Welkom in de wegwerpmaatschappij

Dinsdag 5 maart 2024
 

Vragenronde na de lezing van Bianca Harms in de Kanselarij

Dinsdag 5 maart 2024

Week van de Circulaire Economie

In deze tweede week van maart is er door heel Nederland aandacht voor de Week van de Circulaire Economie. 

Goede voorbeelden krijgen een podium, voorlopers ontmoeten elkaar, en er worden handvaten aangeboden om aan de slag te gaan met de circulaire economie. 

Zo kun je deze week langs gaan bij bijeenkomsten, om mee te denken en mee te praten over de kansen om van een wegwerpmaatschappij naar een circulaire maatschappij te gaan. 

Vanavond wordt zo’n bijeenkomst georganiseerd door De Uitkijkers (platform voor toekomstperspectieven), in samenwerking met de Friese Milieu Federatie en Studium Generale Leeuwarden.

Naar een wereld zonder afval

• Hoe kunnen we transformeren van een consumptiemaatschappij naar een duurzame maatschappij? 
• Is repareren of recyclen de oplossing? 

Repareren is inderdaad één van de oplossingen. 

De grote vraag is alleen: 

• Wil de consument - en wil jij - hier moeite voor doen?

Vanavond zijn Durkje en ik samen met tientallen andere deelnemers aanwezig bij een speciale Tegenlicht Meet Up over de wegwerpmaatschappij, waarin we met z’n allen gaan kijken naar verschillende perspectieven. 

Zo zou je producten voor het leven kunnen maken, naar winkels gaan die repareren in plaats van verkopen, vooral voor die consumenten die hun spullen onvoorwaardelijk koesteren.

• Is de meest consumentvriendelijke manier van duurzaamheid nog wel duurzaam? 
• Of is de consumentenfocus een kenmerk van de consumptiemaatschappij, en moeten we daar vanaf als we naar een duurzame, of zelfs circulaire, maatschappij gaan?

Hierover gaan we vanavond luisteren naar en in gesprek met:

• Lector Bianca Harms van NHL Stenden Hogeschool; 
• Tess Schram van de Friese Milieu Federatie;
• Wolter Westrik van Repair Café Leeuwarden.

Bianca Harms over consumentengedrag  

Bianca Harms is lector Transformational Media bij NHL Stenden Hogeschool. 

Zij wil met haar onderzoek inzicht creëren in de rol die content & media kunnen spelen in de transitie naar een meer duurzame samenleving. 

Met haar ervaring als marketing manager en consultant in de entertainmentsector, brengt ze ook praktische expertise mee.

Bianca licht het onderwerp vanavond toe aan de hand van gedragsverandering. 

Ze doet onderzoek naar transformationele media, om daarmee veranderingen tot stand te brengen.

• Door communicatie met content & media kun je het gedrag van publiek veranderen; aanvankelijk om bij bijvoorbeeld consumenten bewustwording te creëren, uiteindelijk resulterend in de gewenste gedragsverandering.
• Communiceren over duurzaamheid kan invloed hebben op je keten, en ook op je hele sector.
• We moeten radicaal veranderen als consument. 
• Er wordt al onderzoek gedaan naar allerlei vormen van duurzame verandering. Daaruit blijkt dat er echt wel stappen moeten worden gezet, en dat mensen overigens ook wel bereid zijn om hierin stappen te zetten.
• Maar er zijn ook gedragingen die we niet willen, bijvoorbeeld het delen van producten, of ‘refurbished’ artikelen te gebruiken (wat we bij auto's dan weer wel doen). 
• Omdat gedragsverandering complex is, is het lastig om dat te bewerkstelligen. We weten bijvoorbeeld dat het kopen van ongezonde producten niet verstandig is, en toch kopen we ze als we in de winkel staan.
• We hebben kennis en competenties nodig om tot gedragsverandering te komen.
• Er wordt in gedragsveranderende content & media nog weinig rekening gehouden met anderstaligen en ongeletterden. Dat helpt niet.
• Het is moeilijk – ook voor beleidsmakers - om gewoontegedrag te (laten) doorbreken.
• Grootschalige gedragsverandering is eigenlijk onmogelijk om dat op individueel niveau te bereiken. We zagen in de coronacrisis dat een crisis daar wel degelijk bij helpt.
• Het bewerkstelligen van brede welvaart bij huidige en toekomstige generaties komt steeds meer in beeld bij onderwijs en overheid. 
• We hebben (nog) een enorme focus op de verhoging van ons bruto nationaal product, maar daarin zijn wel heel veel en ook tamelijk diverse elementen verweven.
• Het hebben van bezit is voor velen verweven geraakt met de identiteit van mensen, waardoor het lastig wordt daar een keer in te brengen.
• De vraag is of duurzaamheid ook op een consument-/mensvriendelijke manier kan worden benaderd. Het antwoord lijkt 'nee' te zijn, maar ziende op brede welvaart, zou het antwoord daarentegen 'ja' kunnen zijn, maar dat vraagt dan wel een enorme transformatie in bijvoorbeeld onze cultuur. Zo zou bijvoorbeeld 'bezit' niet langer meer leidend hoeven te zijn, want 'delen' kan immers ook.
• Een techniek die vaak wel goed werkt, is 'het voorleven', en het uitleggen, maar dan bij voorkeur wel zonder het waarschuwende vingertje.
• Rijkere mensen hebben beter toegang tot biologische voeding. Maar onderzoek toonde ook aan dat het per definitie niet alleen de mensen met de hoogste inkomens zijn, die biologisch consumeren. Die zitten ook wel degelijk lager in de inkomensladder.

Tess Schram over repareren

Tess Schram is programmaleider circulaire samenleving bij de Friese Milieu Federatie.

We kijken eerst naar een filmpje over iemand die theedoeken had gemaakt van een zelf gekochte partij vlas. De daarvan gemaakt theedoek moest in haar winkel 38 euro kosten, terwijl een concurrerende winkelketen zoiets voor drie euro verkocht. 

Daarna worden ons enkele dilemma’s voorgelegd en plenair besproken, zoals:

• 1e. Koop je die theedoek voor 3 euro bij de Hema, of koop je dan toch die van 38 euro?
• 2e. Ga je geen verjaardagskadootje kopen voor je zesjarig neefje, of ga je voor hem als kado een plastic auto kopen?
• 3e. Ga je de hele avond niets bestellen in de kroeg en na afloop electrisch naar huis terug rijden, of rijd je in een benzineauto en geef en krijg je rondjes in de kroeg?
• 4e. Wil je gaten hebben in je broek of trui, of koop je toch liever een gelikt fast fashion outfit van de Primark?
• 5e. Zou je gaan werken met wegwerpluiers, of met wasbare luiers?

Daarna bekijken we een filmpje over met voorbedachte rade slecht ontworpen producten, die met vooropgezette bedoeling niet hergebruikt kunnen worden, die niet reparabel zijn.

• EU-wetgeving gaat ervoor zorgen dat reparatie van artikelen mogelijk wordt gemaakt. Binnen de garantieperiode moet je nu nog een nieuw product krijgen, maar dat moet anders. Artikelen moeten voortaan gerepareerd kunnen worden. Het moet dan ook inzichtelijk zijn waar je de artikelen kunt laten repareren. En er moet worden gewerkt met kwaliteitscriteria aan het repareren van artikelen. 
• Veel artikelen zijn nu nog ontworpen om op afzienbare termijn kapot te gaan, om ze op niet al te lange termijn te laten vervangen. Bij sommige smartphones werd bijvoorbeeld de software na een bepaalde termijn niet meer geupdate, waardoor ze veel te traag werden. Dat mag niet langer zo blijven. We moeten de reparatiemogelijkheden - ook in Fryslân - gaan verbeteren. 
• Het mag dan zo zijn dat wij willen dat artikelen in die zin worden verbeterd, maar gaan fabrikanten dat wel doen? Gaat die zogenoemde 'right to repair'-wet dat wel verbeteren? 
• Volgens Tess gaat dat op termijn wel beter worden, omdat de lasten ervan en de verantwoordelijkheid daarvoor door de wetgever steeds meer bij de producent wordt gelegd. Dan gaat er vast wel iets veranderen.
• Ook het systeem van 'Product as a Service' wordt genoemd als een verbeteroptie. Daarbij betaal je als consument voor de dienst (zoals licht of autorijden of machinewassen) van het product, en niet meer voor het product an sich. Het product blijft dan van de fabrikant, die ervoor moet blijven zorgen dat de dienst (het functioneren) van het product blijft bestaan.

Wolter Westrik over het Repair Café Leeuwarden

In dit Repair Café te Huizum (Leeuwarden) wordt alles (zoals kleding, techniek) gerepareerd wat binnenkomt. 

Wolter is technicus en wordt er blij van als hij bij het Repair Café ingebrachte artikelen voor mensen kan repareren. Soms lukt het niet, maar vaak ook wel. 

• Producten zouden volgens hem zo geproduceerd moeten worden dat ze inderdaad gerepareerd kunnen worden. Een deel van bijvoorbeeld apparaten is nu nog wel open te maken, maar vaak is dat niet (of bijna niet) mogelijk. 
• Bianca Harms meldt dat we daarin nog heel veel stappen hebben te zetten, en dat kan alleen maar als het op systeemniveau gebeurt, bijvoorbeeld via de politiek.
• Wellicht zouden we zelfs ons hele systeem van waarden moeten heroverwegen. Maar dat gaat allemaal niet vanzelf ontstaan. 
• We moeten het misschien eerst maar eens gaan voelen, bijvoorbeeld in onze gezondheid, of in onze portemonnee. Urgentie schijnt/blijkt van belang te zijn.
• Het repareren door de mensen van het Repair Café is gratis, maar de te vervangen onderdelen moeten mensen wel betalen. Ze kunnen de benodigde onderdelen zelf dan wel bestellen en inbrengen ter reparatie van het goed.
• De andere kant van deze medaille is dat het ook wel eens voor komt dat mensen kapotte apparaten kopen, om die vervolgens bij het Repair Café dan te laten repareren, waarna die apparaten door hen worden verkocht met de nodige winst. Daarvoor is het Repair Café uiteraard niet bedoeld.
• Behalve een repair-functie heeft het Repair Café ook een sociale functie.

Kledingruil

Vervolgens wordt besproken en bekeken wat de deelnemers van vanavond - zulks op verzoek van de organisatie - hebben ingebracht voor kledingruil. 

De bedoeling is dat de inbrengers proberen om hun ingebrachte kledingstuk hier vanavond ruilend aan de man te brengen, maar ja, één van de bezoekers geeft dan aan dat ze weliswaar wel iets heeft ingebracht voor de andere aanwezigen, maar dat ze niet iets terug wil nemen, omdat ze haar goed gevulde kledingkast eens goed wil uitdunnen. 

Dan blijkt - als reactie op die melding - dat er hier vanavond meer mensen zijn die op deze manier bezig zijn met 'ontspullen'. 

Voorts melden anderen uit de zaal dat zij alle thuis in de kast hangende kleding momenteel volop gebruiken; daardoor niets over hebben, en dus vanavond niets hebben te ruilen. 

Alles overziend blijkt het dus moeilijk te zijn om hier ter plekke te komen tot een succesvolle ruil van ingebrachte kleding.