Oer Bergen en troch marren van Karakteristyk Tytsjerksteradiel - Etappe B

Donderdag 1 februari 2024

 

Bij de 13e eeuwse Sint-Petruskerk van Jistrum

 

Stichting Karakteristyk Tytsjerksterdiel

In de jaren zeventig van de twintigste eeuw kwam binnen de Friese gemeente Tytsjerksteradiel het bewustzijn op gang dat men zich actiever moest opstellen om het streekeigene in de gemeente te bewaren. In 1976 dreigden een aantal karakteristieke woningen in het buurtschap Sumarreheide te worden gesloopt. Diverse mensen waren van mening dat men deze panden moest behouden. Dit was de aanleiding om in 1978 de 'Stichting Karakteristyk Tytsjerksteradiel' op te richten.

Deze stichting streeft ernaar karakteristieke en streekeigene panden voor de toekomst te behouden. Zij wil afbraak voorkomen, panden in hun oorspronkelijke staat laten en een wegwijs zijn bij het opknappen en restaureren van die panden.

Ook de karakteristieke landschappen en landschapselementen hebben de warme belangstelling van deze stichting. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het behoud van poelen, pingo’s, oude zandpaden en boomwallen.

Lijst van karakteristieke objecten 

In 1990 heeft de Stichting een inventarisatie gemaakt van het bezit aan karakteristieke panden in de gemeente Tytsjerksteradiel. Het resultaat van de inventarisatie was een lijst met ongeveer 475 panden, die voor bescherming in aanmerking zouden kunnen komen. De gebouwen op de lijst zijn geen monumenten in de zin van de Monumentenwet, maar zij worden wel karakteristiek geacht of streekeigen. Genoemde lijst werd het gemeentebestuur aangeboden en in 1990 door de gemeenteraad  vastgesteld. Een jaar later werd de lijst geactualiseerd en stonden er al meer dan 500 karakteristieke panden op de lijst. Sindsdien is er door sloop, ingrijpende verbouw en brand helaas nog wel het één en ander verloren gegaan. Een periodieke actualisatie van deze pandenlijst wordt wenselijk geacht.

Op de website van deze stichting kun je informatie vinden over het karakteristieke en streekeigene binnen de gemeente Tytsjerksteradiel dat men graag wil behouden en beschermen. Het gaat daarbij om historische panden, zoals woudhuisjes, pastoriewoningen, boerderijen en kerken, maar ook om kerkhoven, oude grafzerken, karakteristieke dorpsbeelden en historische landschapselementen.

Fietsroutes bewandelen door de Gebouwde omgeving

De stichting organiseert diverse activiteiten, zoals lezingen, excursies en fietsroutes langs karakteristieke bouwwerken en landschapselementen.
Enkele jaren geleden kwamen we in het bezit van een verzamelmapje, waarin vier van die fietsroutes zijn bijeengebracht. De titel van dit verzamelmapje luidt: 'Een welkome kennis in uw karakteristieke huis'. De routebeschrijvingen in dit verzamelmapje maken duidelijk dat de focus van de vier routes ligt op de zogenoemde 'Gebouwde omgeving' van Tytsjerksteradiel.

Nu zijn Durkje en ik niet zozeer fietsers, maar wel wandelaars. Bij het doornemen van die vier fietsroutes zagen we dat deze vier routes qua afstanden ook heel goed zijn te bewandelen, immers de vier routes zijn tussen de 19 en 27 kilometer lang, dus stuk voor stuk goed te lopen in één wandeldag. Daar komt bij dat het in principe zo is dat waar je kunt fietsen, je ook kunt wandelen. 

Dus hebben we deze vier routes ook in ons wandelprogramma opgenomen, om ze alle vier te gaan bewandelen. En vandaag wandelen we de tweede etappe (B) van de derde van die vier routes.

  

Fietsroute 3 wandelen: Oer Bergen en troch marren

De derde fietsroute die we bewandelen, kreeg als thema mee: 'Oer Bergen en troch marren'. 

Vermoedelijk kreeg deze route die titel, omdat we gedurende deze fietsroute door het merengebied van onder andere het Burgumermar en De Leijen lopen, in een vochtig veengebied, waarin de oorspronkelijke bewoners hun woonplek zochten en vonden op de hoger gelegen zandruggen, die door dit veengebied lopen. 

We wandelen vandaag achtereenvolgens door de volgende Friese dorpen en buurtschappen: Jistrum, Skûlenboarch, It Heechsân, Eastermar, Sumar, Sumarreheide, De Harste en Burgum. 

Deze vandaag bewandelde etappe B van fietsroute 3 heeft een lengte van circa 25 kilometer, in een grote kring om het Burgumer Mar heen.

Durkje en ik vertrekken vanmorgen om 8:30 uur vanuit Feinsum, om dan met de auto naar het gemeentehuis van Burgum te rijden, waar we deze auto achterlaten op een parkeerterrein nabij het gemeentehuis.

Bij vertrek uit Feinsum is de ochtendtemperatuur 5 graden Celsius. De temperatuur stijgt gedurende onze dagwandeling overigens naar 8 graden Celsius, en we krijgen vandaag met betrekkelijk veel zonneschijn te maken, dus het is een prachtig zonnige winterdag.

Van Zwartkruis naar Jistrum

Vanuit Burgum rijden we door naar Zwartkruis, waar we de auto parkeren op het parkeerterrein onderaan de brug van de Rijksstraatweg (N355) over de Kûkhernster Feart.

Om 9:20 uur vertrekken we hier op de brug over de Kûkhernster Feart. We steken de brug over en gaan in oostelijke richting over de parallelweg langs de N355.

Over de Ieswei en de Achterweg gaat het vervolgens richting Jistrum. Vanaf de Achterweg hebben we het zicht op de Burgumer Energiecentrale, verderop in het westen.

Na de Dwarsweg wandelen we op de Marwei langs de Jistrumer Opfeart het Friese Jistrum binnen.

In de bebouwde kom maken we een rondje Rounhôf, en aan het eind van de Schoolstraat komen we bij de 13e eeuwse Sint-Petruskerk van Jistrum. 

Achter deze dorpskerk nemen we de Tillewei richting Kootstertille, om aan de oostkant van het dorp de onverharde Miedwei op te gaan.

Deze Miedwei is een karrenspoor langs een maïsstoppelveld, dat uitkomt bij een pingo, die begrensd wordt door een hoge zwaluwenwand.

Door Skûlenboarch voor een rondje door It Heechsân

Aan het eind van de Jisteboerewei gaan we de Joost Wiersmaweg op. Vlak vóór de hoge brug over het Prinses Margrietkanaal wandelen we het buurtschap Skûlenboarch binnen.

Aan de overzijde van het kanaal - ook wel het Kolonelsdiep genoemd - gaat de Joost Wiersmaweg over in de Skûlenboargerweg. Die volgen we tot in het dorp It Heechsân.

In het centrum zijn mannen aan het werk om glasvezelkabels aan te leggen, een activiteit die momenteel rondom in onze provincie veelvuldig wordt verricht. We komen op de Torenlaan ook langs de Groene Toren, de markante met klimop begroeide kerktoren op het kerkhof. 

Ten zuiden van It Heechsân maken we dan een rondje over It Heechsân, de Boerestreek en de Seadwei. Op de T-kruising van Boerestreek en Seadwei staat een boerderij met de naam 'Refugium', toevluchtoord voor mens & dier & plant; en etymologisch verwant aan de aanduiding 'Refugio', overnachtingsplek voor pelgrims, zoals wij die hebben in onze woning aan het Jabikspaad.

Langs het Burgumer Mar naar Eastermar

Over de Torenlaan wandelen we vervolgens door It Heechsân eerst langs de protestantse kerk De Hege Stins en daarna nog eens langs de Groene Toren. We lopen een eindje terug in noordelijke richting, omdat we net buiten It Heechsân namelijk de Achterweg op moeten, in de richting van Eastermar. 

Deze Achterweg loopt op enige afstand langs het Burgumer Mar, dat we in de verte zien.

Aan de Snakkerbuorren vinden we een zitbank, een beetje uit de wind, maar wel op de zon, en met het zicht over de Passsantenhaven en de ijsbaan van Eastermar. Na onze koffiepauze op dit dorpsbankje, lopen we door naar het dorpscentrum van Eastermar, om dan aan de oostkant van het dorp een ommetje te maken over de Grote Hornstweg, de Kleine Hornstwerg en de Zwarteweg.

Dan gaat het over de Elte Martens Beimastrjitte terug naar 't Wâltsje, waar aan 't Breed de immense dorpstafel staat, die is gemaakt in de vorm van het zwaard van een skûtsje.

Zoek de cache tussen Sumar en Sumarreheide

Via de brug aan de zuidkant van Eastermar steken we De Lits over, en dan gaan we een eind verder over het fietspad langs de Sumarderwei, ten zuiden van het Burgumer Mar.

Als de Sumarderwei al Lânsbuorren is geworden, nemen we de Houwinksreed en de Iestwei tot aan de rand van de bebouwde kom van Sumar.

Op de Greate Buorren vlakbij de Sumarder dorpskerk ontmoeten we een wandelaar die ons uit tegengestelde richting tegemoet komt. Hij vertelt dat hij zojuist in Burgum is begonnen voor een lange wandeling - ook - rond het Burgumer Mar, maar dan dus in tegengestelde richting. Hij verwacht rond zes uur aan het eind van de middag te arriveren in Burgum, dus heeft nog enkele uren te gaan.

Door de zuidelijke woonwijk van Sumar gaan we naar de Centrale As, waar we met een tunnel onder de N356 door lopen, waarmee we Sumar voorlopig achter ons laten.

Nu gaat het in een rechte lijn over de Bosweg op naar Sumarreheide. Bij de bessenkwekerij De Noarderwyn staat een abri in de berm, waarin we plaatsnemen voor onze lunchpauze.

Na deze rustpauze lopen we over de Bosweg door naar Sumarreheide. Als we dit buurtschap naderen, ontmoeten we een man en een vrouw, die hier op het kruispunt verwoede pogingen doen om iets te vinden. Ze vertellen dat ze bezig zijn met geocaching, en tot nu toe nog tevergeefs op zoek zijn naar de cache, die hier volgens hun Garmin-gps-ontvanger wel zou moeten liggen.

Afsluiting van Karakteristyk Tytsjerksteradeel

Even later wandelen we het buurtschap Sumarreheide binnen.

Aan de andere kant van het gehucht gaan we onder de Centrale As (N356) door, en als we aan de andere zijde over de Joute van der Meerweg lopen, komen we langs een heideveldje, dat de naam van het buurtschap eer aan doet. 

Op het stukje Heereweg lopen we door het buurtschap De Harste.

Op de Harstewei komen we langs een huisje dat voor wat betreft de buitenmuur is gebouwd van kleine zwerfkeien.

Via de Mienskerwei, de Lânsbuorren en wederom de Greate Buorren gaan we terug naar Sumar, naar de plek waar we eerder vanmiddag Sumar ook al binnen wandelden.

Over de Knilles Wytseswei doorkruisen we het centrum van Sumar, om dan via de hoge brug van de Van Harinxmaweg de Krûme Ie over te steken, waarna we dan van bovenaf het zicht krijgen op het gemeentehuis van de gemeente Tytsjerksteradeel te Burgum, waarbij we onze auto vanmorgen hebben geparkeerd.

Vervolgens rijden we met de auto van Burgum terug naar Zwartkruis, waar we de andere auto afhalen, om tenslotte terug te rijden naar huis.

Met het volbrengen van deze etappe hebben we alle vier routes van de fietsroute-verzamelband 'Karakteristyk Tytsjerksteradeel' afgerond.