Tusken de beide Einen van Karakteristyk Tytsjerksteradiel

Vrijdag 16 juni 2023
 

Bij de Oudkerkermolen langs de Nije Mear 

Stichting Karakteristyk Tytsjerksterdiel

In de jaren zeventig van de twintigste eeuw kwam binnen de Friese gemeente Tytsjerksteradiel het bewustzijn op gang dat men zich actiever moest opstellen om het streekeigene in de gemeente te bewaren. In 1976 dreigden een aantal karakteristieke woningen in het buurtschap Sumarreheide te worden gesloopt. Diverse mensen waren van mening dat men deze panden moest behouden. Dit was de aanleiding om in 1978 de 'Stichting Karakteristyk Tytsjerksteradiel' op te richten.

Deze stichting streeft ernaar karakteristieke en streekeigene panden voor de toekomst te behouden. Zij wil afbraak voorkomen, panden in hun oorspronkelijke staat laten en een wegwijs zijn bij het opknappen en restaureren van die panden.

Ook de karakteristieke landschappen en landschapselementen hebben de warme belangstelling van deze stichting. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het behoud van poelen, pingo’s, oude zandpaden en boomwallen.

Lijst van karakteristieke objecten 

In 1990 heeft de Stichting een inventarisatie gemaakt van het bezit aan karakteristieke panden in de gemeente Tytsjerksteradiel. Het resultaat van de inventarisatie was een lijst met ongeveer 475 panden, die voor bescherming in aanmerking zouden kunnen komen. De gebouwen op de lijst zijn geen monumenten in de zin van de Monumentenwet, maar zij worden wel karakteristiek geacht of streekeigen. Genoemde lijst werd het gemeentebestuur aangeboden en in 1990 door de gemeenteraad  vastgesteld. Een jaar later werd de lijst geactualiseerd en stonden er al meer dan 500 karakteristieke panden op de lijst. Sindsdien is er door sloop, ingrijpende verbouw en brand helaas nog wel het één en ander verloren gegaan. Een periodieke actualisatie van deze pandenlijst wordt wenselijk geacht.

Op de website van deze stichting kun je informatie vinden over het karakteristieke en streekeigene binnen de gemeente Tytsjerksteradiel dat men graag wil behouden en beschermen. Het gaat daarbij om historische panden, zoals woudhuisjes, pastoriewoningen, boerderijen en kerken, maar ook om kerkhoven, oude grafzerken, karakteristieke dorpsbeelden en historische landschapselementen.

Fietsroutes bewandelen door de Gebouwde omgeving

De stichting organiseert diverse activiteiten, zoals lezingen, excursies en fietsroutes langs karakteristieke bouwwerken en landschapselementen.
Enkele jaren geleden kwamen we in het bezit van een verzamelmapje, waarin vier van die fietsroutes zijn bijeengebracht. De titel van dit verzamelmapje luidt: 'Een welkome kennis in uw karakteristieke huis'. De routebeschrijvingen in dit verzamelmapje maken duidelijk dat de focus van de vier routes ligt op de zogenoemde 'Gebouwde omgeving' van Tytsjerksteradiel.

Nu zijn Durkje en ik niet zozeer fietsers, maar wel wandelaars. Bij het doornemen van die vier fietsroutes zagen we dat deze vier routes qua afstanden ook heel goed zijn te bewandelen, immers de vier routes zijn tussen de 19 en 27 kilometer lang, dus stuk voor stuk goed te lopen in één wandeldag. Daar komt bij dat het in principe zo is dat waar je kunt fietsen, je ook kunt wandelen. 

Dus hebben we deze vier routes ook in ons toekomstige wandelprogramma opgenomen, om ze te zijner tijd alle vier te gaan bewandelen. En vandaag beginnen we met de eerste van die vier routes.

Fietsroute 1 wandelen:  Tusken de beide Einen

De eerste fietsroute die we bewandelen, kreeg als thema mee: 'Tusken de beide Einen'. 

Vermoedelijk kreeg deze route die titel, omdat de route zich grotendeels bevindt tussen Mûnein in het noorden en Swarteweisein op het zuidelijkste punt van onze rondwandeling van vandaag.

We wandelen vandaag achtereenvolgens door de volgende dorpen: Gytsjerk, Tytsjerk, Ryptsjerk, Readtsjerk, Mûnein, Oentsjerk en Aldtsjerk. 

Deze vandaag bewandelde fietsroute heeft een lengte van circa 24 kilometer.

Durkje en ik vertrekken vanmorgen om 7:50 uur vanuit Feinsum, om dan met de auto naar de Canterlandseweg in Gytsjerk te rijden, waar we deze etappe beginnen.

Bij vertrek uit Feinsum is de ochtendtemperatuur 17 graden Celsius, en als we in Gytsjerk vertrekken, staat de temperatuurmeter op 19 graden Celsius. De temperatuur loopt gedurende onze dagwandeling op tot 24 graden Celsius. 

Aanvankelijk is het geheel onbewolkt, maar in de middag trekt er hele lichte bewolking over ons heen. Desalniettemin blijft het gedurende deze hele etappe een uitbundig zonnige dag. In de volle zon in het open veld verkoelt de wind ons aangenaam, en als we in het coulissenlandschap onder de bomen lopen, zorgt de schaduw voor de welkome verkoeling. Al met al hebben we vandaag schitterend wandelweer.

Omleiding in Gytsjerk

Om 8:20 uur staan we bij het winkelcentrum van Gytsjerk klaar voor vertrek.  

Vlak vóór het eind van de bebouwde kom gaan we verder in westelijke richting over het fietspad dat parallel aan de Canterlandseweg loopt.

We passeren even later de Martinuskerk van Gytsjerk.

Over de Gytsjerkerhoeke lopen we iets zuidelijker terug richting Gytsjerk, om in Gytsjerk de Singel op te gaan. Die blijkt echter afgesloten te zijn voor alle verkeer, en daarmee ook voor voetgangers, omdat het wegdek van de Singel wordt hersteld. Daarom lopen door de iets noordelijker gelegen woonwijk door Gytsjerk parallel aan de Singel, om even later ter hoogte van de Doctor O. Postmawei weer op de Singel uit te komen, vanwaar we de Singel wel mogen volgen.

Op de Rinia van Nautaweg aangekomen, lopen we een klein eindje in noordelijke richting op en neer, om onder andere bij de voormalige notariswoning langs te gaan, waarin voorheen ook de Friese  Commissaris van de Koningin Hans Wiegel heeft gewoond.

Daarna gaat het in zuidelijke richting naar de voormalige melkfabriek van Gytsjerk.

Als we de rij geschakelde fabriekswoningen (fabrykswenten) voorbij zijn, komen we langs het veel grotere huis waar vroeger de directeur van de melkfabriek op stand woonde.

Swarteweisein in Tytsjerk

Nu laten we Gytsjerk achter ons, om langs de Trynwâldsterdyk (N361, verderop de Westerdijk) naar Swarteweisein te lopen.

Daarbij kruisen we onder andere de waterlopen De Ryd en de Ryptsjerker Feart.

Op de kruising van de N361 en de N355 steken we de Rijksstraatweg over, en dan arriveren we in Swarteweisein, het buurtschap dat tegenwoordig binnen de bebouwde kom van het dorp Tytsjerk ligt.

Rechts van ons staat in het Bos van Ypey de villa Vijversburg, en links van ons staat het Gasthuis (1895) van Stichting Op Toutenburg, nog altijd in gebruik als bejaardenwoningen (gasthúswenten).

We keren nu om, want de route gaan aan de noordkant van de Rijksstraatweg terug, langs de Westerdijk in de richting van Gytsjerk.

Vossenjacht in Ryptsjerk

Maar we lopen niet helemaal terug naar Gytsjerk, want al vrij snel kunnen we rechtsaf de Ypeysingel op, in de richting van Ryptsjerk. 

Waar de Slachtedijk in Ryptsjerk begint, staat de dorpskerk van het dorp.

Wij gaan hier in noordelijke richting de Binnendijk op, en kruisen direct al de Ryptsjerker Feart ter hoogte van het beeldhouwwerk van De Leiker (1986), het beeld van de slotenbaggeraar. 

Vlakbij het dorpshuis zien we al de eerste groep basisschoolkinderen, die - zo blijkt even later - alle met een begeleider in de huidige feestweek het dorp door wandelen in het kader van het Vossenjacht-spel.

Over de Binnendijk lopen we Ryptsjerk uit. Ter hoogte van de Oosterdijk passeren we Camping De Terpen.

Daar staat een marktwagen, waarin een gevarieerd aanbod van biologische producten ten verkoop wordt aangeboden. 

Aan het eind van de Binnendijk lopen we rechts om een heel klein woudhuisje (wâldhûske) heen. Een informatiepaneel vertelt dat hier vroeger een gezin met vier kinderen in heeft gewoond. 

Nu gaat het verder in oostelijke richting over de Nieuwlandsweg. Daar passeren we twee voor de Friese Wouden zo karakteristieke boerderijtjes, die mooi zijn gerestaureerd, waarin momenteel een camperbedrijf is gevestigd. Ernaast is een schuurtje gevestigd waar je terecht kunt voor een smeed-workshop.

Het Readtsjerkje aan de Tsjerkewei van Readtsjerk

Aan het eind van de Nieuwlandsweg gaan we in noordelijke richting de Ottemaweg op. Deze weg doorsnijdt het Ottema-Wiersma Reservaat. Links passeren we de Bouwepet, en rechts ligt het waterrijke Bûtenfjild. 

Aan het eind van de Ottemawei lopen we Readtsjerk binnen.

Rechts van de Tsjerkewei staat het Readtsjerkje van Readtsjerk. Aan de noordmuur kun je zien dat het van origine een tufstenen kerk is, dus heel oud.

Achter het koor staat op het kerkhof een waterput met een waterpomp.

Naast de waterput ligt het restant van een eeuwenoude kloostermop, in Fryslân een 'âlde Fries' genoemd.

Iets westelijker komen we langs een oude boerderij.

Op de deur hangt een wit bord met het zwarte opschrift 'Onbewoonbaar verklaarde woning'; zo'n bordje dat je vroeger vaak aan een zwaar vervallen woning zag hangen, maar tegenwoordig zie je ze niet veel meer.

Langs de haven van Mûnein

Over de Dokter Kijlstraweg wandelen we vervolgens naar het Friese dorp Mûnein. 

Vlakbij het dorpscafé passeren we het haventje van Mûnein, vanwaar je met kleine bootjes kunt gaan varen in het Ottema-Wiersma Reservaat.

We gaan linksaf, het Flokhernepaed op. 

Even later verlaten we Mûnein over de Jelte Binneswei. In de hoek van een weilandje liggen twee kalveren bij het hek op de dam.

Via de Nieuwe Straatweg komen we weer terug in Gytsjerk.

Trekkertrek en trouwen in Oentsjerk

In en vanuit Gytsjerk volgen we de Trynwâldsterdyk (N361) in noordelijke richting naar Oentsjerk. 

We passeren het bureau van Dorenbos Architecten, het architectenbureau waarin ons vorige huis aan de Boeier in Stiens in negentiger jaren door architect Jan Dorenbos is ontworpen.

In Oentsjerk passeren we ook het standbeeld van 'Tryntsje en har sân soannen', waarvan de jongensnamen verwijzen naar de dorpsnamen van deze gemeente.

Links van de weg zijn grote schermen opgesteld, omdat daar achter morgen de spectaculaire Trekkertrek-competitie wordt gehouden. Nu het is het hier nog betrekkelijk rustig, maar morgen zullen de brullende motoren van de sterke tractoren die rust oorverdovend verstoren. Morgen is het ook mooi weer, dus het zal vast een zeker een geslaagd festijn worden.

We volgen de Rengerslaan langs Stania State. Vlak vóór de state verzamelt zich een groep bruiloftsgasten rondom een bijzonder ambtenares van de burgerlijke stand in haar toga.

Aan de rand van Oentsjerk passeren we de voormalige boswachterswoning Bosk-Ein, ook al weer zo'n markant woonhuis, dat is aan te merken als karakteristiek voor de zogenoemde Trynwâlden in de gemeente Tytsjerksteradiel. 

De Hoop van Aldtsjerk

Via de Van Sminiaweg, de Klaas Douwesweg en de Hjelburd lopen we langs de eendenkooi aan de noordzijde om Aldtsjerk heen. Daar kruisen we ook De Moark.

Over de Fjildwei en de Van Sminiaweg parallel aan De Moark en de Rhaladijk parallel aan de Aldtsjerker Feart lopen we naar de ovonde van de Marwei en de Lauwersseewei. Daar steken we de N361 over, om dan over de Rhaladijk naar de Oudkerkermolen 'De Hoop' (1864) te lopen. Over de hoge wal langs de Nije Mear komen we bij deze achtkante poldermolen. In de schaduw van de poldermolen houden we onze lunchpauze, beschut tegen de felle zon, en toch ook lekker warm gehouden door de warme wind die aangenaam waait. 

Over de Rhaladijk lopen we naar het dorpscentrum van Aldtsjerk. Daar steken we via de gerestaureerde klapbrug De Moark over, ter hoogte van het standbeeld van De Brêgebidler.

Voorbij de bocht in de Van Sminiawei staat in het centrum van Aldtsjerk de hoog geplaatste dorpskerk.

Terug naar Gytsjerk

En dan gaat het over de Van Sminiawei in een rechte lijn over de Rengersweg (N361) terug naar Oentsjerk.

In het verlengde daarvan ligt de Trynwâldsterdyk, die we volgen tot aan Gytsjerk.

En daar kunnen we dan over de Rinia van Nautaweg weer terug lopen naar de Canterlandseweg.

Daar hebben we vanmorgen onze auto geparkeerd. 

Enkele minuten over drie uur vertrekken we met de auto vanuit Gytsjerk, en iets na half vier zijn we vanmiddag weer thuis in Feinsum.