Water wijst de weg

Donderdag 17 februari 2022
 

Startscherm van de lezing over klimaatverandering

Leven in de delta

Leven in een delta is niet vanzelfsprekend.

Snelle klimaatverandering leidt tot meer weersextremen.

Hoe houden we Nederland nu en in de toekomst veilig en leefbaar?

De klimaatverandering in Nederland gaat sneller dan verwacht, en die gaat grote effecten hebben. Dat blijkt het uit het Klimaatsignaal’21 van het KNMI. De zeespiegel stijgt en wateroverlast door extreme hoosbuien en droogte komt steeds vaker voor.
De Nederlandse waterschappen merken deze gevolgen in hun dagelijks werk en investeren jaarlijks 1,8 miljard euro in het klimaatbestendig maken van Nederland. Ze doen dat door bijvoorbeeld dijken te versterken, regenbuffers aan te leggen en zoetwater vast te houden.
Echter, het watersysteem loopt tegen haar grenzen aan. We kunnen het water niet langer naar onze hand zetten. 

Ingrijpende maatregelen zijn onvermijdelijk. Dit vraagt ook om ruimtelijke keuzes en aanpassingsvermogen van iedereen. We moeten samen aan de slag voor een toekomstbestendig Nederland.

Dijkgraaf van Wetterskip Fryslân
Tijdens de lunchlezing in Tresoar te Leeuwarden ontmoeten we rond het middaguur Luzette Kroon, sinds 2019 de dijkgraaf van Wetterskip Fryslân. 

Dit waterschap zorgt in Fryslân en in het Groninger Westerkwartier onder andere voor sterke dijken, een goed waterpeil en voor schoon water.
In haar toespraak neemt ze ons mee in de dilemma’s en uitdagingen in het waterbeheer.
Luzette Kroon:
“We hebben ons land te leen van onze toekomstige generaties.

• Hoe gaan we met die lening om?
• Wat hebben we er met elkaar voor over om ons land nu en in de toekomst veilig en leefbaar te houden?”

De kerntaken van het waterschap
Op deze stormachtige dag - storm Dudley trekt nu over Nederland - verwachten we vannacht een behoorlijke opstuwing van het zeewater, en dus een hogere waterstand tegen onze Friese Waddenzeedijk. En daarmee hebben we ook direct een passende link naar het lezing-thema van vandaag.
Wij hebben de aarde niet geërfd van onze ouders, maar lenen haar van onze (kinds)kinderen. Dat geeft ons de verantwoordelijkheid de aarde goed door te geven aan onze volgende generatie(s).

Eerst vertelt Luzette Kroon een en ander over de functie van het Friese waterschap, waar momenteel 581 medewerkers werken. 

Haar beheersgebied is het grootste van Nederland, maar haar aantal inwoners is betrekkelijk klein. Daarom is ook de mogelijkheid om voldoende inkomsten van de Friese belastingplichtigen te verkrijgen een uitdagende opgave voor het waterschap. 

We hebben veel meren, kanalen, vaarten, en veel kilometers aan waterkeringen/polderdijken (3.300 kilometer) en 200 km zeedijken. 

Verder is ons (polder)boezemsysteem tamelijk fijnmazig. Een kwart van alle Nederlandse gemalen staat in Fryslân. 

Eén van de taken van ons waterschap is het anticiperen op effecten van klimaatverandering en van bodemdaling.
De kerntaken van het waterschap liggen op het terrein van: 

• water-veiligheid, 
• voldoende water, 
• waterkwaliteit (schoon water).

Ons watersysteem bereikt zo langzamerhand haar grenzen. Belangrijk is dat sloten en vaarten regelmatig gebaggerd/gehekkeld worden, en verder moeten de exoten worden bestreden, bijvoorbeeld de muskusrat onder de dieren en de waternavel onder de planten. 

Wetterskip Fryslân houdt toezicht op het watersysteem. Daarbij gaat het bijvoorbeeld over 8.000 (boezemwater)peilvakken en bijvoorbeeld 1.000 Friese poldergemalen.
Het waterschap controleert en verbetert ook de kwaliteit van het oppervlaktewater.
Bij klimaatveranderingen zullen onze riool-overstorten vaker overlopen, waardoor vuil rioolwater in het oppervlaktewater terecht komt.
De dijkgraaf zit het algemeen bestuur van het waterschap voor, waarin 25 leden zitten, afkomstig uit diverse politieke partijen, aangevuld met leden van de zogenoemde 'geborgde zetels' voor bestuursleden uit de sectoren Landbouw, Bedrijven en Natuur.

Klimaatverandering en de betekenis voor het waterschap
Klimaatverandering is iets van alle tijden; alleen door actueel menselijk ingrijpen versnellen de klimaatveranderingen op onnatuurlijke manier. 

De maakbaarheid van onze watersystemen nadert mede daardoor haar grenzen. Het hele systeem moet daarop worden aangepast, want alleen noodmaatregelen (zoals bijvoorbeeld noodpompen) helpen niet afdoende bij de huidige en toekomstige extremiteiten.
Friese inwoners, huiseigenaren en landeigenaren zijn belastingplichtig. Zij betalen zowel een watersysteemheffing als een zuiveringsheffing.
Effecten van klimaatverandering waar wij en onze waterschappen mee te maken krijgen, zijn:

• zeespiegelstijging, 
• bodemdaling, 
• extreme neerslag, 
• (langere) droogte (leidend tot bijvoorbeeld dijkscheuren), 
• hitte(stress) (resulterend in meer blauwalg-ontwikkeling), 
• minder zoet water(aanvoer) en 
• verzilting door opkomend zout kwelwater. 

We hebben nu nog wel de enige tijd om daartegen maatregelen te nemen, maar stilzitten en niets doen, is al lang geen acceptabele optie meer.
De zogenoemde 'waterbom' van Limburg van afgelopen zomer 2022 kan ook zomaar een keer in Fryslân vallen. Daar kan het vooral in de laagliggende gebieden van onze provincie enorme materiële en financiële schade toebrengen. 
 

Klimaatadaptatie
De vraag is dan natuurlijk: Wat gaan we daar doen qua klimaatadaptie?

Het waterschap probeert de verwachte klimaatschade zoveel mogelijk te beperken, door onder andere:

• energiebesparing, 
• duurzame energie zelf opwekken, 
• duurzame inkoop, 
• CO2-uitstoot terugdringen, 
• droogtebestrijding, 
• boezemuitbreiding.

Verder wil het Wetterskip Fryslân in 2025 energieneutraal zijn, en in 2030 klimaatneutraal. Dat is dus de forse eigen opgave van en voor het waterschap.
Enkele sub-opgaven en maatregelen die daaruit voortvloeien, zijn onder andere:

• aanpassing van het watersysteem, 
• water en bodem worden meer sturend bij ruimtelijke ontwikkelingen, 
• beperken van bodemdaling;
• verlagen van de CO2-uitstoot, 
• werken aan waterkwaliteit en 
• transities in de landbouw, bijvoorbeeld op het gebied van stikstof.

Dit is wat we in Fryslân - vooral ook samen - gaan doen qua toekomstbestendig waterbeheer.

Dat gaat we doen met allerlei partijen zoals: overheden, kennisinstituten, bedrijfsleven, maar ook samen met alle inwoners van Fryslân. Dus ook wijzelf kunnen meedoen en ons steentje bijdragen; soms ook heel letterlijk, door bijvoorbeeld het zogenoemde 'tegelwippen': haal een tegel uit je tuin en zet daar een plant voor in de plaats.
Voor het waterschap en voor ons zelf resteert elke dag de vraag:

Wat doen we morgen met water?