Zorgvraag van kwetsbare groepen versus Marktwerking & Decentralisatie

Donderdagmiddag 21 november 2024

 

Michelle van Tongerloo

Lezing van arts Michelle van Tongerloo

Vanmiddag organiseert de Academie Gezondheid & Welzijn van NHL Stenden Hogeschool een inspirerende netwerkbijeenkomst in haar Auditorium te Leeuwarden.

Tijdens deze bijeenkomst geeft Michelle van Tongerloo, huisarts en straatarts (bij de Pauluskerk) in Rotterdam, een lezing. 

Van Tongerloo werkt in één van de armste wijken van Rotterdam-Zuid en biedt daarnaast zorg aan daklozen en aan kwetsbare mensen zonder papieren. Ze koppelt grote maatschappelijke vraagstukken aan de rauwe realiteit van haar werk als arts. Haar ervaringen publiceert ze in onder andere Vrij Nederland, NRC en Trouw.

Tijdens deze middaglezing gaat Michelle in op de zorgvraag van kwetsbare groepen en op de impact van marktwerking en decentralisatie in de zorg. Haar krachtige verhalen, gebaseerd op persoonlijke ervaringen uit haar spreekkamer, brengen systemische problemen tot leven. Dit maakt haar lezing niet alleen informatief, maar ook aangrijpend, zo blijkt vanmiddag.

Zorg in een tijd van marktwerking & decentralisatie

Michelle van Tongerloo vertelt in haar lezing vanmiddag over haar ervaringen, bijvoorbeeld over een patiënt van de straat, die in het ziekenhuis wordt opgenomen, daar zo snel mogelijk wordt behandeld, en dan direct na zijn ontslag al weer op straat staat; en dat gebeurde bij hem herhaaldelijk. Als zorgverlener voelt dat heel vervelend om dat zo te doen, want je voelt voortdurend dat je jegens je patiënt tekortschiet.

• Ook bij de zogenoemde 'ongedocumenteerden' (die geen identiteitspapieren hebben), zoals bijvoorbeeld mensen die illegaal in Nederland verblijven, wordt als voorwaarde voorafgaand aan hun behandeling een identiteitsbewijs gevraagd en/of een bewijs dat de patiënt legaal in Nederland verblijft, maar ja, dat lukt natuurlijk nooit bij een ongedocumenteerde patiënt. Die krijgen dan niet de zorg die ze behoeven.
• Als een patiënt niet over voldoende financiële middelen beschikt, voel je als behandelaar de noodzaak - althans voor wat betreft Van Tongerloo - om dan zelf maar op één of andere manier en zo snel mogelijk voor het benodigde geld te zorgen. Als dat niet of als dat te laat klaar is, kan dat uiteindelijk wegens het nalaten of door het uitstellen van de benodigde behandeling tot overlijden van de patiënt leiden. 
• Ook al bel je iedereen om hulp en/of geld, dan nog krijg je veelal te maken met dat het niet lukt om te voorzien in de benodigde financiële middelen. Als arts krijg je zo vaak te maken met mensen die dood gaan als en/of omdat er niet iets wordt gedaan wat qua zorg wel nodig is.
• Veel mensen die juist de hulp & zorg zo hard nodig hebben, krijgen die hulp & zorg niet, zo blijkt in de praktijk.
• Daarna vertelt Michelle over haar vorige werkzaamheden op Sint Eustatius. Daar bleek al heel snel dat daar geen onderscheid gemaakt kan worden tussen je thuissituatie en je werksituatie. De eilanders regelen namelijk zelf wel voor hun familieleden wat zij nodig hebben, en dan krijg je de familie van een patiënt zomaar thuis op je stoep om als arts/zorgverlener wel met een oplossing te komen.
• Wij kunnen ons als zorgverleners heel gemakkelijk distantiëren van onze patiënten (we trekken de witte jas aan) - dat zie je in zorginstellingen feitelijk ook gebeuren - en dat is in Nederland zo langzamerhand wel ons probleem geworden in de zorg. Ons zorgsysteem is verziekt.

In Nederland zie je dat protocollen, richtlijnen en geld leidend zijn geworden in de zorg, in plaats van dat 'de mens' leiden is. Niemand is (en/of voelt zich) meer verantwoordelijk voor het geheel, en iedereen focust zich maar op een klein stukje van de zorg. Daar help je onze patiënten niet mee. Zorg is daardoor als het ware een 'mistig geheel' geworden. Resultaat van dat gedrag is dat de mensen daardoor niet meer beschermd zijn.

De alleenstaande tienermoeder

Dan volgt van Michelle van Tongerloo een praktijkverhaal uit het leven van één van haar patiënten:

• Een jonge vrouw wordt onverwacht zwanger, wil dan wel een abortus, maar mag geen abortus plegen van haar vriend. Even later verlaat haar vriend zijn zwangere vriendin. Zij woont nog steeds thuis bij haar ouders, gaat door met haar studie, en gaat erbij werken. Uiteindelijk stopt ze met haar studie. De baby wordt geboren, maar ze werkt wel door. Het afwijkende gedrag van haar zoontje valt op, en haar familie kan daar niet mee omgaan, dus ze moet noodgedwongen stoppen met werken. Ze gaat vervolgens naar een moederhuis, wat overigens van de bijstand niet kan worden betaald. Gevolg is dat ze daardoor schulden krijgt, in plaats van dat het haar helpt.  Haar zoons gedrag verergert, en zijn logopedie stopt mede daardoor. De gemeentelijke sociale dienst zegt dat ze maar naar de biologische vader van haar kind moet, die trouwens hun kind niet heeft geaccepteerd als zijnde zijn natuurlijke zoon. Na een jaar wachttijd kan ze met haar zoon naar de GGZ, maar dan begint eerst een uitgebreid onderzoek, en dus nog geen behandeling. Ze stopt vanwege problemen met het contact met de vader van haar kind, waardoor - als gevolg daarvan - haar financiële ondersteuning wordt stopgezet, want - zo zegt de gemeente - moeder werkt niet mee aan de regels die zijn gesteld aan geldelijke ondersteuning voor hulpverlening. Resultaat is dan: geen hulp voor haar kind, in de schulden, geen werk, en geen geld meer. Ze moet dan noodgedwongen toch terug naar haar ouders, waar haar moeder inmiddels ook nog een kind heeft gekregen. Ze slaapt daar samen met haar zoontje op een eenpersoons matras onder de tafel, op de grond. Dan verschijnt er een jongerencoach waar ze niets aan heeft. Haar kind gaat naar school, maar wordt daar weggestuurd vanwege zijn afwijkende gedrag. De jonge moeder gaat weer werken, ‘s nachts in een fabriek. En nu - na alles wat er al is gebeurd - is dan het moment aangebroken dat Michelle van Tongerloo met haar te maken krijgt. Bij het consult breekt het zoontje van deze tienermoeder zo’n beetje de spreekkamer af.

Alleenstaande tienermoeders hebben het in Nederland heel moeilijk.
Geen enkele hulpinstantie zit met de andere instanties op dezelfde lijn. Ze werken gefragmenteerd, met de focus op een klein deel van de gehele zorg. Elke organisatie gaat zo zijn eigen gang, en voelt zich niet verantwoordelijke voor het geheel van de zorg. Maar daar help je de mens/je patiënt niet mee.

• Michelle is zich gaan bemoeien met de hulp en opvang van bovengenoemde tienermoeder met haar zoontje, en vanaf dat moment zag je dat het gedrag van het kind zienderogen opknapt. Duidelijk is nu wel dat het kind (vanwege zijn afwijkende gedrag - veroorzaakt door de netelige situatie) de dupe werd van de al helemaal uit de hand gelopen situatie. 

Het huidige probleem is niet dat we de kwetsbare mensen moet helpen, maar we moet de ambtenaren en zorgverleners gaan helpen. De door hen bedachte zorgmodellen worden door hen boven de werkelijkheid gesteld. Daardoor zijn we de werkelijkheid daarmee gaan verwarren, en hebben we het zicht verloren op de kwetsbare mens.

De arbeidsmigrant

Michelles volgende casus is het verhaal van een arbeidsmigrant, met waarschijnlijk wel een botbreuk, maar geen ziektekostenverzekering.

• We moeten ons gaan realiseren dat het te duur is om te falen in onze menselijkheid.
• De beschikbaarheid van de zorg varieert omgekeerd met de zorgbehoefte.
• De mensen die de meeste zorg behoeven, krijgen in werkelijkheid de minste zorg.
• Mensen worden ontslagen uit ziekenhuizen, maar dan worden ze ontslagen terug naar omstandigheden die ziek maken.

De dakloze moeder met kinderen

Michelle kreeg een dakloze moeder met twee kinderen vóór zich. Moeder geeft nog borstvoeding, maar krijgt geen opvang, want de gemeente vindt dat ze nog zelfhulpzaam is, wat eigenlijk niet zo is.  Moeder heeft samen met haar twee kinderen wel degelijk hulp nodig.

• Dat mensen na één tegenslag dakloos kunnen raken, raakt iedereen.
• Kwetsbare groepen worden in onze tijd tegen elkaar uitgespeeld.
• Armoede kunnen we uitbannen, maar we sturen er juist op (aan), in de verkeerde richting.
• Als iemand verslaafd is, is het enige dat telt: die verslaving. 
• Je moet naar die kwetsbare mensen toe gaan, nieuwsgierig zijn en met hen contact maken.
• Zulke mensen hebben echt wel gezonde talenten, maar die moet je wel naar boven zien te krijgen.
• Wees dus nieuwsgierig en sluit je aan bij die mensen. Maak je klein, en voed hen met hoop, dat ze uiteindelijk toch iets kunnen met hun leven. 
• Dit leer je allemaal niet in je opleiding, maar wel in de praktijk.

Michelle van Tongerloo heeft inmiddels een stichting opgericht om deze kwetsbare mensen te helpen, buiten de gebruikelijke paden om. Michelle schreef over deze problematiek in de zorg ook het boek: 'Komt een land bij de dokter’.

Vragenronde na de lezing

Na haar lezing in een bijna vol auditorium worden de deelnemers in de zaal in de gelegenheid gesteld om vragen te stellen aan Michelle van Tongerloo. Hieronder een aantal items die daarin aan de orde worden gesteld door de aanwezigen:

• Michelle kan vandaag in deze sessie maar kort iets vertellen, en geeft aan dat de overheid dit zorgprobleem niet meer kan oplossen. 
• Er zijn al heel veel burgerinitiatieven ontstaan, die ervoor gaan zorgen dat mensen wel de hulp en de zorg krijgen die ze echt nodig hebben.
• De tegenwerking van gemeenten is duidelijk. Dat helpt beslist niet, maar gelukkig gebeurt er via de actuele burgerinitiatieven wel iets goeds.
• Er zit een Leeuwarder raadslid in de zaal, die Michelle vraagt om een opdracht voor gemeenten. Michelle is heel duidelijk naar haar, en zegt daar niet meer over na te denken, want ze heeft het al zo vaak geprobeerd. Het wordt helemaal niets bij de gemeente, want gemeenten werken compleet top down, en daar werkt Michelle niet langer meer aan mee. Ze zoekt het daarom nu maar buiten de gemeenten om.
• Hoe kunnen we de lastige bubbel doorbreken dat ook gewone huisartsen deze mensen gaan helpen?, zo luidt een volgende vraag aan Van Tongerloo. Michelle geeft aan dat het in elk geval direct al bij de opleidingen van artsen moet beginnen, want dit zit allemaal nu nog niet in de opleiding van huisartsen. 
• Verder zouden we anders met elkaar moeten omgaan in onze maatschappij. Daarvoor moeten we de niet helpende top down-benadering doorbreken, en dingen anders, vooral beter gaan doen.
• In een onderzoek zou je wel eens kunnen gaan onderzoeken wat het (ook financiële) verschil is tussen enerzijds een behandeling op reguliere manier te doen, en anderzijds die behandeling op Michelles alternatieve wijze te doen.  
• Mensen met afwijkende levensbeelden zouden veel meer in de politiek actief moeten zijn, toegelaten moeten worden in het politieke veld, want dán verandert er tenminste iets.
• Artsen zijn heel erg gericht op de ziektesymptomen (wat vooral in de opleiding zit) in plaats van te kijken naar dat wat achter die symptomen schuil gaat. Artsen zouden ook meer naar zichzelf moeten kijken, naar waarom ze het zo lastig vinden om op een andere manier andere vragen aan een patiënt te stellen. Artsen moeten professioneel de patiënt nabij zijn.