Een theatrale duik in de Friese slavernijgeschiedenis

Donderdag 15 juni 2023
 

Guus Pengel & Henk Leutscher & Jaleesa Schiphorst in Tresoar

150 jaar na afschaffing van de slavernij

Dit jaar (2023) is het 150 jaar geleden dat Nederland de slavernij in de voormalige koloniën afschafte. 

In het kader daarvan organiseert Tresoar in samenwerking met Pier21 en Stichting Comité 30 juni-1 juli Fryslân vanmiddag een Lunchlezing in Tresoar te Leeuwarden.

Tijdens deze lunchlezing laten de sprekers Guus Pengel, Henk Leutscher en Jaleesa Schiphorst hun licht schijnen op het Friese slavernijverleden. Zij vertellen over sporen van het slavernijverleden in Leeuwarden en over de activiteiten tijdens het herdenkingsjaar, waaronder de muzikale voorstelling ‘Un dia nobo – Wan nyun dey – In nije dei’. Die voorstelling is een coproductie van Pier21 met Untold, Volksoperahuis en De Harmonie en die gaat morgen – op 16 juni 2023 - in première.

Henk Leutscher 

Henk Leutscher is stadsgids in Leeuwarden en verzorgt met zijn bedrijf 'A Guide to Leeuwarden' de meeste openbare stadswandelingen in Leeuwarden. 

In 2021 organiseerde Pier21 een grote viering van Keti Koti, waarbij de gidsen van A Guide to Leeuwarden verhalen vertelden op plekken in Leeuwarden die een link hadden met het slavernijverleden. Sindsdien worden er regelmatig wandelingen langs de sporen van het slavernijverleden georganiseerd. 

Voor de nieuwe voorstelling van Pier21 zal A Guide to Leeuwarden op een aantal avonden een voorprogramma verzorgen met een korte stadswandeling langs sporen van het slavernijverleden.
Tijdens deze lunchlezing vertelt Henk Leutscher ons ook over een aantal Leeuwarder panden, die verbonden zijn aan het slavernijverleden in Leeuwarden.

Sporen van het slavernijverleden in Leeuwarden

• Henk Leutscher gaat met aan de hand van een aantal foto's op het beamerscherm langs een aantal Leeuwarder panden, te beginnen met het gebouw van het Fries Natuurmuseum, dat voorheen weeshuis was, waarvan de gelden afkomstig waren uit ons slavernijverleden in Nederlands-Indië. De bouwer kocht eerst namelijk een plantage waar hij veel slaven liet werkten, waaraan hij verdiende en rijk werd. Het is belangrijk dat we dit verhaal over de financiering van de bouw van het Fries Natuurmuseum blijven vertellen.
• In het Leeuwarder Stadhouderlijk Hof hangt een schilderij met daarop de afbeelding van een zwart jongetje in rode kleding. Niet bekend is wie hij is. het zou kunnen zijn dat het een fantasie-statussymbool is, om te laten zien dat Marijke Meu rijk was. Maar het kan ook een zwarte slaaf-bediende zijn geweest, aangezien we weten dat er in die tijd wel slaven aan het werk waren in het Stadhouderlijk Hof.
• Maurits van Nassau-Siegen (familie van de Friese Nassau's) heeft duizenden tot slaaf gemaakten van Afrika naar Zuid-Amerika getransporteerd. Van zijn verdienste bouwde hij het Mauritshuis in Den Haag. Het zou kunnen zijn dat deze Nassau zo’n zwart jongetje cadeau heeft gegeven in Leeuwarden. Dat gebeurde indertijd namelijk wel meer.
• Willem IV was eerst stadhouder van Friesland; verhuisde in 1747 naar Den Haag, waar hij toen ook de zwarte moor Jean Rabo als kamerdienaar mee naar toe nam.
• De Britten hebben de slavernij veel eerder afgeschaft dan de Nederlanders. 
• Titia Bergsma, de eerste vrouw die ooit in Japan was, beschreef de slaven indertijd als ‘lastige meubelen’.
• Eén van de oprichters van het Fries Museum was bang dat de zwarten verkeerde achternamen konden krijgen, bijvoorbeeld adellijke namen, of de naam Vondel. Da vonden de blanke Nederlanders niet acceptabel. De Tweede Kamer beloofde hem geruststellen dat daar rekening mee zou worden gehouden.
• Het moortje Sidon is geschonken aan Willem V. Deze persoon komt nu voor in het nieuwe theaterprogramma ‘Un dia nobo – Wan nyun dey – In nije dei’.
• Vanuit de zaal wordt overigens de try out van dit theaterstuk gecomplimenteerd: "Die was fantastisch".
• Tekenen van slavernij (bijvoorbeeld op schilderijen of in standbeelden) moet je niet per definitie weghalen, maar de presentie ervan moet je gebruiken om het verhaal over de slavernij te vertellen, en daarover het goede gesprek te voeren.

Guus Pengel 

Pier21 benaderde Guus Pengel met het verzoek om een script te schrijven over het koloniale verleden van Fryslân. Dat was een mooie uitdaging. Want rond dit herdenkingsjaar ‘150 jaar afschaffing van de trans-Atlantische slavernij‘ worden veel verhalen uit deze koloniale periode in het theater of in boeken getoond. 

Aan het begin van zijn schrijfproces was Pengel (die in Zaandam woont) zijn kennis over de Friese slavernijgeschiedenis en van Fryslân nog beperkt. 

De schrijver deelt vandaag met ons hoe deze magische voorstelling met muziek, dans en zang in het Papiaments, Sranantongo en Frysk tot stand is gekomen. 

150 jaar afschaffing van de trans-Atlantische slavernij

• Guus Pengel neemt ons mee in het schrijfproces van zijn theaterstuk, om ons te laten zien hoe dit schrijfproces is gegaan.
• Pengel: "Geweten is de verleden tijd van Weten".
• Pengel heeft een fascinatie voor het verleden. Schrijven over de geschiedenis van de Friese slavernij vond hij wel een uitdaging, want je begint met een blanco papier en moet in het schrijven dan alle kansen benutten. Daar komt bij dat hij geen Fries is, waardoor het schrijven van zo’n stuk over Friesland wel ingewikkeld is. Hij wist in het geheel nog niets over het Friese slavernijverleden.
• Beginnend met onderzoek en schrijven wilde hij vooral weten wat/hoe de nieuwsgierigheid is van de Friese inwoners: waarom en hoe zouden zij het verhaald verteld willen zien? De in Fryslân hierover gehouden interviews bleken heel interessant en belangrijk te zijn voor het schrijfproces.
• Daarna werd een thema en structuur bedacht. Ook moest worden gekozen voor welke doelgroepen dit stuk gemaakt en gespeeld zou moeten worden.
• Het thema werd: Veiligheid.
• Het graven in de Friese muziek was voor hem ook wel een uitdaging. De song ‘In nije dei’ bijvoorbeeld lag wel voor de hand om mee te nemen, ondanks dat critici die keus wel erg cliché vonden. Maar in samenspraak met de klankbordgroep van zwarte Friezen werd daar wel een oplossing voor gevonden in het theaterstuk.
• Pengel wenst ons tot slot veel plezier bij het zien van dit theaterstuk, en hoopt dat het de discussie op gang gaat brengen en houden.

Jaleesa Schiphorst 

Jaleesa Schiphorst is bestuurslid van de stichting ‘Comité 30 juni / 1 juli Fryslân’. Dat is een lokale stichting, die gericht is op het genereren van aandacht en bewustwording in de Friese samenleving over de trans-Atlantische slavernij. 

Comité 30 juni / 1 juli Fryslân is als lokale partner betrokken bij de theatervoorstelling Un dia nobo – wan nyun dey – in nije dei. 

Op 30 juni 2023 organiseert de stichting voor het eerst een lokale herdenking van het einde van de slavernij.

Jaleesa Schiphorst vertelt vanmiddag aan het eind van deze lunchlezing over wat zich in dezen tijdens het herdenkingsjaar nog meer zal afspelen in Fryslân.

Activiteiten in het kader van het herdenkingsjaar

• Jaleesa Schiphorst vertelt ons hoe de stichting is ontstaan, en hoe die in de afgelopen tijd heeft bewogen in Friesland.
• Zo werd er bijvoorbeeld begonnen met een viering, met daarbij een gerecht waarin het helen van het verleden – en overigens ook gericht op de toekomst – was verwerkt.
• De hoofdactiviteit van haar stichting is jaarlijks de herdenking en  de viering op 1 juli naar aanleiding van de afschaffing van de slavernij. Dat moet elk jaar worden gedaan, om het gesprek over dit thema levend te houden.
• De stichting is adviserend geweest tijdens het schrijfproces van het theaterstuk van Guus Pengel. Daarnaast leverde deze stichting ook de klankbordgroep voor het schrijfproces van Pengel.
• Het perspectief van de zwarte Friezen van het trans-Atlantische en Surinaams-Antilliaanse verhaal wil de stichting middels haar activiteiten laten doorklinken.
• Volgende week woensdag wordt hier in Tresoar lesmateriaal gepresenteerd, waarin ook het verhaal van de zwarte gemeenschap in het slavernijverleden aan de orde wordt gesteld. 
• Op 30 juni 2023 wordt de herdenkingsbijeenkomst georganiseerd in Leeuwaren, waarin ook de burgerlijke gemeente – inclusief de Leeuwarder burgemeester Van Haersma Buma - wordt betrokken.
• Op 1 juli 2023 wordt de vrijheid gevierd met Keti Koti, en ook met Kedena Kibrá (de verbroken ketenen).
• Daarna is in de Leeuwarder Bieb een voorleesmiddag, en worden filmpjes op dit thema vertoond.
• Verder worden tussendoor ook nog verschillende dialoogsessies georganiseerd, kortom er staat van alles op stapel om te herdenken en te vieren.