Netwerkmiddag Dagrecreatief Netwerk van Gastvrij Fryslân 2028

Donderdag 16 november 2023 

 

Zef Hemel in Pean bij Akkrum

Netwerkbijeenkomst Dagrecreatief Netwerk Fryslân

Vanmiddag zijn Durkje en ik aanwezig bij een netwerkmiddag, speciaal voor de partners van het Dagrecreatieve Netwerk in Fryslân, onderdeel van het programma Gastvrij Fryslân 2028.

Het is een vervolg op voorgaande bijeenkomsten van dit netwerk.

Deze netwerkbijeenkomst vindt vandaag plaats bij PEAN te Akkrum.

Openingsrede van Zef Hemel

• Hoe ziet de toekomst van Fryslân eruit? 

Hoogleraar Zef Hemel van de TU Delft en van de RUG wandelt vijf jaar lang door onze provincie Fryslân, om een beeld te krijgen van hoe de toekomst van Fryslân er wellicht uit zal zien. Zijn Abe Bonnema-leerstoel gaat over de revitalisering van stad en land in Groningen en Fryslân.

Als planoloog bekleedt hij deze Bonnema-leerstoel, waarvan de leeropdracht luidt: ‘Ruimtelijke herontwikkeling en revitalisatie van rurale en urbane regio's, in het bijzonder in Groningen en Friesland’.

Onze bijeenkomst begint vanmiddag met een openingsrede van Zef Hemel, waarover hieronder meer.

Mooi land, een Odyssee

Onze natuurlijke houding is die van het lopen en wandelen. Toen de reisverhalenschrijver Bruce Chatwin (1940-1989) was afgestudeerd, ging hij in Zuid-Amerika op zoek naar nomaden, maar ja, die waren er nagenoeg niet meer. Daarna ging hij naar Australië, schreef over de Aboriginals, wat een herwaardering betekende voor de nomadische Aboriginals, die onderweg – zonder landkaart – de liederen van hun voorouders zongen. 

Chatwin meldde dat we moeten gaan lopen, want toen de mens zich ging vestigen, ging het mis in de wereld. 

De autorijdende generatie is het contact met de natuur kwijtgeraakt, aldus Zef. Dat realiseerde hij zich toen hij in de pandemie voor het eerst bewust ging lopen. Dat 'lopen' beschouwt hij als opzettelijk 'vertragen', wat we volgens hem met zijn allen moeten doen. Hij gaat zich voortaan richten op wandelpaden, en bij voorkeur op onverharde voetpaden. 

Daarna toont Hemel een aantal van de ‘100 Reasons to walk’, en dat zijn dan alleen nog maar gezondheidsredenen. 

Wandelen is voor je gehele lijf goed. Maar wij zijn doorgaans de generatie die niet meer loopt. We zouden daarentegen dagelijks forse porties moeten lopen. 

Hemel heeft zelf 30 redenen genoteerd om te lopen, en hij vindt dat hij als planoloog moet lopen, om onze omgeving te verkennen. 

Het lopen verandert mensen. Bij wandelend werken, speelt tijd geen rol. Buiten lopen doet heel veel met mensen. Het is dan ook niet erg als het regent en stormt. Ook al is het koud, dat hindert niet. Je voelt je als wandelaar gezonder. Onderweg gebeuren ondertussen dan ook nog wonderbaarlijke dingen.

Zef Hemel liep inmiddels deel 3 van het Nederlands Kustpad (LAW 5-3). Onderweg - lopend met andere mensen - heeft hij tijdens het trekvogelseizoen heel veel geleerd.

Opzettelijk vertragen kan ons - volgens een boek van Hartmund Rosa - terugleiden naar 'resonantie met de wereld'. Dit gaat over landschappen, mensen, objecten, en onze fysieke en spirituele omgeving. Via dat resoneren kunnen we het contact met het landschap en met de aarde weer terugwinnen.

De mens moet – naar analogie van Homerus' dichtwerk van de Odyssee - een weg terugvinden naar de aarde, ook al wordt het een moeizame reis, als een verhaal van moed, geduld en volharding. Onderweg moeten we leren om te gaan met onzekerheden, en niet te zwichten van alle materiële verleidingen. Dát brengt ons naar een duurzame wereld. 

Alles is er al op aarde. We gaan gewoon lopen. We hoeven niets te maken, maar wel te vinden. Bij het lopen moeten we onze zintuigen beter leren gebruiken.  

Zef is inmiddels heel gretig het wandelnet van Groningen gaan ontdekken, en loopt mee met wie hem daartoe uitnodigt. 

Fryslân heeft heel veel oude, historische wandelpaden, waarop je kunt gaan over bijvoorbeeld verdwenen paden, een puinreed, een onverharde reed, over landschapspaden, en over (on)verharde fiets- en voetpaden. Dergelijk wandelen brengt ons op het spoor van duurzaamheid. 

We moeten het niet meer over economische groei willen hebben, maar wel over duurzame, brede welvaart.

Praktijkvoorbeelden

• De kunstenaar Constant Nieuwenhuys (1956-1974) heeft vijftien jaar gewerkt aan een nieuwe wereld, aan een Nieuw Babylon. Volgens hem zou de mens weer gaan spelen, en dus niet harder gaan werken en rijden. We zouden dan gaan dwalen en wandelen, en een nomadisch bestaan gaan opbouwen. Niet in Vinex-wijken gaan wonen, maar in een eigen gecreëerde ruimte en landschap gaan wonen. Almere is onder andere op zijn denkbeelden gebaseerd. Daar waren veel wandelpaden en was een Cirkelbos beoogd en ook gecreëerd. 
• Zoiets deed ook Louis le Roy (1924-2012), bekend van de Ecokathedraal die hij bouwde in het Friese Mildam, en ook van zijn fantastische park en tuin in Heerenveen, gemaakt met afval, puin en stenen. 
• De buitendijkse 'Terp van de Toekomst' ten noorden van het Friese Blije is óók zo’n prachtig project om het landschap anders, beter in te richten, met visie op een betere toekomst, die we levend willen maken. 
• Onze Omgevingsvisie van Fryslân moet volgens Zef Hemel gebaseerd zijn op het hele netwerk van wandelpaden in Fryslân. Dan gaan mensen weer lopen en dwalen. Dat is gezond, heilzaam en beter.
• Hemel is de schoonheid van Groningen en Fryslân beter gaan zien, maar hij schrok onderweg wel van het lawaai van het windturbinepark Nij Hiddum-Houw bij het Friese Cornwerd.
• Het platteland van China moet worden gerevitaliseerd (daar zijn ze in China 20 jaar geleden al mee begonnen), maar zover zijn wij nog niet in Fryslân. 
• De wandelpaden moeten volgens Zef Hemel het hart worden van de Groningse en Friese toekomst van ons landschap.

Hoe nu verder?  

Met de komst van een nieuw provinciebestuur (afgelopen zomer 2023), is het afwachten hoe het volgend jaar verder gaat met specifiek de ontwikkelopgave ‘Dagrecreatieve Netwerken’; en uiteraard ook met de andere opgaven uit het programma ‘Gastvrij Fryslân 2028’.

Programma-schipper Floriaan Zwart praat ons na de openingsrede kort bij over de nieuwste ontwikkelingen op dit gebied.

We staan nu op de grens van het aflopende programma (2021-2024) en weten dat voor en in 2024 in elk geval door wordt gewerkt om dit programma verder door te ontwikkelen. 

Bijdrage van Recreatieschap Marrekrite

Corry de Groot – bezig met beleid en organisatie - van het Recreatieschap Marrekrite gaat daarna verder, met haar bijdrage.

• Marrekrite doet veel beheerswerkzaamheden op het gebied van Wandelen, Fietsen en Varen.
• Marrekrites Friese Fietsnetwerk is zo'n 2.800 kilometer lang; het Wandelnetwerk ongeveer 3.800 km; verder zijn er al 17 Toeristische Overstap Punten (TOP), heeft Fryslân 2 Lange afstands-Fietsroutes (LF) en wordt ook de Elfstedenfietsroute door Marrekrite beheerd.
• Marrekrite probeert varen, fietsen en wandelen ook aan elkaar te verbinden. Daartoe realiseren ze op die punten voorzieningen, zoals TOP’n.
• Concreet daarbij is ook de link met de Dagrecreatieve Netwerken, om bijvoorbeeld samen routes aantrekkelijker en beleefbaar te maken.
• Dagrecreatieve Netwerken is heel erg bezig om allerlei partijen aan elkaar te verbinden. De provincie Fryslân heeft aangegeven dat zij samen met Marrekrite daaraan verder vorm en inhoud moeten gaan geven.
• Een belangrijke insteek van recreatieve partijen in Fryslân is dat in Fryslân alles kan, maar dat niet alles overal kan.
• Het belang voor ook de eigen inwoners van Fryslân is duidelijk, want uit onderzoek weten we bijvoorbeeld dat 63% van de wandelaars hun wandeling begint vanuit de eigen woning. Alleen al daarom is de uitbreiding van wandelpaden direct rondom alle dorpen en steden in Fryslân van belang.

Ambities van Fryslân

In subgroepen met kenniswerkers uit ons netwerk, gaan we het hierna in drie sessies hebben over de ambities van Fryslân om zowel leefbaarheid voor de Friezen als recreatiemogelijkheden voor toeristen te optimaliseren.

Deze drie sessies gaan over:

• 1. het bereiken van een koppositie als fietsprovincie;
• 2. het verfijnen van de wandelinfrastructuur;
• 3. het waarborgen van recreatie op en om het water.

1. Sessie Fietsen

In het Friese coalitie-akkoord lezen we: ‘Friesland wil een koppositie als fietsprovincie gaan bereiken'. Hoe krijgen we de toerist, maar ook de inwoner van Fryslân meer op de fiets?

Hierover praten we onder leiding van fietsavonturier en creatief strateeg Ruth Koops van ’t Jagt, van de Fiets-community Groningen, en dan specifiek over hoe we het fietsen in Fryslân nog meer kunnen gaan promoten, zoals ze in onze buurprovincie al doen.

• In deze sessie wordt van ons gevraagd om met elkaar in gesprek te gaan over de vraag of autorijden door recreatiebedrijven moet worden ontmoedigd. Ontmoedigen is wellicht te zwaar aangezet, maar je zou op verschillende manieren in elk geval kunnen proberen om te stimuleren dat recreanten de auto zoveel mogelijk laten staan.
• Zorg voor attractieve items dichtbij, en zorg voor 'vertraging'.
• Het is van belang om bij wat je gaat doen tenminste te beginnen bij de jeugd.
• Ga vooral met elkaar samenwerken; ook interprovinciaal.

2. Sessie Wandelen

Harold Zijderveld werkte jarenlang voor de landelijke organisatie Wandelnet aan onder meer Boerenlandpadenregelingen. 

Sinds deze zomer 2023 is hij bij het Friese Recreatieschap Marrekrite aan de slag gegaan.

Met hem denken we mee over hoe we het netwerk van onverharde paden door weilanden en over andere particuliere eigendommen kunnen uitbreiden, om zodoende de wandelinfrastructuur in Fryslân te kunnen verfijnen.   

• Bij aanvang van deze sessie wordt het belang van de toegankelijkheid van wandelpaden genoemd, met die aantekening dat het niet nodig is dat alles overal kan.
• De groepsleden geven beargumenteerd aan of ze voorkeur geven aan verharde of onverharde wandelpaden. De meesten geven overigens de voorkeur aan onverharde wandelpaden. 
• Daarna spreken we over de argumenten van boeren (en andere landeigenaren) om wandelaars al dan niet over hun land te laten lopen. Maar als ze dat aanvankelijk niet willen, hoe kunnen boeren ervan worden overtuigd om het na overleg en wikken en wegen uiteindelijk wel toe te staan? Probeer het lokaal te regelen, en neem er de tijd voor om daartoe bijvoorbeeld keukentafelgesprekken met boeren te voeren.
• De werkpraktijk wijst uit dat het voor boeren duidelijk en zeker moet zijn dat er sprake is van continuïteit in regelgeving als ze uiteindelijk er toch mee instemmen dat wandelaars over hun land gaan. Als boeren bijvoorbeeld enige subsidie wensen en krijgen voor Boerenlandpaden, moet het niet zo zijn dat die subsidie na vier jaar al weer wordt ingetrokken. 
• Ook wordt het van belang geacht dat bij opengestelde wandelpaden bij het betreden ervan onmiskenbaar duidelijk wordt gemaakt wat wandelaars op het pad al dan niet is toegestaan. 

3. Sessie Varen 

Waterrecreatie is dé Unique Selling Proposition (het onderscheidend vermogen) van Fryslân. 

De komende jaren zal het Friese landschap er door droogte, zeespiegelstijging en de energietransitie anders uit komen te zien. 

Hoe gaan we ervoor zorgen dat de beleving van het Friese water in deze ruimtelijke puzzel mogelijk blijft?

Voor dat vraagstuk heeft Dedjer Wijmenga - projectleider bij Witteveen+Bos - in opdracht van de provinsje Fryslân een ‘Gebruiksvisie Waterrecreatie 2050’ gemaakt. 

Vanmiddag inventariseren we waar op dat vraagstuk de kansen liggen.

• Qua toegankelijkheid van vaarwegen mag het wel zo zijn dat waterrecreanten niet zomaar overal welkom zijn, maar iedereen zou wel een geschikte plek moeten krijgen, bijvoorbeeld met gebruik van een gehandicaptenparkeerkaart. Je moet grenzen durven stellen, maar ga daarover dan tenminste wel communiceren.
• Bij recreatieve vaarwegen is het aan te raden om te communiceren over waarom zo'n vaarweg waardevol is, maar ook wat er al dan niet mag.
• Eén van de conclusies van deze sessie is dat de belangengroepen in het noorden van Nederland elkaar zouden moeten opzoeken, om samen te onderzoeken wat onder andere de overeenkomsten & verschillen zijn van de kwaliteit van de vaarrecreatie.
• Je moet je realiseren dat een Visie voor 2050 over vijf jaar al weer verouderd kan of zal zijn.
• Visie is leuk, maar je hebt heel pragmatisch wel uitvoeringsprogramma's nodig.
• We hebben een denk-tool nodig om met alle onzekerheden om te gaan, en om elkaar allerhande relevante werkvragen te stellen. Daartoe is overigens al een soort route-boekje gemaakt.
• In de actuele Vaar-visie 2050 zitten vijf hoofdprincipes, zoals: 1. Duurzame waterrecreatie; 2. Voortvarend ontwikkelen van wat we al hebben; 3. Betere oplossingen zoeken en vinden; 4. Friese leefomgeving; 5. Niet alles kan overal.
• Voor het Friese merengebied moet gelden dat kwaliteit boven kwantiteit gaat. Richt je derhalve met name op duurzame waterrecreatie.
• In ons Friese zeekleigebied weten we dat jongeren maar enkele uren willen varen, om daarna een tijd door te brengen op een terras aan het water, terwijl ouderen de voorkeur geven aan meerdaagse vaartochten.
• De behoefte aan recreatief (vaar)water wordt in Fryslân steeds groter.
• Belangrijk is dat je in Fryslân als belangenpartijen integraal werkt, en dat die partijen met elkaar samenwerken; ook interprovinciaal. Betrek daar overigens ook nabije bewoners (omwonenden) bij.
• De Friese wandel- en fietsnetwerken zouden meer moeten aansluiten op het waterrecreatief potentieel van Fryslân. Houd daarmee rekening bij meerjarig onderhoud.
• Verder luisteren we naar een pleidooi voor (meer) pontjes, want die horen ook bij het Friese waterland.