Simon Vestdijk en de korfbalsport

Donderdag 21 november 2024

 

Lunchlezing van Michel van Gent in Tresoar

Lunchlezing in Tresoar

“Stijgen, buigen, kantelen… floep door de mand!” In zijn debuutroman ‘Terug tot Ina Damman’ (1934) schreef de beroemde romanschrijver en dichter Simon Vestdijk over een korfbalwedstrijd. Dat is opmerkelijk, want in die tijd was korfbal nog een nieuwe sport. 

Vandaag zijn Durkje en ik aanwezig bij de lunchlezing in Tresoar, waarin Michel van Gent de spreker is. In deze lezing belicht Van Gent de relatie tussen enerzijds de romanschrijver en dichter Simon Vestdijk en anderzijds het korfbal in Harlingen. 

• Hoe kwam Vestdijk in aanraking met korfbal? 
• Was hij een goede korfballer? 
• In hoeverre geeft hij een realistisch beeld van korfbal in zijn debuutroman? 
• Speelde Ina Damman ook korfbal?

Simon Vestdijk

Simon Vestdijk (1898-1971) is geboren en getogen in Harlingen als zoon van Simon Vestdijk & Anna Mulder. 

Simon jr. zijn vader stond bekend als een strenge gymnastiekleraar van de lokale HBS in Harlingen met driejarige cursus en van de Eerste, Tweede en Derde Gemeenteschool. Zijn moeder was huisvrouw. 

In 1912-1915 bezocht Simon junior de HBS, waarna hij de laatste twee jaren van de HBS in Leeuwarden voltooide. Daarna studeerde hij geneeskunde aan de universiteit van Amsterdam, waarna hij scheepsarts werd. Toen begon hij gedichten te schrijven.

In het najaar van 1934 maakte Vestdijk zijn debuut als romanschrijver met zijn boek ‘Terug tot Ina Damman’. In dat boek beschrijft hij de geschiedenis van een jeugdliefde, waarin ook een beschrijving voorkomt van een korfbalwedstrijd. Deze korfbalwedstrijd werd gespeeld in het eerste jaar van de hoofdpersoon Anton Wachter, op de HBS in Lahringen (lees: het Harlingen in 1912-1913). Dat is opmerkelijk, want korfbal was toen nog een nieuwe sport. In 1903 was namelijk de Nederlandsche Korfbalbond opgericht, maar die had in 1912-1913 nog lang niet overal in Nederland korfbalclubs onder zijn hoede.

Michel van Gent 

Michel van Gent is onderzoeker aan het Huygens Instituut (KNAW) in Amsterdam. Hij werkt aan de digitale databank ‘Sportbonden, sportclubs en sportperiodieken in Nederland tot 2000’, waarvan het gedeelte tot 1940 inmiddels online raadpleegbaar is. 

Van Gent was 38 jaar korfbalmedewerker van eerst de Leidse Courant en later van het Leidsch Dagblad. Verder was hij betrokken bij de inventarisatie van het archief van het Koninklijk Nederlands Korfbalverbond in het kader van de overdracht van dit archief aan het Nationaal Archief in Den Haag.

Lezing over Vestdijk & Korfbal

Vestdijk gebruikte veelal bestaande personen als personages in zijn schrijfsels, maar gebruikte daarbij schuilnamen. Zijn lange lijst van schuilnamen is gelukkig bewaard gebleven. De echte Lies Koning zie je daarin bijvoorbeeld staan met als schuilnaam Ina Damman.

Tijdens deze lezing van Van Gent passeren enkele namen uit de romans van Vestdijk, met erbij de feitelijke gegevens van de personages die werkelijk hebben bestaan. Daarbij benoemt hij ook enkele feitelijke onjuistheden zoals die in de romans zijn beschreven. 

Met gedichten kon Vestdijk niet voldoende verdienen, waardoor hij romans ging schrijven, met 'Terug naar Ina Damman' als romandebuut. .

Op de vraag of Simon Vestdijk ook korfbalde, was in bestaande bronnen (tot nu toe nog) niet geschreven. 

• Maar heeft hij wel gekorfbald? 
• Of is het allemaal fantasie?

In zijn jeugdjaren had Simon geen echte kameraden, hetgeen overigens eveneens geldt voor het hele gezin Vestdijk.

• In 1902 wordt de eerste korfbalwedstrijd op een braakliggend veld tegenover een school gespeeld.
• Daarvóór werd er in Amerika al basketbal in drie vakken gespeeld. De Nederlander Nico Broekhuizen werkte dat uit naar korfbal, en direct al in 1902 verschenen de spelregels van korfbal. Een jaar later werd de Nederlandse Korfbalbond al opgericht met zes korfbalclubs als eerste leden. De eerste korfbalcompetitie startte in 1904. Korfbal was aanvankelijk nog schoolgerelateerd.
• In 1907 ging de hoogte van de korf van 3 meter naar 3,5 meter. Daarmee wilde men een ander, dynamischer spel verkrijgen.
• Korfbal is een eenvoudige en goedkope sport, want je hebt er maar weinig voor nodig. Het brengt je hele lichaam in beweging, dus is het een veelzijdige sport. Het is geen ruwe sport, en het biedt de kans om jongens en meisje tegelijk en samen laten spelen. Aanvankelijk waren er trouwens ook damesploegen en militaire teams. 
• Het was de eerste gemengde sport, in een toch wel conservatief Nederland in het begin van de vorige eeuw. Er kwam dan ook wel degelijk kritiek op het spelen van korfbal. Zo werd wel beweerd dat korfbal een meidensport is, en dus niet bedoeld voor mannen. 
• In 1907 werd de eerste spelcursus gegeven in Breda, waarbij ook bovengenoemde Nico Broekhuysen aanwezig was.
• Gymnastiekverenigingen gingen in Friesland korfbal aanbieden voor meisjes in damesclubs.
• In 1908 is bij de Harlinger HBS de eerste korfbalclub in Harlingen opgericht, zijnde een gemengde club voor alleen HBS-leerlingen. In de regionale korfbalcompetitie bleek die echter niet succesvol.
• In 1913 wordt in Harlingen de vereniging Frisia opgericht, een algemene korfbalclub, waardoor ook niet-HBS-ers vanaf dat moment in Harlingen konden gaan korfballen.
• De roman van Vestdijk begint met de beschrijving van het schoolgebouw, waarbij ook de in de HBS hangende aankondiging van korfbalwedstrijden wordt genoemd. Het boek bevat ook een scène op het korfbalveld. Dat moet zo rond 1912-1913 zijn geweest. 
• Er zijn overigens wel verschillende versies van dit boek, ook voor wat betreft de items die met korfbal te maken hebben.
• Liesbeth Koning (in het boek: Ina Damman) komt in het boek niet op het korfbalveld voor. Zij heeft in de werkelijkheid ook nooit gekorfbald, want ze mocht niet sporten. Ze kreeg op school overigens ook geen cijfer voor gymnastiek. Er bestaat trouwens wel een foto van een tennisclubje, waarop Liesbeth Koning (Ina Damman) staat.
• Simon Vestdijk heeft wel gekorfbald, maar niet in een korfbalclub. Hij korfbalde op school tijdens gymnastieklessen, maar hij was geen sterspeler. Ook is uit nader onderzoek duidelijk geworden dat hij nooit aan officiële korfbalwedstrijden in competitieverband heeft deelgenomen. 
• In zijn boeken geeft Vestdijk dan ook ook nauwelijks (meer) informatie over het korfbal.