Camino de Santiago

Donderdag 21 januari 2021
 

Cover van het boek 'Camino de Santiago'

Heilige mannen van het pelgrimspad
Tussen de steden Nájera en Burgos is de Spaanse Camino de Santiago gekenmerkt door een opvallende concentratie van heiligdommen, waar de middeleeuwse pelgrim halverwege het pelgrimstraject van de Pyreneeën naar Santiago de Compostela kon verpozen.
Eerbiedwaardige mannen - vereerd in de kerken van San Millán de la Cogolla, San Juan de Ortega en Santo Domingo de la Calzada - worden tot op heden nog herdacht in de naamgeving van de plaatsen waar ze leefden en stierven.
In de stad Burgos herinneren de kerk van San Lesmes en de kapel van San Amaro aan twee andere heiligen, die hun leven in dienst stelden van de pelgrims naar Galicia.
Het loont de moeite de grafmonumenten van deze vijf heiligen te bezoeken. Die monumenten werden namelijk met grote kunstvaardigheid opgericht, uit dankbaarheid aan hen die de Camino (het Spaanse pelgrimspad) letterlijk en figuurlijk begaanbaar maakten.

Mireille Madou
Hierover schreef Mireille Madou het boek 'Camino de Santiago', dat ze de pakkende ondertitel gaf van "Heilige pelgrims, pelgrimsheiligen en heiligdommen langs de weg", waarmee ze kort maar kracht aangeeft waarover dit boek gaat.
Dit boek verscheen in het jaar 1990. Gedeelten van dit boek werden eerder gepubliceerd in het pelgrimstijdschrift 'De Jacobsstaf', het magazine dat wordt uitgegeven door het Nederlands Genootschap van Sint Jacob, waarvan Mireille Madou mede-oprichtster en erelid was. Deze vereniging telt momenteel inmiddels zo'n 13.000 leden.
Het boek verscheen eerder ter gelegenheid van de jaarwisseling van 1989-1990, als geschenk voor vrienden en relaties van uitgeverij Conserve.
Schrijfster Mireille Madou (1931-2020) studeerde kunstgeschiedenis. Vanaf 1976 doceerde ze kunstgeschiedenis van de Middeleeuwen aan de Rijkuniversiteit te Leiden. Haar onderzoeksgebied besloeg de heiligeniconografie, de geschiedenis van het middeleeuwse kostuum en de Camino de Santiago.

Heilige pelgrims, pelgrimsheiligen en heiligdommen langs de weg
Levenshoudingen en mentaliteiten veranderen in de loop der tijd. Eeuwen geleden ging men op bedevaart met grote godsvrucht en zachtmoedigheid. De hedendaagse pelgrim vertrekt vaak na een grondige voorbereiding, leest reisgidsen en wegenkaarten, en bezoekt dan met een cultuurhistorische inslag onderweg de diverse monumenten.
De grafmonumenten langs de camino - die in dit boek worden besproken - leggen hun getuigenis af van de waardering van de vijf hier besproken pelgrimsheiligen.
Dit boek is geschreven voor de pelgrims en andere reizigers die de verre reis naar het Spaanse Galicië gaan maken. De inhoud gaat vooral over dat stukje Spaanse Camino tussen de pelgrimssteden Nájera en Burgos. Vijf heiligen van dit stukje pelgrimspad staan in dit boek centraal. Hun leven en werken en hun grafmonumenten worden in deze publicatie belicht, om hen niet te vergeten en om hen onderweg te bezoeken en te gedenken.

San Millán de Cogolla
San Millán de Cogolla is geboren in of rond het jaar 474. Begonnen als schaapherder, ging hij in de leer bij een monnik, om daarna veertig jaar een leven van strenge boete en ontberingen te leiden. De roem van zijn heiligheid verspreidde zich. In het jaar 575 werd hij begraven in de grot waarin hij het grootste deel van zijn leven doorbracht. De plaats San Millán de Cogolla wordt beschouwd als belangrijk voor het ontstaan van een monastieke traditie in Spanje. Het graf van San Millán de Cogolla is in de Middeleeuwen één van de meest bezochte monumenten langs de camino.
Wie het klooster van San Millán de la Cogolla wil bezoeken, verlaat Nájera niet in westelijke richting om naar Santo Domingo de la Calzada te gaan, maar loopt vanuit Nájera in zuidelijke richting, om eerst naar San Millán de Cogolla te gaan, om dan pas na die lange zuidelijke omweg weer noordwestelijk verder te lopen naar Santo Domingo de la Calzada.
Pelgrims bezoeken San Millán de Suso (boven, met daar het praalgraf van San Millán de Cogolla) en San Millán de Yuso (beneden; dat onder invloed van het klooster van het Franse Cluny kwam te staan).

Santo Domingo de la Calzada
Santo Domingo de la Calzada leefde van omstreeks 1019 tot 1109. Deze herdersknaap voelde zich geroepen tot het kloosterleven. Hij koos ervoor om in een paleisruïne bij de plaats Ayuela - ver van de bewoonde wereld - God te dienen in volstrekte eenzaamheid.
Zij roeping werd de verzorging van pelgrims, waardoor hij het bouwen van een pelgrimshospitaal als eerste noodzaak beschouwde. Ook zorgde hij voor een verharde straat (een calzada) tussen Nájera en Redecilla, via Azofra en Cirueña, en hij bouwde een brug voor de pelgrims over de rivier de Oja. 
Vanaf het jaar 1094 werd deze heilige wegenbouwer bijgestaan door Juan de Ortega. 
Na zijn overlijden werd de nederzetting rond het pelgrimshospitaal van deze heilige wegenbouwer genoemd naar hem: Santo Domingo de la Calzada. Hier vinden we tegenwoordig ook het praalgraf van deze heilige patroon van de stad.
Eén van de meest beroemde mirakelverhalen van Santo Domingo de la Calzada is het verhaal van de haan en de hen, die tot op de dag van vandaag nog in levende lijve als witte hen en witte haan zijn te aanschouwen in de 15e eeuwse een kooi tegenover het praalgraf in de kerk van Santo Domingo de la Calzada. Hij is de patroon voor allen die werkzaam zijn in een bouwbedrijf, maar voor de pelgrims is hij de heilige van de haan en de hen.

San Juan de Ortega
San Juan de Ortega leefde tot 1163. Hij koos een gevaarlijk en onherbergzaam gebied om daar zijn levenswerk te realiseren, in dienst van de arme pelgrims. Vijftien jaar lang werkte hij samen met Santo Domingo de la Calzada. 
Na zijn bedevaart naar Rome en Jeruzalem vestigde hij zich als eremiet (kluizenaar) in de omgeving van de plaats Urteca. In het jaar 1120 realiseerde hij er een kapel, en tien jaar later een pelgrimshospitaal.
Hij wijdde zich aan de aanleg van een weg tussen Atapuerca en Villafranca de Montes de Oca en hij bouwde bruggen tussen Logroño en Ortega. In Ortega stichtte hij een kloostergemeenschap, mede voor de veiligheid en een goed onthaal van de pelgrims.
Hij is begraven in zijn kapel van Sint Nikolaas in het tegenwoordige San Juan de Ortega. Hij is de patroon van de metselaars, de architecten en de bruggenbouwers. Zijn grafmonument wordt beschouwd als de meest monumentale 12e-eeuwse grafcreatie in Noord-Spanje.
Zijn ander grafmonument - een praalgraf - is nooit bedoeld geweest voor zijn lichaam, maar om hem ermee te eren en ervoor te zorgen dat zijn wonderdaden in de gedachtenis van latere generaties pelgrims zouden voortleven.

San Lesmes
San Lesmes leefde tot 1097. Als kind onderscheidde hij zich al door zijn deugdzaamheid. Hij deed afstand van al zijn bezittingen ten bate van de armen en ging als arme pelgrim op bedevaart naar Rome.
Terug in Spanje vestigde hij zich bij een kapel in Burgos, waarbij ook een hospitaal stond waar de pelgrims naar Santiago de Compostela een onderkomen vonden. Zijn grootste zorg ging uit naar de pelgrims.
Uiteindelijk werd na zijn overlijden San Lesmes een rustpunt en tevens pelgrimsdoel op zich. Zijn graf in de kerk van San Lesmes ligt aan de camino door Burgos. Zijn praalgraf tonen de vier kardinale deugden: Voorzichtigheid, Rechtvaardigheid, Sterkte en Matigheid. Ontdaan van alle luister rust San Lesmes met grote waardigheid en sereniteit in het graf in het midden van zijn kerk.

San Amaro
Van San Amaro is het sterfjaar niet bekend.
Om de kapel van San Amaro te bezoeken, moet je als pelgrim een kleine omweg maken langs de oude camino, die voorbij het Hospital del Rey door Burgos loopt. Dat koninklijk hospitaal is oorspronkelijk gesticht voor het welzijn van de armen en van de pelgrims.
Als pelgrim op weg naar Santiago de Compostela vond San Amaro een onderkomen in dit hospitaal. Omdat hij hier werd getroffen door de grote liefde waarmee pelgrims werden ontvangen, keerde hij na zijn aankomst in Santiago de Compostela terug naar het Hospital del Rey, waar hij zijn diensten als medewerker aanbood. Zijn zachtmoedigheid en geduld, zijn naastenliefde en godsvrucht werden door iedereen opgemerkt.