Bijzondere viering rond Leonard Cohen in Stiens

Zondagavond 30 oktober 2022
 

Muziek van Leonard Cohen in De Hege Stins van Stiens

Een bijzondere viering
Vanavond zijn Durkje en ik aanwezig bij de bijzondere viering in De Hege Stins te Stiens, die wordt georganiseerd door de Evangelisatie- en Zendingscommissie van de Protestantse Gemeente van Stiens. Een bijzondere viering is het, omdat het - aldus voorganger Jak Verwaal - geen kerkdienst is, en ook geen concert. 

In deze viering staat vanavond een selectie van de liederen van Leonard Cohen (1934-2016) centraal. De van geboorte Canadese Leonard Cohen was van Joodse komaf. Hij ging zijn eigen levensweg, ook voor wat betreft zijn spirituele ontwikkeling. Zo verbleef hij enkele jaren in een Zen-klooster. De religies waar hij zich aan verbond, hebben wel een plek gekregen in Cohen zijn leven en werken, maar hij bleef vooral zijn Joodse afkomst benadrukken. Cohen is met name bekend door het lied 'Hallelujah', maar hij liet een breed spectrum aan liederen na, waarin vaak oude Hebreeuwse teksten zijn verwerkt. Daar zullen we vanavond ook het een en ander over horen.

Leonard Cohen schreef trouwens ook poëzie en romans, maar in Amerika stond zijn zangcarrière centraal, en daarvan kennen de meesten Cohen ook.

Performance

De viering omvat uitleg over Leonard Cohen en zijn songs; de vertalingen van de gezongen songs worden vooraf voorgelezen, en als sluitstuk worden - per programmablokje - alle zes gepresenteerde songs live gezongen. 

Nettie Veening begeleidt de songs op piano. De songs van Cohen worden gezongen door sopraan Mirjam Cornelisse en bariton Henk Koorneef. Tijdens de zang valt de uitdrukkingsloze houding van de bariton elke keer weer op. Zijn stem doet dan wel denken aan het timbre van Leonard Cohen, maar er zou zoveel te winnen zijn aan de performance als hij ook maar iets van de welbekende expressie van Leonard Cohens podium-houding zou overnemen. Alleen al een imitatie van het genegen oogcontact van Leonard Cohen met zijn mede-muzikanten zou de performance als expressie bij de mooie zang van Mirjam & Henk voor hun publiek goed doen. Zo zou ik de viering nog wel eens willen zien, om ook te kunnen genieten van een dergelijk harmonieuze expressie.

Kerkelijk werker Dieneke Grit & dominee Jak Verwaal geven in wisselbeurt per song eerst een korte inleiding op de te zingen liederen, en daarbij krijgen we dan ook elke keer enkele biografische gegevens van Cohen gepresenteerd.

We luisteren achtereenvolgens naar de volgende songs van Leonard Cohen:

1. Anthem

• Een 'Anthem' is een lofzang, een nationaal volkslied, en een gebed om ontferming.
• Het thema van dit lied is: 'Er zit een barst in alles, en juist dáár komt het licht doorheen'; heel mooi gezongen met de woorden: "There is a Crack in everything; that's how the Light gets in". 
• Zo mogen wij er als christenen op vertrouwen dat er - ondanks alle onvolkomenheden in onze wereld en in ons leven - altijd hoop is en blijft.

2. If it be Your will

• Als medici Leonard Cohen duidelijk maken dat zijn stem zal verzwakken, zodat hij niet meer zal kunnen zingen, balanceert Cohen tussen aanvaarding en hoop.
• Je kunt zijn lied zien als een verwijzing naar het gebed 'Het Onze Vader', waarin de woorden 'Uw wil geschiede'. 'Als het Uw wil is': 'As it Jo wil is'; ooit zo prachtig vertolkend Friestalig gezongen door Gerrit Breteler.

3. Story of Isaac

• Het bekende bijbelverhaal nu eens niet gezien vanuit het perspectief van Abraham die zijn zoon ten offer brengt, maar gezongen vanuit het perspectief van Izaäk, die eenmaal op de offerplaats vastgebonden- en zag hij nu een gier of een adelaar? - wordt bevrijd. 
• Deze song is een oproep aan ouders om niet langer meer altaren voor hun kinderen te bouwen.
• Dit lied gaat over bevrijding en opstanding.

4. Who by fire

• Dit lied is geïnspireerd door een gebed in de synagoge ter gelegenheid van de viering van het Joodse nieuwe jaar (Rosj Hasjana). 
• Wie zal ik zeggen, roept? Vul zelf maar in wie tot je roept, wie jou inspireert; en stel je open voor die roep.
• Who shall I say is calling? Heel mooi tweestemmig gezongen door Mirjam & Henk.

5. You want it darker

• Somber doch berustend: Leonard Cohen zingt hierin zijn eigen levensles, wetende dat zijn dood dichtbij is. 
• Ik ben bereid om te luisteren, te aanvaarden, te zingen, te antwoorden, en te sterven.
• Geraakt word je door het herhaalde 'Hineni (het aanvaardende 'hier ben ik'), hineni; I am ready my Lord’, aan het eind van elk refrein.
• En wie zojuist goed heeft geluisterd naar de 'Story of Isaac', hoort hier nog iets van de berusting klinken van Abraham, die ook tot God sprak: 'Hineni'.

6. Hallelujah

• Leonard bezingt de verbondenheid met koning David. Het halleluja - het looft de Heer - is echter een gebroken halleluja, immers ziende op de buitenechtelijke verhouding van David met Batseba.
• David, Cohen en wij kunnen allen zingen: Ik heb mijn best gedaan, maar ... het was niet genoeg.
• Het uitzonderlijke bij het zingen van dit lied is dat wij als kerkgangers zijn uitgenodigd om het refrein 'Hallelujah' met het zangduo mee te zingen. Al onze stemmen voegen zich samen, in het gemeenschappelijk en harmonieus meezingen van het Hallelujah.

7. De zegen van Cohen

• En dan zijn we al bijna aan het eind gekomen van deze bijzondere viering. 
• Maar we gaan niet uiteen alvorens we de zegen van Cohen hebben meegekregen. 
• Die zegen wordt uitgesproken en gezongen door alle vijf musici van vanavond. Tijdens de zang heffen de beide voorgangers Dineke & Jak hun handen over de aanwezigen, en daalt Gods Zegen over ons, over ons leven en over onze werken van vandaag en morgen.

En dan klinkt ten overstaan van de vijf musici een hartelijk applaus, als warme dank voor de voorbereiding en uitvoering van deze bijzondere avondviering in De Hege Stins van Stiens.

Onder het genot van koffie, thee en/of iets anders is er nog ruim gelegenheid om elkaar in de ontvangsthal van de kerk te ontmoeten, om onder andere na te praten over wat ons vanavond zo heeft geraakt.

Ontmoeting met gevolgen in Holwerd

Zondag 30 oktober 2022
 

Korneel als Geertruydt Jansdochter Hoyer in de Fermanje van Holwerd

Over Geertruydt & Geerte
Vanmiddag zijn Durkje en ik aanwezig bij de uitvoering van een toneelstuk in de Vermaning (Fermanje) van het Friese Holwerd. Korneel Roosma-de Vries is de voormalig predikante van de Doopsgezinde Gemeente van Holwerd, en brengt evenals zo'n tien jaar geleden een toneelstuk op de planken, waarin deze keer twee personen voorkomen, gespeeld door één persoon, namelijk Korneel. 

• Haar eerste toneelpersonage is Geertruydt Jansdochter Hoyer (1501-1555), sinds 1536 echtgenote van de Friese Menno Simons (1496-1561), de kerkhervormer voor de Nederlandse Wederdopers, de latere Doopsgezinden.
• De tweede door Korneel gespeelde personage is Geerte de Vries: een verre, verre achterkleindochter van Geertruyd, maar dan in de tijd waarin wij nu leven. Geerte mag dan een fictief persoon zijn, maar eigenlijk is ze de verbeelding van de oud-predikante Korneel Roosma zelf. 

Ontmoeting met gevolgen

Het stuk heet 'Ontmoeting met gevolgen'. Korneel schreef dit toneelstuk zelf, en ze voert het ook helemaal uit, daartoe bijgestaan door haar echtgenoot Sikke Roosma, die het licht, het decor en het geluid verzorgt.

Het toneelstuk verhaalt over hoe deze twee vrouwen hun eigen tijd beleefden en beleven. Welke keuzes maakten zij bijvoorbeeld? En welke gevolgen had dat voor hun eigen toekomst? 

Met wederkerende perspectiefwisselingen tussen het verleden en heden hoopt Korneel Roosma dat de bezoekers van haar voorstelling uitgelokt worden om zelf na te denken over hetgeen in deze eenakter te berde wordt gebracht.

Beiden vrouwen kijken terug op hun leven en werken, en vragen zich daarbij onder andere af hoe het verder moet met de doopsgezinde kerk en met het geloof. Beide vrouwen vertellen over hun twijfels, en vragen zich af of ze er achteraf gezien al dan niet goed aan hebben gedaan om door de toevallige ontmoetingen in hun tijd hun leven zozeer te laten bepalen. Geertruydt bijvoorbeeld kampte tijdens haar huwelijksjaren met Menno Simons met een vluchtelingenbestaan, zich uitstrekkend over het gebied van Fryslân. Groningen en Duitsland. Geertruydt laat ons onder andere voelen wat het betekent als je als vluchteling je familie nooit meer ziet. 

Verleden, heden en toekomst

Ruim een uur kijken en luisteren de toeschouwers in de volle kerkzaal naar dit indrukwekkende verhaal over de twee vrouwen van toen en nu. Heel natuurlijk zijn ook de met muziek en licht onderstreepte overgangen waarmee Korneel links en rechts op het podium Geerte en Geertruyds steeds wisselend het woord laat voeren. Knap is ook het oude en nieuwe taalgebruik van Korneel, waarmee ze de tijden van vroeger en nu zo duidelijk onderscheidt.

Maar het blijft niet bij alleen de toneel-registratie van twee vrouwen, want het stuk mondt uiteindelijk uit in een treffende analyse van deze tijd, waarin Korneel onmiskenbaar haar betrokkenheid, passie en ambitie laat doorklinken voor het belang van kerk, gemeente en geloof van heden ten dage en op wat daarop volgt.

Met heel veel respect hoor ik in de informele nazit na afloop de toeschouwers praten over hun intense beleving van dit toneelstuk, en over hun grote bewondering voor de buitengewoon knappe wijze waarop Korneel haar verhaal met de genoemde twee vrouwen naar voren heeft gebracht. Het ligt dan ook voor de hand dat - behalve regisseur Binne Reitsma - met name ook Korneel & Sikke een uitbundig staand applaus verdienen aan het eind van hun bijzondere voorstelling.

Herfst Tour van Roon Staal in Olterterp

Zaterdagavond 29 oktober 2022
 

Concert van Roon Staal in de Hippolytuskerk van Olterterp

Concert in de Hippolytuskerk
Ter gelegenheid van Piet zijn recente pensionering zijn Durkje en ik vanavond samen met Piet & Linda aanwezig bij het voorlaatste concert van de Herfst Tour 2022 van de zanger-pianist, coverist & componist Roon Staal. Dit concert vindt plaats in het karakteristieke kerkje van Olterterp, in de Hippolytuskerk.  

De kerkzaal is sfeervol verlicht, waarbij Roon Staal is gepositioneerd in het koor van de kerk onder twee kroonluchters vol brandende kaarsen. Dit is geheel passend bij de intiem-romantische sfeer die Roon oproept tijdens het zingen van zijn gecoverde en eigen songs. Op de stille avond van de 'Nacht van de Nacht' zit de kerkzaal vol met concertgangers, die ademloos genieten van de stem en de pianomuziek van Roon Staal.

Herfst Tour met oude en nieuwe muziek

Op het programma van deze tour staan naast de veel gevraagde en graag beluisterde nummers zoals 'Help Me Through The Night', 'Stay With Me 'Till The Morning', 'Autumn Leaves' en 'I Have A Dream' ook nummers van Roon zijn nieuwe (inmiddels 16e) album 'DreamLand' dat tijdens deze Herfst Tour wordt gepresenteerd. 

Van die nieuwe CD luisteren we vanavond vóór en na de pauze naar zijn songs zoals: 'Let The Children Have A World' en 'Danny Boy'.

Een extra vermelding verdient Roon Staal zijn nieuwe lied, het zogenoemde 'Malawiaans Gebed', dat hij schreef en opdraagt aan zijn half jaar geleden geboren dochter Ella; een song waarin de liefdevolle gevoelens voor het nieuwe leven van je pasgeboren kindje zo teer doorklinken, met in het lied ook de door Roon zijn Malawiaanse echtgenote geschreven woorden van een Malawiaans gebed. 

Maar ook het tere 'Pie Jesu' klinkt in deze eeuwenoude kerkzaal voortreffelijk vanavond.

Roon Staal sluit zijn concert vanavond af met zijn zo populaire vertolking van de song 'Like a Bridge over Troubled Water'. Als de laatste lage toon van zijn keyboard heeft geklonken en Roon met een kort 'dankjewel' zijn concert afsluit, neemt hij het uitbundige applaus van zijn publiek dankbaar en welverdiend in ontvangst.

Bildtse Smaakroete 2022

Zaterdag 29 oktober 2022
 

Op bezoek in de boerderijloods van Bildts Genot aan de Oudebildtdijk

Bildtse Smaakroete langs streekproducten
Nadat we vanmiddag met mim naar het graf van hait zijn geweest ter gelegenheid van zijn 88e geboortedag, rijden we een eindje door naar Oudebildtdijk, waar we met z'n drieën een bezoek gaan brengen aan één van de boeren die meedoet aan de jaarlijkse 'Bildtse Smaakroete'.

Het Bildt is een vruchtbare streek in het noorden van Fryslân, die bekend staat om haar Bildtse karakter van "de kop d’r foor en skouders d’r onder". Mede daarom blijkt het geen moeilijke opgave te zijn om een gevarieerde deelnemerslijst samen te stellen van boerenbedrijveen en andere ondernemers, die zich richten op de productie en verkoop van Bildtse streekproducten. Vandaag is derhalve op negen Bildtse boerenerven, tuinen en terrassen streekeigen voedsel te koop. 

Deze Bildtse Smaakroete is met name populair bij de groep mensen, die bewust hun levensmiddelen willen inkopen, en daarbij zo dicht mogelijk bij huis hun eten inkopen van de producent. Voor mensen die daarnaast eens op een (boeren)erf willen kijken, is er ook van alles te zien tijdens de Bildtse Smaakroete.

Akkerbouwer De Jong van Oudebildtdijk

Dat er grote belangstelling bestaat voor dit Bildtse initiatief, blijkt onder andere als we op het grote parkeerterrein op het boerderij-erf van de Bildtse akkerbouwer De Jong aan de Oudebildtdijk een nog resterende plek voor onze auto zoeken. Op de Oudebildtdijk was het qua autoverkeer en fietsers al drukker dan normaal, en dat heeft duidelijk te maken met het feit dat veel mensen de Bildtse Smaakroete vandaag rijden.

Bij dit Bildts Genot-boerenbedrijf is binnen van alles te zien voor wat betreft het aanbod van verse akkerbouwproducten. Niet alleen aardappelen, winterwortel, rode bieten, uien en pastinaak liggen tussen het aanbod, maar ook sappen en siropen van Bildtse vruchten, afbakbrood met aardappel en zelfs versgebakken patat van eigen verse aardappelen (in het Bildts 'Forse patat' genoemd) is hier te koop. Een lange rij staat zowel voor het aanbod van akkerbouwproducten als ook voor de 'forse patat'. 

Het is er gezellig druk, en na afloop van ons bezoek laden we de door ons hier gekochte streekproducten van deze Bildtse akkerbouwer in de auto.

Melkveebedrijf Elgersma van Oudebildtzijl

Daarna rijden we over de Oudebildtdijk door naar Oudebildtzijl (Ouwe Syl), waar we een bezoek gaan brengen aan het melkveebedrijf van de familie Elgersma.

In één van de schuren zijn verschillende producten te koop, zoals yoghurt en kazen, die in deze boerderij gemaakt zijn van de melk van de eigen schapen. Van de boerderij-producten zijn ook kadopakketten gemaakt met daarin verschillende producten van het eigen bedrijf. En ook hier verlaten we de boerderijschuur niet alvorens we een en ander aan Ouwesylster streekproducten hebben gekocht, om daarvan de komende dagen te genieten.

Begonnen in 2020, is ons vanmiddag duidelijk geworden dat de Bildtse Smaakroete bij veel mensen in de smaak valt, en dat dit evenement in het volgende oogstseizoen van 2023 zeker voor herhaling vatbaar is.

Bovendien zal ook het prachtig zonnige najaarsweer ertoe hebben bijgedragen dat velen in de auto en op de fiets zijn gestapt om in deze oogsttijd de aangedragen route door de Friese Bildthoek te rijden.

Zonsondergang in Feinsum

Vrijdag 28 oktober 2022
 

Zonsondergang in Feinsum

Klooster Claercamppad van Hallum naar Sint-Jacobiparochie (etappe 6)

Vrijdag 28 oktober 2022
 

Bij het klooster-monument van Mariëngaarde

Klooster Claercamppad

Op 1 juni 2022 presenteerde de wandel-journalist Fokko Bosker zijn nieuwe fiets- en wandelgids, van het zogenoemde 'Klooster Claercamppad', met de volgende subtitel aangeduid: 'Wandel- en fietsroutes door de Friese Waddendelta'.

Deze nieuwe gids bevat voor wandelaars: 13 etappes, 3 rondwandelingen, 1 wadlooptocht, 2 stadswandelingen en 3 fietstochten.

In de Friese Waddendelta ontmoeten water en land elkaar. Dit kustgebied is door de golven en getijdenwerking in duizenden jaren gekneed uit zand, klei en veen. Op de kwelderruggen vestigden zich de eerste Friezen en legden zij de basis voor hun rijk, dat zich uitstrekte vanaf Noord-Frankrijk tot aan Denemarken. Het Klooster Claercamppad brengt deze bijzondere landstreek, de natuur en geschiedenis in veelkleurige verhalen en met afwisselende wandel- en fietsroutes tot leven.

De route van dit pad loopt in grote lijnen vanaf Lauwersoog over Zoutkamp naar Dokkum, en voert dan verder naar Sint-Jacobiparochie (de startplaats van het pelgrimspad 'Jabikspaad'), Franeker en de Hanzestad Bolsward, om vervolgens met een lus over Makkum en Harlingen langs de kust en over de dijken terug naar Sint-Jacobiparochie te leiden. 

De eeuwenoude cultuurgeschiedenis van terpen, deltawerken, middeleeuwse kerken, kloosters en florerende handelssteden vertelt een bijzonder gelaagd verhaal.

Naar het startpunt van de Camino de Santiago

Vandaag wandelen we etappe 6 van dit Klooster Claercamppad, vanuit Hallum via Hallumerhoek, Oudebildtzijl, Nij Altoena, Zwarte Haan en Westhoek naar Sint-Jacobiparochie, over een afstand van 21,6 kilometer. Het thema van deze route is: 'Naar het startpunt van de Camino de Santiago'.

Om 8:20 uur vertrekken we vanmorgen met onze auto's vanuit Feinsum. De ene auto brengen we naar De Groate Kerk in Sint-Jacobiparochie, en met de andere auto rijden we naar Hallum, waar onze etappe vandaag begint.  

Als we vanmorgen vertrekken vanuit Feinsum is het 12 graden Celsius, en de temperatuur loopt vandaag op tot 18 graden Celsius. We lopen vandaag onder een bewolkte lucht, en genieten tussendoor nog wel van de aangename najaarszon. Het waait nauwelijks vanuit het zuidwesten, en we ervaren deze dag als een betrekkelijk warme, heerlijke herfstwandeldag.

Van Hallum naar het monument voor Klooster Mariëngaarde

Om 9:15 uur staan we bij de Grote of Sint-Maartenkerk van Hallum, waar voor onze deze etappe vandaag begint. 

Via de Hegebuorren en de Langebuorren dalen we af van de tweeduizend jaar oude dorpsterp, om verderop aan de overzijde van de N357 over de Doniaweg door het Hallumer bedrijventerrein te lopen. We ruiken daar duidelijk de voor ons herkenbare bakgeur van de beroemde Hallumer koekjesfabrikant Hellema. Halverwege het bedrijventerrein gaan we in noordelijke richting naar de Meekmawei. Op het smalle weggetje worden we driemaal ingehaald door grote container-vrachtwagens, die zich verderop in een rij opstellen voor de weegbrug.

Op het moment dat we iets verder over de Hege Herenweg lopen, zijn zware landbouwwerktuigen op de rechter akker bezig suikerbieten te rooien.

We wandelen de Hallumerhoek binnen, en gaan dan over de Mariëngaarderweg naar Mariëngaarderkleaster. Daar staat het kloostermonument uit de zestiger jaren van de vorige eeuw, gebouwd van kloostermoppen, die we in Fryslân ook wel 'âlde friezen' noemen. Dit is het monument dat hier is gebouwd omdat dit de locatie is waar eeuwen geleden het beroemde Klooster Mariëngaarde (1163) van abt Frederik van Hallum heeft gestaan. Op de kloosterlocatie staat nu een boerderij, maar van het voormalige klooster - vroeger een belangrijke bedevaartsplek voor pelgrims - is helaas geen restant meer te zien.

Van Ouwesyl fia Nij Altoena na Nijediek 

Vanuit Hallumerhoek wandelen we door naar Oudebildtzijl. Op de Pijp ontmoeten we Auke Kooistra van café-restaurant Het Graauwe Paard. Zijn horeca-zaak en ook De Witte Klok zijn op dit moment gesloten, maar gelukkig is de nieuwe Ouwesylster horeca-gelegenheid 'Wad Noflik' wel open. Daar worden we hartelijk welkom geheten door de brasserij-eigenaresse Carina van der Meer en genieten we van een kop koffie met iets lekkers erbij. 

Dan volgt een kilometers lang traject over de Oudebildtdijk naar Nij Altoena. Daarbij komen we ook langs de twee woningen waar mijn pake & bep De Vries-Brouwer vroeger achtereenvolgens hebben gewoond. Onderweg fietst een basisschoolleerkracht een eind met ons mee, die net terug komt van - en enthousiast vertelt over - het fascinerende Spacebuzz-project van de Nederlandse astronaut André Kuipers, dat vandaag op schoolbezoek is geweest bij de basisschool in Hallum.

In Nij Altoena vinden we een bankje bij een bushalte, waar we in de luwte van de woningen achter ons genieten van onze lunchpauze.

Na deze pauze lopen we over de Schuringaweg in noordelijke richting, waarna we bij twee grote loodsen en bij het 'Strandhuis der Bildtpollen' op de Nieuwebildtdijk arriveren.  

Van Zwarte Haan langs de Waddenzee naar Sint-Jacobiparochie

Bij de camping Noordster aangekomen, gaan we een landweggetje op, dat ons naar de Poldijk voert. Bij de Waddenzeedijk aangekomen - met zicht op Noard-Fryslân Bûtendyks - volgen we die in westelijke richting, tot aan Zwarte Haan, waar we een tweede pauze inlassen op het zonovergoten terras van restaurant De Zwarte Haan.

Na deze pauze lopen we verder langs de Zeedijk tot aan de Boonweg, die we vervolgens volgen tot we weer terug komen op de Oudebildtdijk.

Nu hoeven we nog maar een stukje over de Oudebildtdijk, om even later de  Ouwe Faart over te steken, waarna we over Het Sandpad in de richting van Sint-Jacobiparochie lopen. Links van ons is een boer bezig zijn akker om te ploegen. Tientallen meeuwen doen zich achter de ploeg te goed aan al het voedsel dat door het ploegen bovengronds komt. 

Verderop lopen we door de Franekerlanden langs de grote boomgaard, en dan arriveren we al spoedig bij De Groate Kerk van Sint-Jacobiparochie, het vertrekpunt voor pelgrims, die vanuit dit Bildtse Sint Jabik op pelgrimstocht gaan naar het Galicische Sint Jabik, ofwel het Spaanse Santiago de Compostela.

Hier eindigt onze etappe van vandaag. We halen de andere auto af uit Hallum, en gaan dan beiden verder met de rest van ieders middagprogramma.

Handboek voor de pelgrim

Donderdag 27 oktober 2022
 

Cover van het 'Handboek voor de pelgrim'

Pelgrimeren

Op pelgrimstocht gaan, betekent: onthaasten, afstand nemen van het dagelijkse leven, en vrijheid. 

Pelgrimsroutes zijn bronnen van kracht en ontmoetingsplaatsen. Ze bieden een natuurervaring en een beleving van de geschiedenis. 

Met de juiste zelfinschatting, routekeuze en voorbereiding kan bijna iedereen de sprong als pelgrim in spe wagen. 

Het hoeft niet altijd een Sint-Jacobsroute te zijn. Je kunt namelijk kiezen uit talloze pelgrimsroutes door heel Europa, en ook daarbuiten. 

Maar waar moet je rekening mee houden als je een pelgrimsroute gaat lopen?

Cordula Rabe

De Duitse pelgrim-fotografe-auteur Cordula Rabe kijkt terug op meer dan 20 jaar pelgrimservaring. 

Tijdens de pelgrimage van Durkje en mij op de Camino de la Costa hebben we Duitse Cordula Rabe en haar Britse echtgenoot John Cabney enkele malen ontmoet, onder andere op 22 juli 2016 op de etappe van Muros de Nalón naar Soto de Luiña.

Cordula Rabe schreef een groot aantal routegidsen, ook voor pelgrims; onder andere die van de:

• Caminho Portugués;
• Camino Primitivo;
• Camino del Norte;
• Spaanse Sint-Jacobsroute;
• Via de Plata.

Haar boeken zijn inmiddels in meerdere talen uitgegeven.

In Cordula Rabes nieuwe boek 'Handboek voor de pelgrim' ( 2022) deelt ze haar kennis die ze heeft opgedaan, en geeft ze inzicht in de dagelijkse praktijk van de pelgrimstocht. Zij geeft toekomstige pelgrims waardevolle adviezen en suggesties over de pelgrimstocht. 

De bijpassende subtitel van dit pelgrimshandboek is: 'Plannen - Pakken - Wandelen'.

Adviezen & suggesties voor pelgrims in spe

Haar nieuwe boek - het Handboek voor de pelgrims - is ook bedoeld als aanmoediging aan al diegenen die graag op pelgrimstocht willen gaan, maar nog twijfelen of ze er wel aan moeten beginnen.

In haar voorwoord schrijft Cordula: 

• Geen enkele andere vorm van reizen geeft mij zo'n intens gevoel van vrijheid als de pelgrimstocht.
• Op pelgrimstocht gaan, is meer dan alleen reizen. Het is een levenshouding.
• Op pelgrimstocht gaan, is geen kwestie van kwantiteit, maar van kwaliteit.

Na dit voorwoord volgen onderstaande vijf hoofdstukken, en daarna sluit Cordula Rabe haar boek af met een Paklijst voor de pelgrimsrugzak en een Register van trefwoorden.

Behalve de tekst zijn ook de meeste foto's in dit boek van de hand van Cordula Rabe, en de Nederlandstalige versie die ik in de afgelopen dagen heb gelezen, is uit het Duits van Cordula Rabe vertaald door Henk Filippo.

Pelgrimstocht: wat is dat eigenlijk?

• De combinatie van verschillende spirituele benaderingen, ideeën en wereldbeelden spreekt een breed publiek aan.
• Het aardse leven is een pelgrimstocht op zoek naar God, redding en verlossing.
• Aartsvader Abraham wordt beschouwd als de eerste pelgrim.
• Aanvankelijk gebruikten de pelgrims de moeilijke route langs de noord-Spaanse kust en door het bergachtige Asturië. Later werden de pelgrims verder zuidwaarts langs oude Romeinse wegen door gemakkelijker terrein geleid.
• De apostel Jacobus had een enorme spirituele aantrekkingskracht.
• Pelgrims verspreidden kennis en nieuwe tendensen op het gebied van architectuur en kunst. De Sint-Jacobsweg wordt zelfs beschouwd als de wortel van een gemeenschappelijk Europa.
• De 'peregrinus' (pelgrim) is iemand die zijn vertrouwde omgeving heeft verlaten, en zijn heil zoekt 'in den vreemde'.
• Aan het eind van de 20e eeuw werd het begrip 'pelgrimstocht' losgemaakt uit zijn zuiver religieuze context. Veel pelgrims zoeken en vinden momenteel de werelden die zij in zichzelf ontdekken.
• De ouderwetse pelgrimstocht werkt als een 'nooduitgang'. Zijn eenvoud en overzichtelijkheid vormen het ideale tegenwicht voor de eisen van deze tijd.
• Het meemaken van de verscheidenheid - die de pelgrimstocht uniek maakt - is van onschatbare waarde.
• Pelgrimstochten passen bij alle stemmingen, levenssituaties en interesses. Ongeacht leeftijd, beroep, sociale status - iedereen kan een pelgrim zijn.
• Op weg gaan is altijd beter dan stil blijven staan. Alleen wie begint te lopen, komt verder.
• Zelfs als we onze eigen weg gaan, maken we deel uit van een geheel.
• De voornaamste zorg voor pelgrims in de Middeleeuwen was het bereiken van de bestemming.
• Wij bepalen zelf de mate van lijden.
• We kunnen gewoon elke dag op ons af laten komen.
• De pelgrimstocht is een vakantie voor lichaam en geest.
• Als je eenmaal geïnfecteerd bent met het pelgrimsvirus, kom je er niet snel meer vanaf.
• Bedevaartsgangers houden zich bezig met de bestemming; pelgrims met de weg erheen.
• Bij langeafstandswandelroutes staat het wandelplezier op de voorgrond.
• Op pelgrimstocht zien mensen zichzelf meer als een gemeenschap, verenigd door het pad en het doel.
• Toen we voor het eerst op pad gingen, hadden we geen idee waar de reis ons zou brengen.

Welke pelgrimstocht past bij mij?

• Vele wegen leiden naar Jacobus.
• De Sint-Jacobsroute is een symbool van verzoening en vrede in Europa.
• De verandering van perspectief en de traagheid van de reis deden mij het zogenaamd vertrouwde op een heel andere manier, intenser waarnemen.
• Als je een land echt wilt leren kennen, moet je er te voet doorheen reizen.
• Bij de keuze van de route moet je goed nadenken over wat je van de reis wilt en verwacht. Veel factoren spelen een rol. Ook het seizoen is van invloed. Meestal is een specifiek traject de doorslaggevende factor.
• Voor een ontspannen pelgrimstocht moeten tijd, geld en de route bij elkaar passen.
• Het gevoel van vrijheid en onafhankelijkheid is juist zo aantrekkelijk aan een pelgrimstocht.
• De Camino Franchés heb je niet voor jezelf. Het is rustiger op andere, minder bekende pelgrimsroutes.
• Corona's aanslag op de pelgrimsroutes in Spanje was hard.
• Met een beetje culturele voorbereiding haal je meer uit de reis.
• Je goede wil opent harten en deuren.

De reis begint thuis

• De voorbereiding van de middeleeuwse pelgrim was vooral gericht op het geval van niet-terugkeer: vraag de zegen van de priester, los geschillen op, verzoen je met iedereen, en maak het testament.
• Wij mensen zijn niet gemaakt om te zitten, maar om te lopen.
• Als pelgrims laten we ons alledaagse ego grotendeels achter ons.
• Niets hoeven voor te stellen of te verbeelden en gewoon mogen zijn, is ook één van de charmes van de pelgrimstocht.
• Ook al heeft de pelgrimstocht de glans van het spirituele, het blijft een tastbare fysieke uitdaging.
• Je moet zelf uivinden wat je kunt en wilt bereiken.
• Wijzelf, onze gemakzucht, onze zelftwijfel en angsten vertragen ons.
• Je kunt veel meer bereiken dan je dacht.
• Je houding, je ervaring en gevoelens maken je tot een pelgrim.
• Een pelgrimstocht is als een boek: niet in één keer lezen, maar bladzijde voor bladzijde, en hoofdstuk voor hoofdstuk.
• De route ontwikkelt zijn eigen dynamiek.
• Je zult het meeste onderweg wel leren en ervaren.
• Jouw weg is jouw verhaal.
• Je pelgrimspad moet als een leeg boek vóór je liggen.
• Een pelgrimstocht is geen kwestie van leeftijd, maar van houding en de juiste zelfbeoordeling.
• Bewegen in de frisse lucht geeft je een nieuw lichaamsbewustzijn.
• Als je overdrijft, zul je snel gefrustreerd raken.
• Liever langzaam je bestemming bereiken, dan helemaal niet.
• Als je een speciaal dieet volgt, kan dit een uitdaging zijn tijdens een pelgrimstocht.
• Je hoofd moet je steeds voorzien van genoeg motivatie, passie, plezier, en af en toe een extra scheutje doorzettingsvermogen.
• Veerkracht (waarop veelal een beroep werd gedaan tijdens de coronacrisis) kun je geweldig trainen op een pelgrimstocht. Als je eenmaal een pelgrimstocht achter de rug hebt, zul je beter in staat zijn om met veel andere moeilijke situaties om te gaan.
• Een pelgrimstocht is vooral een reis voor en naar onszelf.
• Zonder afleiding beleef je de wandeluren intenser en geniet je er meer van.
• De ontmoeting en de confrontatie met jezelf hoort ook bij de pelgrimstocht.
• Ik wandel alleen, maar ik ben nooit alleen.
• De pelgrimssfeer is meestal ontspannen en ongecompliceerd.
• In je eigen tempo en met je dagelijkse kilometers bereik je je doel misschien langzamer, maar waarschijnlijk gelukkiger en tevredener.
• Pelgrimspaden zijn nog echte sociale netwerken, waarin mensen elkaar opmerken en naar elkaar omkijken.
• Zelfs als er iets fout gaat, heeft dat zelden echt dramatische gevolgen.
• Ook met z'n tweeën op pelgrimstocht gaan, kan ook heel gelukkig, verrijkend en uniek zijn.
• Het is bijna onmogelijk om elkaar intenser te ervaren dan tijdens een gezamenlijke pelgrimstocht. Speciale momenten en ervaringen creëren unieke herinneringen. We leren onszelf en onze metgezellen vanuit een nieuw perspectief kennen. Op menige inspannende etappe ontdekken we hoe crisisbestendig onze relatie of vriendschap is.
• Beweging is het beste medicijn.
• De pelgrimstocht verbindt spirituele contemplatie en een pauze van het dagelijkse leven door middel van fysieke activiteiten.
• Er valt veel te ontdekken voor kinderen.
• De pelgrimsreis wordt vrouwelijker.
• De bedevaart wordt beschouwd als een tamelijk veilige manier van reizen. Dit maakt pelgrimstochten ook aantrekkelijk voor vrouwen.
• Minder reisdagen betekent ook minder kosten.
• Een pelgrimstocht leeft van de traagheid, van het geleidelijk groeiende contact en de uitwisseling met andere pelgrims - met de fiets valt dat grotendeels weg. 
• Als je het echte pelgrimsgevoel wilt ervaren, kun je beter te voet gaan.
• Niet jij maakt de weg, maar de weg maakt jou.
• Een pelgrimstocht maken, kost tijd.
• De route beslist hoe snel of hoe langzaam we onze bestemming bereiken.
• Wie al meerdere keren op bedevaart is geweest, weet dat elke route anders is.
• Het belangrijkste is om van elke kilometer te genieten zonder stress.
• Het is beter om overnachtingsaccommodaties onderweg te boeken.
• Het is een ongelooflijk belangrijke les om bescheiden te zijn, om nederig te zijn, om de dingen te aanvaarden, in plaats van ze mijn wil op te leggen.
• Op de Sint-Jacobsroute word je geduldiger en vergevingsgezind.
• De rugzakken van veel pelgrims zitten vol angst, dus ze zijn veel te zwaar. Je rugzak mag niet meer dan 8 kilo wegen.
• Wandelsokken met een percentage merinowol hebben zeer goede eigenschappen.
• Een regenjack is voldoende bij lichte regen. Voor zwaardere regen is een regenponcho een goede oplossing.
• Je uitrusting: zoveel als nodig, zo weinig mogelijk.
• Je smartphone is praktisch en essentieel voor het boeken van accommodaties.
• In de Middeleeuwen reisden alleen zij die een geldige reden hadden.
• Vaak wordt aanbevolen je kleding thematisch te sorteren in plastic zakken.
• Vrijheid op de pelgrimstocht betekent dat je je zo min mogelijk zorgen hoeft te maken.
• De wandelschoen is je belangrijkste bondgenoot tijdens de wandeling.
• Laat bij de keuze van je wandelschoen je voetgevoel beslissen, totaal niet beïnvloed door merk, kleur en design.
• Als je bespaart op wandelschoenen, bespaar je op de verkeerde spullen.
• De wandelschoen en je voet moeten een beetje aan elkaar wennen.
• De rugzak is het op één na belangrijkste uitrustingsstuk.
• Een goede voorbereiding vergroot de kans dat je vanaf de eerste dag meer plezier beleeft aan de wandeling.
• Lichaam en geest hebben een paar dagen nodig om over te schakelen van de dagelijkse naar de actieve pelgrimsmodus.
• Het echte trainingseffect komt onderweg, als je drie, vier, vijf dagen achter elkaar hebt gelopen.
• We kunnen de pelgrimstocht niet tegen de wil van ons lichaam in maken, maar alleen met ons lichaam.

Op weg

• Het is altijd spannend, ontroerend en zeer emotioneel om uiteindelijk op weg te gaan en te zijn.
• Op pelgrimstocht gaan, betekent de dingen nemen zoals ze komen.
• Vertrouw op je eigen ogen, en volg de markeringen.
• Hoe meer je tijdens het wandelen op de wegwijzers, en dus op je omgeving, let, hoe beter je ruimtelijke waarneming zal worden; ook in steden.
• Er zijn twee soorten gevaren bij de pelgrimstocht: die op de loer liggen op het pad zelf, en die van andere mensen komen.
• Je moet nooit te goed van vertrouwen zijn.
• Wederzijdse hulpvaardigheid en solidariteit zijn de hoekstenen van de pelgrimstocht.
• Als het lichaam geen energiereserves meer heeft, komt de hongerklop snel opzetten.
• Wat qua voeding goed smaakt en goed voelt, is toegestaan. Als je lichaam iets tekort komt, zal het je dat laten weten.
• Als je onderweg trek krijgt in bepaalde dingen, moet je die je lichaam gewoon geven - in de hoeveelheid en wijze die bij je individueel dieet past.
• Als je niet genoeg drinkt, heeft dat allerlei negatieve effecten op je lichaam.
• Je moet niet meer drinken dan waar je je goed bij voelt. Het is beter om regelmatig kleine hoeveelheden te drinken, dan ineens liters tegelijk.
• Zeer populair zijn pelgrimsherbergen die een gezamenlijk pelgrimsdiner aanbieden.
• Bij het gezamenlijk eten kom je tot rust, ontstaan er gesprekken, verhalen worden verteld, misschien worden er zelfs vriendschappen gesloten. 
• De maaltijden met andere pelgrims zijn steevast de beste momenten op een pelgrimstocht.
• Afwisseling en diversiteit zijn de specerijen van het leven. Het heeft zijn charme om 's morgens niet te weten waar je 's avonds zult slapen.
• Het Latijnse woord 'hospitalis' betekent: gastvrij.
• Meestal moet je je pelgrimspaspoort laten zien om te mogen overnachten en om te profiteren van gereduceerde pelgrimstarieven.
• Pelgrimsherbergen zijn de plaats waar onze reis het meest verschilt van andere soorten vakanties.
• Door elkaar onderweg steeds weer te ontmoeten, ontstaat vaak een gemeenschapsgevoel.
• Als pelgrims genieten we voorrechten.
• Ik wandel graag alleen, maar waardeer de gemeenschap in de herbergen.
• Pelgrims stellen geen eisen; zij zijn dankbaar voor wat zij krijgen. Een toerist stelt eisen; de pelgrim is dankbaar. Soms echter legitimeren dergelijke slagzinnen een dubieuze praktijk.
• Veel belangrijker is met wie je de herberg deelt. Een goed gezelschap helpt je over veel heen.
• Veel pelgrims hebben het erg druk met zichzelf en hun indrukken, problemen, zorgen en behoeften. Rekening houden met anderen is het sleutelwoord.
• De meeste ochtenden is er in de pelgrimsherbergen een collectieve vertrekstemming op een bepaalde tijd.
• De pelgrimstocht is een goede gelegenheid om te leven volgens je innerlijke klok.
• Je dagelijkse pelgrimsroutine: wandelen, douchen, eten en slapen.
• Het mooie van een pelgrimstocht is zijn eenvoud.
• Iedereen heeft zijn eigen 'feel good'-afstand.
• De bedoeling van een pelgrimstocht is: de tijd te nemen, te genieten van het wandelen, de landschappen op je in te laten werken.
• Zonder pauzes overbelast je jezelf.
• Ook dat is de bedevaart: empathie voelen voor anderen.
• Houd moed. Na de etappe kun je nog wat doen.
• Ook je lichaam past zich aan het nieuwe, actieve levensritme aan.
• Gezond verstand, respect, discretie, oplettendheid en verdraagzaamheid vormen de basis voor vreedzaam samenleven.
• Benader pelgrims altijd met de nodige bedachtzaamheid en gevoeligheid.
• Wees behulpzaam, maar niet betweterig of opdringerig.
• Je kunt het weer niet veranderen, alleen je er op instellen.
• Achteraf gezien, zullen het de slechte dagen zijn die je je het meest intens herinnert.
• Te veel ambitie mag je nooit in de verleiding brengen om stommiteiten uit te halen.
• Er is een dunnen lijn tussen avontuur en tragedie.
• Zelfs te mooi weer geldt als ongunstige omstandigheid. Wandelen in de brandende zon en hitte kan net zo onaangenaam zijn, en zelfs gevaarlijk zijn, als regen of sneeuw.
• Typische pech, tegenslagen en ongelukjes op een pelgrimstocht zijn vervelend, maar zelden een reden om de wandeling te staken.
• Gevaarlijke situaties kunnen nooit voor honderd procent worden uitgesloten.
• Op een pelgrimstocht worden we dag na dag fysiek en emotioneel op de proef gesteld, soms zelfs overbelast.
• Een pelgrimstocht is de perfecte combinatie van actieve vakantie, natuurbeleving, ontmoetingen met anderen en tijd met onszelf.
• Het dagelijkse lopen schudt de geest op, ruimt mentale barrières op, maakt gedachtepaden vrij.
• De waarheid is ook dat we soms de eenzaamheid, onze emotionele chaos, de verwarring van gedachten op het pad moeten toelaten en verdragen.
• De pelgrimsreis is niet elke dag een fantastische reis naar het geluk.
• Actief herstel is het toverwoord: het is beter om maar tien kilometer te lopen, dan om op dezelfde plaats te blijven.
• De meeste pelgrimskwalen kunnen vermeden worden met een beetje voorzichtigheid.
• Als kilometers de valuta zijn op de pelgrimstocht, dan zijn blaren de boetes.
• Regelmatige pauzes zijn belangrijk om overbelasting van je voeten te voorkomen.
• Als je teveel vocht verliest, drogen de peeskanalen uit en leidt de wrijving tot pijnlijke ontstekingen.
• Veel ongelukken gebeuren door gebrek aan concentratie.
• Oriënteer je uitsluitend op je eigen welzijn.

Na de pelgrimstocht

• Het is belangrijk om je innerlijke reis voldoende tijd en ruimte te geven.
• We realiseren ons tijdens de wandeling hoe weinig we nodig hebben om tevreden te zijn.
• Het beste is om meteen je volgende pelgrimstocht in te plannen. Er zijn veel routes, ook in jouw omgeving.

GroeneKerken in Fryslân voor Vorming & Toerusting in Stiens

Woensdag 26 oktober 2022
 

Presentatie van Dick Kleinhesselink over GroeneKerk

Gespreksthema ook voor plaatselijke kerken

De commissie Vorming & Toerusting van onze Protestantse Gemeente van Stiens organiseert vanavond in De Hege Stins een thema-avond in Stiens over de 'GroeneKerken'.

Al enkele jaren timmert een groene beweging in de Nederlandse en Friese kerken aan de weg. Die beweging probeert ons binnen de kerken bewust te maken van onze omgang met de schepping. 

Tegelijkertijd loopt de discussie hoe we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden, zoals hoge energieprijzen en voedselproductie. En uiteindelijk is het ook de vraag wat de waarde van ons geloof is in deze discussie over een groene kerk, in zowel woorden als daden.

Soms is dit een spannend onderwerp, dat tot stevige discussie leidt, dat zomaar ontaardt in een heuse media- en informatie-oorlog. Dan blijkt een goed gesprek over dit thema wel eens moeilijk.

Toch willen we als Protestantse Gemeente van Stiens dit heikele onderwerp niet vermijden. Dat hoeft niet en dat moet ook niet, want over het algemeen hebben wij het met z'n allen uiteindelijk het beste voor met de aan ons toevertrouwde schepping.

GroeneKerken in Fryslân op bezoek in Stiens

Spreker is Dick Kleinhesselink van de Protestantse Gemeente Heerenveen, die -  samen met onder andere Sietske Visser van Stifting Nijkleaster - lid is van de uit drie leden bestaande Friese kerngroep, voor de ongeveer 20 Friese kerken (Nederland kent ongeveer 400), die zich inmiddels hebben aangesloten bij ‘GroeneKerken in Fryslân’.

Wout de Vries (voorzitter van onze commissie Vorming & Toerusting) opent deze thema-avond, en daarna verzorgt dominee Jak Verwaal een inleidende opening op het thema van deze avond. Daarbij wordt een inventariserend rondje gemaakt waarin een ieder in de gelegenheid is om diens eigen vragen en vraagstukken in te brengen in het gesprek van vanavond.

De heer Kleinhesselink stelt zich eerst voor aan de deelnemers van deze avond. Hij vertelt daarbij ook over zijn eigen participatie voor wat betreft de GroeneKerken in zijn Protestantse Gemeente van Heerenveen.

Dick Kleinhesselink over de (ver)groene(nde) (kerk)gemeenschap

Bij het begrip 'GroeneKerken' gaat het om meer dan alleen het gebouw van de kerkgemeente. Het gaat namelijk over de hele kerkgemeenschap. Hoe zorgen wij als leden van onze Protestantse Gemeente van Stiens bijvoorbeeld voor onze omgeving?

GroeneKerken is ontstaan vanuit de organisaties KerkinActie en Tearfund, en gaat momenteel uit van KerkinActie en de Maatschappij van Welstand.

Als de hele wereldbevolking zou leven zoals wij als gemiddelde kerkganger, dan zouden we drie aardes nodig hebben qua gezamenlijke footprint. Wat willen wij daar nu met zijn allen binnen onze kerken aan doen, als wij als christenen invulling willen geven aan onze zorgplicht voor de Aarde? 

Zijn wij bezitters/eigenaren, of rentmeesters, of partners, of participanten/deelnemers van onze Aarde?

Als christenen hebben we een voorbeeldfunctie voor andere mensen binnen en buiten de Kerk.

Het doel van de GroeneKerken is dat kerkelijke gemeenten de intentie hebben om groene stappen te zetten, en dat dan ook doen.

Een groene kerk is duurzaam en aardvriendelijk. 

Voor ons als gemeenteleden is het in elk geval van belang dat we allen datgene gaan doen - en ook blijven doen -  waarvan wij weten dat het goed is qua zorg voor mens & wereld. 

Naar een groene kerk in Heerenveen

De Protestantse Gemeente van Heerenveen is in 2012 aangaande GroeneKerken met een klein initiatiefgroepje begonnen. Als kerkelijke gemeente kun je dan al vrij snel een GroeneKerken-certificaat (een gevelbordje) krijgen. Er kwam in Heerenveen een jaarplan, waarmee elk jaar stapjes vooruit werden gezet in het vergroenen van de kerk(gemeenschap). 

In het Mission Statement van de Protestantse Gemeente van Heerenveen staat dat de kerkelijke gemeente oog en oor wil hebben voor wat de wereld (aarde/schepping/milieu/natuur) nodig heeft.

Je begint als kerkelijke gemeente te inventariseren wat je nu al (groen) doet, en bekijkt dan wat je met zijn allen nog meer en beter zouden willen en zou kunnen doen. Zo eenvoudig is het.

GroeneKerken landelijk (www.groenekerken.nl) 

De Nederlandse groene kerken maken werk van duurzaamheid en van zorg voor de schepping. Ze beloven elkaar om elk jaar een stap te zetten, om ervaringen te delen, om te leren van andere kerken, en om elkaar aan te moedigen. Die onderlinge solidariteit helpt je om volgende stappen te zetten qua vergroening van je kerkelijke gemeente.

Verder heeft GroeneKerken landelijk een zogenoemde 'toolkit' (gereedschapskist), waar je als kerkelijke gemeente instrumenten uit kunt halen, waarmee je kunt beginnen en volgende stappen kunt zetten om te ‘vergroenen’.

GroeneKerken werkt aan de hand van zes globale speerpunten, die je als kerkelijke gemeente kunt verwerken in je meerjaren-beleidsplan en die je vervolgens kunt uitwerken in je opeenvolgende jaarplannen en activiteitenplannen. Die zes speerpunten waarmee wij ook in de Protestantse Gemeente van Stiens aan het werk zouden kunnen gaan, zijn:

• A. Energie & Klimaat;
• B. Omgaan met geld;
• C. Geloof & Inspiratie;
• D. Schepping & Natuur;
• E. Bewust inkopen;
• F. Beleid & Aanpak.

De vraag - ook aan ons als christenen in Stiens - is of wij met z'n allen ook een kerk(gemeenschap) (willen) zijn, die zich inzet voor een duurzame en rechtvaardige wereld. 

En willen, kunnen en gaan wij daarin een voorbeeld zijn voor mensen binnen en buiten onze kerk?

Klokgelui van de Sint-Vituskerk van Feinsum

Dinsdag 25 oktober 2022
 

Het uurwerk van de Sint-Vituskerk van Feinsum

Het uurwerk van Feinsum

In de eerste helft van de 13e eeuw werd op de terp van Feinsum een klein Romaans kerkje gebouwd, die werd toegewijd aan Sint Vitus. 

De Feinsumer kerktoren dateert van het einde van de 13e eeuw.

Het Feinsumer smeedijzeren torenuurwerk - door een smid gemaakt - dateert van de eerste helft van de 17e eeuw. 

Door de jaren heen zijn er de nodige restauraties verricht aan het uurwerk, waarbij ook wel onderdelen zijn vervangen. Principiële veranderingen vonden doorgaans plaats in de jaren 70 van de vorige eeuw. Veel uurwerken werden toen elektronisch aangedreven, in plaats van door gewichten. Bij de laatste restauratie van 2017 is dit teruggedraaid, en wordt het uurwerk weer aangedreven door gewichten. 

De luidklok(ken) van Feinsum

De Sint-Vituskerk van Feinsum is eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. 

De toren van de Feinsumer Sint-Vituskerk wordt echter beheerd door de Stichting Monumentenzorg Leeuwarderadeel. Die stichting heeft de toren in 2007 overgenomen van de Gemeente Leeuwarderadeel, met als doelstelling de kerktoren als cultureel erfgoed te behouden.

Vroeger hingen er twee luidklokken in de toren. De ene van een anonieme klokkengieter, uit 1477, met een diameter van 105 cm; en de andere is (hoogstwaarschijnlijk) gemaakt door F. Simon?/Reinerus?, uit 1626, met een diameter van 74 cm.

De inmiddels verdwenen klok was die van 1626. Van de beide luidklokken die in de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetters werden gevorderd, werd later alleen de klok uit 1477 teruggeplaatst. Die hangt nu nog in de kerktoren van Feinsum.

Enkele jaren geleden is de resterende luidklok omgehangen van een stalen luid-as naar een houten, gekrukte luid-as. De oorspronkelijke luid-as was namelijk zo ernstig verroest, dat het niet meer verantwoord was om de klok te luiden. Tegenwoordig hangt de luidklok aan die gekrukte luid-as met een vallende klepel, en wordt deze kerkklok nog handmatig geluid bij uitvaarten en bij speciale gelegenheden.

De kosten van de meest recente restauratie zijn voor de helft gefinancierd door de Provincie Fryslân. Omdat om veiligheidsredenen niet voldaan kan worden aan de provinciale voorwaarde om de uurwerken een aantal keren per jaar voor publiek toegankelijk te maken, heeft de Stichting Monumentenzorg Leeuwarderadeel deze film laten maken. 

Ramiro - Storm over Galicië

Maandag 24 oktober 2022

Cover van 'Storm over Galicië'

Intra-historische strip over een pelgrimstocht
Tijdens de landelijke najaarsbijeenkomst van ons Nederlands (pelgrims)Genootschap van Sint Jacob op 15 november 2015 in de Martinikerk te Groningen werd ik door professor Hub Hermans gewezen op de vierdelige stripboekenserie van Ramiro. Hermans is bij de RUG hoogleraar Moderne Romaanse letterkunde en cultuurkunde, in het bijzonder de Spaanse, en hij vertelde dat dergelijke stripboeken de zogenoemde 'intra-historie' beschrijven, ofwel de geschiedenis zoals mensen die door de eeuwen heen ervaren, over wat in de mensen is geworteld, over armen en rijken, over kerken, kastelen, over geloof en over de geschreven teksten uit die tijd.
Voor mij was dat de aanleiding om me aan de hand van deze vierdelige Ramiro-serie eens nader te verdiepen in de intra-historische beschrijving van een pelgrimstocht door Frankrijk en Spanje van eeuwen geleden. Via diverse aanbieders op internet kocht ik de vier delen van deze stripboekenserie, en ik ben na de delen 1 & 2 & 3 verder gaan lezen in het vierde deel, getiteld ‘Ramiro – Storm over Galicië’.

Ramiro I is niet Ramiro
Ramiro I leefde van 790-850. Van 843-850 was Ramiro I de koning van het Spaanse Asturië. Ramiro I -  zoon van Bermudo I van Asturië – werd waarschijnlijk al in het jaar 835 door de toen zittende koning Alfons II aangewezen als ‘zijn’ kroonprins.
Tijdens zijn koningschap kreeg Ramiro I te maken met opstandige edelen, met invallen van Noormannen, met rondtrekkende dieven en rovers, en met de toen nog heidens levende geïsoleerde bevolkingsgroepen.

Deze Ramiro I moet je niet verwarren met de Ramiro van deze strip. De strip-Ramiro leefde namelijk zo'n 350 jaar later dan Ramiro I. 

William Vance
William Vance is het pseudoniem van de Belgische striptekenaar William Van Cutsem, geboren in 1935. Van jongs af aan was William gefascineerd door het realistisch werk van sommige illustratoren. Hij leerde het tekenvak in de publiciteitsindustrie, en nam toen ook al zijn schuilnaam aan.
Door zijn overstap van het publiciteitstekenwerk naar het striptekenen, heeft William er mede voor gezorgd dat de strip volwassen is geworden. William Vance beschouwde in zijn tekeningen een combinatie van artisticiteit en degelijk inhoudelijk feitenmateriaal als van doorslaggevende betekenis. Zijn inkadering en zijn kleurennuances bepalen mede (de kwaliteit van) zijn werk.

Ridder Ramiro
William Vance ontpopte zich als een buitengewoon knap striptekenaar. Zijn professionele ontwikkeling naar het realisme zette zich steeds verder door. De hoofdpersoon ‘Ramiro’ in zijn stripboekenserie mag dan zijn verzonnen, de rest – het tijdsbeeld, de gebeurtenissen, de gebruiksvoorwerpen en de gebezigde taal – is gebaseerd op de geschiedenis.
Door zijn knappe tekenwerk, waar de geschiedenis in wordt geweven, word je door William Vance als het ware mee teruggenomen in de tijd van ridder Ramiro. Omdat Ramiro het pelgrimspad richting Santiago de Compostela volgt, ga je figuurlijk samen met Ramiro als pelgrim op pad naar dit beroemde bedevaartsoord.

Deel 4
William Vance zorgde in dit vierde deel van de Ramiro-serie voor het tekenwerk. De tekst is van Stoquart en Vance.
Dit stripboek van William Vance wordt gekenmerkt door de bijzondere combinatie van striptekenwerk en fotografie, beide van Vance. Zo vind je bijvoorbeeld achterin het vierde deel enkele pagina’s met beschreven foto’s van en over de pracht en praal langs de route van Léon naar Santiago de Compostela, met fotobeelden van pelgrimssteden zoals bijvoorbeeld Léon, Foncebadon, Acebo, Ponferrada, Villafranca del Bierzo, Cebrero, Barbadelo, Portomarin, Santiago de Compostela, en ook een foto van Cruz de Ferro.

Voorin het stripboek staat een samenvatting van de drie voorafgaande stripboekdelen.

Achterin het stripboek staat aanvullende informatie over de Orde der Tempeliers.

Vluchten en gevangen
De titel van het vierde deel van deze Ramiro-serie is: 'Storm over Galicië’.
Het verhaal van dit stripalbum speelt zich af tussen Molinaseca en Santiago de Compostela, en begint op een avond in Molinaseca.

Onderweg tussen Molinaseca en Ponferrada raken de Tempeliers in gevecht met het leger van Clunisiërs. De door strijd geharde Tempeliers winnen de confrontatie. Ramiro en zijn twee vergezellende pelgrims gaan met de Tempeliers naar Ponferrada, waar Ramiro met Wilfried & Gudrun gevangen worden gezet. Maar in de nacht ontsnappen de drie uit de gevangenis. 

Ramiro gaat via omwegen - en ondertussen op vele plaatsen onderdak vragend, maar steeds heimelijk weer vertrekkend - verder richting Santiago de Compostela, met de ridders van de Tempelorde als achtervolgers. De Tempeliers hebben in alle plaatsen langs de route spionnen gecharterd, die de Tempeliers moeten waarschuwen zodra Ramino met zijn twee pelgrims daar aankomen. 

En dat is precies wat gebeurt als Ramiro en Wilfried & Gudrun arriveren in Santiago de Compostela. De Tempeliers worden door de stadspoortwachters geïnformeerd over de gearriveerde Ramiro en zijn gevolg. Nadat ze zijn gearresteerd, worden de drie overgebracht naar een naburig fort van de Tempeliers, waar ze gevangen worden gehouden.

Het loopt allemaal anders dan gedacht

's Avond echter komt Don Ignacio de Lara, de raadsman van koning Alfonso VIII (de vader van Ramiro) om Ramiro en zijn gevolg vrij te laten, om te voorkomen dat zijn vader de strijd zou moeten aangaan met de Tempeliers. Ramiro wordt vrijgelaten, maar dan blijken de hem vergezellende pelgrims niet Wilfried & Gudrun meer te zijn, maar graaf Lucas Amaury en Dona Ines de Camargo.

Dan wordt duidelijk dat Ramiro zowel de Clunisiërs als ook de Tempeliers om de tuin heeft geleid. Wilfried & Gudrun zijn namelijk eerder al via een andere weg met z'n tweeën verder gereisd, dan Ramiro met Lucas Amaury & Dona Ines de Camargo. Door die afleidingslist hebben Wilfried & Gudrun de kust van Galicië bereikt, en zijn daarvandaan met enkele Castiliaanse schepen uitgevaren richting Amerika. Het noodlot trof echter deze Castiliaanse vloot, want in een zware storm op zee zijn alle Castiliaanse schepen vergaan, en zijn Wilfried & Gudrun daarbij ook omgekomen op zee. 

Resultaat is dat Castilië in de 12e eeuw niet de gelegenheid heeft gekregen om Amerika de ontdekken en dat continent aan het Castiliaanse rijk toe te voegen.

Zonsondergang in Feinsum

Zondag 23 oktober 2022
 

Zonsondergang in Feinsum

Wandeling ten afscheid op het Jabikspaad van Feinsum naar Leeuwarden

Zaterdag 22 oktober 2022
 

Wiep met Elly & Arie bij Refugio Ultreia Feinsum

Afscheidswandeling op het Jabikspaad
Jarenlang ontmoetten hoger onderwijs-collega Arie en ik elkaar in de twee hogescholen waarin wij werkten; Arie bij Christelijke Hogeschool Windesheim te Zwolle, en ik achtereenvolgens bij Christelijke Hogeschool Nederland / Stenden Hogeschool / NHL Stenden Hogeschool; en sowieso ook enkele malen per jaar met name tijdens landelijke bijeenkomsten over kwaliteitszorg in het hoger onderwijs, en meer specifiek ook tijdens de netwerkbijeenkomsten van het Nederlands Netwerk voor Kwaliteitsmanagement van het hoger onderwijs. Binnen onze hogescholen deden we deels eenzelfde soort werk, en af en toe was daar ook sprake van overlap tussen ons werk, bijvoorbeeld ingeval het ging om opleidingen die wij als beide hogescholen samen verzorgden.

Maar zoals bij elke samenwerking kwam ook aan deze functionele samenwerking een eind, enerzijds toen ik in 2021 met pre-pensioen ging, en Arie in 2022 met pensioen ging.

Ter gelegenheid van zijn afscheid spraken we af dat we met onze echtgenotes een dag gevieren zouden gaan wandelen op het Friese Jabikspaad. 

Zo gezegd, zo gedaan.

Jabikspaad van Feinsum naar Leeuwarden

Vanmorgen halen we Arie & Elly af uit het centrum van Leeuwarden, om hen mee te nemen naar onze Refugio Ultreia Feinsum aan het Jabikspaad, waar we deze dag beginnen met een koffie-start.

Rond 11:00 uur verlaten we Refugio Ultreia Feinsum om vanuit Feinsum bij de Hyltsjebrêge het Jabikspaad op te gaan, over de Hege Hearewei in de richting van Stiens.

In Stiens bezoeken we eerst de - helaas gesloten - Sint-Vituskerk, en daarna wandelen we door het dorpscentrum en over het spoorpad het dorp uit.

Over de Menno van Coehoornwei gaat het dan verder naar Britsum, waar we een bezoek brengen aan de - helaas ook gesloten - Johanneskerk. Vanuit Britsum wandelen we daarna naar Koarnjum, waar we via de Túnmanswente een bezoek brengen aan het landgoed, waarin we de markante Martenastate passeren.

Voorbij de Nicolaaskerk gaan we even later het dorp uit, om dan naar de Sint-Genovevakerk van Jelsum te lopen, die eveneens gesloten blijkt te zijn op deze zaterdagmiddag. In Jelsum hebben we meer geluk bij de tuinmanswoning van Dekema State, die gelukkig wel open is, en waar we hartelijk worden ontvangen door gastvrouw Sjoeke met haar behulpzame stagiair. Zojuist was het al miezerig begonnen te regenen, dus hier kunnen we binnen aangenaam verpozen tijdens onze rustpauze, onder het genot van een hapje en een drankje. Als we na deze pauze de monumentale Dekema State en Jelsum verlaten, regent het nog wel, maar ten zuiden van de Jelsumer Feart in het Leeuwarder Bos is het al weer droog, en zien we verderop al een eerste opklaring.

Jabikspaad door Leeuwarden

Vanaf dat moment knapt het weer op. Het wordt droog, en regelmatig genieten we van aangename zonnige perioden. 

Over het Rengerspad lopen we langs Camping Taniaburg en door de Leeuwarder wijk Bilgaard de Friese hoofdstad in, om voorbij de fietsers- en voetgangerstunnel onder de Dammelaan door het Rengerspark en langs NHL Stenden Hogeschool naar de Noorder Stadsgracht van Leeuwarden te lopen. Daar zijn we toeschouwers van '’t Liwwadster Rondje', de jaarlijkse sloeproeiwedstrijd, waaraan roeiploegen uit het hele land - ook uit Zwolle en Hattem - deelnemen.

Voorbij de Prinsentuin komen we over het Jabikspaad door de stad bij de Grote of Jacobijnerkerk (1275) van Leeuwarden, die gelukkig wel open is. Deze kerk maakte vroeger deel uit van het Dominicanerklooster, waar de Jacobijnen woonden en werkten. In de kerk lopen we onder andere langs de muurschildering van Jacobus de Meerdere (de beschermheer van de pelgrims), en bezoeken we in het koor ook het graf van de Friese Nassau's, waarvan ons huidige koningshuis afstamt.

Buiten lopen we al spoedig door de Sint-Jacobsstraat, waarin ook de zeven gietijzeren putdeksels liggen, die alle een verschillende schelp afbeelden, verwijzend naar het Jabikspaad en naar het ruim  tweeduizend kilometer verderop gelegen 'Jacobsland', zoals Spanje door de Friezen werd genoemd in de Middeleeuwen.

Onze afsluitende pauze houden we aan de Nieuwestad in de binnenstad van Leeuwarden, waar we bij de plaatselijke horeca nog even aangenaam verpozen, alvorens we de binnenstad over de Zuider Stadsgracht verlaten.

Vanuit de Klanderij gaan we uiteen, afscheidnemend, en terugblikkend op een gezellige afscheidswandeling van zo'n 13 kilometer op het Friese Jabikspaad, op de pelgrims-etappe van Feinsum naar Leeuwarden.

Pelgrimarge: pelgrimeren en het perspectief van de marge

Vrijdag 21 oktober 2022
 

Studiedag in Utrecht van de Camino Academie over Pelgrimarge 

Over Marge en Centrum

Wie buiten de orde van dag-dagelijkse routines of buiten de gevestigde visies en patronen stapt, komt in een gebied dat antropologen de ‘marge’ noemen. De marge staat tegenover het centrum, met zijn gevestigde machten en instituties. Vernieuwing en beweging, bijvoorbeeld op het terrein van religie en rituelen, beginnen vaak in die marge. En dikwijls worden die alternatieven weer het centrum. Er is dus sprake van een cyclus van marge en centrum. 

Wat in de marges gebeurt, verdient onze nadrukkelijke aandacht, omdat het veel zegt over het centrum.

Op allerlei manieren heeft ook de ‘pelgrimage’ te maken met die marge, en met die cyclus van marge en centrum. Pelgrims stellen zich tijdelijk buiten de normale samenleving en gaan op weg, zonder vaste woon- of verblijfplaats. 

Vandaag zijn Durkje en ik deelnemers van de studiedag over het begrip ‘pelgrimarge’, dat in het Utrechtse Institutio Cervantes wordt georganiseerd door de Camino Academie. De Camino Academie is een platform waar wetenschappers en pelgrims elkaar ontmoeten in gedeelde academische interesse rondom het fenomeen pelgrimage. Het is een initiatief van de Tilburg School of Humanities en van ons Nederlands Genootschap van Sint Jacob. 

Vandaag gaan we met elkaar verschillende perspectieven van pelgrimeren en marge verkennen. 

Meervoudige perspectieven

Van die meervoudige perspectieven komen met name de volgende drie perspectieven aan de orde:

• 1. Als eerste is het perspectief van de marge verbonden met zingeving. Pelgrims gaan vaak op pad om een antwoord te zoeken op zingevingsvragen. Ze hebben daarbij vaak aparte, spirituele en richting- en zingevende ervaringen, juist omdat ze afstand bewaren tot het gangbare leven. 
• 2. Een tweede marge-perspectief rond pelgrimeren betreft het ritueel repertoire. Veel officiële instanties en instituties van het centrum hebben moeite gehad met het ritueel van bedevaart en pelgrimage. Ze werden, en worden nog, door kerkelijke overheden graag als marginaal gezien, als perifeer, als para-liturgie, of zelfs ‘deviant’. Kortom, als devotioneel handelen dat zich vaak onttrekt aan centrale controle van rituele experts. Hiermee komen meteen allerlei andere aspecten van marge in beeld. Pelgrimage is in menig opzicht een lekenzaak, waarbij vrouwen een belangrijke rol spelen, terwijl juist dat gender-perspectief in benadering en studie van bedevaart en pelgrimage pas recent de aandacht krijgt. Dat marge-perspectief geldt heel expliciet voor de protestantse traditie. In de reformatorische traditie is pelgrimage vanouds geen onderdeel van het kernrepertoire. Hoewel het wel weer in geestelijke zin vooral als metafoor voor de christelijke levenswandel een rol speelt. Ook worden inmiddels ook door protestanten volop pelgrimsroutes gelopen en pelgrimspaden ontwikkeld.
• 3. Een derde perspectief van marge en pelgrimage is geografisch van aard. Er is (zoals Martin Stringer beschrijft in een paragraaf in zijn sociologische geschiedenis van christelijke ritueel) een lange traditie dat pelgrimage verbonden is met afgelegen gebieden. Dit kunnen we in heel Europa inderdaad terugzien. Vanaf het vroege christendom tot heden leidden pelgrimsroutes naar oorden in de periferie. Die marginaal gelegen plaatsen werden vervolgens vaak nationale en Europese religieuze centra. Een interessante vraag die vandaag aan de orde komt, is of we dat perspectief van de geografische marge kunnen doortrekken tot de actuele opkomst van nieuwe pelgrimsroutes. 

Opening & welkom met themastelling door dagvoorzitter dr. Ineke Albers

Ineke Albers studeerde fotografie, theologie en neuropsychologie. Ze promoveerde op een studie naar lopen in religieuze rituelen. 

Ze verzorgt bij aanvang van deze studiedag een inleiding op het thema van deze studiedag.

• De rooms-katholieke kerk benoemt ze als het centrum; en dat inmiddels ook protestantse theologen zich met pelgrimeren bezig houden, plaatst ze in de marge.
• Pelgrims nemen niet deel aan de samenleving die ze doorkruisen; in die zin bewegen ze zich in de marge van de regio waar ze zijn. Contacten met het thuisfront worden tegenwoordig daarentegen wel veel onderhouden, via bijvoorbeeld social media.
• Het landschap is een onderdeel van het pelgrimeren geworden, zelfs een heiligdom. We zien in de praktijk van alledag dat bewegwijzering van nieuwe paden door het landschap al leidt tot het benoemen van een mini-pelgrimage. Het is de vraag of je het daarop onderweg zijn nog wel pelgrimage mag noemen.

Openingsreferaat ‘Pelgrimarge’ door prof. dr. André Droogers 

André Droogers is emeritus hoogleraar antropologie aan de VU in Amsterdam. Centraal in zijn onderzoek staan: religiositeit, macht en spel. 

Hij gaat het hebben over de zingeving van de pelgrimage.

• Pelgrimage: dat (zijn) woordgrapje van zo'n zeven jaar geleden werd inmiddels object van een (deze) studiedag.
• Aangaande de zogenoemde 'Rite de passage': er zit regelmaat in een dergelijke overgang. De socioloog Arnold van Gennep ontdekte dat daar drie fasen in zitten, namelijk: afscheid, marge en integratie; ook wel aangeduid met lichamelijke symboliek, zoals bijvoorbeeld kaalscheren. Carnaval is ook zo’n overgangsritueel. 
• Er is een wisselwerking tussen wat er in het centrum en buiten het centrum gebeurt. Door creativiteit verandert er vaak wat in de marge, hetgeen op een gegeven moment zo’n grote rol gaat spelen, dat het in het machtscentrum wordt overgenomen. Veel kloosterorden zijn bijvoorbeeld ook zo in de marge ontstaan en later in het centrum binnen de rooms-katholieke kerk geaccepteerd. 
• Stichters van wereldreligies zijn doorgaans ook begonnen in de marge, waarna het centrum op een gegeven moment die marge overneemt en integreert.
• De oorsprong van de pelgrimage ligt in de volksreligie. Betekenisgeving is vrij, en als leken zich daarmee bezig gaan houden in de marge, kan het zomaar overgaan naar het centrum.
• Op weg gaan geeft een ander gevoel van ruimte en tijd. Je neemt de ruimte en de tijd als pelgrim. Ook beweeg je je als pelgrim in een ander sociaal kader. 
• Pelgrimeren betekent ook het zo totaal anders zijn van wat je gewend was. Het gaat bij pelgrimeren om een ander comfort, en om een in beweging zijn in een steeds veranderende omgeving.
• Spel is het omgaan met twee verschillende ordeningen van de werkelijkheid. Daarin gelden andere regels dan doorgaans. Religie zou in die zin ook als een spel kunnen worden gezien. De religie speelt zich af in een andere dan de fysieke werkelijkheid om ons heen. Metaforen gebruiken, is ook spelen met de werkelijkheid. Om met metaforen iets te verduidelijken, gebruik je de werkelijkheid. Pelgrimage is ook zo’n spel in de marge, en je zou pelgrims dan ook wel 'spelgrims' kunnen noemen.
• Onderweg kom je als pelgrim allerlei medepelgrims tegen, bijvoorbeeld pelgrims die pelgrimeren als levensstijl zien, voor wie de weg belangrijker is dan het doel. De aanleiding om te gaan pelgrimeren kan per pelgrim verschillen; bijvoorbeeld bij het zich bevinden in een crisis, of een overgang (rite de passage) die om aandacht vraagt. De aanleiding kan ook liggen in jezelf; in het individu. Jijzelf kunt ook de grote onbekende zijn. Door te pelgrimeren kun je bijvoorbeeld meer zelfkennis opdoen, en/of op zoek gaan naar je eigen identiteit. 
• Pelgrimage is ook een soort happening; voor mensen die dat doen vanuit de fysieke prestatie, zo van: dit kan ik (nog), of men kan als pelgrim een culturele aanleiding zien. Het kan ook een verlof/vakantie zijn, om als pelgrim alles in je leven weer even op een rij te krijgen.
• Waarom is pelgrimage zo populair? Dat zit hem vooral in de aantrekkelijkheid van de marge. Maar ook is het een compensatie voor modernisering en secularisatie. Nu de kerk niet meer de bron van zingeving is, moet je de zingeving ergens anders zoeken en vinden. Met name de ervaringsbeleving kan in de pelgrimage gevonden worden, waar die in de kerk door kerkmensen niet meer gevonden wordt. 
• Onderweg tijdens je pelgrimage kom je als pelgrim die samenhang (communitas/gemeenschap) tegen.
• De marge is ook aantrekkelijk omdat het zo totaal anders is; waar je ook een zekere aantrekkelijkheid aan ontleent.  

Arno Cuppen over ‘Hoe marginaal is de moderne pelgrim?’

Aanvankelijk (2003-2014) runde Arno Cuppen samen met zijn echtgenote Huberta Wiertsema de door ons bezochte pelgrimsherberg L’Esprit du Chemin in het Franse Saint-Jean-Pied-de-Port. Vanaf 2014 runnen zij een nieuwe herberg - onder dezelfde naam - in het eveneens Franse gehucht Le Chemin, vlakbij Vézelay.

Arno gaat met ons in gesprek over de praktijk van de marge met betrekking tot het pelgrimeren.

• Eerst vertelt hij hoe hij samen met zijn echtgenote Huberta als herbergiers kijkt naar die marge van het pelgrimeren.
• In Saint-Jean-Pied-de-Port komt er elk jaar een herberg bij, want pelgrimeren is 'booming' tegenwoordig.
• Als herbergiers zijn ze wel betrokken bij het pelgrimeren, zij het in de zijlijn als dienstverleners en als waarnemers. Zo zitten ze als herbergiers als het ware 'in de marge van de marge'.
• De pelgrim verlaat het bekende, om het onbekende binnen te gaan. Je komt als pelgrim dan in situaties waarin je niet meer met je gebruikelijke oplossingen de problemen in dat onbekende kunt oplossen. Wat je zo onderweg leert, neem je mee terug naar thuis, naar het bekende, om daarin het geleerde toe te passen. Die schat is met anderen te delen, in verbinding met anderen.
• Uit deze theorie is hun ‘Reis van betekenis’ ontstaan. De pelgrimage wordt gezien als de metafoor voor je levensreis. De uitdaging als pelgrim is om van je pelgrimstocht ook daadwerkelijk een reis van betekenis te maken. 
• De camino zien we als marge, namelijk als een wereld met eigen waarden, symbolen en taal. 
• Je tocht begint al met het inpakken van je bagage. 
• De moeilijkste etappe is je ervaringen van onderweg in te brengen in je dagelijkse leven en werken thuis.
• Internet is dwingend aanwezig. Evenzo ook de smartphone. Ook op de camino. Dat is wel een vreemde ervaring, omdat dat je contact met anderen op de camino in de weg staat.
• Rituelen zijn de plek waar de hemel en de aarde elkaar raken.
• De pelgrimszegen roert veel pelgrims, ook de pelgrims die niet gelovig zijn.
• Pelgrims noemen wel eens dat ze onderweg Jacobus of engelen ontmoeten, want het kan toch zeker geen toeval zijn als mij iets goeds onderweg toevalt.
• Wetenschappers realiseren zich ook dat we nog steeds veel niet weten, en dat er nadruk komt te liggen op de verbanden van wat we wel zien en weten.
• Het valt op dat pelgrims doorgaans lopen op routes die heel veel andere pelgrims ook lopen. 

Prof. dr. Peter Jan Margry over ‘Deviante devoties: het netwerk van conservatief-traditionalistische Mariale verschijningsheiligdommen’

Peter Jan Margry is onder andere hoogleraar Europese etnologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij doet al jaren onderzoek naar bedevaart en pelgrimage en is – samen met Charles Caspers - de man achter het project Bedevaartplaatsen in Nederland.

Deze lezing ‘Deviante Devoties’ gaat over devoties (inclusief heiligdommen) die niet door de Rooms-Katholieke Kerk worden erkend.

• De tocht is verschoven van bedevaart (vroeger) naar pelgrimage (nu).
• Een bedevaart was vroeger niet iets van de marge.
• Veel elite ging vroeger op bedevaart, dus het was niet per definitie iets van volksreligie.
• Er bestaat over de wereld een niet-officieel netwerk van Maria-devoties, die worden bezocht door bedevaartsgangers. Ze zitten in het tussengebied van de rooms-katholieke kerk en andere Kerken. 
• Het mariale tijdperk begon ergens in de 19e eeuw en deels ook nog wel in de 20e eeuw.
• Het verschijnen van Maria werd vaak ook verbonden aan misstanden, crises en onrust in de wereld.
• Na het Tweede Vaticaans Concilie begon de rooms-katholieke kerk zich meer af te zetten tegen devoties, omdat dat bijvoorbeeld te middeleeuws werd bevonden.
• Het internet is ook een belangrijk instrument geworden om nieuwe, moderne devoties onder de aandacht te brengen.

Prof. dr. Frits de Lange over ‘Buitenbeense theologie. Hoe de pelgrim 2.0 helpt het geloof opnieuw uit te vinden’

Frits de Lange is theoloog en emeritus hoogleraar ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit in de vestiging Groningen. Tevens is hij de auteur van het boek ‘Heilige onrust. Een pelgrimage naar het hart van religie’.

• Hij noemt zichzelf een buitenbeentje in de theologie.
• Protestanten zijn ook al niet meer wat ze geweest zijn.
• Protestantse theologie is: spreken over God.
• De religiewetenschap maakt zich momenteel los van alleen de kant van de overtuiging.
• Protestanten deden vroeger ook wel aan pelgrimage, weliswaar niet met de benen, maar als metafoor van de levensweg.
• Het wordt veel interessanter als je godsdienst veel breder gaat zien dan alleen maar als overtuigingen. We zijn bezig om de religie opnieuw uit te vinden, en weten ondertussen niet wat er gaat gebeuren. 
• Godsdienst is in De Langes ogen ritueel, een praktijk, en daarmee meer dan een overtuiging. Eigenlijk vindt hij het concept ‘religie’ problematisch. 
• Enerzijds zien we een radicale ontkerkelijking, en anderzijds stijgt het aantal pelgrims naar Santiago de Compostela zienderogen. 'Hoe kan dat?', kun je je daarover afvragen.
• Er is een fundamenteel verschil tussen pelgrims op het Groningse Jacobspad en wandelaars op het Drenthepad.
• De pelgrimspraktijk brengt Frits de Lange meer in de buurt van waarom hij voorheen theologie is gaan studeren.
• Primitieve zingeving is: beweging en ruimtelijke oriëntatie (senso-motorisch).
• In levende theologie kunnen we ons afvragen wat we van de pelgrim kunnen leren.

Henk Erinkveld over ‘Oude plekken, nieuwe wegen.. Over de vitaliteit van traditionele bedevaartsoorden’

Henk Erinkveld is pater redemptorist en rector van Pelgrimsoord Klooster Wittem, van waaruit hij nauw betrokken is bij de vele wandel- en pelgrimage-initiatieven

• De jaren zestig van de vorige eeuw waren de jaren van nieuwe grote speerpunten en van grote veranderingen; ook meer (en zichtbaar) geïndividualiseerd. Wellicht waren we vergeten dat mensen - naast hun hoofd - ook bestaan uit hart en gevoel.
• We realiseerden ons dat er plekken zijn buiten de kerken – bijvoorbeeld in andere devotieplekken - waar mensen troost kunnen vinden.
• Een half jaar geleden keek ik heel anders aan tegen de volksdevotie van vroeger.
• De klassieke vorm van bedevaarten naar allerlei plekken - zoals naar klooster Wittem - loopt ten einde.
• Klooster Wittem werd een nieuwe vorm van pelgrimscentrum. Daarmee is het aantal bezoekers niet echt teruggelopen. 
• De volle bussen van vroeger, zijn in de loop van de tijd langzaamaan vervangen door individuen en kleine groepjes.
• Solidariteit is ook een belangrijk onderdeel van pelgrimeren, van het samen uiting geven aan ….
• Als kloosterlingen hoef je tegenwoordig niet veel meer te doen dan gastvrijheid bieden.
• Pelgrimstochten zijn pelgrimstochten als ze een religieuze, levensbeschouwelijke dimensie hebben. 
• Klooster Wittem is van een ouderwets bedevaartsoord getransformeerd naar een eigentijds pelgrimsoord. 

Prof. dr. Paul Post over ‘Het tempo van de pelgrim. Over pelgrimage en landelijk gebied’ 

Paul Post is emeritus hoogleraar Rituele Studies aan Tilburg University. Recent verscheen van zijn hand het verslag van twee projecten naar de opkomst van pelgrim-wandelroutes in Nederland en Europa en een inleiding tot rituelen.

Deze lezing gaat over pelgrimeren naar en in geografische marges.

• Paul Post kent momenteel al zo’n zestig pelgrimspaden in heel Nederland. 
• Pelgrimage-steden zijn succesvol als ze in de periferie liggen (zoals bijvoorbeeld Santiago de Compostela).
• Je vindt geen hele pelgrimspaden in de stedelijke conglomeratie van de Randstad.
• In afbeeldingen zie je de pelgrim vaak in de 'niet-stad', ofwel in het landschap buiten het stedelijk gebied.
• Onze maatschappij gaat gebukt onder een versnellingstaktiek, onder een intensief levenstempo van meer doen in minder tijd. Versnelling leidt tot vervreemding. De oplossing ligt in resonantie, ofwel in een open houding ten opzichte van je omgeving, van de wereld. 
• Kunst & cultuur, Religie & ritueel, en Natuur komen allemaal samen in pelgrimeren als ritueel.
• Het platteland is de bevoorrechte plek - ook qua tijd en tempo - voor pelgrimspaden.
• Mensen hebben behoefte aan vertragen, aan verlangzaming; vandaar de populariteit van het pelgrimeren.
• Pelgrimeren is een rituele vorm van wandelen.