 |
| Abdelkader Benali in Neushoorn te Leeuwarden |
Maand van de geschiedenis
Elk jaar wordt door musea, bibliotheken, boekhandels en culturele instellingen met allerlei activiteiten in het bijzonder aandacht geschonken aan geschiedenis tijdens de 'Maand van de geschiedenis'. Dit jaar is het thema 'Aan het werk'.
Vorig jaar oktober was het thema van de Maand van de geschiedenis 2020: 'Oost/West'.
Oost/West
Onze wereld wordt in onze beleving steeds kleiner. Alsof het niets is, stappen we in het vliegtuig naar bijvoorbeeld het Verre Oosten of naar Zuid-Amerika. We hoeven maar te swipen om een voorheen onbekende en onbereikbare wereld op te roepen. Via talloze media-kanalen weten we precies wat er allemaal speelt in de wereld, en houden we contact met anderen, waar zij zich ook bevinden. Uit het oog betekent dus niet langer uit het hart. Ver weg is daardoor opeens heel dichtbij.
Maar op deze golf van globalisering is ook iets anders aangespoeld. Steeds vaker en luider klinkt de roep om 'eigen volk eerst' en het sluiten van de landsgrenzen voor immigranten. Met de opkomst en bloei van een anti-Europees sentiment en van anti-immigratiepartijen is het nationalisme terug van nooit echt weggeweest. En of we nu naar het westen of naar het oosten kijken, deze ontwikkelingen lijken overal plaats te vinden. De wereld wordt dus steeds kleiner, maar die keert zich daarbij tegelijkertijd ook steeds meer naar binnen toe.
- Denken in ‘wij’ en ‘zij’, in ‘hier’ en ‘daar’ – is dat een fenomeen van alle tijden, of is dit typisch iets van nu?
In oktober 2020 op wereldreis
Vorig jaar in oktober 2020 nam de Maand van de Geschiedenis ons mee op wereldreis om die vraag te beantwoorden. We gingen daarbij op zoek naar verhalen van vroeger en vandaag, waarin de windstreken elkaar kruisen en ontmoetingen centraal staan; bijvoorbeeld tussen de slavenhandelaar en de tot slaaf gemaakte, tussen Stalin en Roosevelt, tussen de pionier en de 'native American', tussen de islam en het christendom, en tussen de Achterhoeker en de Amsterdammer.
We reisden in de geschiedenisverhalen vorig jaar mee met de vele volkeren, die tijdens de ineenstorting van het West-Romeinse Rijk overal in Europa op zoek gingen naar een nieuw thuis. We konden 'op expeditie' langs de Zijderoute, die eeuwenlang de belangrijkste verbinding vormt tussen Azië en Europa. We stappen aan boord bij ontdekkingsreizigers als Magellaan, Cortés en Barentsz; en we keken toe hoe Oost-Duitse burgers met pikhouwelen de Muur van Berlijn te lijf gingen. We volgden de schepen van de West-Indische Compagnie tijdens de periode van de beruchte Trans-Atlantische slavenhandel, en de schepen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, die – volgeladen met kruiden en specerijen – terugkeerden uit de Oost.
Lezing van Abdelkader Beanali in Leeuwarden
De journalist-auteur Abdelkader Benali (1975) schreef het essay van de Maand van de Geschiedenis 2020. Zijn boek 'Reizigers van een nieuwe tijd' kreeg als subtitel: 'Jan Janszoon, een Nederlandse piraat in Marokkaans dienst'.
Over zijn essay zou Abdelkader Benali vorig jaar een lezing in Leeuwarden verzorgen, maar wegens de dreiging van het coronavirus kon de lezing destijds niet doorgaan. Maar dat wordt goedgemaakt, want die lezing wordt vandaag ingehaald. Vanavond ben ik met enkele tientallen andere belangstellenden in Neushoorn te Leeuwarden aanwezig bij de lezing over zijn geschiedenis-essay.
In zijn essay van vorig jaar en tijdens zijn presentatie vanavond duikt Abdelkader Benali in het onwaarschijnlijke verhaal van de grensganger Jan Janszoon, een Nederlandse kaapvaarder die zich in de vroege zeventiende eeuw bekeerde tot de islam en in Marokkaanse dienst trad als piraat.
De Marokkaanse kust, waar twee verhaallijnen samenkomen
Abdelkader Benali koppelt het verhaal van dit essay aan zijn eigen migratieverhaal; over de verplaatsing vanuit Marokko (dat wij vanuit West-Europa veelal als een deel van het Oosten beschouwen) naar wat wij het Westen noemen: Nederland.
Benali vertelt vanavond het verhaal van de Barbarijse zeerovers en van de Nederlandse inbreng daarin, en dan specifiek over de persoon van Nederlandse Jan Janszoon uit Haarlem, van wie wij het tegenwoordig welhaast ongeloofwaardig vinden dat deze Nederlander overgaat tot de islam èn dat hij dan ook nog hartstochtelijk voor de moslims gaat kapen op Nederlandse vracht.
Dit boek kon pas een verhaal worden toen Abdelkader er zijn eigen, persoonlijke verhaal in vond. Benali kwam er namelijk achter dat de kuststreek in Marokko - waar hij vandaan komt - tot in de negentiende eeuw een vertrekpunt was voor piraten! De Engelse consul in Tanger kwam indertijd hoogstpersoonlijk naar zijn geboortedorp om er poolshoogte te nemen. Het samenkomen van deze twee verhaallijnen - van vroeger en van Benali - maakt het geheel tot een goed verhaal.
Abdelkader Benali vertelt
Deze lezing-avond wordt namens de organisatoren Tresoar, De Culturele Onderneming en Rijksuniversiteit Groningen/Campus Fryslân geopend door mede-organisator Gerry Talsma.
Daarna wordt Abdelkader Benali in de gelegenheid gesteld om zijn essay-presentatie te verzorgen. Hij neemt ons mee in de levensgeschiedenis van Jan Janszoon, die na overgegaan te zijn tot de islam zich 'Moerad Raïs' liet noemen.
Hij vertelt onder andere over de strijd tussen de rooms-katholieke Spanjaarden en de veel meer tolerante islamitische Ottomanen, over hun verschil in tolerantie jegens andere religies.
Nadat Jan Janszoon als piraat met een officiële kaapvaardersbrief door het verdrag tussen Spanje en Nederland min of meer zijn lucratieve werk verloor, kwam hij via de renegaat (Nederlandse kaapvaarder in Marokkaanse dienst) De Veenboer in Algiers in aanraking met Marokkaanse kaapvaarders, bij wie hij als piraat geliefd werd vanwege zijn expertise op het gebied van zeilschepen. Zo kwam het voor dat de Nederlandse 'Moerad Raïs' ook Nederlandse schepen kaapte, en de gevangen genomen Nederlandse bemanningsleden in Algiers (terug)verkocht aan Nederlandse gezanten.
Toen Nederland vrede sloot met de Turken (Ottomanen) ging Moerad Raïs vanuit de Marokkaanse piratenstad Salé kapen met de Morisken, de door de Spanjaarden uit Spanje verdreven Moorse Spanjaarden. In die periode organiseerde hij ook langdurige rooftochten naar bijvoorbeeld het Ierse Baltimore en zelfs tot in het IJslandse Reykjavik.
Moerad Raïs was een uitermate succesvol piraat, die als buitengewoon rijk man in hoog aanzien stond in Marokko, die zijn laatste jaren als invloedrijk admiraal sleet aan de Marokkaanse kust.
Abdelkader Benali vertelt vanavond zijn verhaal met de nodige humor en relativeringen, en stelt de aanwezigen na de pauze in de gelegenheid om vragen te stellen over zijn boek en zijn presentatie, waarna hij associatief uitvoerig antwoord geeft op de vanuit de zaal gestelde vragen.
Abdelkader Benali:
- Door te kijken, leer je.
- De invloed van 700 jaar Moorse invloed in Spanje is heel groot geweest. Spanjaarden namen daar veel van over. bijvoorbeeld qua kleding, eten en dans.
- Mijn voorouders waren piraten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten