Pelgrimeren van Saint-Jean-Pied-de-Port (F) naar Roncesvalles (Sp)

Pelgrimsroute van Parijs (F) naar Santiago de Compostela (S)

Via Turonensis van Parijs naar Saint-Jean-Pied-de-Port (GR655) & Les Ports de Cize

Van Saint-Jean-Pied-de-Port (F) naar Roncesvalles (Roncevaux / Orreaga) (Sp)

Woensdag 23 augustus 2023 – 26 km.

Dag 53:  1.123,5 - 1.149,5 km.

 

De pelgrims boven op de Col de Bentarte in de Pyreneeën

De Kroon-etappe op de Via Turonensis

Durkje en ik gaan vandaag in het zuid-Franse Saint-Jean-Pied-de-Port beginnen met onze volgende pelgrimsetappe, en wel een heel bijzondere.

Gisteren hebben we de Via Turonensis afgerond, die van Parijs naar Saint-Jean-Pied-de-Port loopt.

We hebben nog enkele dagen over van onze zomervakantie 2023, dus we hebben besloten om één van die dagen te gaan benutten voor de grensoverschrijdende pelgrimsetappe van het Franse Saint-Jean-Pied-de-Port naar het Spaanse Roncesvalles, ook wel Roncevaux of Orreaga genoemd.

Deze etappe over de Pyreneeën hebben we al eens gelopen op 20 oktober 2011, als onderdeel van onze eerste pelgrimage van Sint-Jacobiparochie naar Santiago de Compostela. Nu we gisteren aan het eind van de Via Turonensis zijn gekomen, vinden we het een mooie kans om de overtocht over de Pyreneeën nog een keer te maken. Daarmee zou je deze landsgrensoverschrijdende etappe ook wel een soort Kroon-etappe kunnen noemen, omdat die als het ware een kroon vormt op de door ons gisteren afgeronde Via Turonensis.

Om 6:00 uur van start in een donker Saint-Jean-Pied-de-Port

Het wordt vandaag een wandeldag met hoogzomers wandelweer. Tijdens onze etappe is het nagenoemd onbewolkt, en het wordt extreem warm, met een middagtemperatuur die volgens de gastvrouw van het pelgrimsbureau vandaag kan oplopen tussen de 38 en 40 graden Celsius. Dat is ook niet zo verwonderlijk, want grote delen van onder andere het zuiden van Frankrijk kampen de afgelopen dagen met een fikse hittegolf.

Als we vanmorgen vanaf de camping vertrekken, is het nog ochtendfriskoel, maar de temperatuur loopt vandaag wel op tot tropische hoogte. 

De wekker wekt ons vanmorgen om 5:00 uur. Na het ontbijt verlaten we om 6:00 uur de municipal camping Plaza Berri van Saint-Jean-Pied-de-Port. Het is dan nog helemaal donker.

De stad uit, de duisternis in

Naast de camping steken we de rivier de Nive over. We lopen dan langs de rivier naar de verlichte hoofdstraat Rue de la Citadelle van Saint-Jean-Pied-de-Port, waar al enige bedrijvigheid is te zien van de vroege pelgrims die nu vertrekken om ook de Pyreneeën over te gaan.

Een mevrouw ontsluit de deur van de kerk, om de eerste bezoekers toegang te verlenen. Wij lopen bij de kerk onder de stadspoort Porte Notre Dame door, achter enkele andere vroege pelgrims aan. 

Zij gaan nog even bij het geopende bakkerszaakje aan de Rue d’Espagne naar binnen om brood te kopen, en wij lopen naar La Porte d’Espagne, de poort waardoor de pelgrims al eeuwenlang de stad verlaten, op weg naar Spanje, over de Pyreneeën.

Wij gaan de Pyreneeën over via de Col de Bentarte (1.314 meter) en de Alto de Lepoeder (1.410 meter). Langs de weg staat een bord dat die col open is, maar dat ligt in de zomer ook wel in de lijn der verwachting.

We gaan vanuit een verlicht Saint-Jean-Pied-de-Port het stadje uit, de bergen in, de diepe duisternis in.

Bij ochtendgloren de bergen in 

De route is qua richting niet moeilijk, want we moeten gewoon de asfaltweg omhoog volgen, en bovendien staan er op enkele markante punten ook gele richtingbordjes met daarop de juiste richting, die we eerst met de smartphone beschenen goed kunnen lezen, en die we later bij het eerste daglicht ook met het blote oog zo wel kunnen lezen.

We halen ondertussen enkele stellen in, waarvan één met een klein hondje.

Net vóór 7:00 uur verschijnt links van ons een eerste glimp van het ochtendrood boven de bergen.

Dan zien we ook dat het lager dan dat van ons liggende dal is gehuld in een wolkenlaag. We lopen nu al boven die wolkenlaag.

Zo langzamerhand kunnen we dan ook een en ander onderscheiden om ons heen, zoals bijvoorbeeld een kudde koeien die links van onze weg in een weiland zichtbaar wordt.

Als we verderop bij een boerderij een kudde schapen passeren, is het al behoorlijk licht geworden. 

Hoe hoger we komen, hoe meer onderscheid we kunnen maken tussen de wolken in het dal, de donkere bergen en het lichtrood van de opkomende zon.

Om 7:20 uur zijn alle kleuren – zoals van bomen en graslanden – goed te onderscheiden. Het is licht.

Om 7:30 uur passeren we het op 480 meter hoogte gelegen plaatsje Honto.

Voorbij Honto licht en warm

Voorbij Honto staat vóór ons een groepje pelgrims van het uitzicht te genieten. 

Als we dichterbij komen, zien we dat één van de jonge pelgrims de Nederlandse jongeman uit het Achterhoekse Eibergen is die gisteren met ons gelijktijdig de intake deed in het pelgrimsbureau. Hij is dus ook al behoorlijk vroeg van start gegaan, zoals ons geadviseerd door de Nederlandse gastvrouw van het pelgrimsbureau in Saint-Jean-Pied-de-Port.

Vanaf dit punt gaat de route over van de asfaltweg over op een steenachtig bergpad. 

Omdat het nu goed licht is, kunnen we daar prima op vooruit, en bovendien is het met het prachtige uitzicht in het dal achter ons een mooie gelegenheid om een duo-selfie te maken, dus dat doen we.

Inmiddels komt ook de groep jonge pelgrims achter ons aan naar boven.

Verderop horen we veebellen rinkelen. Op de asfaltweg vóór ons zien we een kudde koeien rustig bergopwaarts lopen. 

Een passerende auto heeft moeite om er tussendoor te komen, maar wij kunnen rustig tussen de langzamer lopende koeien door, om hen naar boven toe te passeren.

Rond 8:00 uur begint het warm aan te voelen. Het is net of het asfalt waarop we lopen nog warm is van gisteren, maar die merkbare snelle temperatuurstijging heeft natuurlijk te maken met de opkomende zon, die snel aan kracht en warmte wint. Dan zien we ineens ook onze schaduwen met ons meelopen, glijdend over de hoog opgaande berm langs de asfaltweg.

Koffiepauze bij Refuge Orisson 

Vlak na 8:00 uur naderen we de refugio/pelgrimsherberg van Orisson, gelegen op een hoogte van 770 meter.

Deze refuge heeft een groot terras aan beide zijden van de asfaltweg.

Dit mooie en markante punt hebben wij in gedachten als plek voor onze koffiepauze. Binnen krijgen we een pelgrimsstempel en kopen we koffie, en op het terras in de ochtendzon genieten we van onze koffiepauze.

Ondertussen arriveert ook de groep jonge pelgrims die ons volgde. Ook zij, en andere pelgrims die daar nog op volgen, maken gebruik van de gelegenheid om hier koffie of iets anders te drinken en/of te eten.

Boven het watertappunt van Refuge Orisson staat een mooi beeldje van een pelgrim.

Steenmannetjes en evangelisten in de bergen

Net voorbij deze refugio hangt een poster met informatie over de etappe die Durkje en ik – en overigens honderden anderen - vandaag lopen.

We ontmoeten een schaapherderin die samen met haar schapenhond de schapen weidt tegen de helling van de berg, vlak buiten Orisson.

Dan komen we ook langs de eerste steenmannetjes, de op elkaar gestapelde stenen en andere voorwerpen, die voorbijtrekkende pelgrims om zeer uiteenlopende persoonlijke redenen hier hebben achtergelaten.

Op een hooggelegen punt, waar twee bergkammen bij elkaar komen, passeren we een grote kudde schapen.

De route gaan alsmaar hoger.

Af en toe lopen we even over een bergkam, en hebben dan een mooi uitzicht aan beide zijden van de bergkam.

Ook hier weer passeren we een steenmannetje.

Zo’n bergkam is overigens ook een prachtige plek om een panoramisch filmpje op te nemen van de schilderachtige omgeving hier hoog in de bergen.

Eerder vanmorgen waren we al een tweetal vertegenwoordigers van de Jehovah’s getuigen tegengekomen, die met hun lectuur langs de weg staan om een geloofsgesprek met passerende pelgrims te voeren, en nu we al weer een behoorlijk eind zijn gestegen, komen we wederom langs zo’n evangelisatiepunt.

Langs de foodtruck in de bergen

Koeien en schapen hadden we hier in de bergen al gezien, en daar komen nu ook de bergpaarden bij, die hier vrijelijk op de bergweiden grazen.

Ze grazen ongestoord door als we hen op enige afstand passeren.

En weer komen we langs een steenmannetje in de berm langs de asfaltweg.

Ook hogerop passeren we een grote kudde schapen.

De gastvrouw van het pelgrimsbureau had ons gisteren al verteld dat er inmiddels ook een foodtruck in de bergen staat, waar passerende pelgrims zaken als koffie, fruit en schapenkaas kunnen kopen. En inderdaad, passeren we die op enig moment ook.

Twee Amerikaanse vrouwen spreken me daar aan omdat ze mijn pelgrimshoed zo bijzonder vinden. Ze maken er een foto van en dan gaan wij weer door.

Voorbij de foodtruck vraagt Durkje hoever we nu eigenlijk zijn, en direct daarna worden we in dat opzicht op onze wenken bediend, want iets verderop - bij Croix de Thibaut - staat bij een wel hele grote steenman dat het vanaf hier nog 1,6 kilometer is naar de Col de Bentarte, en dat het nog 9,9 kilometer is naar Roncesvalles.

Col de Bentarte

Hier op deze plek overigens verlaten we de asfaltweg, om dan verder te klimmen over de bergweide.

Verderop gaat het weidepad over in een rotsachtige pad, steeds maar hogerop. 

Als we bovenop de Col de Bentarte zijn, maakt een Amerikaans pelgrimsstel een mooie foto van ons samen.

Daarna lopen we over een breed en steenachtig pad, met rechts een steile helling, die is begroeid met bomen.

Het loopt hier ook heel mooi langs zo’n hellingbos, maar wel heel anders dan door het open berglandschap.

We passeren de grote afstandssteen, waarop staat dat het vanaf hier nog 765 kilometer is naar Santiago de Compostela. Vaak moet je die afstanden met een korreltje zout nemen, want als je zo’n zes kilometer verderop Roncesvalles gaat verlaten, staat daar een bord dat het dan nog 790 kilometer is. Wellicht zit de werkelijkheid er ergens tussenin, maar dat is ook niet zo heel belangrijk voor de pelgrim.

Waterbron voor mens en dier

Daar vlakbij is trouwens de Roeland-waterbron, waar je als pelgrim drinkbaar water kunt tappen. Dit is de plek waar vrijwel iedereen zijn watervoorraad bijvult, en wij maken van de gelegenheid gebruik om hier onze lunchpauze te houden. 

Een kudde schapen loopt hier ook rond. Zij weten kennelijk dat ze hier in een gat in de rots water kunnen drinken, hetgeen ze om de beurt namelijk doen. Maar één van die schapen is iets brutaler, want die gaat boven het watertappunt staan van de Roelandbron, en drinkt dan van dat tappunt, waar voortdurend een reststraaltje water uit komt. Een mooi moment voor de aanwezige pelgrims om dit te fotograferen en te filmen.

Grensovergang van Frankrijk naar Spanje

Zoals we van onze vorige oversteek weten, staat vlak na de Roeland-bron de grenssteen, waarmee duidelijk wordt gemaakt dat we nu hier Frankrijk verlaten, en de regio Navarra van Spanje binnenwandelen.

Vanaf dat moment worden we zeer frequent geleid door de hoge houten palen met daarop de Jacobsschelp en de Caminopijl als richtingwijzer.

We lopen vanaf nu dus in de Pyreneeën over de bergpaden van Spanje.

En dat zijn niet alleen harde, steenachtige bergpaden, maar ook lommerrijke bospaden over de hellingen van de Pyreneeën, heerlijk in de schaduw, op deze toch al wel warme dag. 

Eerder hebben we al veel profijt gehad van de verkoelende vrij stevige wind in de hoge Pyreneeën, maar nu we tussen de bomen lopen, voelen we die wind niet meer.

We passeren ook enkele bergpaarden, die eveneens de schaduw in dit heuvelbos hebben gezocht en gevonden.

Van de hut naar de kapel

Bij Izandorre passeren we de berghut ‘HUT 112’, die hier staat voor noodgevallen.

Binnen ligt materiaal dat passerende pelgrims bij nood kunnen gebruiken.

We komen weer in een open berggebied. 

Hier en daar grazen koeien op de bergweiden.

Nu bereiken we het hoogste punt van deze etappe, namelijk de 1.410 meter hoge Col de Lepoeder. Hier kiezen we ervoor om niet de iets kortere routevariant over de zeer steile boshelling te nemen naar Roncesvalles – zoals we dat in 2011 deden – maar nemen we de historische pelgrimsroute rechtsaf, die iets langer is, maar die veel comfortabeler loopt. We krijgen op dat traject al heel snel het zicht op Roncesvalles. 

We volgen de nu en dan brede en smalle hellingpaden bergafwaarts, en zien dat we steeds dichter bij ons eindpunt van vandaag komen.

Op deze routevariant daal je trouwens eerst af naar de Iglesia de San Salvador de Ibañeta; een modern ogende kapel langs de doorgaande route tussen Spanje en Frankrijk.

Vanaf daar gaan we over hele mooie bospaden naar beneden.

Hier is het heerlijk koel, en bovendien gaat het licht bergafwaarts, dus het loopt comfortabel. 

Wachten op de bus in Roncesvalles 

Om 12:40 uur arriveren we bij de grote pelgrimsherberg van Roncesvalles.

Binnen zijn we nu al welkom om een stempel te halen voor onze pelgrimspaspoorten.

De receptioniste bevestigt dat er over twintig minuten een bus vanuit Pamplona naar Saint-Jean-Pied-de-Port rijdt, dus die proberen we te halen.

Over het voormalige kloosterterrein lopen we snel naar de doorgaande weg door Roncesvalles.

Bij Hotel La Posada is de bushalte.

We moeten nog wel een half uur wachten, maar de bus vanuit het Spaanse Pamplona komt wel. Dan blijkt dat we geluk hebben, want de bus zit al bijna vol, en die hanteert geen staanplaatsen.

Als een Duitse pelgrim en wij tweeën de buschauffeur vijf euro per persoon hebben gegeven, en wij onze rugzakken onderin de bus hebben gelegd, blijkt dat er dan nog maar drie zitplaatsen resteren, en ook die raken alle drie vol. Kortom we hebben wel enig geluk dat we nog mee konden met deze koele bus.

Om 14:00 uur terug in Saint-Jean-Pied-de-Port

In een busrit van zo’n drie kwartier brengt deze Alsa-bus ons door de Pyreneeën over de Spaans-Franse landsgrens naar het centrum van Saint-Jean-Pied-de-Port, waar we om 14:00 uur aankomen.

En dan is het voor ons nog maar een klein eindje lopen naar de camping aan de rivier de Nive.

Als we uit de geaircoolde lijnbus stappen, merken we pas hoe loeiheet het hier in Saint-Jean-Pied-de-Port is.

Maar dat deert ons allemaal niet zozeer, want we hebben de hele overtocht over de Pyreneeën in 6,5 uur gemaakt, en we zijn nu om 14:00 uur nota bene al weer terug in Saint-Jean-Pied-de-Port, waar we vanmorgen vroeg om 6:00 uur het stadje verlieten voor de 26 kilometer lange, maar schitterende tocht over de Pyreneeën.

Terugblik op onze Zomerpelgrimage 2023

Hiermee is een eind gekomen aan onze zomerpelgrimage in deze zomervakantie van het jaar 2023. Een goed moment om eens terug te blikken op deze afgelopen 29 wandeldagen:

In de periode van 19 juli 2023 tot en met vandaag – 23 augustus 2023 – hebben we 29 dagen in voornamelijk Frankrijk en heel kort in Spanje gepelgrimeerd. We begonnen bij de pelgrimsrotonde van Buxerolles nabij Poitiers in Frankrijk, en eindigden bij de grote pelgrimsherberg van Roncesvalles, aan de overzijde van de Pyreneeën in Spanje. Daarbij was sprake van één doorgaande route, namelijk van de Via Turonensis (tevens de GR655), die in Parijs begint en in Saint-Jean-Pied-de-Port eindigt.

Van Buxerolles tot Saint-Jean-Pied-de-Port liepen we de Voie de Tours (zo heet de Via Turonensis in Frankrijk) in Frankrijk in de periode van 19 juli 2023 tot en met 22 augustus 2023. Dat waren 28 etappes, over een totale afstand van 601,5 kilometer, wat neerkomt op een gemiddelde van 21,5 kilometer per dag.

Tot slot liepen we nog in één dag over de Pyreneeën, van het Franse Saint-Jean-Pied-de-Port naar het Spaanse Roncesvalles op 23 augustus 2023, over een afstand van 26 kilometer.

Totaal hebben we tijdens deze zomerpelgrimage van 2023 dus 29 dagen wandelend gepelgrimeerd, over een totale afstand van 627,5 kilometer, wat neerkomt op een gemiddelde etappe van 21,6 kilometer per wandeldag.

In tegenstelling tot de voorgaande jaren hebben we dit jaar tijdens onze pelgrimsdagen op de Via Turonensis geen gebruik gemaakt van het openbaar vervoer, en ook niet van taxi’s, om daarmee de etappe van de dag terug te rijden. Dit jaar hebben we voor onze dagelijkse terugtochten na een groot aantal jaren weer – zoals voorheen - gebruik gemaakt van de fiets, aangezien we nu beiden een e-bike hebben. Dat was deze keer een experiment, en dat is ons goed bevallen, dus ook voor het pelgrimeren in het buitenland is dit voor ons zeker voor herhaling vatbaar. De eerste dag wandelden we eerst de etappe en fietsten we daarna terug naar het beginpunt, maar de andere 27 dagen hebben we eerst de fietstocht van het eindpunt naar het beginpunt van die dag-etappe gemaakt, waarna we de etappe van begin tot eind hebben gelopen. Doordat we voor het terug-verkeer tijdens deze zomerpelgrimage 2023 dagelijks gebruik hebben gemaakt van de fiets, konden we elke pelgrimsdag weer terugkeren naar onze eigen caravan op een camping, om daar te eten en te overnachten.

Gedurende de 28 etappes van dit jaar op de Via Turonensis hebben we totaal 547,2 kilometer gefietst, wat neerkomt op een gemiddelde fietsafstand van 19,5 km per dag.

De totale afstand die we in de 29 pelgrimsdagen over die 29 etappes hebben afgelegd is derhalve 547,2 fiets-kilometers + 627,5 wandel-kilometers = totaal 1.174,7 beweeg-kilometers.

De kortste wandel-etappe had dit jaar een lengte van 17,4 kilometer, en onze langste wandel-etappe was dit pelgrimsjaar 26 kilometer.

De kortste fiets-etappe had dit jaar een lengte van 13,9 kilometer, en onze langste fiets-etappe was 35 kilometer.

In de voorgaande drie jaren hebben wij tijdens onze zomerpelgrimages van 2020 en 2021 en 2022 de afstand overbrugd van het Belgische Maaseik tot het Franse Buxerolles over een totale afstand van 1.024,3 kilometer. Daarbij de 29 etappes van Buxerolles tot Roncesvalles (in Spanje) opgeteld van deze zomerpelgrimage 2023 komt die totale afstand op 1.651,8 kilometer van het noorden van België - door geheel Frankrijk van noord tot zuid - tot het noorden van Spanje.

Daaraan voorafgaand hadden we in 2013 al het pelgrimspad ‘Van Wad tot IJ’ vanuit het Noordhollandse Den Oever gelopen tot aan Amsterdam, en daarna in de periode van 2014 tot en met 2019 het Nederlandse Pelgrimspad (deel 1 & 2) van Amsterdam tot het Belgische Maaseik. En nu hebben we met dit jaar erbij dus het hele traject van Maaseik tot over de Pyreneeën gepelgrimeerd, waarmee we vanuit het noorden van Nederland nu de aansluiting hebben gemaakt op de Camino Franchés, die wij in 2012 al eens liepen. Daarmee is de doorgaande pelgrimsroute van het Nederlandse Den Oever tot aan het Spaanse Santiago de Compostela en het Spaanse Cap Finisterre afgerond.

De volledige Via Turonensis (Voie de Tours) vanuit Parijs (via Orléans en Tours) tot aan Saint-Jean-Pied-de-Port (1.123,5 km in 52 dagen) en tot over de Pyreneeën (+ 26 km op de 53e dag) hebben we gepelgrimeerd in de jaren 2021 en 2022 en 2023. Daartoe hebben we gebruik gemaakt van de volgende drie wandelpelgrimsroutegidsen: 

• a. de Grande Randonnee 655(1)(est) Sentier vers Saint-Jacques-de-Compostelle van Parijs naar Tours, 
• b. de Grande Randonnee 655(2) Sentier vers Saint-Jacques-de-Compostelle van Tours naar Mirambeau (Pleine-Selve),
• c. Sur le chemin de Saint-Jacques-de-Compostelle, La Via Turonensis, le chemin vers l’Atlantique, van Mirambeau (Pleine-Selve) naar Saint-Jean-Pied-de-Port (van Francois Lepère).

We zouden ook nog eens de variant van de westroute (ouest) van de Via Turonensis vanuit Lozère via Chartres naar Tours kunnen lopen. De tijd zal ons leren of dat gaat lukken en – zo ja – wanneer en hoe dat dan zal gaan plaatsvinden.

We zouden daarnaast overigens ook nog eens de aanlooproute van de GR655 vanuit Brussel via Saint-Quentin naar Parijs kunnen lopen, als alternatief van de pelgrimsroute die wij van het Belgische Maaseik via het Franse Saint-Quentin naar Parijs wandelden. De tijd zal ons leren of dat ook nog eens gaat lukken en – zo ja – wanneer en hoe dat dan zal gaan plaatsvinden.

We hebben gedurende deze zomerpelgrimage van 2023 de weersomstandigheden qua maximale dagtemperatuur als aangenaam tot acceptabel ervaren, want een groot aantal dagen eindigden we een etappe met een temperatuur die lag tussen de 25 en 30 graden Celsius. Het heeft slechts een enkele keer geregend.

Gedurende deze 29 wandeldagen zijn we niet ziek geweest, en we hebben gelukkig ook geen ongelukken of blessures gehad onderweg, dus wij prijzen ons heel gelukkig met onze fysieke conditie tijdens deze zomerpelgrimage 2023.

De bijna 1.175 kilometer lange tocht (heen wandelend en terug fietsend) van dit jaar heeft ons door enorm gevarieerde en boeiende landschappen laten gaan; door stille bossen, door buurtschappen, dorpen en steden, langs beekjes en rivieren, door onmetelijke graanstoppelvelden, klimmend en dalend, over zwarte asfaltwegen en groen-overwoekerde paadjes met veel variatie aan fauna en flora, over de hoge bergen van de Pyreneeën, langs moderne architectuur en langs en door eeuwenoude gebouwen, waaronder kloosters, kapellen, kerken, basilieken en kathedralen, met ook dit jaar weer mooie Jacobalia.

De etappes van deze Via Turonensis (ook wel de GR655 genoemd) waren doorgaans goed bewegwijzerd. 

Op de Franse Via Turonensis hebben we (ook dit jaar) slechts enkele medepelgrims ontmoet, dus we kunnen wel stellen dat deze route geen drukke pelgrimsroute is, maar wel heel mooi, dus deze prachtige route verdient het alleszins om meer bewandeld te worden door pelgrims.

 

Het is ons in 2023 niet elke wandeldag gelukt om een pelgrimsstempel in onze credentials te krijgen, maar uiteindelijk hebben we gedurende deze 29 pelgrimsdagen wel 28 nieuwe stempels in onze pelgrimspaspoorten ontvangen, dus gemiddeld toch elke dag één stempel erbij. 

Nu wij dit jaar de Via Turonensis hebben afgerond, zijn we op het punt aangekomen dat Durkje en ik alle vier klassieke Franse pelgrimsroutes hebben afgewikkeld, achtereenvolgens namelijk de:

• 1. De Via Lemovicensis: vanaf Vézelay (2009) naar Saint-Jean-Pied-de-Port (2011),
• 2. De Via Podiensis: vanaf Le Puy-en-Velay (2013) naar Saint-Jean-Pied-de-Port (2011),
• 3. De Via Tolosana: vanaf Arles (2018) naar Col du Somport (2019),
• 4. De Via Turonensis: vanaf Parijs (2021) naar Saint-Jean-Pied-de-Port (2023).

In elk geval kunnen Durkje en ik met grote tevredenheid en bovenal dankbaar stellen dat we ook dit jaar wederom een schitterende zomerpelgrimage achter de rug hebben, die ons in grote mate motiveert om ook de varianten en andere pelgrimsroute ooit nog eens te bewandelen. Wij zijn na 40 jaar huwelijk nog altijd gezegend met elkaar en tot nu toe beiden ook met een goede gezondheid, en we hopen dat het ons zal worden gegeven om ook volgende pelgrimages te zijner tijd aan te vangen en te voltooien.