied met z'n allen, is leuker dan in je uppie.

Medium Maria Riemen

• Ik werd enorm nerveus als ik alle dingen die ik zag, niet kon uiten.
• Er wordt in onze maatschappij te weinig over de zin van het leven gesproken, terwijl er wel grote behoefte aan is.
• Er is geen gerechtigheid op aarde. Die is er gelukkig wel aan de goddelijke kant.
• Gelukkig is er een goddelijke wereld, en kunnen we in ons leven groeien.
• Als je ziet dat boosheid bijvoorbeeld op je onzekerheid is gebaseerd, is het de kunst die een volgende keer niet te laten overheersen, maar kwetsbaarheid te tonen.
• Alles wat te maken heeft met persoonlijke groei, vind ik interessant.
• Mijn mond houden is wel de grootste les in mijn leven.
• Je hebt een vrije wil, en soms een keuze.
• De mentaliteit en omgangsvormen van mensen verslechteren. Het is heel jammer dat kinderen op school helemaal geen voeding meer krijgen op zielsniveau. Vroeger leerde je over het geloof.

Biochemicus Bert Poolman

• De 'synthetische cel' is de eerste stap op het onbekende pad van kunstmatig leven. De mogelijke toepassingen zijn 'eindeloos'.
• De zin van ons leven is het doorgeven van onze genen aan de volgende generatie.
• Door het opbouwen en doorgeven van kennis, normen en waarden, probeer je een beschaving stapsgewijs op een hoger plan te brengen.
• Natuurlijk zetten we soms stapjes terug; maar bekijk je het op een grotere tijdsschaal, dan is de vooruitgang onmiskenbaar.
• Ik zie het als onze taak, als mensheid, om het leven te doorgronden en de mogelijkheden ervan te benutten.
• God heeft de talenten aan ons gegeven, en het is onze plicht ze te gebruiken.
• Elke technologische ontwikkeling kan zowel ten goede als ten kwade worden gebruikt.
• Alles is besloten in fysische wetmatigheden.
• We weten steeds meer, maar raken ook steeds verder van huis.
• Elke keer als we een stap verder komen, besef ik hoe weinig we eigenlijk nog weten.
• Er is sprake van een exponentiële versnelling op allerlei vlakken. Niet alleen van kennis, maar ook de wijze waarop we die gebruiken; denk aan het vervuilen van de aarde.
• We zien de onvoorziene consequenties van ons gedrag wel, maar passen ons gedrag onvoldoende aan.
• Soms gaan de zaken flink fout, maar komen we als samenleving toch weer tot inkeer.

Bladenmaakster Yfke Metz

• Van jeuk word je soms wanhopig, omdat je geen moment rust hebt. Ik heb het 24 uur per dag.
• Mijn jeuk werd het ergst toen ik het gelukkigst hoopte te zijn.
• Het allerbelangrijkste om me op te richten: een positieve instelling.
• Het zou wel eens zo kunnen zijn dat God mij voor deze taak heeft uitgekozen. Zodat ik hier iets te betekenen heb.
• Ik zie het leven niet als lijdensweg, maar als een groot cadeau, waar ik elk jaar weer iets van uitpak.
• Je hebt ook positieve stress, bijvoorbeeld tijdens een sportwedstrijdje. Die is goed; die helpt je te groeien.
• Ik ben ook dankbaar voor wat alle ellende me toch heeft gebracht.
• Door erover te vertellen, en het dus in het licht te zetten, kan het verdwijnen.

Kunstenaar Job Koelewijn

• Aan grote denkers kan ik mijn geest slijpen. Een mens moet zijn eigen stompzinnigheid niet als norm nemen.
• Maar wat doe je nú? Daar gaat het over. De projectie naar het verleden en de toekomst heb ik losgelaten.
• Zolang je de dood nog wegdrukt, omarm je het leven niet.
• Uiteindelijk blijf je zelf verantwoordelijk.

Theatermaakster Wendy Hoogendijk

• Ik heb nooit geweten dat verdriet en woede ook fysiek zo'n pijn konden doen.
• Iedere fase geeft een andere zin. Juist de zoektocht ernaar, met openheid, nieuwsgierigheid en plezier, is voor mij de zin van het leven zelf.
• Ik wil nieuwe vormen van zingeving niet missen.
• Aan het meeste wat in het leven gebeurt, kun je wel iets veranderen.
• In stilte kun je liefdeskracht vinden.
• Bij alle fratsen die het leven met ons uithaalt, kunnen mensen op hun veerkracht terugvallen.
• Eckhart Tolle hielp me te beseffen dat het leven zich niet afspeelt in je gedachten, maar in het ervaren van wat is.

Cabaretier Tim Fransen

• Gebrekkige zelfkennis, hunkering naar erkenning en misplaatste eigendunk zijn voorbeelden van tekortkomingen, waardoor de mens op dwaalsporen komt.
• Zin en betekenis ontstaan pas wanneer je het hebt over de concrete verbindingen die we in ons leven aangaan - met vrienden en geliefden, met ons werk, onze idealen.
• Je moet het leven serieus nemen, maar niet te veel. Dan gaan we eronder lijden.
• Beseffen dat alles vergankelijk is en niets vanzelfsprekend, leidt tot een gevoel van dankbaarheid en waardering.
• Als we van onze gedeelde kwetsbaarheid, onze gebreken en onze sterfelijkheid doordrongen zijn, kunnen we misschien ook meer compassie en solidariteit opbrengen.
• Juist door kwetsbaarheid te tonen, kan vertrouwen ontstaan.
• Het menselijk leven wordt bepaald door onze fundamentele tekortkomingen.
• Het inzicht dat we het met elkaar moeten zien te rooien, zie ik als een voedingsbodem voor solidariteit.
• We identificeren ons sterk met de eeuwigheid. Tegelijkertijd beseffen we onze eindigheid. 
• Het is aan ons een wereld te scheppen van rechtvaardigheid, schoonheid, troost en vreugde; een wereld met zin en betekenis.

Theologe Christa Anbeek

• Ze betoogde in haar proefschrift dat religie bar weinig te bieden heeft in antwoord op de dood.
• Je kleurt de zin van het leven in met hoe je je verhoudt tot het leven.
• Het maakt wel degelijk uit hoe je leeft, ook als dat leven wellicht geen zin heeft.
• Als ik de pijn niet voel, dan voel ik de liefde ook niet.
• Sommige gebeurtenissen maken dat je compleet aan flarden ligt, het kompas in jezelf weg is.
• Geloven betekent een diep vertrouwen. Dat haal ik niet zozeer uit mezelf, als wel uit anderen, en uit hoe het leven loopt.
• Het mooie van chaos kan een besef van ontzag zijn.

Sociologe Christien Brinkgreve

• Vitaliteit en destructiegedrag, goed en kwaad - ze huizen in ieder mens.
• In deze tijd moet ervoor worden gewaakt dat 'destructieve krachten' niet de overhand krijgen.
• Wie geen oog heeft voor onderliggende verlangens en angsten, begrijpt niets van de wereld.
• Na mijn pensionering ervaar ik het geluk, dat ik kan doen waar ik goed in ben.
• De gedachte dat de hele wereld het geloof vaarwel zou zeggen, is volkomen onjuist gebleken.
• Religie gaat over waarden, die ernstig verwaarloosd zijn.
• Alle vragen over zin of betekenis zijn momenteel nodig als tegenwicht tegen het overwegend materialistische denken.
• Niet door je afkomst, maar door je leren verwerf je een positie.
• Ik zie ook achteruitgang. De volgende generatie moet het bijvoorbeeld met veel minder zekerheid doen.
• Contact is het vitale; dat wat de mens bij het leven brengt.
• Het gaat natuurlijk om dat onbehagen te doorgronden. Want anders gaat het nog eens venijnig opspelen.

Oud-minister Johannes Witteveen

• Universeel soefisme is gericht op het verbinden van oosterse en westerse religies.
• Het soefisme wil verbinden, maar schuwt het overtuigen van anderen.
• De zin van ons leven is dus om een bewustzijn van dat goddelijke te ontwikkelen.
• Als soefi wil je nooit iets wegnemen van iemands geloof; dat moet je koesteren.
• Die ene geest werkt ook in ons; iedereen heeft een roeping die je moet zien te volgen.
• Gebeurtenissen die pijnlijk en onaangenaam zijn, kunnen toch hun zin hebben.
• We zien altijd maar een klein stukje van het geheel.
• Pas na de dood krijg je inzicht in allerlei aspecten van je leven, en hoe dat is verlopen.
• Mijn vriendelijke aard heeft enkele keren de overhand gekregen, waardoor ik sommigen teveel ruimte heb gegeven.
• Godsdiensten moeten zich meer op mystiek richten. Mensen hebben geen behoefte aan dogma's. Wat hen wel raakt, is beleving.

Begrafenisondernemer David Elders

• Ontkerkelijkt Nederland worstelde met het verzinnen van rituelen na een overlijden.
• Fundamentele zekerheid valt niet te geven.
• Onze waarneming van de werkelijkheid is beperkt. Waarnemingen zijn geen feiten, maar onze interpretaties.
• Beweging is hèt kenmerk van het universum. Participeren in die beweging zou de zin kunnen zijn.
• De dood van een naaste wordt als zwaar ervaren, terwijl het iets normaals is.
• Als er dingen in je leven zijn die je per se wilt doen, maak er werk van. Stel wezenlijke dingen niet uit.
• Werken is wat we het meest doen; dan kan het maar beter zinvol zijn.
• Probeer een leven te leiden dat fijn is voor jezelf en je naasten.
• Het leven is een op wederkerigheid gebaseerd systeem.

Schrijfster en filosofe Joke Hermsen

• Vaak is de interne dialoog van de mens triviaal; een enkele keer wordt de ziel geraakt.
• De zin van ons leven is niet absoluut. Hij verandert in de loop van de geschiedenis en per cultuur, maar ook binnen een mensenleven.
• Het streven naar een goed en waardig leven, geeft zin aan het bestaan.
• Door de eeuwen heen is de mensheid op ethisch vlak niet veel verder gekomen.
• Een goed en waardig leven, levert een goede ziel, vrij van onrust.
• De ziel bestaat in onze taal en in onze ervaring.
• De geest is het denkende; de ziel het intuïtieve vermogen.
• De Grieken tekenden aan dat je niet voor de ziel van de ander kunt zorgen, als je niet voor je eigen ziel hebt gezorgd.
• Zorgen voor je ziel moet je zien als een laatste poging tot reflectie en inspiratie.
• Het komt helemaal niet goed als ik mijn aandacht naar geld, status of macht uit laat gaan.
• Iets maken tegen de klippen van de armoede op, is een hoopvolle bezigheid. Al mijn werk wordt vanuit die hoopvolle gedachte geboren.
• Juist het besef van vergankelijkheid doet me realiseren: als ik er iets van wil maken, moet ik het nu doen. Dus ik wil geïnspireerd en bezield bezig zijn.
• Als je verbondenheid en inspiratie voelt, kun je ervaren dat je door anderen wordt gedragen.

Abt Broeder Bernardus (Pascal Peeters)

• Met het leven wordt ons vooral ruimte geboden; vrijheid. Het is aan ons te ontdekken dat we die hebben, en dat we daarmee aan de slag mogen gaan.
• God geeft mij die ruimte nú. Daarin wil ik de eenheid met God beleven.
• Het beginpunt van het kloosterleven is: op een goede manier gelukkig zijn.
• God is liefde. Daar gaat het mij nog altijd om; dat gevoel van aanwezigheid van liefde.
• Contemplatie en gebed helpen je weer op het spoor van de liefdesrelatie te komen.
• De beleving zit niet alleen in rituelen en gezangen, maar in het ritme.
• Je moet altijd zoeken naar een balans tussen intellect en ervaring.
• We moeten terug naar het ervaren, de mystieke stroming van het christendom. We moeten terug naar het ervaren van het goddelijke.
• Een nieuw licht; dat staat voor God, die ik me als liefde voorstel.
• Voor mij is de dood de doorgang naar een ander leven, waar de eenheid met God kan worden beleefd. Net zoals wij bij Hem vandaan zijn gekomen, gaan we ook weer naar Hem terug.

Talentcoach en schrijfster Etchica Voorn

• Meditatie is een onmisbare factor in mijn leven. Het herinnert me eraan wie ik ben, en het scherpt me het leven bewust aan te gaan.
• Ik probeer betekenis te geven. Dat kan alleen in relatie tot de ander.
• Nabijheid is wat mijn leven zin geeft.
• De bron waar het diepe weten uit komt, is mijn ziel.
• Mijn kleur is verbonden met de Surinaamse cultuur.
• Praten over mijn zus die zichzelf van het leven heeft beroofd, voelt alsof je je vel opentrekt, en met je vinger over de wond heen en weer gaat.
• Ik zie de dood als een motor en motivatie om nu dingen tot stand te brengen.
• Gebeurtenissen die je voorouders destijds hebben meegemaakt, kunnen van invloed zijn op je leven nu.

Arts en schrijver Ivan Wolfers

• De biologische essentie is: overleven en reproduceren.
• Zin geven we aan ons leven door verhalen.
• Religies voorzien in de behoefte om chaos te bedwingen; door met hun verhalen orde te scheppen in de chaos.
• Mensen die de zin van hun leven zien, leven gemiddeld langer.
• De ziekte betekende dat er opeens chaos was in mijn bestaan.
• Ik houd ook wel dingen geheim, omdat ze niet goed in mijn verhaal passen.
• De buitenwereld is er altijd om je aan je ziekte te herinneren.
• We doen ook stomme dingen in dit leven, maar het is prachtig en goddelijk.
• Als je ziek wordt, leer je beter zien wat de essentie van het leven is.
• Ga maar zo lang mogelijk uit van het eeuwige leven.
• Naarmate ik ouder word, ben ik meer bezig met de vraag: wat heb ik bijgedragen?
• Er zijn veel golven over het strand gespoeld; heel wat sporen zijn uitgewist.

Violiste en stervensbegeleidster Susanne Niesporek

• Tegenover een fantastische opleiding stond een plicht: het dienen van de gemeenschap.
• Mensen zeggen dat ik sterk ben, maar wat weten ze ervan?
• Communicatie en verbinding is wat de mens tot mens maakt.
• Het leven is een kwestie van willen delen. We kunnen niet raden wat zich in andermans hoofd afspeelt, laat staan in diens hart.
• Muziek kan een grote troost zijn.
• Naarmate je ouder wordt, neemt je belastbaarheid af.
• Door te beseffen dat ik ga sterven, kan ik het leven omarmen.

ICT-er en pandit Ashis Mathura

• Je moet meerdere dingen tegelijkertijd zijn om flexibel te kunnen reageren, en het leven ten volle te ervaren.
• Mens moet je worden, en uitgroeien tot een individu dat zelf nadenkt; zijn eigen ethiek bepaalt en vooral: zelf ervaart.
• Waar het om gaat, is dat ik mijn tijd goed benut.
• Ik moest leren ook in een volkomen andere omgeving spiritueel te zijn.
• Het leven is mooi, maar ook lelijk; goed, maar ook fout - het zal je vormen en daardoor zal je groeien.
• Dankbaarheid is essentieel.
• Mijn ouders en voorouders zijn een deel van mezelf.
• Religie zie ik als goed gereedschap om je te helpen dichter bij jezelf te komen. Religie is een manier om je focus te verleggen naar je innerlijk.
• Als je alleen maar bestaat; geleefd wordt, ben je niet vrij.
• Iedereen heeft invloed op elkaar.
• De keuzes die ik dagelijks moet maken, gaan over lessen die ik nog niet heb geleerd.
• De dood zorgt ervoor dat mijn tijd hier op aarde kostbaar is.
• Ik vind het mooi te beseffen dat mijn grootvader nog steeds in mij leeft.
• Mensen zijn zich te weinig bewust van hun vrijheid.

Columniste en dichteres Marjoleine de Vos

• Soms heb je iemand anders nodig om de vraag die in jezelf sluimert, verwoord te krijgen.
• Het is werk om het leven als betekenisvol te ervaren. Ik vind het leven betekenisvol, maar niet per se zinvol.
• Geconcentreerd kijken, maakt de wereld betekenisvol.
• Opgaan in iets of iemand, dat is volop leven. Als je veel van iemand houdt, beleef je alles ook intenser.
• Kinderloosheid gaf een gevoel van betekenisloosheid.
• In de kerk kon ik meedoen met rituelen, waaraan ik troost beleefde.
• Ik kon mijn ongeloof opschorten en zo verlichting van mijn lot ervaren.
• Ik voelde me door mijn kinderloosheid wel in een bepaald opzicht buiten het leven staan.
• Ik wil voor andere mensen de betekenis van hun leven vergroten.

Bergbeklimmer Wilco van Rooijen

• Op expedities heb ik geleerd dat wij mensen complementair zijn en samen zoveel sterker.
• Het leven draait voor mij tegenwoordig om dankbaarheid.
• Je hoeft niet altijd grote dingen te doen.
• Als je jezelf begrijpt, kun je beter met anderen omgaan.
• Wat ga je ervan leren?
• Het gaat niet om het doel, maar om de weg erheen. Maar dan moet je wel eerst een richting kiezen.
• Als we volwassen zijn, is er de angst anderen pijn te doen wanneer we voor onze droom kiezen.

Zangeres Christianne Stotijn

• Ik zie het intens geluk met een kind als de zin van mijn leven.
• Het leven maakt zichzelf zinvol.
• Voor mij is de zin van het leven: in verbinding staan met de ander, en liefde geven.
• Ik denk dat 'een overtuiging willen benadrukken', vaak alleen maar averechts werkt.
• Als het verhaal sterk genoeg is, kun je het zijn werk laten doen.
• Door de geboorte van mijn zoon ben ik mezelf veel minder belangrijk gaan vinden.
• De zorg voor een jong kind trekt je voortdurend in het moment.
• Ik probeer vooral iedere dag als een geschenk te ervaren.

Hoogleraar Paul van Velde

• We zoeken iets wat ons verheft boven het alledaagse, omdat we niet alleen maar op aarde willen zijn om er onze dagen te slijten.
• Ons hele denken kun je beschouwen als een vaardigheid die erop is gericht de chaos begrijpelijk te maken.
• De chaos blijft, en vernieuwt zich.
• Telkens is er weer iets onbegrijpelijks waar we onze tanden in mogen of moeten zetten.
• Alles is altijd weer complexer.
• Wat brengen wijsheid, fatsoen en redelijkheid me op dit moment?
• Ik twijfel aan het niet-bestaan van God.
• Zoeken is zo essentieel voor de mens.
• Als een geloof wordt dichtgespijkerd, ontaardt het snel in fundamentalisme.
• Wat je ook van deze wereld vindt, we moeten het er wel mee doen.
• De zoektocht naar de zin van het leven is zonder einde.

Epiloog

Mensen zijn niet eenduidig, het leven is dat niet.

Uit de interviews met de 40 hierboven genoemde gesprekspartners destilleerde Fokke Obbema de volgende zeven inzichten:

• 1. Kwetsbaarheid als essentie, het belang van verbinding.

1. Ieder mens is een schakel in een groter verbond. Dat verbond valt niet precies te doorgronden.
2. Succes en status vormen maatschappelijke kernwaarden.
3. Als je alleen maar dat (wat goed gaat) vertelt, blijf je op een oppervlakkig niveau. De openheid die nodig is voor het tonen van kwetsbaarheid, vergt vertrouwen in de ander.
4. De rode draad in alle gesprekken is het belang van 'verbinding'.    

• 2. Veerkracht, hand in hand met dankbaarheid.

1. De mens beschikt over grote veerkracht.
2. De combinatie van ontbering en levensvreugde komt opmerkelijk veel terug.
3. Veerkracht kent ook grenzen.

• 3. Het leven is een leerschool.

1. Het leven is een leerproces, dat tot doel heeft de zin ervan te ontdekken.
2. Met alleen kennis kom je er niet, als het gaat om existentiële vragen.
3. Wijsheid is iets wat je via oefening tot je door moet laten dringen.

• 4. Hoop op vooruitgang - op weg naar een groter ethisch bewustzijn.

1. De kerntaak van de mensheid: het opbouwen en doorgeven van kennis, normen en waarden.
2. De wereld wordt gezonder en welvarender. De vooruitgang is onmiskenbaar.
3. De kwaliteit van het leven is verbeterd.
4. Ethische groei is er zeker.

• 5. Beperkingen van de wetenschap en herwaardering van religie.

1. Met de bevrijding van de religie hebben we aan houvast verloren.
2. Zin is: wat we eraan moeten toevoegen.
3. Het geloof in de wetenschap is veel te absoluut. We moeten haar begrenzingen blijven zien.
4. Toen mij de beperkingen van de wetenschap in toenemende mate opvielen, begon ik religie hoger aan te slaan. Ik begrijp beter hoe wezenlijk 'geloven' blijft.
5. De mens heeft behoefte aan iets groters dan hijzelf, dat ergens op is gericht. Het idee van chaos of willekeur is bedreigend.
6. De behoefte aan houvast herken ik.

• 6. Het nut van de dood - zoeken naar de essentie.

1. Overlevingsdrang wint het van sterfelijkheidsbewustzijn.
2. Overlevingsdrang werkt de illusie van eeuwig leven in de hand.
3. Ik wil geïnspireerd en bezield bezig zijn.
4. De urgentie die onze eindigheid aan het bestaan geeft; het besef dat we er nu iets van moeten maken voordat het voorbij is, komt vele malen terug.
5. Waar het in mijn ogen vooral op neerkomt, is de kunst 'dankbaarheid' daadwerkelijk te ervaren. 
6. Alles is vergankelijk, en niets vanzelfsprekend. De vergankelijkheid vormt de kern van de kwetsbaarheid van ons bestaan.
7. We moeten leren meer compassie en solidariteit voor elkaar op te brengen.

• 7. Geen zin, wel betekenis?

1. De zin van het bestaan, die voel je.
2. De notie van 'zin als bedoeling' wordt onderuitgehaald door de fundamentele rol die toeval speelt.
3. Wat maakt het leven betekenisvol? Van betekenissen is ons leven 'doordrenkt'.
4. De overdracht van ons genenpakket bleek nogal slecht bij kinderloze lezers te vallen.
5. We komen onze dagen zinzoekend en zingevend door.

Geen enkel antwoord op de vraag naar de zin of betekenis aan ons bestaan, geldt als finaal. 

Het is een zoektocht zonder einde, 

maar daarmee nog niet nutteloos.