Ein Deutsches Requiem - yn it Frysk

Vrijdag 30 november 2018

Poster van het NHL Stenden-koor

Ein Deutsches Requiem
Ons hogeschoolkoor - het NHL Stendenkoor - sluit vandaag en volgende week haar culturele kalenderjaar af met de bijzondere uitvoering van 'Ein Deutsches Requiem - yn it Frysk'. Dat is een primeur, want nog nooit is dit requiem van Johannes Brahms uitgevoerd in een Friese vertaling.
Het idee om dit muziekwerk in het Fries te producenten en ten uitvoer te brengen, komt van de koordirigent Hans de Wilde. Hij had de wens iets unieks uit te voeren, passend bij de Friese cultuur: klassiek en melancholisch, met een sterke innerlijke emotie.
In die sfeer kennen we 'Ein Deutsches Requiem' van componist Johannes Brahms. Dit requiem biedt troost voor nabestaanden en vertrouwen, in het leven en bij de dood. Deze muziek en tekst raakt je tot in het diepst van je ziel.
Als epiloog van Leeuwarden Fryslân Culturele Hoofdstad 2018 klinkt dit requiem vanavond voor het eerst, als een symbool van hoop. De uitvoering vindt vanavond plaats in de Grote of Jacobijnerkerk van Leeuwarden.
Wegens de succesvolle kaartverkoop is al een extra uitvoering gepland, op zaterdag 8 december 2018, ook in de Grote Kerk.

Yn it Frysk
De Friese vertaling van dit requiem is gemaakt door Willem Abma en Jantsje Post.
De muzieknotatie is gerealiseerd door koorlid Marieke Sytema.
De productie staat onder muzikale redactie van Hans de Wilde.
Speciaal voor dit avondconcert zijn twee jonge solisten gecontracteerd: de Friese sopraan Fardau van der Woude en bas/bariton Roele Kok.
Het geheel wordt muzikaal begeleid door de pianisten Johan Bijhold en Monique van de Ven; quatre mains op vleugel.
Alle inspanningen van velen hebben geleid tot een resultaat waar het NHL Stendenkoor trots op is.
Om 20.00 uur worden alle concertgangers in de volle kerk hartelijk welkom geheten door Erica Schaper, voorzitter van het College van Bestuur van NHL Stenden Hogeschool. Ze refereert onder ander aan 2018 als het jaar van de Culturele Hoofdstad van Fryslân, Leeuwarden, en benoemt ook die trots met betrekking tot de artistieke prestaties van het NHL Stendenkoor. Friezen zijn 'grutsk' (trots) op hun taal, en als NHL Stenden Hogeschool zijn wij 'grutsk' op dit koor.

Op weg van Memoriazondag naar Advent
Dan is het tijd voor de muziek. Brahms heeft met zijn requiem troostmuziek gecomponeerd voor mensen die treuren om gestorven dierbaren en om ook de eindigheid van hun eigen bestaan. Wat dat betreft is het moment van deze uitvoering heel goed gekozen, goed passend tussen de Memoriazondag van eerder deze week, en komende zondag, de eerste Zondag van Advent. Dit is immers de week waarin we leven en werken vanuit het duister, in de richting van het licht. Dit requiem van Brahms in de Friese vertolking van Abma & Post markeert in klank en taal deze overgang, we horen het gezongen:

'Dy't mei triennen siedzje,

sille mei jubel sichtsje.'

In het tweede deel sleept het koor ons gepassioneerd mee in uitersten; 'stadich en fluch', 'dimmen en lûd', en 'och sa heech'.
We horen dat wij zijn als gras, zo kwetsbaar, en dat wij - mensen - zijn:

'as de blommen yn'e greide.'

Dan is het podium voor bariton-solist Roele Kok. Hij zingt over de betrekkelijkheid van ons leven, en wij leren een wijze les als hij zingt over het paradoxale van het mensenleven, immers:

'se meitsje harren drok om neat;

se garje en witte net wa't it krije sil.'

In wat daar op volgt, horen we het zingen, en lezen we voor een juist begrip - en voor dat prachtige Friese taalgebruik - mee in het programmaboekje:

'Loksillich dy't by Jo yn hûs wenje,

dy't loovje Jo jimmeroan!'

Dan is het podium voor sopraan-solist Fardau van der Woude. Zij zingt ons troostrijk toe:

'Ik sil jim treaste.

Ik sil jim as in mem treaste.'

en in prachtig Frysk:

'jimme freugde sil nimmen jim ûntnimme.'

Bariton Kok komt weer terug. Het voorlaatste concertdeel stijgt naar een hoog tempo en weer o zo hoog van toon. En aan het eind ebt dan o zo zacht het volume weg, de kolossale kerkzaal in. Woorden van geloof en hoop klinken in dit deel door, in bewoordingen als:

'wy sille net allegearre stjerre,

mar sille feroare wurde.'

Op weg naar het slot nemen de mannen de stemmen van de vrouwen over, en horen we tot slot de Geest tot ons spreken met woorden in zachte klanken van berusting en vertrouwen, als het koor zingt:

'Lit har rêste fan al har bodzjen,

want harren wurken folgje harren nei.'

Grutsk

En dan glijden de piano- en koorklanken zachtjes weg over de hoofden van het publiek, en wordt het stil. Met een zichtbaar opgelucht knikje naar het koor sluit dirigent Hans de Wilde af, keert zich om naar het publiek, en dan neemt het NHL Stendenkoor een welverdiend applaus in ontvangst. Een tweede opleving van het applaus volgt als de solisten en pianisten met de dirigent nog eenmaal terugkomen op het podium, en op het moment dat alle koorleden opstaan, wordt dat volume nog overtroffen. 

Hulde voor de koorleden! 

'Grutsk op it NHL Stendenkoar!'

Memoriazondag 2018

Zondag 25 november 2018

De kaarsen branden vanmorgen op het liturgisch centrum voor alle overledenen

Wij gedenken wie ons voorgingen
In onze Protestantse Gemeente van Stiens staan we als gemeenteleden elk jaar op de laatste zondag van het kerkelijk jaar stil bij de (namen van de) gemeenteleden die in het afgelopen kerkelijk jaar zijn overleden. Deze zogenoemde Memoriazondag vormt een bijzondere overgang vanuit het duister van alle verdrietige herinneringen naar het licht van Advent, met het Kerstfeest op de horizon.
Zo noemen we ook hier in Stiens vandaag de namen van alle 26 gemeenteleden die in het afgelopen kerkelijk jaar zijn overleden, en gedenken we ook van alle andere geliefden die ons ontvielen de namen die in onze harten staan geschreven.
Voorgangers van deze ochtendkerkdienst zijn pastoraal werkster Tine de Vries en domina Hinke Post-Knol. Hille de Haan is vandaag lector, en de muzikale begeleiding op het orgel en op de vleugel wordt verzorgd door Auke de Boer.
De gemeenteleden en ook alle gasten in de kerk worden van harte welkom geheten aan het begin de kerkdienst, en dan begint deze herdenkingsviering in een volle kerk. Op het liturgisch centrum staat de viertafel, waarop aan het eind van deze kerkdienst op Memoriazondag de 27 kaarsen branden, één voor iedere overledene en één extra kaars voor al die mensen van buiten onze gemeente, die wij hier vanmorgen niet noemen. Zo gedenken wij vandaag allen die ons in het afgelopen kerkelijk jaar ontvielen aan de dood.

Wij noemen de namen
In deze kerkdienst staan drie bijbellezingen centraal, uit Genesis over Abraham die zijn vrouw Sara begraaft, uit Koningen over Elisa die getuige is van het wegnemen van Elia, en uit Johannes over Maria en Johannes bij de aan het kruis stervende Jezus.
In de bijbelse traditie van het noemen van de namen van overledenen, noemt Tine de Vries achtereenvolgens alle namen en hun datums van geboorte en overlijden van de in het afgelopen jaar overleden 26 gemeenteleden. Ze doet dat in clusters van vijf namen. Elke keer na het voorlezen van weer vijf namen komen hun familieleden naar voren om één van de kaarsen voor hun geliefde overledene aan te steken aan de grote paaskaars. Daarna wordt die kaars op de liturgische viertafel geplaatst, om tijdens deze herdenkingsdienst te blijven branden.

In ons gezang mag lichten
We zingen met passie samen mooie liederen, met teksten die ons de hoop geven dat de dood bij God nooit het laatste woord heeft:

Zolang wij ademhalen, schept Gij in ons de kracht,

om zingend te vertalen, waartoe wij zijn gedacht.

Elkaar zijn wij gegeven, tot kleur en samenklank.

De lofzang om het leven, geeft stem aan onze dank.

Het donker kan verbleken, door psalmen in de nacht.

De muren kunnen vallen, zing dan uit alle macht.

God, laat het nooit ontbreken, aan hemelhoog gezang,

waarvan de wijs ons tekent, dit lieve leven lang.

Ons lied wordt steeds gedragen, door vleugels van de hoop,

het stijgt de angst te boven, om leven dat verloopt.

Het zingt van vergezichten, het ademt van uw Geest.

In ons gezang mag lichten, het komend bruiloftsfeest.

(Liedboek 567)

Compostella

Zaterdag 24 november 2018 

Cover van de DVD Compostella

Film van Freddy Mouchard
Voor Vaderdag 2018 kreeg ik van de kinderen onder andere de DVD van de film 'Compostella', een film uit het jaar 2015 van de Franse regisseur en cameraman Freddy Mouchard.
Gedurende drie jaar volgde Freddy Mouchard enkele pelgrims op hun route naar het Spaanse bedevaartsoord Santiago de Compostella.
'Compostella' is een spirituele film, want, de religieuze dogma’s voorbij.

Beleving
De beleving van de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela is voor iedereen verschillend. Maar iedere pelgrim zal onderweg zijn of haar fysieke en geestelijke grenzen opzoeken, ongeacht leeftijd, sociale achtergrond en geloofsovertuiging. Er volgt onderweg op het pelgrimspad (camino) een confrontatie met jezelf.
De Compostella-bedevaart is een ervaring die ieder jaar meer pelgrims trekt. De tocht is fysiek zwaar, maar is vooral ook een aanslag op je geestelijke vermogens.

Chemins en Camino
Filmregisseur Mouchard volgde drie jaar lang een aantal pelgrims over de 'Chemin Saint-Jacques-de-Compostelle'. Elke etappe legt een nieuw, ander ritme op. Nieuwe inzichten worden geboren. Door het repetitieve contact met de natuur, de elementen en met andere pelgrims wordt ieder individu onderweg op de eigen krachten en tekortkomingen gewezen.
De verandering voltrekt zich geleidelijk, en wanneer de reis van de pelgrim uiteindelijk eindigt op Kaap Finisterre, en de oude pelgrimskleren bij de ondergaande zon ritueel zijn verbrand, verdwijnt de 'oude' mens en verrijst een 'nieuw' mens.
Deze drie jaar lange tocht van de filmmaker begon in het Zwitserse Lausanne. Hij volgde de pelgrims op de vier hoofdroutes door Frankrijk (vanuit Parijs, Vézelay, Le Puy-en-Velay en Arles) om te eindigen op (het eind van) de Camino Francės in Spanje. Hij filmde talrijke landschappen en (zo'n 75) plaatsen onderweg.

Pelgrimeren naar Santiago de Compostela
De pelgrimsroute naar Santiago de Compostella (ook wel de Sint-Jacobsroute of de Jacobsweg genoemd) is de pelgrimsroute naar het vermeende graf van de apostel Jakobus, in Santiago de Compostella in Spanje.
De belangrijkste pelgrimsroute door Spanje is de Camino Francés, die de voortzetting vormt van meerdere pelgrimsroutes door Frankrijk. De Camino Francés was de middeleeuwse verkeersas die in Noord-Spanje loopt van de Pyreneeën naar het graf van de heilige Jakobus. Deze route loopt langs de steden Pamplona, Estella, Logroño, Burgos, León, Astorga en Ponferrada. De Camino Francés in zijn huidige loop is al in de eerste helft van de 11e eeuw ontstaan (er wordt echter aangenomen dat de route al veel ouder is). Al vóór onze jaartelling (vóór Christus) was Finisterre namelijk het eindpunt van een (heidense) tocht.
Er zijn ook enkele andere - secundaire - routes van de Pyreneeën naar Santiago.
Vanuit nagenoeg alle andere Europese landen lopen eveneens Jacobswegen via Frankrijk naar Spanje (met uitzondering van de Portugese route die Frankrijk niet aandoet). De Jacobswegen vormen dus een netwerk van wandelroutes, met Santiago de Compostella als het ware als de spin in het web van de Europese pelgrimswegen.

Relieken: de actualiteit van krachtvoorwerpen

Vrijdag 23 november 2018

Eigentijds reliek: The Lampedusa Cross

Expertmeeting van de Camino Academie
De Camino Academie is een platform van ons Nederlands Genootschap van Sint Jacob, waar wetenschap en pelgrims elkaar vinden in de gedeelde academische interesse rondom het fenomeen pelgrimage. De Camino Academie bevordert en structureert die ontmoeting. Zo ook vandaag.
Durkje en ik wonen vandaag de Expert Meeting bij van de Camino Academie, met als thema ‘Relieken: de actualiteit van krachtvoorwerpen’. Deze studiedag vindt plaats in het Auditorium van het Museum Catharijneconvent in Utrecht. De lunchpauze biedt gelegenheid om de huidige tentoonstelling ‘Relieken’ in Museum Catharijneconvent te bezoeken.

Krachtvoorwerpen
In aansluiting op deze grote tentoonstelling over Relieken, houdt de Camino Academie een expertmeeting over actuele ‘krachtvoorwerpen’. Het gaat daarbij heel breed om relicten, voorwerpen en objecten, die voor een individu of groep een bepaalde kracht en macht bezitten. Krachtvoorwerpen zijn in staat een directe verbinding te leggen met niet aanwezige personen, plaatsen, gebeurtenissen, maar ook met hoop, idealen en dromen, heil en heling. Dat kunnen prachtige kunstvoorwerpen zijn, maar ook onooglijke zaken.
Elk ritueel, elke religieuze of spirituele expressie, elke devotie (zoals bedevaart en pelgrimage) is op de een of andere wijze, meer of minder verbonden met dit soort (kracht)voorwerpen. In de expertmeeting van vandaag willen we de actualiteit van relieken als krachtvoorwerpen verkennen, en dan vooral in niet-institutioneel-religieuze settings.
Tussen de lezingen van de expertmeeting door is er ook plaats en aandacht voor concrete krachtvoorwerpen van pelgrims, met de persoonlijke verhalen die daar achter steken. Verder worden vandaag meer voorbeelden van persoonlijke of (meer) collectieve relieken als krachtvoorwerpen gepresenteerd.

Kennis van kracht
Deze bijeenkomst biedt een gevarieerd programma met sprekers uit zowel academia als uit de praktijk.
De expertmeeting wordt geopend door Suzanne van der Beek, stuurgroepslid van de Camino Academie, tevens bestuurslid van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Ze benoemt het onderscheid tussen de wetenschappelijke kennis en de praktijkkennis van ervaringsdeskundigen, en geeft aan dat die praktijkkennis net zo belangrijk is als de wetenschappelijke kennis. De Camino Academie brengt die beide kennis-soorten bijeen, om mensen van elkaar en met elkaar te laten leren.
Een reliek is een tastbaar overblijfsel dat herinnert aan en verbindt met een (gedenkwaardig) persoon, een plek of met een gebeurtenis. Mensen willen er moeite voor doen.
Vandaag gaan we met elkaar praten over krachtvoorwerpen; over alle voorwerpen die volgens een persoon of volgens een groep een bepaalde kracht hebben. Via zo’n krachtvoorwerp kom je in contact met die persoon of met die gebeurtenis. Over zo’n krachtvoorwerp kun je vragen stellen, zoals: Wat is de betekenis ervan?, is die betekenis blijvend?, hoe wordt dat voorwerp gebruikt?, en van wie of voor wie is dit krachtvoorwerp? Waar kom je krachtvoorwerpen tegen?, en welke rol spelen ze?

Relieken-tentoonstelling in Museum Catharijneconvent: keuzes en dilemma’s
Eerste spreekster vandaag is Inge Schriemer, de conservator Relieken van Museum Catharijneconvent. 

Inge Schriemer vertelt over de tentoonstelling Relieken

Ze vertelt over hoe de huidige tentoonstelling is begonnen; over relieken door de eeuwen heen. Iemand die onderzoek doet naar relieken kwam met de suggestie om dit thema te kiezen voor een tentoonstelling. Inge Schriemer: “Dan bestudeer je de literatuur. En je kijkt naar wat er momenteel  om ons heen speelt met betrekking tot relieken, zoals bijvoorbeeld in de media. En daarna ga je met veel experts praten, om onder andere ook vergelijkingen te kunnen maken.“
De meeste mensen denken bij relieken nog altijd aan botten. Maar héél vroeger draaide het bij relieken ook om bijvoorbeeld zand, planten en steentjes, die men meenam van een voor hen bijzondere plaats. Aanvankelijk was er wel veel aandacht voor wat werd meegenomen, en eerst nog minder over de achtergronden van relieken, zoals over het waarom en de functie van relieken.
Daarna vertelt Schriemer over de samenstelling van de huidige tentoonstelling. Je zier er bijvoorbeeld grote zaken, zoals de massa-verering van relieken die verbonden zijn met (heilige) plaatsen. Mensen bewaren bijvoorbeeld ook stukken van gedenkwaardige plaatsen, zoals van bouwmateriaal van de Berlijnse Muur.
Vervolgens wordt gekeken naar de kracht van de relieken; bijvoorbeeld van botjes, stenen, doekjes met lichaamsvocht, en van (fragmenten van) textiele panelen. Ook wordt aandacht besteed aan de relatie van kracht en macht; en over het belang van relieken voor machthebbers. Er zijn bijvoorbeeld zelfs oorlogen gevoerd om relieken. Relieken zijn vroeger ook wel gebruikt om er een eed op af te leggen.
Dan gaat de aandacht vervolgens uit naar het belang van relieken voor bepaalde gemeenschappen. Sommige relieken van religieuze oorsprong mag je niet onder heuphoogte tentoonstellen, dus je moet met veel zaken rekening houden als je zo’n tentoonstelling organiseert.
Aan het eind van de expositie kom je bij relieken die mensen privé bewaren, die hen herinneren aan privé-zaken.
Je staat bij het organiseren van zo’n tentoonstelling voor uiteenlopende keuzes en dilemma’s, ook omdat er zowel overeenkomsten als verschillen zijn tussen relieken. In de expositie vind je ook gebedssnoeren uit verschillende religies, waarin de relieken de kralen zijn. Verder kun je bij relieken ook denken aan Lourdes-water, aan lichaamsrelieken en aan heilige aarde. Relieken worden ook vaak dicht op de huid bewaard. Voor iedereen is een reliek iets anders. Na afloop van het bezichtigen van de tentoonstelling kun je bij jezelf te rade gaan over wat (volgens) jou(w) relieken zijn. Ook virtuele dingen kunnen relieken zijn, want alhoewel veel relieken wel tastbaar zijn, kan bijvoorbeeld een filmpje of een geluidsfragment ook dezelfde waarde en functie hebben voor bepaalde mensen.
Bij relieken hoeft het niet te gaan over de vraag of het klopt, maar gaat het wel over de waarde die een reliek voor bepaalde mensen heeft. Wat voor de één een waar reliek is, hoeft het voor een ander dus niet te zijn. Museum Catharijneconvent heeft niet onderzocht of de tentoongestelde relieken ook echt kracht bezitten, maar vraagt de bezoekers wel aandacht voor de verhalen rond relieken.

Krachtvoorwerp 1: Pelgrimsstaf

Pelgrim Anja met haar Pelgrimsstaf

In een eerste intermezzo krijgen we een verhaal te horen van pelgrim Anja, hier en nu aanwezig met haar haar pelgrimsstaf, die ze onderweg op de camino heeft gekocht, waar ze allerlei zaken die ze onderweg vond, aan heeft gehangen. Deze pelgrimsstaf met alle aanhangsels gaf haar kracht in de verbondenheid met de natuur, met voor(t)gaande pelgrims; en het was ook een middel om met anderen in contact te komen. Mensen vragen je naar je opvallende staf, en zo ontstaat als vanzelf een goed gesprek onderweg.
Haar pelgrimsstaf blijft bij haar thuis – weer terug van de pelgrimstocht – steeds weer de herinneringen van toen en de lol van onderweg naar boven halen.
Tijdens haar tweede pelgrimstocht nam ze onderweg kleine tekstkaartjes mee, die ze onderweg als inspiratiekaartjes gaf aan medepelgrims, om op deze wijze woorden en teksten uit te delen, die haar bijzonder aanspraken.

Moderne relieken in onze hedendaagse dodenriten
Spreker van de tweede lezing is Guus Sluiter, directeur van het Nederlands Uitvaartmuseum ‘Tot Zover’ in Amsterdam. Deze lezing is toegespitst op de Nederlandse cultuur.

Guus Sluiter vertelt over de porseleinen as-taart als reliekhouder

Hij vertelt dat het haar van overledenen en ook edelstenen vaak een bijzondere betekenis geven aan mensen. Vanuit de bovenlaag van de samenleving zijn relieken steeds meer gedemocratiseerd, verbreid naar de andere lagen in de samenleving. In de 19e eeuw werden herinneringswerkjes zoals bijvoorbeeld haarwerkjes veel gemaakt door een brede laag van de samenleving.
Aangezien zo’n 64% van de Nederlanders momenteel wordt gecremeerd, zie je ook steeds meer handel ontstaan in as-hangers en in as-tattoos. Verder is er een bedrijf dat van de as van overledenen (hele dure) as-diamant-ringen maakt. Ook kunstenaars komen met nieuwe ideeën over wat je met de as, bijvoorbeeld in combinatie met grafietpoeder, kunt doen (bijvoorbeeld in een as-tol, waarmee je kunt schrijven als ware het de lijnen van de overledene). We zien in zijn presentatie ook een kleurrijke porseleinen as-taart als reliekhouder.
Van doodgeboren kindjes hebben de meeste ouders niets. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis in 's-Hertogenbosch echter geeft deze ouders een dwarsdoorsnede van de navelstreng mee in een lijstje, als een bijzonder symbool van de verbintenis tussen moeder en kind.
Verder kennen we allerlei soorten doodsportretten, waarmee van bijvoorbeeld machthebbers hun macht wordt aangegeven. Maar ook familierelaties en heel persoonlijk verdriet kunnen ermee worden uitgebeeld. Iets later – sinds 1839 - kwamen de fotografische doodsportretten. Toen werd er ook nog heel veel geschreven over dergelijke technieken en vormen. Zo’n foto is de drager van het verdriet. Foto’s zijn en blijven de herinneringen voor later.
Vingerafdrukken (vlak vrij snel na het overlijden genomen) zijn ook zaken die worden gebruikt om overledenen ter herinneren. Het is immer een fysieke afdruk van de overledene, en ook heel subtiel.
Zelfs van de peuk van een laatste gerookte sigaar kan een reliek worden gemaakt. En ook van een knoop van een veel gedragen kledingstuk kan een rouwknoop, een reliek worden gemaakt; als de tastbare herinnering; een stilzwijgende, dierbare herinnering, die je koestert.

Krachtvoorwerp 2: Mesoeza

Pelgrim Guus

Pelgrim Guus vertelt direct na de lunchpauze dat hij ook een krachtvoorwerp bij zich heeft. Eerst vertelt hij over zijn overleden dochter, en over zijn zoektocht naar God: naar antwoorden van God.
Guus zocht een krachtvoorwerp om op weg te gaan met God. Hij koos daarvoor de Mesoeza, een kleine voorwerp dat door de Joden aan de deurpost van de voordeur wordt gehangen, met in die mesoeza een tekst, door de rabbi gezegend. Daarmee is dan je huis gezegend en beschermd.

Mesoeza

Guus dacht: “Als ik de mesoeza nu meeneem naar de pelgrimsherbergen, dan verblijf en overnacht ik in een gezegende ruimte, en voel ik me onderweg een gezegend mens.”





The Lampedusa Cross en andere actuele ‘vluchtelingen-relieken’
Derde keynote speaker is Paul Post, hoogleraar Ritual Studies bij de Tilburg University.

Paul Post

Hij spreekt over de zogenoemde Lampedusa-kruisen, waarmee aandacht wordt gevraagd voor het lot van vluchtelingen op bijvoorbeeld Lesbos, Samos en Lampedusa in het Middellandse Zee-gebied. Deze kruisen zijn bedoeld om je compassie te tonen, om je proteststem te laten horen tegen de misstanden van het vluchtelingenprobleem rondom de Middellandse Zee.
Bij de Lampedusa-kruisen gaat het er niet om dat de mens naar de reliek gaat, maar dat een reliek naar de mensen toe gaat, als een signaal voor wat in de wereld om je heen gebeurt. Je kunt namelijk allemaal een Lampedusa-kruis bestellen, kopen, waarmee je dan als het ware een zegenbede uitspreekt over de tragiek van de migrantencrisis. De paus heeft ook een Lampedusa-kruis, dat hij regelmatig gebruikt bij bijeenkomsten waarin het gaat om misstanden die te maken hebben met de migrantenproblematiek.
Timmerman Francisco Tuccio kwam in 2011 in zijn parochiekerk, waar Afrikaanse vluchtelingen zaten te huilen, waar(door) hij werd geraakt en geroerd door de droefheid van deze migranten. Hij besloot toen een daad te stellen, en ging daartoe kruisen maken. Zijn passie is inmiddels uitgegroeid tot een klein fabriekje, waar op bestelling Lampedusa-kruisen worden gemaakt.
Dan zou je nu de vraag kunnen stellen waarom dit dan nu een reliek is. Welnu, omdat het voldoet aan alle eisen waar een reliek aan zou moeten voldoen. Ze worden namelijk gemaakt van de scheepswrakken die op het eiland Lampedusa zijn aangespoeld, afkomstig van migranten-boottochten. Deze kruisen zijn dus gemaakt van het wrakhout van aangespoelde migrantenboten. Lampedusa is – mede hierdoor - het symbool geworden van al die migrantendoden (border deaths).
Deze relieken zijn krachtvoorwerpen, gebruikt ten behoeve van het koesteren van personen. Relieken bemiddelen personen (een kruis staat voor een dode migrant), via gebeurtenissen. Bij een reliek kan het gaan om een object (het Lampedusa-kruis), en het kan eveneens gaan om een plaats (het eiland Lampedusa).
Krachtvoorwerpen zijn veelal verbonden aan het heilige, aan religie. We gebruiken krachtvoorwerpen waar ze ons laten herinneren en gedenken. Het kan ook een expressie zijn van woede, van verdriet, zulks ter heling. Er zijn enorm veel variaties in relieken en krachtvoorwerpen. Zo kennen we bijvoorbeeld directe voorwerpen, of indirecte zaken, zoals gedragen kleding. Het kan eveneens gaan om souvenirs, en ook een naam of een namenlijst kan kracht bezitten.
We kunnen spreken over Relieken met het oog op de zogenoemde ‘border deaths’ van Lampedusa, daar waar het bijvoorbeeld gaat om:

• Lichamen: Vaak zijn er geen lichamen (de bootvluchteling is wel vertrokken, maar van diens aankomst heeft niemand ooit gehoord; verdronken?).
• Boten zijn hier ook relieken, vooral omdat er geen lichamen zijn. Die botenkerkhoven op de eilanden in de Middellandse Zee staan symbool voor al die migrantendoden. Ook ruïnes kunnen als reliek werken. Een reliek kan worden gebruikt als protest, bijvoorbeeld tegen overheidsbeleid. Maar ook kunstvoorwerpen kunnen heel goed een reliek zijn. De paus is naar Lampedusa gekomen, aangekomen te midden van de botenkerkhoven, en zijn preekstoel was gemaakt van de resten van een migrantenboot: boot > kruis > reliek.
• Kleding van migranten: de eilandstranden van bijvoorbeeld Samos, Lampedusa en Lesbos liggen bedekt met kleding. De hele kust ligt bezaaid met zwemvesten van duizenden migranten, waar vervolgens ook wel kunstvoorwerpen van worden gemaakt, soms ook wel door migranten zelf gemaakt. Het zwemvest representeert de migranten. En ook persoonlijke stukken zoals bijbeltjes, brieven, boekjes; van alles wordt als reliek gebruikt.
• Namenlijsten, dodenlijsten - vaak nog maar deels ingevuld – vormen ook krachtvoorwerpen, vaak ook gebruikt om ze steeds verdergaand te documenteren. We kennen dergelijke namenlijsten van bijvoorbeeld de omgekomen Joden van de Holocaust, en op dit moment ook de namenlijsten van omgekomen vluchtelingen die buiten staan opgesteld vóór de voormalige bibliotheek van Leeuwarden (genaamd ‘The List’, met daarop de namen van bijna 35.000 mensen die omkwamen in de Middellandse Zee, terwijl zij op weg waren naar Europa). Als je naam niet meer wordt genoemd; als je naam niet meer bekend is, ben je pas echt dood en vergeten. Daarom blijven we die namen tentoonstellen en lezen, hetgeen je bijvoorbeeld ook ziet bij het steeds weer voorlezen van alle namen van de slachtoffers van de terreuraanslagen in Amerika op 11 september 2001 (9/11).

Afrikaanse voorwerpen met kracht
Vierde en laatste spreker is vandaag Harrie Leyten, die promoveerde in 2015 op ‘From Idol to Art. African Objects-with-power’. Voorheen was hij missionaris in Ghana en ook museumconservator.

Harrie Leyten spreekt over betekenisverschuiving

Leyten laat ons een foto van enkele beeldjes zien. Wij zien het als symbolen, waarvan wij de betekenis niet zomaar vanzelf kennen. Het zijn Afrikaanse beeldjes, die wij in Europa in eerste instantie beschouwen als afgodsbeeldjes. Maar in werkelijkheid zijn het ‘tweelingbeeldjes’, die verwijzen naar de idee dat God een bedoeling had met het geboren laten worden van een tweeling. Als één kind van een tweeling was overleden, werd een beeldje gemaakt van de overledene. Ze (het nog levende kind en het beeldje) worden samen gewassen, worden samen gevoed, en gaan samen naar bed. Zo blijft het tweeling-schap overeind. Zo’n beeldje is tegelijk ook een soort vooraf-beeld, tonend hoe dat kind zou zijn geworden als het later volwassen was geworden. Wij kijken dus – onwetend - heel anders aan tegen dergelijke beelden.
Vervolgens toont Harrie Leyten ons houten maskers met hoge beelden er bovenop, met een hoogte van ongeveer 150 cm. Het zijn maskers die bij het dansen werden gebruikt. Ze kwamen in 1924 in Nederland aan, waar ze aanvankelijk werden beschouwd als afkomstig uit een oord zonder beschaving. Die beelden gingen naar missietentoonstellingen in Nederland, om daar geld bij elkaar te krijgen voor het missiewerk.  In Nederland werd zo’n beeld ook wel als een symbool van Moeder Aarde betiteld. En nog weer later werd het beeld als Afrikaanse kunst beschouwd.
Dit is een mooi voorbeeld van ‘toeëigening’, van ‘betekenisverschuiving’, gedaan door anderen (derden), die de oorspronkelijke betekenis van zo’n beeld niet kennen. Pas in de 70-er jaren werd begonnen met wetenschappelijk onderzoek naar de betekenis van dergelijke voorwerpen. Toen bleek dat het om festivalmaskers ging; gebruikt als dank aan moeder de vrouw, voor het baren en opvoeden van kinderen, als een waar eerbetoon aan de vrouw, want vrouwen worden in Nigeria op handen gedragen.
Van een ander beeld werd in eerste instantie gedacht dat het beeld een afbeelding was van een belangrijke voorouder. Bij navraag bleek dat dit beeld in werkelijkheid een ‘blolo’ (een woord dat in geen enkele Europese taal voorkomt) is, zijnde een plek (van)waar mensen geboren worden; een hiervoormaals. Een manvrouw bestaat uit twee delen: man&vrouw. Als de man wordt geboren, blijft de vrouw in het hiervoormaals achter. Het beeld van die vrouw in het hiervoormaals wordt dan na de geboorte van de man gemaakt voor die wederhelft, en wel zo mooi mogelijk. Nog steeds worden die beelden gemaakt, om er een ideaalbeeld van de tweede helft van te maken.
Vervolgens zien we dan een krachtbeeld uit Kongo, dat voor heel veel doeleinden wordt gemaakt, bijvoorbeeld om ermee te genezen. Maar, waar komt die kracht van zo’n krachtbeeld vandaan? Uit het beeld zelf? Harri Leyten: “Dit verschijnsel noemen we ‘Agency’ en zo’n beeldje kun je een ‘Social Agent’ noemen: het is niet het voorwerp dat de kracht heeft, maar het is de mens die het voorwerp de kracht geeft, en dan komt die (als zodanig ervaren) kracht middels het voorwerp bij de mens terug”.

Bestuurszaken van Nijkleaster in Jorwert

Dinsdag 20 november 2018 

In het koor van de kloosterkerk in Jorwert

Stilte vóór de vergadering
Vanavond komen we als bestuur van de Stifting Nijkleaster bijeen in de Sint-Radboudkerk van Jorwert.
Het is te doen gebruikelijk dat we de zakelijke vergadering beginnen met een korte avondviering onder leiding van Nijkleaster-pionierspredikant dominee Hinne Wagenaar, hetgeen ook vanavond het geval is.
In een kring in het koor van deze kloosterkerk worden we stil, om de overgang van de hectiek van de dag te verruilen voor een moment van stilte en inkeer. We luisteren naar een schriftlezing, zijn stil, zingen onze voorbeden en worden met de zegen in stilte heengezonden, naar de bestuursvergadering in de Voorkerk van Nijkleaster.

Bestuurders en Kleasterlingen
Vanavond hebben we een uitgebreide vergader-agenda, en beginnen we met bestuurszaken en personele zaken.
Daarna gaan we verder met enkele items die te maken hebben met de voortgang op It Westerhûs, de monumentale boerderij die we als vestigingsplaats op het oog hebben, en die onze droom voor een nieuw klooster waar kan maken als we tenminste in het eerste kwartaal van 2019 over voldoende middelen gaan beschikken voor aanschaf, verbouwing en aanvullende nieuwbouw.
Ondertussen is al een groep belangstellenden geruime tijd met elkaar in gesprek om op termijn mogelijk in te treden in dit nieuwe protestantse klooster van Fryslân. Als bestuur willen we graag in goede samenspraak met deze zogenoemde Kleasterlingen in gesprek om met elkaar het gesprek te voeren over hoe we die droom van een eigentijds Fries klooster gaan realiseren. Vanavond komen enkele zaken daaromtrent in de vergadering aan de orde.

Fondsenwerving nog wel nodig
Om dromen en plannen om te zetten naar een nieuwe realiteit, is nog veel geld nodig. We bespreken en beoordelen enkele initiatieven, die mogelijke openingen bieden naar hopelijk toereikende financiering op de afzienbare termijn van enkele maanden. We doen ons best, en kunnen bij deze fondsenwerving nog wel wat hulp van particulieren en organisaties zoals kerkelijke gemeentes gebruiken. We hopen dat we over enkele maanden goed nieuws kunnen brengen, wetende dat er nu nog wel behoorlijk financiële hulp nodig is om onze plannen te realiseren.

Wandelen bij zonsondergang van Stiens naar Feinsum

Maandag 19 november 2018

Over de Hege Hearewei van Stiens naar Feinsum

Hege Hearewei
Tegen het avonduur loop ik van Stiens naar Feinsum. Zonsondergang komt in zicht.
Door een straffe, koude oostenwind wandel ik over de slingerende Hege Hearewei in de richting van Feinsum.
In de noordwesthoek van Feinsum, waar die markante boom in de scherpe bocht van de Hege Hearewei staat, loop ik over de gladde, hoge fietsers- en voetgangerbrug It Kanaal over, om dan door de nieuwbouwwijk van Feinsum naar huis te wandelen.

Zonsondergang
Thuisgekomen is de zon al onder de horizon verdwenen, en schijnt zij nog haar kleurrijke gloed als een warme streep boven de horizon, en tegen de onderkant van de laaghangende bewolking.
Nog even geduld, en dan valt het duister over de rondom liggende geploegde klei-akkers.

Zonsondergang bij Feinsum

Lifenote brengt Eenheid naar Stiens

Zondag 18 november 2018 

De jongerenband Lifenote in De Hege Stins van Stiens

Themadienst
De Gemeentedienst van vanavond in De Hege Stins te Stiens wordt georganiseerd door de Evangelisatie- en Zendingscommissie van de Protestantse Gemeente van Stiens. Voor deze avonddienst heeft de commissie Lifenote uitgenodigd.
Lifenote is een christelijke jongerenband, bestaande uit zes jongeren, die hun gezamenlijke passie voor muziek en voor God bij elkaar brengen. We hebben Lifenote al enkele malen eerder gehoord en gezien, onder andere in De Hege Stins in Stiens en bij Omrop Fryslân in Leeuwarden.

Thema Eenheid
Rond het thema 'Eenheid' brengt Lifenote een door hen geheel verzorgde dienst, waarin alles op elkaar is afgestemd. In deze avondkerkdienst wisselen luisterliedjes, samenzang, bijbellezingen, gebeden en verrassende elementen elkaar goed af. Daarbij blijft de waarde van de blijde boodschap van het evangelie intact.
Eén van de verrassende elementen in deze dienst is de Hokjes-quiz, waarbij de kerkgangers de vraag krijgen om te raden van welk kerkgenootschap de vier quiz-kandidaten op het podium afkomstig zijn.
Er wordt geluisterd, meegezonden, gebeden, uit de Bijbel gelezen en door Lifenote bovenal met veel passie gezongen.

Zegen en muziek met passie
De jongerenband sluit af en zendt ons uit met een op het podium in halve kring gezongen zegenbede.
Daarna volgen nog twee toegiften, waarin maar eens weer blijkt met hoeveel enthousiasme en passie de band de boodschap van heil en zegen mee wil geven aan de kerkgangers. Resultaat is dat pas na de allerlaatste instrumentale en vocale muziekklanken de kerkbezoekers de kerkzaal verlaten, om in de ontvangsthal nog even eendrachtig na te genieten onder het genot van een kop koffie of thee.

Verslag Lezingencyclus 2018: Wat beweegt de pelgrim?

Vrijdag 16 november 2018

Publicatie van de Werkgroep Geschiedenis en Cultuur

Wat beweegt de pelgrim?
Ook in 2018 organiseerde de Werkgroep Geschiedenis & Cultuur van ons Nederlands Genootschap van Sint Jacob weer een cyclus van vijf lezingen, met dit jaar als centraal thema ‘Wat beweegt de pelgrim?’

• Wat inspireert hem of haar? Het gaan naar een heilige plaats? Of naar een bijzonder persoon, een heremiet bijvoorbeeld, waarvan naam en faam van verre lokt? 
• Is ‘t het avontuur tegemoet te gaan, naar vreemde landen, naar verre streken? 
• Lokt de wildernis? 
• Of is het de faam van kunst en cultuur: het zien van mooie steden; oude, roemrijke kloosters, grootse kathedralen? 
• Misschien is het slechts de uitdaging, het sportieve gebeuren? 
• Of het innen van persoonlijk belang: boetedoening, het verkrijgen van een aflaat, het oplossen van een conflict, of eenvoudigweg een zakelijk belang? 
• Wellicht ook spelen meerdere motieven tegelijkertijd?

In een vijftal lezingen hebben gerenommeerde sprekers, ieder vanuit de eigen deskundigheid en met casuïstiek, de beweegredenen van de pelgrim nader belicht.
Via mijn blog van 2 april 2018 kan kennis worden genomen van (mijn verslagen van) de inhouden van alle vijf lezingen.

Verslag lezingencyclus voorjaar 2018
Elk jaar publiceert de organiserende Werkgroep Geschiedenis en Cultuur een boekje met daarin het verslag van de afgelopen lezingencyclus.
Vorige week kreeg ik deze publicatie van de Werkgroep Geschiedenis en Cultuur overhandigd tijdens de Najaarsbijeenkomst van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob in de Jacobijnerkerk van Leeuwarden.
Deze verslagenbundel is geschreven door Tieleke Huijbers en door mij, onder eindredactie van de werkgroepsleden Herman Holtmaat en Wolter van der Zweerde. De opmaak van de publicatie werd verzorgd door Johanna Nater.
De publicatie is voor enkele euro's te koop bij de Werkgroep Geschiedenis en Cultuur van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Voor wie de lezingen al dan niet bijwoonde, is deze mooie verslagenbundel een geschikte manier om (nog eens weer) kennis te nemen van de inhoud van de vijf lezingen over wat de pelgrim beweegt.

Informatiebijeenkomst NVAO-Accreditatiekader 2018 i.o.

Woensdag 14 november 2018

Presentatie van Thomas de Bruijn en Welmoed Roeten

Accreditatiekader 2018 in ontwikkeling
Vandaag organiseert de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) in Stadscafé De Observant een informatiebijeenkomst voor o.a. medewerkers van hoger onderwijsinstellingen. Ruim 150 deelnemers hebben zich opgegeven om dit programma bij te wonen.
Tijdens deze themabijeenkomst worden de beoogde wijzigingen in het nieuwe accreditatiekader (mede als gevolg van de Wet accreditatie op maat) plenair toegelicht.
Daarnaast komen de volgende onderwerpen aan bod tijdens de workshopsessies: Panelsamenstelling, Associate degree (als opleiding), Toets nieuwe opleiding (TNO), Macrodoelmatigheid en Accreditatie. Na deze workshops zijn er ook informatietafels, waar je je resterende vragen nog kunt stellen over: Kwaliteitsafspraken, Internationaal/TransNational Education (TNE)/European Approach, Instellingstoets Kwaliteitszorg (ITK), Nieuwe Accreditatiekader 2018, Panelsamenstellingen, TNO/Accreditatie, en Macrodoelmatigheid.

Wetgeving en Stelselevaluatie
De bijeenkomst wordt geopend door René Hageman, NVAO-afdelingshoofd van de Afdeling Nederland. Hageman vertelt dat nieuwe wetgeving in het hoger onderwijs - waaronder de 'Wet accreditatie op maat' en ook het accreditatiestelsel-evaluatie-onderzoek van de Onderwijsinspectie invloed hebben op de revisie van het huidige Accreditatiekader 2016 naar het toekomstige Accreditatiekader 2018, waarvan de beoogde ingangsdatum 1 februari 2019 is. Dat is ook de beoogde ingangsdatum van de Wet accreditatie op maat.

Aanpassing van het Accreditatiekader
Daarna volgt een duo-presentatie van Thomas de Bruijn (beleidsmedewerker) en Welmoed Roeten (jurist), beiden van de NVAO afdeling Nederland. Zij vertellen over de aanpassingen waarmee vanuit het Accreditatiekader 2016 het Accreditatiekader 2018 tot stand komt, zoals bijvoorbeeld:

• Na de Algemene informatie in hoofdstuk 2 worden in de daarop volgende hoofdstukken voor alle accreditatieprocedures de afzonderlijke kaders separaat weergegeven in het nieuwe Accreditatiekader.
• De inmiddels welbekende NVAO-Standaarden blijven vrijwel gelijk, maar vanaf 2019 zullen opleidingen die onderwijs verzorgen in vreemde talen en opleidingen die anderstalige opleidingsnamen hanteren, hun keuze daartoe moeten motiveren in het visitatieproces.
• De huidige Beslisregels voor de verschillende procedures worden vrijwel niet gewijzigd, maar voor de ITK en voor de TNO moet NVAO-Standaard 1 voortaan worden beoordeeld met 'voldoet'.
• Gelijk blijft dat nieuwe opleidingen eerst een TNO moeten doorlopen om geaccrediteerd te kunnen worden, maar voor alle opleidingen geldt dat, wanneer ze eenmaal zijn geaccrediteerd, die accreditatie voor onbepaalde tijd geldt, waarbij aangetekend dat bestaande geaccrediteerde opleidingen wel eenmaal in de zes jaar de opleiding onafhankelijk moet laten beoordelen, om daarna het beoordelingsrapport voor een check voor te leggen aan de NVAO om voor behoud van de geldende accreditatie in aanmerking te komen. De NVAO kan wel accreditaties intrekken. Van het resultaat meldt de NVAO de bevinding aan de DUO.
• De NVAO kan wel een 'accreditatie onder voorwaarden' geven, waarbij een opleiding binnen twee jaar de volledige accreditatie alsnog kan verdienen.
• Alle opleidingen krijgen per visitatiegroep een uiterste inleverdatum voor het visitatierapport, teneinde de accreditatie te kunnen behouden.
• De regels voor onafhankelijkheid van visitatiepanelleden en panelsecretarissen worden aangescherpt, en het kader benoemt ook deskundigheidseisen voor de secretarissen.
• De panelsecretaris krijgt in het nieuwe kader meer richtlijnen voor de voorbereiding van het panel en voor de verantwoording (in het visitatierapport) van de werkwijze van het panel.
• Per opleiding worden van tenminste 15 afgestudeerden eindwerken beoordeeld; bij twijfel over de beoordeling wordt een tweede panellid en daarna ook het hele panel betrokken voorafgaande aan de visitatie.
• De NVAO-Standaarden worden voortaan beoordeeld met Voldoet, Voldoet ten dele of Voldoet niet, en het eindoordeel is Positief, Positief onder voorwaarden, of Negatief; en per Standaard worden sterke punten en verbeterpunten benoemd. Het Visitatierapport bevat ook een publiekssamenvatting.

Verder worden nog enkele veranderingen benoemd met betrekking tot bijvoorbeeld: basisspelregels, procedures, werkwijze, verantwoording, nadere uitwerking van peer review, meer duidelijkheid en vrijheid van inrichting van het locatiebezoek, en over het zelf organiseren van de visitatie(commissie).
Tot slot wordt uitgelegd welke Overgangsregeling er zal komen, om op ordentelijke wijze van Kader 2016 naar Kader 2018 over te stappen. Zo worden de aanvragen van vóór 15 december 2018 nog volgens Kader 2016 afgewikkeld, en vanaf 1 februari 2019 zal Kader 2019 gelden en worden geen oude gedifferentieerde oordelen in accreditatiebesluiten meer opgenomen.

Macrodoelmatigheidstoets bij de CDHO

Workshop van Veerle Sleegers (CDHO)

De eerste workshop die ik bijwoon, wordt verzorgd door Veerle Sleegers, bureau-coördinator van de Commissie Doelmatigheid Hoger Onderwijs (CDHO).
Ze behandelt de zogenoemde Macrodoelmatigheidstoets, waarmee de onderwijsminister bepaalt of nieuwe opleidingen voor overheidsbeskostiging in aanmerking komen. Aanvragen daartoe van hoger onderwijsinstellingen worden beoordeeld door de CDHO-medewerkers, waarna de CDHO-Commissie de onderwijsminister adviseert over de opleidingsdoelmatigheid van de aanvragende instelling. Dergelijke aanvragen gaan over nieuwe opleidingen, over start van nevenvestigingen en over verplaatsingen van opleidingen. Beoordeeld wordt of er behoefte is (qua arbeidsmarkt, maatschappelijk (conform o.a. Rijks- en Sectorbeleid), wetenschappelijk) aan de te beoordelen opleiding en of er nog voldoende ruimte voor is in het huidige hoger onderwijsbestel.
In deze presentatie komen de belangrijkste criteria (bijvoorbeeld v.w.b. instroom) en wijzigingen in de nieuwe Regeling Macrodoelmatigheid van 2018 (bv. vervallen van het criterium Kennisinfrastructuur) aan bod, waaronder ook de (sterkere) focus op de voertaal van het onderwijs.

Accreditatiekader 2018 van A tot Z
De tweede workshop die ik bijwoon, wordt verzorgd door Thomas de Bruijn, Otto Schrofer, Frank Warmelink en Irma Fransen, allen werkzaam bij de NVAO. In deze workshop wordt een korte presentatie gegeven over het accreditatieproces van A tot Z. Daarna gaan we in twee subgroepen uiteen, om met elkaar in gesprek te gaan over wat wij beschouwen als Uitdagingen, Frustraties, Vragen en Mogelijkheden voor wat betreft het nieuwe NVAO-Kader 2018.
Tijdens het laatste deel van deze workshop komen we weer bijeen, om in een plenaire setting de resultaten van beide groepen met elkaar te vergelijken. Een interessant groepsgesprek ontstaat, waarin enkele tientallen deelnemers elkaar bevragen, antwoorden en op grond van praktijkvoorbeelden (good practices) elkaar illustreren over hoe zo goed mogelijk binnen de geldende kaders en randvoorwaarden kan worden gewerkt in accreditatieprojecten.

Follow up wegens impact
Dat deze informatiebijeenkomst aan een behoefte in het hoger onderwijsveld voldoet, blijkt vandaag wel aan de grote opkomst van deze sessie. Doordat heel veel items (bijvoorbeeld de vier NVAO-standaarden) op hoofdlijnen niet wijzigen, zou de indruk kunnen ontstaan dat het met het aantal en met de impact van de wijzigingen in het stelsel/kader wel meevalt. Toch acht ik het verstandig dat iedereen die in en ten behoeve van opleidingen in het hoger onderwijs werkzaam is kennis neemt van de het nieuwe NVAO-Kader 2018 i.o., want al per medio december 2018 (dus al over enkele weken) treden een aantal zaken in werking, die toch wel essentiële wijzigingen in het huidige accreditatiestelsel teweeg zullen brengen, met ook de nodige consequenties voor opleidingen en instellingen in het hoger onderwijs.
Alhoewel instellingen in het hoger onderwijs daarin vanzelfsprekend hun eigen verantwoordelijkheid en taak hebben, is het geen overbodige luxe dat ook een organisatie als de NVAO in de komende maanden regelmatig informatiebijeenkomst belegt in bijvoorbeeld vier regio's in Nederland, om met name bestuurders, management, docenten en stafmedewerkers in de regio in de gelegenheid te stellen zich in interactieve bijeenkomsten nader te informeren over allerlei ins en outs die de wijzigingen in het NVAO-accreditatiekader teweeg zullen brengen bij o.a. de aanvraag, zelfevaluatie, visitatie en accreditatie van nieuwe en bestaande opleidingen in het hoger onderwijs.
De informatiebijeenkomst van vandaag in Amersfoort is daartoe een welkome voorloper.

Janny de Witte exposeert in De Hege Stins van Stiens

Zondag 11 november 2018

Schilderij van Janny de Witte

Schilderijenexpositie
Momenteel exposeren Janny de Witte uit Stiens en Coby Post-Wiersma uit Hallum enkele van hun schilderijen in De Hege Stins te Stiens.
Beiden zijn cursist van Tjeerd Landman in Leeuwarden en sinds vorig jaar ook bij Jia Bei Le in Britsum.
Op bijgaande foto is één van de geëxposeerde werken van Janny de Witte te zien.
De expositie wordt georganiseerd door de Interieurcommissie van de Protestantse Gemeente van Stiens.

Najaarsbijeenkomst Nederlands Genootschap van Sint Jacob in Leeuwarden

Zaterdag 10 november 2018 

Openingsspeech van Lutz Jacobi in de Grote Kerk van Leeuwarden

Santiago aan het Wad 2018
De landelijke najaarsbijeenkomst 2018 van ons Nederlands Genootschap van Sint Jacob wordt gehouden in Fryslân, vandaag in de Grote of Jacobijnerkerk te Leeuwarden. Het thema van deze ontmoetingsdag voor pelgrims is 'Santiago aan het Wad'. Op het programma staan plenaire sessies in de Jacobijnerkerk, en een groot aantal parallelsessies binnen en buiten de Jacobijnerkerk.
Als enkele honderden pelgrims uit alle windstreken van het land bijeen zijn gekomen in de Grote Kerk, worden ze namens het Friese organiserende comité welkom geheten door Elly Koopman. Elly geeft na haar verwelkoming het woord aan Lutz Jacobi, die een openingsspeech verzorgt.

Lutz Jacobi:

• We zouden eigenlijk Leeuwarden moeten uitroepen tot pelgrimsstad, gelegen aan het andere eind van de pelgrimsroute naar en ook wel vanuit Santiago de Compostela. En dan zou hier in deze Grote Kerk net als in de kathedraal van Santiago de Compostela ook zo'n wierook'bal' (wierookvat, botafumeiro) moeten hangen, om dat heen en weer te kunnen slingeren door deze kerkzaal.
• Het aspect 'ontmoetingen' - dat het pelgrimspad zo karakteriseert - zou in onze samenleving veel meer aandacht verdienen, daar zouden we iets aan moeten doen.
• Het zou een goede zaak zijn om het 'wandelen' weer terug te brengen in de samenleving.
• Ik beloof dat ik het pelgrimspad naar Santiago de Compostela ga wandelen: later bestaat niet!

Marianne en Aat in de Waalse Kerk

Muzikale vertelvoorstelling 'Ontmoetingen onderweg'
De eerste parallelsessie die Durkje en ik vanmorgen bijwonen, vindt plaats in de Waalse Kerk van Leeuwarden, en wordt verzorgd door pelgrim Aat van der Harst, met zang en gitaarspel van Marianne van der Post.
Aat van der Harst wandelde vanuit zijn woonplaats Amersfoort naar Santiago de Compostela. Samen met zangeres Marianne van der Post maakte hij een verhaal van zijn pelgrimstocht. Aat vertelt over de weg naar de verte aan de hand van enkele pelgrimsthema’s. De wandelweg staat symbool voor de levensweg. Persoonlijke verhalen vloeien samen met oude, overgeleverde verhalen. Diverse levensthema’s komen onderweg en ook vandaag aan de orde, vreugdevolle en ook soms lastige. Het belangrijkste zijn uiteindelijk de ontmoetingen, met jezelf, met reisgenoten die een korter of langer stuk met je meelopen. Aat vertelt over een aantal betekenisvolle gesprekken met tochtgenoten, tegen de achtergrond van de wandeling door indrukwekkende natuur en langs historische steden, kathedralen en kloosters.
De liedjes van vandaag sluiten aan op het verhaal van de pelgrim, en geven er een verdieping aan. Marianne en Aat laten met verhalen en muziek de bedevaart vandaag horen, waarin de verhalen voor de aanwezige pelgrims herkenbaar zijn, en de gezongen liederen de harten raken.
Het verhaal van Aat van der Harst begint met een wandelgids in een boekwinkel. We luisteren tussen de songs van Marianne door naar de verhalen van Aat, over:

• dat je als wandelaar onderweg door België zomaar een taak erbij krijgt, namelijk bij aankomst in de kathedraal van Santiago de Compostela een kaarsje voor iemand aansteken en bidden, op verzoek van 'de vrouw bij de zee'.
• dat hij door de Franse Champagne optrekt met een man die een ezel bij zich heeft, met wie je vriendelijk wordt ontvangen in 'een huis waar liefde heerst'.
• dat je in de basiliek van Vézelay wordt ontvangen door zingende nonnen: 'Laudate Omnes Gentes'.
• dat je in Frankrijk onderweg plotseling oog in oog staat met twee wolven: vluchten, stokstijf blijven staan, of vechten?
• dat je in het Spaanse Burgos onverwacht aan tafel zit met Afrikaanse vluchtelingen in het 'Casa Migrantes'. 
• dat je tijdens een interview in een Spaanse radiostudio vertelt dat je onderweg hebt geleerd om met weinig toe te kunnen, misschien kan dat ook wel in je gewone leven thuis.
• de vrouw die steeds meer ging samenvallen met haar eigen naam (Ruth), gaand als vreemdeling op weg naar en in een vreemd land.
• de man die zijn (geestelijke) gezondheid weer terug wil vinden op de Camino.
• dat je na het neerleggen van dat steentje bij Cruz de Ferro, gevoelsmatig kilo's lichter verder gaat richting Santiago de Compostela.
• dat Aat - aangekomen in Finisterre, het absolute eind bij de oceaan - besluit om zijn baan in Nederland op te zeggen: "Eindelijk heb ik de moed; en nu ervaar ik een ongelofelijk gevoel van ruimte."

Tieleke Huijbers in de Consistorie

De Via Podiensis van Le Puy-en-Velay naar Saint-Jean-Pied-de-Port
De tweede parallelsessie die we bijwonen, wordt verzorgd door Tieleke Huijbers in de Consistorie van de Grote Kerk.
Tieleke Huijbers verzorgt namens de Werkgroep Geschiedenis & Cultuur van ons Genootschap een lezingen over de Via Podiensis, de Franse pelgrimsroute die loopt van Le Puy-en-Velay tot Saint-Jean-Pied-de-Port, Deze oude pelgrimsweg loopt door schitterend afwisselende natuurgebieden zoals vulkanisch gebergte, graniet-valleien, alpenweiden, kalksteen-rotsen en landbouwgebieden. Ook cultuurhistorisch valt er onderweg veel te beleven. Durkje en ik kunnen dat beamen, want dit pelgrimspad hebben wij samen ook gelopen.
Aan de hand van veel foto's op het projectiescherm neemt Tieleke Huijbers ons mee in de natuur en cultuur van pelgrimsoorden zoals: Saugues, Saint Alban, Nasbinals, Aubrac, Saint Come d'Olt, Espalion, Estaign, Conques, Figeac, Cahors, Moissac, Condom, Pont d'Artigues, Nogaro, Aire sur Adour, Navarrenx, tot in Saint-Jean-Pied-de-Port, voor Durkje en mij heel herkenbaar.

Henk Kroes in de Waalse Kerk

In Burgos rechtdoor en rechtsaf
Na de lunchpauze - en daarin ook al die ontmoetingen met onbekende en bekende pelgrims op de Informatiemarkt - wandelen Durkje en ik weer terug naar de Waalse Kerk, naar de presentatie van fietser en wandel-pelgrim Henk Kroes.
Eerst vertelt hij over zijn lange fietstochten. Zijn eerste grote tocht ging in 1997 naar Rome. Daarna heeft Henk in 1999 in Amerika gefietst, in drie maanden van de oostkust naar de westkust. En in het jaar 2003 fietste hij van Vladivostok aan de Japanse Zee naar de Noordzee, en in 2006 van Bolsward naar Accra in West-Afrika.
Maar door het Friese Nijkleaster in Jorwert, waar stilte, bezinning en verbinding de trefwoorden zijn, heeft Henk Kroes de waarde van wandelen ontdekt. Lopen ging hem altijd veel te langzaam, maar bij Nijkleaster, waar hij zes jaar geleden als bestuursvoorzitter bij betrokken raakte, heeft Henk ontdekt wat wandelen voor je kan betekenen. Wandelend genieten van het landschap en dan vooral van de details waar je anders op je fiets al te snel aan voorbij schiet, maar met name de tijd die je krijgt voor jezelf en de aandacht die je onderweg ook aan een ander kunt geven.
Daarom heeft Henk Kroes vorig jaar de Camino Francés gelopen, van Saint-Jean-Pied-de-Port via Léon naar Santiago de Compostela. Een unieke ervaring, die mede wordt bepaald door de verbondenheid met de andere pelgrims, de bijzondere ontmoetingen, door de eenvoud van de 'albergues' en de simpele maaltijden.
Henk dacht dat één keer pelgrimeren wel genoeg zou zijn, maar dit jaar (2018) is Kroes teruggegaan naar Léon, naar hetzelfde punt waar hij vorig jaar op de Camino Franchés in dubio stond. "Ga ik rechtdoor of rechtsaf?" Rechtdoor was het vervolg van de Camino Francés, rechtsaf de Camino del Salvador naar Oviedo en daarna de Camino Primitivo naar Santiago. Henk is toen in 2017 rechtdoor gegaan, maar dit jaar (2018) is hij op hetzelfde punt rechtsaf geslagen.
Henk Kroes:

• Als je met wandelen bezig bent, ben je 'er' ineens.
• Wandelend daalt de rust in je.
• Voorbij Roncesvalles komt er een enorme rust over je, en kom je in het ritme van de dag.
• Een gestaag tempo brengt je net zo goed naar de plek waar de snelle wandelaar zich naar toe snelt.
• Bij Nijkleaster doen we ook heel veel met wandelen (in stilte, met bezinning en verbinding); wandelen is geschikt om met elkaar in contact te komen, 
• Ga (onderweg) eens met elkaar in gesprek.
• Mij trof hoe je op de Camino met elkaar omgaat.
• De wandelpelgrimage is geen prestatie; het is met elkaar een beleving.

Frank van Haaren in de Refter

Zonder GeldZorgen 
Voordat Elly Koopman het dagprogramma afsluit en genootschapsvoorzitter Peter Hesseling alle organisatoren bedankt tijdens het zogenoemde 'Café Saint-Jacques", gaan Durkje en ik nog naar een vierde parellelsessie, die in de Refter van de Jacobijnerkerk wordt verzorgd door pelgrim Frank van Haaren.
Frank wilde ervaren hoe het zou zijn om zonder geld wandelend op pelgrimage te gaan naar Santiago de Compostela, om op die manier te moeten 'varen' op het contact met anderen. De tocht heeft hem veel gebracht, al was het alleen al vrijheid met/zonder geld en het vertrouwen dat als het er op aan komt en je een relatie met anderen aangaat, er van alles mogelijk is. Frank heeft over zijn belevenissen een boek geschreven. Hij vertelt ons vanmiddag over zijn belevenissen.
Frank van Haaren:

• Wil/kun jij het overzien?
• Ik wilde de Camino gaan doen om te begrijpen hoe mensen daar met elkaar omgaan, hoe je onderweg kunt leven zonder geld, terwijl je onderweg wel zorg nodig hebt.
• Ik voelde me bij de start schuldig om zorg te vragen waar ik niet voor betaalde.
• Als je wilt gaan, moet je ook vol gaan.
• Mijn missie was de belangrijkste reden om te gaan: waar zit die kracht?
• De enige weg is mijn eigen weg op een gemeenschappelijke weg.
• De pelgrimsreis is vol met lessen.
• Het is belangrijk om contact te maken, want dan weten mensen wie ik ben.
• Om zo'n pelgrimstocht te maken, heb je een nieuwe gedachte nodig, bijvoorbeeld iedereen onderweg te groeten.
• Ik wilde in verbinding zijn met mezelf, met de omgeving en met mijn missie.
• Gelukkig is er altijd iemand die je over de streep trekt.
• Ik moest op zoek naar iets nieuws, maar ik wist niet wat het nieuwe was.
• Ik was aan het leren, van iets dat ik nog nooit had begrepen.
• Misschien is het aan elkaar geven en van elkaar ontvangen van iets wel mogelijk op een ander nivo.
• Het paradigma van iets vragen, werkt niet, maar iets vertellen, werkt wel.
• Ik wilde refereren aan wat in de mensen leeft/speelt.
• Ik ben ook wel bang geweest onderweg.
• Als je terugkomt van de Camino, wat moet je dan met alles wat je op de Camino hebt geleerd?
• Hoe meer ik geef, hoe meer ik terug krijg.
• Hoe meer ik me over geef aan de route, des te meer er gebeurt.

Zonsondergang in Feinsum

Vrijdag 9 november 2018 

Zonsondergang in Feinsum

1e landelijke Ad-conferentie in Almere

Donderdag 8 november 2018 

Henriëtte Maassen van den Brink tijdens de Ad-conferentie in Almere

Nieuw in het HBO: Associate degree
Vandaag wordt de zogenoemde 'Associate degree' (Ad) breed onder de aandacht gebracht tijdens de 1e landelijke Ad-conferentie van het 'Overlegplatform Associate degree'. Deze feestelijke dag vindt plaats in Kunstlinie Almere Flevoland (KAF) te Almere.
Sinds 1 januari 2018 worden Associate degree-opleidingen van het Hoger Beroepsonderwijs (HBO) beschouwd als een door de overheid erkende HBO-opleiding, die qua niveau in het Nederlandse onderwijsbestel is geplaatst tussen de MBO-niveau 4-opleidingen en de HBO-Bachelor degree-opleidingen (niveau 6). In Nederland zijn de Ad-opleidingen qua niveau derhalve 'niveau 5-opleidingen' geworden.
Op dit moment biedt onze NHL Stenden Hogeschool inmiddels 14 van die Associate degree-opleidingen aan, zoals bijvoorbeeld: Creative Media Professional, Hotel Management, ICT-Beheer, Online Contentcreator en Service, Welzijn & Zorg.

Over de Associate degree
De Associate degree is binnen het HBO een aantrekkelijke manier voor met name MBO-ers om door te leren op een hoger niveau. Voor directe doorstromers vanuit het MBO niveau 4 biedt de Ad een alternatief naast de bachelor. Voor MBO-afgestudeerden die niet direct van plan zijn om een Bachelor-opleiding te gaan volgen, of voor werkenden, biedt de Ad een interessante optie om later in hun carrière door te leren en aan hun duurzame inzetbaarheid op de arbeidsmarkt te blijven werken. De Ad is daarom een heel interessante mogelijkheid in het kader van leven lang ontwikkelen.

Aandacht voor de Associate degree
Tijdens deze conferentie worden vandaag Ad-opleidingen vanuit verschillende invalshoeken belicht: vanuit docenten, decanen en (studie)loopbaanbegeleiders, de voor- en vervolgopleidingen, vanuit werkgevers, het opleidingsmanagement, de beleidsmakers en natuurlijk ook de studenten zelf.
Thema’s die aan bod komen, zijn onder andere de omschrijving van dat niveau 5, de aansluiting van de Associate degree op het MBO, het voortgezet onderwijs, het HBO en op het werkveld, en verder kijken we naar voorbeelden van inspirerend Ad-onderwijs en de ervaringen van studenten, docenten en werkgevers daarin.
Dagvoorzitter Nadia Moussaid presenteert deze conferentie. Bovendien wordt hier de 1e Ad Toptalentprijs uitgereikt door de Nederlandse onderwijsminister Ingrid van Engelshoven.
Nadat Nadia Moussaid de honderden deelnemers in de Grote Zaal van KAF welkom heeft geheten, krijgt Aldrik Dijkstra - de onderwijswethouder van Almere - het woord. In zijn openingsspeech benoemt hij het belang van onder andere Ad- en Bacheloropleiding voor Almere, en benadrukt hij daarbij vooral ook de rol die de Associate degree-afgestudeerden kunnen spelen bij de doorontwikkeling van de groeipool Almere.

Toespraak van de voorzitter van de Onderwijsraad
Keynote speaker is Henriëtte Maassen van den Brink, voorzitter van de Onderwijsraad. Ze geeft aan dat de Associate degree in Nederland één van de onderwijsvormen is, die echt iets doet aan 'Levenslang Leren'.
Vanuit de Onderwijsraad komen signalen als: de behoefte aan leren neemt toe, het aanbod aan permanente educatie is echter versnipperd, er is een roep om meer digitalisering, en we zien momenteel een toenemende segregatie in opleidingenland.
De vraag is dan wat het MBO en het HBO voor wat betreft hun kwalificatieopdracht - ook qua persoonlijke ontwikkeling van hun studenten - kunnen bijdragen aan een leven lang leren.
Henriëtte Maassen van den Brink: "Neem de schotten weg tussen leer- en werkomgevingen, en sluit aan bij de leerbehoeften en bij de leerbaarheid van de studenten."  
De Associate degree biedt allerlei kansen aan voltijdse, deeltijdse en duale opleidingen in de samenwerking met het werkveld. De deelname van studenten aan Ad-opleidingen stijgt momenteel. Ad-opleidingen moeten zorg dragen voor flexibel maatwerk, met een regionale insteek. Ad's bieden ook kansen op het gebied van doorstroom en opstroom van MBO via HBO-Ad (en HBO-Bachelor en HBO-Master) naar het werkveld.
Maar, we moeten ook de risico's onder ogen zien, bijvoorbeeld op het gebied van: examinering en toetsing, de financiering, de kannibalisatie van het bekostigd onderwijs, en het gevaar van het ontstaan van al te eenzijdige baankansen.
In het slot van haar programmadeel - waaronder een gesprek met Nadia Moussaid - roept de voorzitter van de Onderwijsraad ons op om vooral meer met elkaar in gesprek te gaan over het onderwijsstelsel. Vooraf gaf ze al aan dat de grootste misvatting van het populaire voortgangsgeloof is dat het niet zo is dat onze kinderen het per definitie beter zullen hebben dan dat wij dat als voorgaande generatie momenteel hebben. Ze waarschuwt ons dat we ervoor moeten waken dat we niet moeten doorschieten in een al te grote differentiatie van en in het onderwijs. En het is in haar ogen een uitdaging voor het hoger onderwijs om er voor te zorgen dat de al te grote witte vlekken op de onderwijskaart van de Associate degree in het noorden van ons land in de komende vijf jaar worden ingevuld met meer Associate degrees.

Ton Heerts, Nadia Moussaid, Jan Bogerd

Goede regionale samenwerking MBO-HBO bepaalt succes Associate degree
Deze landelijke Associate degree-conferentie illustreert prachtige voorbeelden van regionale samenwerking, die het succes van de Associate degree  mede bepalen. Ton Heerts, voorzitter van de MBO-raad en Jan Bogerd, portefeuillehouder Onderwijs van de Vereniging Hogescholen, bevestigen deze samenwerking met een gezamenlijk convenant. Jan Bogerd: “Dit convenant is een stimulans voor verdere regionale samenwerking van overheid, onderwijs en ondernemingen. Laten we vooral van elkaars expertise, kennis en ervaring gebruik maken”.
De Associate degree heeft heel veel potentie voor een leven lang leren. Het MBO en het HBO kunnen met de Ad (samen) netwerken ontsluiten, ze kunnen elkaars expertise en elkaars faciliteiten gebruiken en ze kunnen elkaar en het werkveld perspectief bieden.
Sectoren als Politie en Defensie zitten te wachten op veel Ad-afgestudeerden. Ondanks die grote vraag vanuit het werkveld blijft een zorgvuldige introductie van de Associate degree in Nederland nodig. Zo is de geboden onderwijskwaliteit uitermate belangrijk, want de waarde van het Ad-diploma (het civiel effect) moet bovenal overeind blijven.
Ook moeten we ons ernstige zorgen maken over de kwaliteit van het taalonderwijs in het basisonderwijs.
Conclusie is dat MBO- en HBO-instellingen er samen voor moeten zorgen dat er in Nederland meer Associate degree-opleidingen komen, en dat de Ad-opleidingen in het teken van een leven lang leren moeten worden ontwikkeld.

Inzetten op vergroten van de bekendheid van de Ad
In bovengenoemd gezamenlijk convenant ligt de nadruk op samenwerking binnen de beroepskolom.  De Associate degree heeft een belangrijke relatie tot de aanpalende opleidingsniveaus in de beroepskolom. Daarom werken hogescholen bij het verzorgen van de Ad-opleiding ook samen met het MBO. Met de inwerkingtreding van de Wet Associate degree per 1 januari 2018 is de Ad een zelfstandige HBO-opleiding geworden en is het mogelijk geworden dat de Associate degree door een hogeschool ook in samenwerking met een MBO-instelling wordt aangeboden, mits tenminste de helft van het programma, waaronder in elk geval de afstudeerfase en het afsluitend examen, wordt verzorgd door het HBO. In de 'Werkagenda mbo-hbo' is rondom deze samenwerking de ambitie geformuleerd om gezamenlijk ook in te zetten op het vergroten van de bekendheid van de Ad.

Niveau 5 - Associate degree
Na de koffiepauze gaan we in zes parallelsessies uiteen. Ik woon de sessie bij over de beschrijving van niveau 5, die wordt verzorgd door onderwijspsycholoog Marije Markus van het onderwijs-adviesbureau Samara. In haar presentatie vertelt ze hoe in samenwerking met allerlei partijen en gebruik makend van verschillende bronnen is gewerkt aan de nieuwe beschrijving van niveau 5, waarvan de resultaten vandaag aan het eind van deze conferentie worden meegegeven aan alle deelnemers, in de vorm van een magazine.
Het eindresultaat spreekt over de volgende vijf leerresultaten die de determinanten zijn van niveau vijf: Samenwerken, Communiceren, Probleemoplossend vermogen, Lerend vermogen, en Methodisch handelen.
 
Eerste Ad Toptalentprijs
Voorafgaand aan de ontmoetingslunch komen we allen weer bijeen in de Grote Zaal, waar Patrick Nobel uit handen van onderwijsminister Ingrid van Engelshoven de eerste Ad Toptalentprijs krijgt uitgereikt.
De jury nomineerde uit 24 voorstellen drie toppers. De inzendingen kwamen uit diverse sectoren van het HBO: Techniek, Economie, Kunst en Sociaal werk. Er werden zowel door voltijdse als door deeltijdse studenten presentaties ingezonden. De drie prijswinnaars zijn Ascon Dijkstra (van de Ad Ondernemen van Windesheim Flevoland; Jos Lucas (van de Ad Maintenance & Mechanics van de Rotterdam Academy; en Patrick Nobel (van de Ad Machinebouw van Hogeschool Arnhem en Nijmegen). Bovendien krijgt Chiel van Gerwen (van de Ad Ondernemen van de Avans Academie Associate degrees te Den Bosch) een bijzondere vermelding van VNO-NCW MKB Nederland.

Minister Ingrid van Engelshoven met de vier prijswinnaars

Minister Van Engelshoven is erg positief over de Ad: "Onderwijsvernieuwingen kunnen tegenwoordig niet altijd direct op applaus rekenen, de Ad krijgt dat applaus juist wel. Ik was in Den Bosch bij Avans Academie en sprak daar met studenten, daarvan raak je overtuigd dat het een goede aansluiting vormt op hun eerdere opleiding. De Ad is ook belangrijk voor een leven lang ontwikkelen, er zitten niet alleen studenten van 20, maar ook mensen die al een aantal jaren werkervaring hebben."

Middagsessies
Na de lunch-pauze luisteren we naar de Ierse spreker Bryan Maguire, van 'Quality and Qualifications Ireland'. Hij biedt ons een inkijkje in internationaal verschillende kwalificatiesystemen, en vertelt over de overeenkomsten en verschillende tussen die verschillende systemen die Europa nog kent.
Vervolgens is het de beurt aan Marije Markus om in deze plenaire setting de eerste twee exemplaren van het hierboven reeds genoemde magazine 'Niveau 5 - Associate degree' officieel uit te reiken. Daarbij wordt de hoop en verwachting uitgesproken dat met dit document verantwoord zichtbaar is gemaakt wat we onder niveau 5 verstaan, en dat we nu in afwachting zijn van de vaststelling van dit basisdocument door de Vereniging Hogescholen.
Aansluitend volgen twee rondes workshops, waarvan ik de workshop van NHL Stenden Hogeschool bijwoon over 'De Ad voor de werkende; professionalisering in de beroepspraktijk', waarin werkende studenten/werknemers en hun werkgever van Deen Supermarkten aan het woord zijn over de manier waarop NHL Stenden Hogeschool onder andere met Deen Supermarkten vorm en inhoud geeft aan de Ad-opleiding Small Business en Retail Management.

Accreditatie van Ad-opleidingen
De andere workshop die ik bijwoon, wordt verzorgd door Aurelie van 't Slot en Henri Ponds, beleidsmedewerkers van de afdeling Nederland van de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie, die voorafgaand aan een vragenronde een korte presentatie verzorgen over de Ad als opleiding, gezien vanuit het Nederlandse accreditatiestelsel, waarin items aan de orde komen zoals: De smalle of brede Ad, de naamgeving van de Ad, het landelijke Ad-opleidingsoverleggen, de indeling van Ad's in visitatiegroepen en de samenstelling van visitatiepanels die Ad-opleidingen zullen gaan beoordelen ten behoeve van de zesjaarlijkse accreditatie door de NVAO.
Het negen uren durende programma van deze landelijke Ad-dag wordt feestelijk afgesloten met een hapje en een drankje, onder de klanken van een stevig orkest. Dit is overigens niet de enige muzische noot in het conferentieprogramma, want ook al in het ochtendprogramma en na de uitreiking van de Ad Toptalentprijs heeft een groepje studenten enkele malen een flitsende show van muziek, licht en dans op het podium gepresenteerd.