Zwangerschappen vroeger en nu

Donderdag 21 december 2023

 

Lezing van Trudy Dehue in Tresoar te Leeuwarden

Gewoonten en beslissingen

Niemand kan door een buikwand en door een baarmoederwand kijken. En toch vind je met een paar muisklikken gedetailleerde informatie over menselijke foetussen, embryo’s en eicellen, en zelfs daar weer de binnenkant van. Dat roept verwondering op over de vorming van nieuwe mensjes, maar zelden over de kennis daarvan. Die kennis nemen de meeste mensen gewoon voor lief, terwijl die niet vanzelfsprekend is.

Trudy Dehue is gefascineerd door de totstandkoming van feiten. “Of onderzoeksuitkomsten nu in woorden, getallen of beelden worden gepresenteerd”, betoogt ze, “ze zijn altijd het eindproduct van menselijke gewoonten en beslissingen”. Die achterliggende gewoonten en beslissingen hebben vaak grote gevolgen voor het lief en leed van anderen. Goede wetenschap is daarom wetenschap die hier open over is en die er verantwoordelijkheid voor neemt.

De zwangere buik

Achter elk feit schuilt - anders gezegd - een verhaal. 

In haar recente boek ‘Ei, foetus, baby’ (2023) ontrafelt Trudy Dehue veel verhalen achter onze vanzelfsprekendheden over gewenste en ongewenste zwangerschap. 

In de lunchlezing van vandaag in Tresoar te Leeuwarden vertelt ze ons daarover aan de hand van oude en meer recente verbeeldingen van de inhoud van een zwangere buik.

Trudy Dehue (1951) is emeritus hoogleraar Wetenschapsonderzoek van de Rijkuniversiteit Groningen. 

Trudy Dehue over haar wetenschapsonderzoek 

Trudy Dehue bestudeert wetenschappers. Haar vakgebied is namelijk het wetenschapsonderzoek. Eigenlijk gaat het daarbij om meta-wetenschap,  waarbij vooral op de taal van wetenschappers wordt gelet, en ook op afbeeldingen daarvan.

Meta-wetenschappers zoals Dehue kijken naar wat er verborgen zit achter de feiten en afbeeldingen. Feiten zijn eindproducten van allerlei bewerkingen, en die worden gepresenteerd in woorden, beelden en geluiden. De focus van Trudy Dehue is gericht op hoe de feiten vanuit de wetenschap tot stand zijn gebracht. 

• In de wetenschap gaat het om de directe waarneming, maar ja, wiens directe waarneming is dat dan, want - let wel - mensen kijken altijd alleen maar met hun eigen mensenogen. Je moet je als wetenschapper realiseren dat je bij die directe waarneming altijd vooral ook naar het bredere plaatje moet kijken.
• De apparatuur die bij wetenschappelijk onderzoek wordt gebruikt, mag dan wel al heel ver doorgevoerd zijn qua innovatie en doorontwikkeling, maar je moet je wel realiseren als wetenschapper dat je blijft kijken met een apparaat. Het idee dat je het object van onderzoek op deze manier rechtstreeks zou (her)kennen, bestaat derhalve niet. Kijken door een apparaat betekent immers altijd dat je niet echt ziet wat je met het blote oog wel zou zien. Elk apparaat vertekent namelijk het bekeken object.
• We moeten wetenschap gaan zien als een manier om het leven hier op aarde goed te maken.
• Wetenschappelijke, technologische producten zijn menselijke maaksels, die als design altijd weer anders kunnen, en daarmee maken ze het menselijk leven ook geheel anders. Zo heeft de anticonceptie immers ook heel veel veranderd in het leven van de mens, in allerlei opzichten.
• Ook talige feiten zijn menselijke maaksels, als een soort van talige technologie. 
• Het zijn mensen die bepaald hebben dat we de wereld indelen in bijvoorbeeld homo of hetero.
• Vooral als die talige en die materiële technologie met elkaar verstrengeld raken, kunnen er nieuwe werkelijkheden ontstaan.
• De meeste ziektelast tegenwoordig ontstaat door psychische stoornissen. 
• Standaardbeelden van wetenschap doen de wetenschap tekort en veroorzaken kennis-onrechtvaardigheid.
• Bij haar onderzoek naar het hele proces tussen zwangerschap en dood, is Dehue blijven steken bij de fase van de zwangerschap, want alleen dat al gaf heel veel handvatten voor diepgaander onderzoek.
• Van de vrucht tijdens een zwangerschap zijn in de loop der eeuwen veel afbeeldingen door kunstenaars gemaakt, maar die zijn gek genoeg allemaal heel verschillend. Dat zegt dus iets over hoe de kunstenaar heeft gekeken, en wat die al dan niet echt heeft gezien.
• De Zwitserse anatoom en embryoloog Wilhelm His (1831-1904) heeft de eerste normentafel van menselijke ongeborenen gemaakt. Bij zijn onderzoek liep hij wel tegen een aantal werkvragen aan, zoals: hoe beschouw je beschadigde embryo’s?, en hoe bepaal je de exacte leeftijd van embryo's? En is een groter embryo altijd ouder dan een kleinere embryo, en hoe meet je de lengte van iets (het gekromde embryo) dat krom is? Van dergelijke studies werden embryo-modellen in diverse groeistadia gemaakt en op op standaards gepresenteerd.
• Van een wild dier weet je niet wanneer die bevrucht is, dus haalde men ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek bijvoorbeeld een apenkolonie naar een laboratorium, waar men de apen liet bevruchten, om vervolgens dan onderzoek te doen naar de resultaten.
• De patholoog en embryoloog Arthur Tremain Hertig (1904-1990) werkte aan de datering van bevruchte eitjes in 1938-1955.
• Veel afbeeldingen in zwangerschapsboeken zijn van geaborteerde foetussen (afkomstig uit wetenschappelijk onderzoek) gemaakt. 
• Vrouwen gingen op een gegeven moment claimen dat ze baas in eigen buik wilden zijn. Maar de keerzijde daarvan is dat ze in de loop van de tijd daar - bij wijze van plicht - zo langzamerhand ook verantwoordelijk voor worden gehouden en/of dat ze zichzelf met het nodige plichtsbesef ook verantwoordelijk voelen voor een gezonde leefstijl. Denk daarbij maar aan het feit dat zwangeren stoppen met roken en met het drinken van alcohol, dat ze voldoende bewegen en bezig zijn met goede voeding; allemaal onder andere met het oogmerk om bij problemen voor, tijdens en na de bevalling niet verantwoordelijk hoeven te worden gehouden (door zichzelf of door anderen) als degene die de oorzaak is van die problemen.
• De pil (die je kunt beschouwen als materiële technologie) veranderde de zwangerschap voor de vrouw als een kwestie van eigen keuze (te beschouwen als een vorm van talige technologie).
• Een zogenoemde ‘Babywatcher’ is het apparaat waarmee je tegenwoordig pret-echo’s thuis kunt laten maken om de voortgang van de zwangerschap in beeld te krijgen.