Leven met water heeft de toekomst

Donderdag 13 maart 2025

 

Deltacommissaris Co Verdaas

Van strijd, naar leven mèt het water

Ons land is altijd de strijd met het water aangegaan. 

We bouwden dijken, legden polders aan en pompten overtollig water weg. 

Dit maakte ons leven comfortabeler, gezonder en veiliger. 

Maar de klimaatverandering en de toenemende weer-extremen vragen om een nieuwe aanpak. 

We bereiken de grenzen van de maakbaarheid van het waterbeheer. 

Het is tijd om niet langer te strijden tégen water, maar te leren leven mèt het water. 

• Hoe passen we ons aan?
• Hoe geven we water de ruimte?
• Hoe bouwen we aan een leefbare toekomst, ook voor volgende generaties?

LC-publieksacademie over de toekomst van het waterbeheer

Over dit thema organiseert de Publieksacademie van de Leeuwarder Courant (LC) drie lezingen: over de toekomst van het waterbeheer, over hoe we ons land voorbereiden op de toekomst.

Achtereenvolgens delen Luzette Kroon, Maarten van Rossem en Co Verdaas als drie gerenommeerde sprekers met ons hun visie op de keuzes die nodig zijn om ons waterbeheer toekomstbestendig te maken.

Vanavond volgt de derde lezing, die plaatsvindt in het Werkcafé van Wetterskip Fryslân te Leeuwarden, waarin Co Verdaas, Deltacommissaris, de spreker is. Zijn onderwerp is vanavond: ‘Leven met water heeft de toekomst’.

Co Verdaas, Deltacommissaris

LC-hoofdredacteur Maarten Pennewaard opent deze avond met zijn welkomstwoord, en hij introduceert de Nederlandse Deltacommissaris Co Verdaas. 

Co Verdaas is als Deltacommissaris onze regeringscommissaris voor het Nationaal Deltaprogramma. Als onafhankelijk regeringscommissaris bewaakt Verdaas de voortgang van het Nationaal Deltaprogramma, waarin onze overheden en kennisinstellingen met maatschappelijke organisaties en bedrijven samenwerken om Nederland op de lange termijn te beschermen tegen overstromingen en weer-extremen en te zorgen voor voldoende zoet water.

Maarten Pennewaard concludeert na zijn vraag aan de zaal dat een groot deel van de aanwezigen alle drie bijeenkomsten van deze lezingenserie bijwoont.

Daarna geeft Pennewaard het woord aan presentator Gerard van der Veer (bekend van Omrop Fryslân), die vanavond optreedt als avondvoorzitter en gespreksleider, omdat de avond deels ook een interactief karakter heeft.

Gerard van der Veer begint met een kort vraaggesprek met Co Verdaas, waarbij hij hem vraagt wat een Deltacommissaris doet. De Deltacommissaris rapporteert over de uitvoering van het Nationaal Deltaprogramma en adviseert het kabinet gevraagd en ongevraagd over vraagstukken op het gebied van klimaatadaptatie. 

Volgens Co Verdaas doen we het in Nederland op zijn werkterrein al wel goed, maar we zijn zeker nog niet klaar. De weer-extremen worden volgens Verdaas ons nieuwe normaal. Maar naast alle bedreigingen ziet hij water ook als een kans. Fryslân is de waterprovincie bij uitstek, volgens Verdaas.

 

Leven met water heeft de toekomst

Co Verdaas: Wat fijn dat u er bent, zo op zomaar een donderdagavond, waarop u ook wat anders had kunnen doen.

Er zit iets onvermijdelijks in het omgaan met alle elementen, zoals bijvoorbeeld Weer & Water. Als we weten dat er consequenties zitten aan die elementen, kunnen we er maar beter op tijd mee gaan beginnen om ons er goed op voor te bereiden.

• Een derde deel van Nederland ligt onder zeeniveau, en twee derde deel van ons land is risico-gevoelig voor hoge waterstanden. 
• Nederlanders hebben het eigen land onttrokken aan de elementen, en dat hebben we goed gedaan, waardoor we nu een mooi land en een mooie samenleving hebben.
• De mate waarin ons klimaat in de toekomst zal gaan optreden, hangt veel af van de hoeveelheid broeikasgassen die we uitstoten.
• Verdaas vindt dat we in Nederland veel kunnen leren van de Friese Watersnood van 1825, over hoe we met alle extremen om kunnen gaan, hoe je Nederland en haar provincies veerkrachtig maakt.
• We zijn als Nederlanders veerkrachtig geworden door alle afgelopen watersnoodrampen.
• We moeten ons voorbereiden op een eventueel volgende watersnoodramp, en mede daartoe bestaat ook dit Deltacommissariaat.
• Het Deltaprogramma is een nationaal programma, hetgeen betekent dat er heel veel andere partijen zoals overheden en andere maatschappelijke organisaties in participeren.
• Iedere Nederlander is wel doordrongen van de zorg die wij hebben inzake te veel of te weinig water.
• Het beeld van 2007 was dat we met enige verbeteringen nog wel een heel eind zouden kunnen komen, maar met de extremen die we nu al hebben ervaren in 2018, 2019 en 2023 blijkt dat het scenario lastiger is geworden.
• Europa droogt uit, en toch wordt het bij ons ook nog vaker natter, droger en heter. Dat is de realiteit van vandaag de dag geworden. Er is geen reden tot pessimisme, maar we moeten er wel iets aan gaan doen, want er zitten nogal consequenties aan.
• De verdeling van het zoete water is ook problematischer geworden. Zoet water wordt steeds schaarser, en nu al hebben we in hete, droge zomers niet de hoeveelheid zoet water in Nederland die we wel willen hebben en zouden moeten hebben. Onze zoetwaterverdeling wordt onhoudbaar als we het niet goed gaan verdelen. We moeten ruimte creëren – ook in Fryslân - om water vast te houden, in ons land waar nu al een strijd om de ruimte heerst. 
• Met computermodellen wordt reeds bestudeerd wat er gebeurt met extreme wateroverlast in verschillende gebieden. We kunnen dat al redelijk goed in beeld brengen.
• We zijn wereldkampioen water afvoeren. Daardoor is de bufferwerking in en van ons land wel verstoord, en dus zijn wij gevoeliger geworden voor droogte en voor wateroverlast. 
• Als we teveel water afvoeren als we er (te) veel van hebben, creëren we een knelpunt voor de tijd waarin we te maken krijgen en hebben met droogteperikelen.
• Van wie is het zoete water als er te weinig is?
• We moeten ons gaan en blijven afvragen hoe houdbaar ons Friese veenweidegebied nog is. Niks doen is op termijn voor heel veel mensen en ondernemers zeer onverstandig, want dan overvalt het ons. Wellicht moeten we nu toch gaan kijken waar we gebieden gaan vernatten. 
• Met modellen wordt gekeken welke scenario’s er kunnen komen, zoals zoutere gronden en zouter oppervlaktewater, waar geen aanvoerwater mogelijk is, of waar gebieden natter worden. Wat gaan we dan met teelten doen, want niet alles is in de toekomst nog vol te houden van wat we nu doen.
• De scenario-modellen leveren ook onoverkomelijke vraagstukken op, over bebouwde gebieden en agrarisch gebied, over Natura 2000 en natuurgebieden.
• In Nederland is een miljoen woningen gevoelig voor funderingsschade.
• Als Duitsland in droge tijden het water van de IJssel zal gaan vasthouden, dan krijgen wij niet meer genoeg water in het IJsselmeer. Laten we ons dus niet al te rijk rekenen met ons huidige zoete water.
• De keuzes die op de ene plek worden gedaan, bepalen wat er in andere gebieden al dan niet kan worden gedaan. Daar moeten we in heel Nederland nu al het gesprek over gaan voeren. 
• In alle gebieden zullen we zoet water moeten gaan vasthouden, om genoeg te hebben in hete en droge tijden, anders hebben we niet genoeg zoet water voor alles wat we doen en nodig hebben.
• Maar het water dat we vasthouden, moet ook van voldoende kwaliteit zijn, om het bijvoorbeeld te gebruiken voor agrarische doeleinden, want niet alle water mag over agrarische gronden worden gevloeid.
• De vraag is tot waar je als collectief alles nog overeind kunt houden, en waar je als individu aanvullend iets zult moeten regelen.
• Alles wat we doen, helpt wel, maar dan nóg kan het betekenen dat het niet genoeg is.
• Fryslân is qua water afhankelijk van de rest van Nederland, en Nederland is afhankelijk van de rest van Europa. Mede daarom is men in de Europese Unie hierover ook op Europees nivo al met elkaar in gesprek.
• We kunnen wel heel veel, maar we moeten wel op tijd de goede stappen zetten qua waterbeheer.
• Wij lopen internationaal voorop voor wat betreft te veel water, en andere landen hebben meer expertise op wat te doen met een tekort aan water.
• Boeren kunnen soms het land niet op omdat er teveel water op staat, terwijl het jaar erna het land één grote stofbult is. Boeren erkennen de hoge nood, en wij moeten zo langzamerhand met z'n allen richting geven aan oplossingen, zeker waar we inschatten dat zaken over al geen 5 à 10 jaar meer houdbaar zijn. Sommige mensen en bedrijven moeten we niet hopeloos laten afwachten wat er gaat gebeuren, maar daar zouden we eindelijk eens richting moeten geven, en moeten handelen, knopen doorhakken. Laten we over ons eigen belang heen stappen, om het in het collectief goed te doen.
• We zullen met politieke strijd en weerstanden als voorhoede keuzes moeten maken voor later, en duidelijk zijn wat (nog) wel kan en wat (niet meer) kan.
• Als Deltacommissaris hoef je geen politiek te bedrijven, want de waterproblemen zijn er onmiskenbaar. Ik (Co Verdaas) hoef er dan alleen maar op te wijzen, waarna de politiek haar maatregelen moet nemen. We zeggen dán wel dat we keuzes moeten maken, en dán komt het moment dat je dat ook met elkaar moet doen. Dat zijn geen rechte, gebaande paden, maar dat kun je beschouwen als behoorlijk slingerende paden met heel veel bochtenwerk.
• Ons land is groot geworden door heel veel overleg en poldercultuur. 
• We hebben een tijd gehad, waarin politiek werd geredeneerd dat het land ‘af’ was, dus een daarop plannenmakend ministerie was in de ogen van toen niet meer nodig.
• We zullen een aantal dingen in de toekomst echt heel anders moeten gaan doen, dan dat we tot nu toe gewend waren. Verkend wordt momenteel wat lokale en regionale keuzes aan consequenties heeft voor de rest van èn voor héél Nederland.
• Door alle extremen die we qua weer en klimaat voorbij zien komen, lopen we tegen grenzen aan, en daar moeten we iets mee. Maar we kunnen niet aan slechts één knop draaien, want we moeten naar een set aan maatregelen in de vorm van een meervoudig systeem. Onze grote vraagstukken lossen we dus niet op met één geïsoleerde oplossing. We zullen rekening moeten houden met individuen, maar óók voor collectieve maatregelen moeten nemen. 
• Laten we ook rekening houden met de sociale consequenties van waterschade, naast alle fysieke en economische consequenties ervan.
• Alle beetjes helpen, en daarbij zou het ook helpen – naar analogie van Vlaanderen – dat je bij nieuwbouw en uitbouw verplicht moet voorzien in waterberging.
• Laten we zo zuinig mogelijk omgaan met ons kraanwater, want ook dat is een stukje - zij het klein - van de hele oplossingspuzzel.
• We kunnen de weg naar oplossingen van waterproblemen ook zien als een estafette-loop, waarbij we steeds sneller moeten lopen, en waarin we voortdurend het estafettestokje zullen moeten doorgeven, en .... dan gaan we voor goud! 
• Onze ‘verbouwing’ zal nog wel even door moeten gaan, want ons land is nooit af. 

De Friese dijkgraaf Luzette Kroon - van Wetterskip Fryslân - sluit deze avond - en daarmee ook deze lezingendrieluik - af.

Ze concludeert dat we met deze drieluik een hele mooie lezingenserie hebben gehad.

Ze bedankt de spreker van vanavond, en laat de zaal bevestigen dat er zeker ook behoefte is aan meer van dit soort lezingenseries.

Ook wordt Gerard van der Veer door haar bedankt voor zijn gespreksleiding tijdens de afgelopen drie lezingenavonden.