Van binnenuit

Zondag 21 november 2010

Op 18 juni 2010 was ik in het Franeker Museum Martena bij de feestelijke opening van de tentoonstelling "Van binnenuit, Kerkinterieurs van Loppersum tot Wier". Deze tentoonstelling was een idee van de Friese kunstenaar Douwe Elias. De tentoonstelling vond plaats in het kader van het veertigjarig bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. De Groninger kunstschilder Henk Helmantel voelde er meteen voor om samen met zijn collega Douwe Elias een aantal van hun beider schilderijen van kerkinterieurs gelijktijdig in Museum Martena tentoon te stellen. Deze bijzonder gelegenheidsexpositie duurde tot 5 september 2010. Ter gelegenheid van deze expositie verscheen een tentoonstellingsbrochure getiteld": "Van binnenuit". De directeur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken - Gerhard Bakker - noemt in deze brochure zijn voorwoord "Een waardig eerbetoon".

Eén van de doelstellingen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken is het behouden van monumentale kerkgebouwen, nadat ze hun religieuze functie hebben verloren. Een tweede doelstelling is het wekken van publieke belangstelling voor deze bijzondere kerkgebouwen. De kunstenaars Douwe Elias en Henk Helmantel zijn hartstochtelijke liefhebbers van historische kerken. Het is dan ook voor de hand liggend dat zij een aanmerkelijk deel van hun kunstwerken in het teken hebben gesteld van kerkinterieurs.

Het was de 17e eeuwse kunstschilder Pieter Janszoon Saenredam die in de eerste helft van de 17e eeuw een heel nieuw schildergenre introduceerde, namelijk die van de kerkinterieurs. Saenredams schilderijen zijn meesterwerken van religieuze kunst. Die traditie is in onze tijd voortgezet door Helmantel en Elias. Het standpunt, het perspectief, het ongelofelijke realisme en de fenomenale fijnschildertechniek van Henk Helmantel zijn de succesfactoren van deze meesterschilder. In de brochure schrijft Ruud Spruit over het bijzondere talent en de toewijding van de in Westeremden wonende Henk Helmantel. In de brochure staan afbeeldingen van zijn geschilderde kerkinterieurs van Amersfoort, Bozum, Huizinge, Leermens, Loppersum, Westeremden en Gernrode.

Zijn Franeker collega-schilder Douwe Elias schildert volkomen anders. Elias is een romantisch schilder, een realist, zo schrijft Peter Karstkarel in de tentoonstellingsbrochure. Manon Borst (directeur van Museum Martena) schrijft in deze brochure dat sfeer, kleurgebruik en lichtval in de kerk een belangrijke rol spelen in de geschilderde kerkinterieurs van Elias. In de brochure staan afbeeldingen van zijn geschilderde kerkinterieurs van Dordrecht, Dronrijp, Leermens, Wier en Bologna.

Frappant is het trouwens om te zien hoe groot de verschillen tussen de schilderstijl van Elias en Helmantel letterlijk aan het licht komen, vooral als je hun schilderijen vergelijkt van de kerkinterieurs die zij beiden schilderden. Bij nadere beschouwing blijkt dan tevens dat beide schilders zich ook enige artistieke vrijheden hebben gepermitteerd in die onderdelen van de identieke kerkinterieurs, die zij al dan niet aan hun schildersdoek toevertrouwden.