Hoe het licht binnenvalt

Donderdag 30 december 2021
 

Cover van het paasgeschenk

Hybride roman

"Laat de roman hybride zijn, 

onevenwichtig, grillig, dwars, 

hinkend op twee of tweehonderd gedachten. 

Laat de roman zijn zoals het essay: 

twijfelend en zoekend, 

en te allen tijde weerstand biedend aan het grote gelijk."

Zo sprak Niña Weijers in haar Abraham Kuyper Lezing in het jaar 2016. Niña Weijers was van mei 2015 tot en met april 2016 de zogenoemde 'Vrije Schrijver' van de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam.

De tekst van deze lezing is - samen met enkele andere teksten die ze uitsprak als Vrije Schrijver - gebundeld om als paasgeschenk aan te bieden aan relaties van de VU.

Eerdere paasgeschenken van de VU waren:

• 2007 - De soefi - van Abdelkader Benali;
• 2008 - Een lange weg - van Marcel Möring;
• 2009 - Een echt verhaal - van Christine Otten;
• 2010 - Pas goed op jezelf - van Renate Dorrestein;
• 2011 - De wake - van Ronald Giphart;
• 2012 - Uitgespuwd - van Kristien Hemmerechts.

In haar boek 'Hoe het licht binnenvalt' schrijft Weijers over 'De taal van de literatuur', hetgeen ook de ondertitel van deze VU-publicatie is.

Haar boek is in 2016 uitgegeven onder auspiciën van de VU-Faculteit der Geesteswetenschappen en de VU-Vereniging.

Pleidooi voor de taal van de literatuur

Weijers houdt een warm pleidooi voor de taal van de literatuur; een taal die inzicht geeft in het bestaan, en die tegenwicht biedt aan de versimpeling. Dat laatste is volgens haar hard nodig in een tijd van een groeiend dedain voor gelaagde formuleringen en voor genuanceerd denken. Vandaar haar behoefte aan een romankunst die het goede en goed geschreven verhaal combineert met prikkelende analyses. Een romankunst die functioneert als maatschappelijke vrijplaats, waar de auteur zonder schroom - of juist beschroomd - kan verkennen en experimenteren.

Hoe het licht binnenvalt - De taal van de literatuur

• Schrijven is een merkwaardige aangelegenheid. Het is wolkachtig en virtueel; luchtspiegeling en speculatie.
• De schrijver kan laten zien, of beter gezegd: laten voelen, dat de duisternis niet leeg is, maar vol; niet oneindig, maar omvangrijk.
• Taal is fossiele poëzie. Als geen ander moet de schrijver zich bewust zijn van de versteende toestand van taal.
• Wegbewegen van het cliché is wegbewegen van eenduidigheid, van eenvoud.
• De taal waarmee we het moeten stellen, is hardnekkig in haar stilstand, groots in haar onvermogen.
• Taal om het tekort van taal mee uit te drukken.
• Al met al bevindt de schrijver zich in een behoorlijk onmogelijke positie: ze moet de taal, die van zichzelf niet levend is, tot leven zien te wekken., en dat zonder enige magische of goddelijke interventie.
• Wat moet je als kunstenaar, als schrijver, met dat wat zich eigenlijk niet laat afbeelden of uitdrukken?
• De relatie van een roman met de werkelijkheid kan met geen mogelijkheid eenvoudig zijn.
• In een (goede) roman woedt een strijd tussen het seculiere en het religieuze.
• Spontaniteit, vrijheid en rijkdom aan lotgevallen maken het leven tot leven en weren alle transparantie.
• Denken volgt een pad dat van tevoren niet vastlag, verlaat misschien zelfs het pad om voorzichtig een nieuw pad te definiëren. Wie denkt, verandert door het denken, waardoor het denken zelf ook verandert.
• Rituelen, ceremonies en pelgrimages hebben 'hun eigen tijd en duur', 'hun eigen maat en ritmes'. De enige manier om ze te begrijpen, is door ze te ondergaan, ze mee te maken.
• Het lezen van romans is geen evidente bezigheid.
• Het potlood is mijn lezersspoor, het bewijs van mijn eigen, hoogst particuliere reis door de tekst.
• De boekhandel pleitte ervoor dat meer romans ondertitels zouden krijgen, zodat het voor winkel en klant duidelijker zou zijn wat voor soort boek het was.
• Recensenten willen vooral duidelijke boeken, met een kern, een boodschap, een plot, geloofwaardige personages en een genre.
• Nog altijd wordt van romanschrijvers verwacht dat ze verhalenvertellers zijn, chroniqueurs van het een of ander, realisten, duiders.
• Weet je dan niet dat je van literatuur een beter mens wordt, een menselijke mens, iemand die zich kan verplaatsen in een ander?
• Als je iemand wilt aanzetten tot het lezen van literatuur, wees er dan vooral geheimzinnig over.
• Ervaring is maar nauwelijks op een andere manier overdraagbaar dan in de ervaring zelf. Ze is verbonden aan het lichaam, de zenuwen, de onderbuik.
• Het Latijnse woord 'novella', betekent zoveel als 'nieuwe verhalen' of 'nieuwe dingen'.
• Wie toch romans wil schrijven moet, misschien wel meer dan ooit, nadenken over waarom wat zij wil vertellen de vorm moet hebben van een roman en niet van een film, een serie, een toneelstuk, een podcast, een website, een game.
• Een schrijver wil iets te weten komen, wil iets zeggen, wat op geen enkele ander manier aan het licht komt.
• Een geslaagde roman biedt altijd ambiguïteit, weerstand en mogelijkheid van meerder posities, zodat ook de lezer niet maar tot één positie gedwongen wordt.
• Dat maakt de roman tot een haast duizelingwekkend vrije plek, waar zonder schroom (of juist beschroomd) kan worden geëxperimenteerd en afgetast.
• Het enige mandaat van een roman zou moeten zijn: verkenning.
• Laat de schrijver geen meester van een genre zijn, maar meester van de overschrijding.
• Op het eiland vragen mensen soms wat ik ben. Moeder? Echtgenote? Westerse mensen vragen naar mijn beroep.

Aan alle eerstejaars - Wees niet bang voor het cliché

• Waarom zou je ergens blijven waar je het al kent als je broekzak?
• Natuurlijk strookte de werkelijkheid niet met de cliché's die ik daarop had geprobeerd te plakken.
• Provincialen zoals ik leerden vooral ook dat veel Amsterdammers indrukwekkend veel praatten, maar niet per se meer te zeggen hadden dan wij.
• De literatuur is een fantastische ingang om over de werkelijkheid te denken.
• Het is geen eigenschap van het leven om te voldoen aan de verwachtingen die we erop projecteren, en dat is maar goed ook, want anders zou er niks aan zijn.
• Denken is eerder een landschap dat, hoe vaker je er doorheen reist, zich steeds verder uitstrekt.
• Wanneer je hoofd vol zit met conflicterende tegenstellingen, is dit een teken dat je alvast goed op weg bent.
• Heel veel bestaat gelijktijdig en naast elkaar, dat maakt de wereld ingewikkeld en mooi.
• De universiteit is een plek waar je leert dat de wereld een vat vol tegenstrijdigheden is.
• Veel cliché's zijn waar.
• Niemand heeft je gezegd dat je zo af en toe niet een beetje mag overdrijven.

Evangelist

• Scheppend lezen is moeilijk. Het is aanwezig worden in de tekst in plaats van erin te verdwijnen.

Zelfgeschreven

• Natuurlijk gaat een schrijver met een onderwerp aan de haal, en wie heeft er in vredesnaam precies voor ogen wat hij van een verhaal verlangt?